Zeiruang Ahdah Tipil In A Rak Si?
“Khuazakip ah va kal u law miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u; . . . tipilnak va pe hna u.”—MATTHAI 28:19.
1, 2. (a) Zeibantuk thil sining cang hna tangah dah mi cheukhat nih tipil an in? (b) Tipil innak kong he aa tlai in zei biahalnak hna dah a chuak?
FRANK mi hna Siangpahrang Charlemagne nih a rak teimi Saxon mi hna kha C.E. 775-77 lioah khan tipil in awkah hramhram in a rak hnek hna. “A min men Khrihfa si awkah hramhram in biaknak a rak thlenter hna,” tiah tuanbia ṭialtu John Lord nih a rak ṭial. Cu he aa loin, C.E. 987 lioah khan Greek Russia bawipa Vladimir I nih Orthodox a simi bawinu kha a ṭhit hnu ah, a kut tangah a ummi hna cu “khrihfa” an si lai tiin bia a rak khiah. A mi hna kha tipil in awkah biachahnak a rak tuah—a ing lomi hna kha thah an si lai tiah a rak tlerh hna!
2 Cu bantuk tipil innak hna cu aa dawhcahmi an si maw? Sullam taktak a ngeimi an si maw? Ahopaoh tipil in awk a si hnga maw?
Tipil Innak—Zeitindah a si?
3, 4. Zeiruang ahdah lu cungah ti theh le toih cu aa tlakmi Khrihfa tipil innak a si lo?
3 Charlemagne le Vladimir I nih tipil in awkin mi an hnek hna tikah hin hi uktu hna cu Pathian Bia he aa tlak loin an tuahmi tu a si. Angai tein, ti thehnak, lu cungah ti toihnak, asiloah Baibal biatak a cawng rih lomi kha ti chung i hei hnim hmanhah cu bantuk tipil innak cu zeihmanh ṭhathnemnak a ngei lo.
4 C.E. 29 lioah tipil petu Johan sinah Nazareth khuami Jesuh a rak kal lio i a cangmi kha ruat hmanh. Johan cu Jordan Tiva ah mi kha tipilnak a rak pek hna. Tipil in awkah a sinah lungtho tein an ra. Jordan tiva chungah dirter in an lu cungah tiva ti tlawmpal te toih asiloah ti in a rak theh menmen hna maw? Johan nih Jesuh tipil a rak pek lioah khan zeidah a rak cang? Tipilnak a in dih cangka cun “Jesuh cu ti chung cun a chuak,” tiah Matthai nih a ṭial. (Matthai 3:16) Ti chungah a rak pil, Jordan Tiva chungah pil lakin a rak i hnim. Cu bantuk in, biaknak lei in aa zuam ngaimi Ethiopia tildit pa tipil a in lio kong kha Baibal ca ah, “an pahnih cun ti chungah khan an vung kal i Filip nih tipilnak cu a pek. Ti chungin an hung chuah tikah,” tiah aa ṭial. Cu a si caah, Jesuh le a zultu hna tipil innak cu ti chungah i hnim cikcek kha a rak si.—Lamkaltu 8:38, 39.
5. Zeitindah hmasa Khrihfa hna nih mi kha tipil an rak pek hna?
5 Krik biafang ah “tipil pek,” “tipil innak,” ti bantuk in an lehmi nih ti chungah i hnimnak, asiloah pilnak kha a chim duhmi a si. Smith’s Baibal Dictionary nih hitin a ti: “Tipil innak nih a cafang ning tein i hnim taktak nak kha a chim duhmi a si.” Cucaah a cheukhat Baibal Lehnak hna ahcun “A hnimtu Johan,” le “A pilter tu Johan,” tiah an langhter. (Matthai 3:1, Rotherham; Diaglott interlinear) Augustus Neander i Hmasabik Kum Zabu Pathum hna lio i Khrihfa Biaknak le Church Tuanbia timi cauk nih hitin a ti: “Tipil innak cu a hramthawk tein ti chung i hnimnak in tuah a rak si.” A min a thangmi French cauk kum zabu 20 nak Larousse du (Paris, 1928) nih hitin a fianter: “Ti a umnak hmun khoika paohah ti chungah i hnimnak in hmasa Khrihfa hna nih tipilnak an rak in.” Cun Catholic Encyclopedia Thar nih hitin a chim rih: “Hmasa Church ah ti chung i i hnimnak in tipil an rak pek ti cu a fiang ko.” (1967, Volume II, cahmai 56) Cucaah nihin ah, Jehovah Hngaltu pakhat in mah lungtho tein tipil innak cu a pumpuluk ti i hnimnak in a si awk a si.
Tipil Innak caah A Kong Thar Pakhat
6, 7. (a) Zei timhnak ca ahdah Johan nih tipil a rak pek hna? (b) Jesuh hnu zultu hna i tipil innak kong he aa tlai in zedah a tharmi cu a rak si?
6 Johan nih a rak tuahmi tipil innak i a timhnak le Jesuh hnu zultu hna tipil innak i a timhnak cu aa thleidang. (Johan 4:1, 2) Nawlbia an buarmi an i ngaihchihnak kha zapi hmaiah langhternak in Johan nih mi kha tipil a rak pek hna.a (Luka 3:3) Sihmanhsehlaw Jesuh hnu zultu hna i tipil innak ah thil thar pakhat a rak i tel. C.E. 33 Pentekos lioah, lamkaltu Piter nih a bia a ngaimi hna kha hitin a rak forh hna: “Nan sualnak kha ngaihthiam nan si nak hnga nan sualnak khan i mer u law Jesuh Khrih min in tipilnak ing tuah u.” (Lamkaltu 2:37-41) Judahmi le biaknak chung i a rak lutmi hna kha a rak cherhchanmi a si ko nain, Piter nih Nawlbia an buar ruang i ngaihchihnak langhternak in tipil innak kong kha a rak chimmi a si lo; Jesuh min in tipil innak nih sualnak kha a ṭawl tiin a rak ti duhmi zong a si lo.—Lamkaltu 2:10.
7 Mah tan lioah, Piter nih “pennak tawh,” a pakhatnak kha a rak hman. Zei timhnak caah dah? Vancung Pennak chung luh awkah tinvo ṭha an ngei ti kha a bia a ngaimi hngalhternak hnga caah a si. (Matthai 16:19) Judahmi hna nih Jesuh kha Messiah in an rak cohlan lo caah, Pathian ngaihthiamnak kha hmuh awkah an sualnak kha i ngaihchih in amah an zumhnak langhter cu a biapimi a kong thar pakhat a si. Jesuh Khrih min in ti chungah i hnimnak in an zumhnak kha zapi hmai ah an langhter khawh. Cu ti cun Khrih thawngin Pathian sinah an i pumpeknak cu an langhter lai. Nihin ah Pathian mithmai ṭha hmuh a duhmi paohpaoh nih cu bantuk zumhnak kha an langhter lai i, Jehovah Pathian sinah an pum an i pe lai, Cungnung Bik Pathian sinah a dihumnak in an i pumpeknak kha tipil innak in an langhter lai.
A Hmaanmi Hngalhnak cu A Herh ngaingai
8. Zeiruang ahdah Khrihfa tipil innak cu mikip caah a si lo?
8 Khrihfa tipil innak cu mikip caah a si lo. Jesuh nih a hnu zultu hna kha hitin a rak fial hna: “Va kal u law miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u; Pa le Fapa le Thiang Thlarau min in tipilnak va pe hna u law kan fialmi vialte hi an zulh nak hnga va cawnpiak hna u.” (Matthai 28:19, 20) Tipil in a si hlan ah, ‘a zultu hna a rak fialmi vialte kha zulh awkah cawnpiak,’ an si hmasa awk a si. Cucaah, Pathian Bia a hmaanmi hngalhnak cungah aa hngatmi zumhnak a ngei lomi hna kha tipil in awk forh cu man a ngei lomi a si i Jesuh nih a zultu taktak hna a rak pekmi hna rian he aa ralkahmi a si.—Hebru 11:6.
9. ‘Pa min in’ tipil innak a sullam cu zeidah a si?
9 ‘Pa min in’ tipil innak nih zeidah a chim duhmi a si? Mah nih khan tipil a ing hngami nih vancung kan Pa a sining le a nawlngeihnak kha a cohlan tinak a si. Cu a si caah, Jehovah Pathian cu kan Sertu, “vawlei dihlak uktu Cung Nung Bik,” le Universe i Cung Nung Bik Nawlngeitu in cohlan kha a si.—Salm 83:18; Isaiah 40:28; Lamkaltu 4:24.
10. ‘Fapa min in’ tipil innak a sullam cu zeidah a si?
10 ‘Fapa min in’ tipil in timi a sullam cu Jesuh a dirhmun le Pathian Fapa ngeihchunh in nawl a ngeihnak cohlan kha a si. (1 Johan 4:9) Tipil in awkah aa tlakmi hna nih Jesuh kha ‘mi tampi tlanhnak’ caah Pathian nih a kan timh piakmi pakhat in an cohlan. (Matthai 20:28; 1 Timote 2:5, 6) Tipil in awkah a min aa pemi hna nih Pathian nih a Fapa kha “cunglei a sannak bik hmun,” ah a hlorh ti zong kha an cohlan lai.—Filipi 2:8-11; Biathlam 19:16.
11. “Thiang thlarau min in” tipil innak nih zei sullam dah a langhter?
11 “Thiang thlarau min in,” tipil innak cu zei sullam dah a ngeih? Tipil a ing hnga dingmi nih thiang thlarau cu Pathian a rianṭuan ṭhawnnak a si ti le a timhnak he aa tlak in a lamkip ah a hman ti a cohlan nak kha a langhter. (Genesis 1:2; 2 Samuel 23:1, 2; 2 Piter 1:21) Tipil in awk i aa tlakmi hna nih thiangthlarau cu “Pathian nih aa tinhmi thil thuk,” hna hngalh awkah, Pennak phungchimnak rian ṭuan khawh awkah le, “dawtnak, lawmhnak, daihnak, lungsaunak, zangfahnak, ṭhatnak, zumhawktlakmi sinak, toidornak le mah le mah i tei khawhnak,” timi thlarau theitlai langhter awkah a kan bawmtu a si ti kha an cohlan.”—1 Korin 2:10; Galati 5:22, 23; Joel 2:28, 29.
Ngaihchihnak le Lungthlennak Biapi A Sinak
12. Zeitindah Khrihfa tipil innak cu ngaihchihnak he aa pehtlaih?
12 Sualnak a ngei lomi Jesuh a sining dah ti lo cun, tipil innak cu ngaihchihnak he aa tlaimi Pathian mithmai ṭha hmuhnak hmelchunhnak pakhat a si. Kan i ngaihchih tikah, kan rak tuah sualmi, asiloah, tuah kan rak tlolhmi pakhat khat kong ah lungthin fak ngai in kan ngaih a chia. Kum zabu pakhatnak i Pathian lungton a rak duhmi Judahmi hna cu Khrih cungah sualnak an rak tuahmi kha an rak i ngaichih. (Lamkaltu 3:11-19) Korin khua i zumtu a simi Jentailmi cheukhat nih nu le pa sualnak, siasal biaknak, firnak le adang sualnak ngan pipi an rak tuahmi kha an rak i ngaihchih. An i ngaihchih ruangah, annih cu Jesuh thisen in ‘thiang tein kholh’ an rak si; Pathian a rian ṭuan awkah ‘thianh’ an rak si cang, asiloah a dang tein ṭhen an rak si i; Khrih min le Pathian thiang thlarau thawngin ‘a dingmi tiah thanh’ an rak si. (1 Korin 6:9-11) Ngaihchihnak cu chia le ṭha thleidannak lungthin thiang ngeih awkah le sual phuhrunnak in Pathian nih a kan pekmi luatnak kha hmuh awkah a biapi ngaimi kehlan a si.—1 Piter 3:21.
13. Tipil innak ah, lungthlennak cu zeitindah aa tel?
13 Jehovah Hngaltu in tipil kan in hlanah lungthlennak kan ngei lai. Khrih Jesuh zulh awkah thinlung dihlak in rikhiahnak a tuahmi pakhat nih mah lungtho tein a zia kha aa thleng. Cu bantuk mi hna nih hmasa an palhmi lam kha an hlawt i Pathian mithmuh ah a hmaanmi kha tuah awkah biakhiahnak an tuah. Baibal chungah, Hebru le Krik biafang ah lungthlennak cu kir ṭhannak, i mer ṭhannak he aa pehtlai. Hi tuahsernak nih hin palhnak lam in Pathian sinah i mernak kha a langhter. (1 Siangpahrang 8:33, 34) Lungthlennak ah “ngaihchihnak a langh tertu thil kha tuah,” a herh. (Lamkaltu 26:20) Mah ka ah a hmaan lomi biaknak kha kaltaknak, Pathian nawlbia ningin tuahnak le Jehovah sinah zeihmanh ngan loin pumpeknak tuahnak hna kha a herh. (Deuteronomi 30:2, 8-10; 1 Samuel 7:3) Lungthlennak nih kan ruahnak, kan timhnak le, kan pumpak sining hna i thlennak kha a chuahter. (Ezekiel 18:31) Pathian lei sining a langhter lomi umtu ziaza canah mihring thar kha kan i hruknak thawngin kan “i mer.”—Lamkaltu 3:19; Efesa 4:20-24; Kolose 3:5-14.
Lungthin Dihlak Pumpeknak cu A Biapi
14. Jesuh hnu zultu hna i pumpeknak nih zeidah a langhter?
14 Jesuh hnu zultu hna nih tipil an in hlanah Pathian sinah lungthin dihlak pumpeknak an tuah hmasa hrimhrim awk a si. Pumpeknak nih a thiangmi timhnak pakhat caah a dang tein ṭhennak kha a langhter. Hi kehlan cu a biapi tukmi a si caah zeihmanh ngan loin a zungzal in Jehovah sinah pumpek awk kan biakhiahnak kha thlacamnak in kan langhter awk a si. (Deuteronomi 5:9) Cu a si caah, kan pum kan i peknak cu rian pakhat asiloah minung pakhat sinah si loin Pathian sin thengah a si.
15. Zeiruang ahdah tipil a ing hnga dingmi hna nih ti chungah an i hnim?
15 Khrih hmangin Pathian sinah kan pum kan i pek tikah, Baibal chung i a ummi Pathian duhnak hna kha tuah awkah kan nunnak kha hman dingin biachahnak kan tuahmi kha kan langhter. Mah pumpeknak hmelchunhnak in, Jesuh cu Pathian sin i aa peknak kha langhter awkah Jordan Tiva ah tipil a rak in bantuk in, tipil a ing hnga dingmi hna nih ti chungah an i hnim. (Matthai 3:13) Jesuh nih mah a biapi tukmi caan ah khan thla a rak cam ti kha i cinken awk tlak a si.—Luka 3:21, 22.
16. Midang tipil an inmi kan hmuh tikah kan i lawmhnak kha zeitindah aa tlak ning tein kan langhter khawh?
16 Jesuh tipil innak cu a biapi tuk ko nain, lunglawmhnak caan zong a rak si. Nihin Khrihfa tipil innak zong cutin a si ve. Pathian sinah an pum an i pekmi kan hmuh hna tikah, upatnak he kut benghnak le lungtho tein thangṭhatnak hna in kan i lawmhnak kha kan langhter khawh ko. Sihmanhsehlaw lunglawmhnak he au, firik tum le cu bantuk he aa lomi tuahsernak hna nih hi zumhnak langhternak i a thianning kha zeirel lo ah a canter caah kan hrial hna awk a si. Kan i lawmhnak cu hmaizah awk a tlakmi sining in kan langhter lai.
17, 18. Tipil innak caah aa tlak maw tlak lo tikha biakhiah khawh awkah zeinih dah a bawmh?
17 Ngakchiate ti a thehmi hna bantuk asiloah Baibal hngalhnak a ngei lomi mibu hna kha hramhram in tipil in awkah a hnek mi hna bantuk si lo in, Jehovah Hngaltu hna nih ahohmanh kha tipil in awkah hramhram in an hnek bal hna lo. Angai tein, Baibal hngalhnak a ngei lomi hna kha tipil an pe hna lo. Tipil a ing rih lomi thawngṭha chimtu a si hlan hmanh ah, Baibal cawnpiaknak a hrampi kha a hngal taktak maw, mah ningin khan tah a nung maw ti le, “Jehovah Hngaltu pakhat si na duh taktak maw?” ti bantuk biahalnak kha ka duh tiah a let maw ti kha Khrihfa upa hna nih fiang tein an zoh ta hna.
18 A tam deuh in cun, pakhat khat nih Pennak phungchimnak rian ah sullam ngei ngai in an i tel i tipil in awkah duhnak an ngeihmi an hun langhter tikah, Jehovah sinah pumpeknak a tuahmi le tipil a ing hnga dingmi caah Pathian nih a halmi a tlinhmi zumtu an si maw ti kha Khrihfa upa hna nih anmah he bia an i ruah ta lai. (Lamkaltu 4:4; 18:8) Baibal cawnpiaknak cungah aa hngatmi biahalnak 100 a lehning nih ti chung i aa hnim dingin Baibal nih a kan halmi hna kha a tlinhmaw ti kha krifa upa hna nih biakhiah khawh awkah a bawmh hna lai. A cheukhat cu an tlinh lo caah Khrihfa tipil in awkah an i tlak lo.
A Hnulei In Aan Tlaihkhihmi Thil Zeital A Um Maw?
19. Johan 6:44 kan zohnak thawngin, aho tedah Jesuh a ro co hawi an si lai?
19 Hramhram in hnek in tipil a ingmi tampi hna cu nan thih tikah vancung ah nan kai te lai tiah chimh an rak si ko lai. Sihmanhsehlaw Jesuh nih a keneh a zulmi hna sinah hitin a rak fianter: “A ka thlahtu ka Pa nih ka sinah a hnuh hna dah ti lo ahcun ahohmanh ka sinah an ra kho lo.” (Johan 6:44) Jesuh he vancung Pennak ro a co ṭi hnga dingmi 144,000 kha Jehovah nih Khrih sinah a hnuh hna. Pathian khuakhannak ah ahopaoh siseh a sunglawimi hmun a phak termi thianhnak kha hramhram in tipil in ternak nih zeitikhmanh ah a hmuhter lo.—Rom 8:14-17; 2 Thessalon 2:13; Biathlam 14:1.
20. Tipil a ing rih lomi hna kha zeinihdah a bawmh hna lai?
20 “Harnak nganpi” kha luat in vawlei cungah zungzal nun awkah ruahchannak a ngeimi tampi cu a hlei in 1930 kum a laifang hrawng in i thawkin Jesuh i “tuu dang” lakah an hun i tel. (Biathlam 7:9, 14; Johan 10:16) Pathian Bia he aa tlak in an nung i ‘an lungthin, an nunnak, an thazang le an ruahnak dihlak’ in Pathian kha an dawt caah tipil in awkah aa tlakmi an si. (Luka 10:25-28) Mi tampi nih Jehovah Hngaltu hna nih ‘Pathian kha thlarau le biatak in an biak’ ti kha an cohlan ko nain, Jesuh a nunning kha a zul rih lo i Jehovah kha an dawt taktak ti le amah sinah zeihmanh ngan loin pumpeknak an tuah ti kha tipil innak thawngin zapi hmaiah an langhter rih lo. (Johan 4:23, 24; Deuteronomi 4:24; Marka 1:9-11) Hi a biapi mi kehlan ah lungtho te le cu set kha set tiin fiangte in thlacamnak nih Pathian Bia he aa tlakin nun awk, Jehovah Pathian sinah a dihlak in aa pemi si awkah le tipil in awkah a herhmi forhnak le thazang kha a pek.
21, 22. Zei konglam hna ruang ahdah a cheukhat cu pumpeknak tuah in tipil an in lo?
21 A cheukhat cu thlarau lei ah caan tlawmpal te lawng pe in vawlei rian ah an i phum asiloah rumnak an kawl caah pumpeknak le tipil innak kha an tuah kho lo. (Matthai 13:22; 1 Johan 2:15-17) An hmuhning le an hmuitinh an thlen a si ahcun an i lawm ngai lai dah! Jehovah naihnak nih thlarau lei ah rumnak a pek i, lungretheihnak kha daih ter deuh awkah a bawmh hna, cun Pathian a duhnak tuahnak thawngin a rami daihnak le lungtlinnak kha an hmuh lai.—Salm 16:11; 40:8; Phungthlukbia 10:22; Filipi 4:6, 7.
22 Mi cheu nih Pathian kan dawt tiah an ti ko nain Pathian cungah rian kan ngei lai ti kha an phang i pumpeknak le tipil innak kha an tuah lo. Sihmanhsehlaw kan dihlak in pakhat cio nih Pathian sinah kan kong kan i chim cio ko lai. Jehovah a bia kan theih le cangka ṭuanvo kan ngei cang. (Ezekiel 33:7-9; Rom 14:12) ‘Thimmi miphun’ in, hlanlio Israelmi hna cu Jehovah sinah aa pumpe mi miphun in hrin an rak si caah, a phunglam he aa tlak ning tein a rian kha zumh awk tlak tein ṭuan awkah ṭuanvo an rak ngei. (Deuteronomi 7:6, 11) Nihin ah cu bantuk miphun ah ahohmanh hrin kan si ti lo nain, a hmaanmi Baibal cawnpiaknak kan hmuh a si ahcun, mah kha zumhfek tein kan tuah a hau.
23, 24. Zeibantuk thinphannak nih dah tipil in awkin a kan dawnh awk a si lo?
23 Aa zain hngalhnak ka ngeilo tiah a cheukhat cu an thin a phang i tipil in kha an ngamh lo. Asinain, ‘a hmaanmi Pathian nih a tuahmi kha a tling tein hngalh khawhnak’ kan ngeih lo caah kan dihlak in tampi cawn kan herh. (Phungchimtu 3:11) Ethiopia tildit pa kha ruat hmanh. Biaknak aa rak i ṭhialmi pakhat in, Baibal hngalhnak tam ngai a rak ngei ko nain, Pathian a timhnak kong he aa tlaimi biahalnak kha a rak let dih kho lo. Asinain, Jesuh tlanhnak man thawinak thawngin Jehovah nih a kan timh piakmi khamhnak kong a cawn dih hnu ah, tildit pa nih ti chungah tipil a rak in colh.—Lamkaltu 8:26-38.
24 A cheukhat cu tlam kan tlinh kho lai lo ti an phan caah Pathian sin pum i pek lai kha an i cawngor. Kum 17 a simi Monek nih hitin a ti: “Kaa pumpeknak kha ka zul kho lai lo ti ka ṭihnak nih tipil in ngam loin a ka tlaihkhih.” Asinain, Jehovah kha kan lungthin dihlak in kan i bochan a si ahcun, ‘kan lam kha a tluanter lai.’ Zumhawktlak mi Pathian sinah aa pumpe mi pakhat in ‘biatak chungah hmunh’ awkah amah nih a kan bawmh lai.—Phungthlukbia 3:5, 6; 3 Johan 4.
25. Zei biahalnak dah a tu ah ruah awkah aa tlak?
25 Jehovah kha lung dihlak in an i bochan i thinlung takte in an dawt caah, kum fate thong tampi cu pumpeknak tuah awkah le tipil in awkah lungthawhnak an ngei. Pathian sinah aa pum pemi dihlak nih a sinah zumh awk tlak tein um an duh ti cu a fiang ko. Asinain, kannih cu caan ṭhalo ah a nungmi kan si i, kan zumhnak hneksak a delmi tampi kan ton. (2 Timote 3:1-5) Jehovah sinah kan pum kan i pek ning tein nun awkah zeidah kan tuah khawh? Hi cu a hun zulmi article ah kan i ruah te lai.
[A Tanglei Fianternak]
a Jesuh cu sualnak a ngei lomi a rak si caah, sual ngaihchihnak hmelchunhnak in tipil a rak inmi a si lo. A tipil innak nih a Pa duhnak tuahnak ding caah Pathian sin i a pum aa peknak kha a rak hmelchunh.—Hebru 7:26; 10:5-10.
Na Cinken Maw?
• Zeitindah Khrihfa tipil innak cu tuah a si?
• Minung pakhat tipil in awkah zei hngalhnak dah a herh?
• A hmaanmi Khrihfa hna tipil innak ah zei nih dah a hruai?
• Zeiruang ahdah a cheukhat cu tipil in awkah an ngamh lo i, asinain zeitindah bawmh khawh an si?
[Cahmai 7nak i Hmanthlak]
“Pa le Fapa le Thiang Thlarau min in” tipil innak nih zei sullam dah a ngeih ti kha na hngal maw?