Nunning le Rianṭuannak Tuahchunhnak Cauk caah Cherhchanmi
FEBRUARY 5-11
BAIBAL AH THUHMI RO HNA | MATTHAI 12-13
“Rawl Kung le Belh Kung Bianabia”
w13-HK 7/15 9-10 ¶2-3
“Nan Sinah A Zungzal In, . . . Ka Um Lai”
2 Jesuh nih rawl kung a simi, amah he uktu a tuanṭi hngami chiti thuhmi dihlak kha zeitin le zeitik ah dah vawlei mi hna sinin a pumh hna lai ti kha mah bianabia i a cangmi thil nih a langhter. Thlaici tuh caan cu AD 33, Pentekos ni in aa thawk. Rawl kung pumh caan cu donghnak caan ah vawleicung ah a nung rihmi chiti thuhmi hna hmanung bik hmelchunhnak khenh an si i van ah an kai tikah a dih lai. (Matt. 24:31; Biat. 7:1-4) Mi pakhat nih tlang cung in khua a zoh tikah a pawngkam vialte kha a hmuh khawh dih. Cu bantukin rawl kung le belh kung bianabia nih kum 2,000 chungah a cang hngami thil kong kha tha tein hngalhthiam awkah a kan bawmh. Mah cu thlaici tuh caan, a ṭhan caan le rawlṭuan caan kong an si. Hi capar nih rawlṭuan caan kha a bikin a fianter lai.
JESUH ZOHKHENHNAK
3 AD 100 hrawng ah ‘belh cu an hung lang.’ Mah cu a hmaan lomi Khrihfa pawl an si. (Matt. 13:26) AD 300 hrawng a phanh tikah chiti thuhmi nakin “belh” cu an tam deuh. Bianabia chungah khan sal hna nih an bawipa kha belh cu kan va bawt lai maw tiah an hal. (Matt. 13:28) An bawipa nih zeitindah a leh hna?
w13-HK 7/15 10 ¶4
“Nan Sinah A Zungzal In, . . . Ka Um Lai”
4 An Bawipa, Jesuh nih “rawl kung le belh cu hmunkhat ah rawlṭuan caan tiang ṭhangṭi ko hna seh” tiah a leh hna. Mah nih kumzabu pakhatnak in atu tiang “rawl kung” a simi chiti thuhmi hna cu an um zungzal ti kha a langhter. Jesuh nih a zultu pawl kha hiti zong in a ti hna: “Nan sinah a zungzal in, caan dongh tiangin ka um lai.” (Matt. 28:20) Cucaah Jesuh nih chiti thuhmi hna kha caan dongh tiangin a zohkhenh zungzal hna lai. Asinain belh kung a simi a hmaan lomi Khrihfa hna cu rawl kung nakin an ṭhan deuh caah mah caan chungah rawl kung ah aa telmi hna kha fiang tein kan hngal hna lo. Rawlṭuan caan a phanh hlan kum 40 hrawng ah “rawl kung” cu hngalh khawh an si ṭhan. Zeitin in dah?
w13-HK 7/15 12 ¶10-12
“Nan Sinah A Zungzal In, . . . Ka Um Lai”
10 Pakhatnak, belh bawhnak. Jesuh nih hitin a ti: ‘Rawlṭuan caan ah rawl ṭuantu pawl cu belh kha bawt hmasa hna u law mei chung i paih awkah tom hna u tiah ka ti hna lai.’ 1914 hnuah vancungmi hna nih a hmaan lomi Khrihfa a simi belh kha “pennak chung i a ummi” chiti thuhmi hna sinin an ṭhen hnanak thawngin an ‘bawh’ hna.—Matt. 13:30, 38, 41.
11 Belh bawhnak rian an ṭuan thluahmah tikah rawl kung le belh kung an i dannak cu a lang thluahmah ve. (Biat. 18:1, 4) 1919 ah a Liannganmi Babilon cu a tlu cang ti kha a fiang. A hmaanmi Khrihfa hna le a hmaan lomi Khrihfa hna cu a hleiin zeinihdah a danter hna? Phungchim rian nih a danter hna. Khrihfabu chungmi vialte nih Pennak kong chim awk a si ti kha Baibal Siangngakchia hruaitu hna nih an hun hngalh. Tahchunhnak ah, 1919 ah Ahote dah Rian pek An Si timi cauk fate an rak chuah. Mah nih chiti thuhmi Khrihfa vialte kha innkhat hnu innkhat phungchim awkah a forh hna. Mah rian cu ṭuan awkah a si kho lomi a lo nain Bawipa bawmhnak thawngin ṭuan khawh a si ko lai tiah mah cauk nih a fianter. Mah lengah “mah rian ṭuan awkah tinvo sung nan ngei” ti zong in a ti chap. Baibal Siangngakchia hna nih zeitindah an leh? 1922, Vennak Innsang nih phungchim rian kha voidang nakin fak deuh in an ṭuan tiah a ti. Mah rian cu a hmaanmi Khrihfa pawl i an hmelchunh a hung si. Mah cu tuchan zong ah a si ṭhiamṭhiam.
12 Pahnihnak, rawl rawnnak. Jesuh nih vancungmi hna kha buk chungah rawl kha rawng u tiah a ti hna. (Matt. 13:30) 1919 thawkin chiti thuhmi hna cu thenh a si cangmi Khrihfabu chungah pumh an si. Donghnak caan ah a nungmi chiti thuhmi hna cu vancung an kai tikah hmanung bik pumh an si lai.—Dan. 7:18, 22, 27.
Thlaraulei Lungvar Hna kha Hlathlai
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 12:20
A mit dengmangmi meiinn: Mah lioah oliv chiti rawnmi meiinn kha an rak hman. Meiinn chungah a ummi Oliv chiti ah hnimmi hri cu a alh. “A mit dengmangmi meiinn” timi Grik biafang nih a alhmi mei an hmih tikah meikhu a chuakmi meiinn kha a ti duhnak a si. Zaangfahnak a ngeimi Jesuh nih aa toidormi le minauta hna an i ruahchannak mei alh kha zeitikhmanh ah a hmit lai lo tiah Isaiah 42:3 ah a rak chimchung.
w16.10 32 [HK]
NA HNGAL MAW?
Hlanlio chan ah mi pakhat nih midang lo ah belhci a vorh timi cu a si khomi a si maw?
MATTHAI 13:24-26 ah Jesuh nih hitin a chim: “Vancung Pennak cu a lo chung i thlaici ṭha a tuhmi pa bantuk a si. Zankhat cu ral pakhat kha a ra i mi an i hngilh karah rawlci lakah cun belhci a vorh i lo diam in a kal. Rawlkung cu an hung ṭhang i rawl cu an hung vuih tikah belh zong cu an hung lang.” Mah bianabia cu a cang taktakmi a si ti cohlan awkah caṭialtu cheukhat cu an lung a hring, asinain hlanlio Rom upadi an ṭialmi zoh tikah mah thil sining cu a cang taktakmi a si ti kha a lang.
Baibal dictionary pakhat nih hitin a ti: “Rom upadi ah phuhlam duh ruangah midang lo i belhci va vorh cu ṭhatlonak tuah a si. Mah kong he aa tlaiin upadi a um caah mah thil sining cu a cang taktakmi a si ti kha a lang.” Upadi lei mifimAlastair Kerr nih AD 533 ah Rom Uktu Justinian nih Digest timi cauk pakhat a rak chuah tiah a ti. Mah cauk cu Rom upadi vialte fonh in ṭialmi a si i AD 100-250 chung i upadi lei mifim pawl nih an cherhchanmi hna zong aa tel. Upadi lei mifim pakhat a simi Ulpian nih kumzabu pahnihnak i thil sining pakhat kha a cherhchan. Mi pakhatkhat nih midang lo ah belhci a vorh tikah rawlkung pawl cu an rawk. Cutin tuahpiak a simi lothlopa nih a hmuh awk a simi upadi pekmi tinvo le a sunghmi rawlkung caah tangka in liamh ding kong hna kha Digest cauk nih a langhter.
Hlanlio Rom Uknak ah cu bantuk thil hna a ummi nih Jesuh chimmi bianabia cu a cang taktakmi a si ti kha a langhter.
FEBRUARY 12-18
BAIBAL AH THUHMI RO HNA | MATTHAI 14-15
“Mi Tlawmte Hmang In Mi Tampi A Dangh Hna”
w13-HK 7/15 15 ¶2
Mi Tlawmte Hmang In Mi Tampi A Dangh Hna
2 Jesuh nih mibupi kha a hmuh hna tikah a zaang an fak, cucaah an lak i a zawmi kha a damter hna i Pathian Pennak he aa tlaimi kong kha tampi a cawnpiak hna. Zanlei sang a phanh tikah a zultu pawl nih Jesuh kha mi hi kan pawngkam khua ah rawl an i cawk khawh nakhnga kalter hna tiah an ti. Asinain Jesuh nih “nanmah nih ei awk zeilo pe hna u” tiah a ti hna. Mah tikah a zultu pawl cu an khuaruah a har tuk ko lai. Zeicatiah changreu hlum nga le nga fate pahnih lawng an ngei.
w13-HK 7/15 15 ¶3
Mi Tlawmte Hmang In Mi Tampi A Dangh Hna
3 Jesuh nih mi kha a zaangfah hna caah khuaruahhar thil a tuah. Mah lawng hi Thawngṭha Cauk a pali ning ah aa ṭialmi khuaruahhar thil a si. (Mar. 6:35-44; Luka 9:10-17; Johan 6:1-13) Jesuh nih mi kha ram hring cungah 50 phu le 100 phu in ṭhutter hna u tiah a zultu kha a ti hna. Cun thla a cam dih hnuah changreu le nga kha a cheu. Amah theng nih mi kha phawt loin “a zultu kha a pek hna i a zultu hna nih khan mizapi cu an phawt hna.” Khuaruahhar awk ngai a simi cu, an dihlak khim tein an ei hnuah a hlei rih. Ruat hmanh: Jesuh nih mi tlawmte a simi a zultu pawl kha hmang in mi tampi kha rawl a dangh hna.
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 14:21
nu le ngakchia rel loin: Mah khuaruahhar thil kong a ṭialmi hna lakah Matthai lawng nih nu le ngakchia kong kha a rak chim. Khuaruahhar in rawl a danghmi hna dihlak cu 15,000 leng an si men lai.
w13-HK 7/15 15 ¶1
Mi Tlawmte Hmang In Mi Tampi A Dangh Hna
Mah hi na mitthlam ah cuanter hmanh. (Matthai 14:14-21 rel.) Mah cu AD 32, Lanhtak Puai hlante ah a cangmi a si. Galili Rili chaklei ah a ummi Bethsaida khua pawng i hmunking ah Jesuh le a zultu pawl kha nu le ngakchia relchih loin pa 5,000 hrawng a simi mibupi nih an zulh hna.
Thlaraulei Lungvar Hna kha Hlathlai
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 15:7
mihrokhrawl hna: Grik biafang hy·po·kri·tesʹ timi nih Grik (le a hnuah Rom) puai hna ah a lammi, hmaikhuh nganpi aa khuh i aw thangpi in a aumi kha a langhter. Aa titer i a sining taktak a thupmi hna kha langhternak caah mah biafang kha a hman. Jesuh nih Judah biaknaklei hruaitu hna kha “mi depde” hna tiah a rak auh hna.—Matt. 6:5, 16.
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 15:26
ngakchia . . . uico: Moses Nawlbia ah uico cu a thiang lomi a si, Baibal nih mah biafang kha thil fihnung a tuahmi hna langhternak caah a hman tawn. (Lev. 11:27; Matt. 7:6; Fili. 3:2; Biat. 22:15) Asinain Marka (7:27) le Matthai cauk ah langhtermi Jesuh hmanmi biafang cu “uico fate” asiloah “inn ah zuatmi uico” timi sullam a ngei, mah cu aa tlakmi tahchunhnak a si. Cun Judah miphun a si lomi hna inn ah an zuatmi saram pawl kha Jesuh nih dawtnak in a auhmi hna a si kha mah biafang nih a langhter. Jesuh nih Israel mi hna kha “ngakchia” in le Judah miphun a si lomi hna kha “uico fate” in a tahchunh hna, mah nih a hodah biapi deuh ah chiah awk a si ti kha a langhter. Ngakchia a ngeimi le uico a zuami innchungkhar pakhat ah ngakchia cu rawl pek hmasa an si tawn.
FEBRUARY 19-25
BAIBAL AH THUHMI RO HNA | MATTHAI 16-17
“Aho Ruahnak Ningin Dah Na Ruah?”
w07-HK 2/15 19 ¶17
Vale Hna—Khrih Lu Sinak Kha I Zohchunh U
17 Caan dang ah, Jesuh nih Jerusalem ah ka kal lai i khika ah “upa hna le tlangbawi ngan bikbik hna le Phungbia cawnpiaktu saya hna nih harnak tampi an ka pek lai. An ka thah lai i ni thum ni ah nunter ka si ṭhan lai,” tiah a zultu pawl kha fiang tein a chimh hna. Cu tikah Peter nih Jesuh kha “Bawipa, hi thil cu Pathian nih na cungah tlunter sawh hlah seh,” tiah a mawhchiat. A thinlung cawlcangh ruangah Peter ruahnak a palh ti cu a fiang. Chimhhrin a herh caah Jesuh nih “Satan, ka sinah um hlah. Na ruahnak hi Pathian ruahnak si loin minung ruahnak a si caah ka caah dawntu na si,” tiah a ti.—Matthai 16:21-23.
w15-HK 5/15 13 ¶16-17
Ralring tein Um—Satan nih Seh Aan Duh
16 Aa zuammi Jehovah salle hmanh kha Satan nih a hlen khawh hna. Tahchunhnak ah, Jesuh nih a zultu hna kha a rauhhlan ah thah ka si cang lai tiah a chimh hna lioah a cangmi kha ruathmanh. Jesuh a dawmi lamkaltu Peter nih ‘nangmahle nangmah i zaangfah, Bawipa. Cu bantuk thil cu na cungah tlung sawh hlah seh’ tiah a ti. Mah tikah Jesuh nih Peter kha “Satan, ka sinah um hlah” tiah a ti. (Matt. 16:22, NW, 23) Jesuh nih zeicah Peter kha “Satan” tiah a auh? Jesuh nih a cang laimi kha a hngalh caah a si. A rauhhlan ah Jesuh nih tlanhnak man caah a nunnak a pek lai i Khuachia mi lihchim a si kha a langhter cang lai. Mah caan cu minung tuanbia ah a biapi bikmi caan a si i Jesuh nih amahle amah aa ‘zaangfah’ ding caan a si lo. Jesuh cu ralring tein um hlah sehlaw Satan aa nuam tuk lai.
17 Donghnak caan cu a naih tuk cang caah kannih zong a biapi tukmi caan ah kan nung ve. Satan nih hi vawlei ah hlawh a tlingmi si awk i zuamnak thawngin anmahle anmah ‘i zaangfak’ hna seh ti a kan duh. Donghnak caan ah kan nung ti kha philh hna sehlaw i ralring hna hlah seh ti a kan duh. Cutin i siter hlah. Mah canah “ralring tein um.” (Matt. 24:42) Donghnak cu a nai rih lo asiloah a ra ti lai lo timi Satan hlennak kha zeitikhmanh ah zum hlah.
w06-HK 4/1 5 ¶9
‘Kal U Law Zultu Ah Va Ser Hna U, Tipilnak Pe Hna U’
9 Pathian duhnak tuah dingin Jesuh i zohchunhnak ah zeidah aa tel? Jesuh nih a zultu pawl kha hitin a ti hna: “Ahohmanh nih zulh nan ka duh ahcun, nanmah le nanmah nan i philh i nan vailamtahnak nan i put i nan ka zulh [“zulh peng,” NW] a herh.” (Matthai 16:24) Hika ah Jesuh nih kan tuah awk a simi thil pathum kha a langhter. A pakhatnak cu, mah le mah kan i “philh” lai. Phundang in chim ahcun, mah zawnruahnak le a tling lomi kan pumsa duhnak kha hlaw in Pathian cawnpiaknak le lamhruainak kha kan zulh lai. Pahnihnak ah, ‘kan vailamtahnak kan i put’ lai. Jesuh chan lioah vailam tung nih ningzahnak le sifah innak kha a langhter. Khrihfa kan si bantukin thawngṭha kan chim ruangah sifah harnak kan ing. (2 Timote 1:8) Hi vawlei nih a kan nihsawh asiloah a kan mawhchiat lai nain Khrih bantukin ‘ningzahnak kha zeihmanh rel loin’ Pathian lung kan ton ti hngalhnak nih khan lawmhnak a kan pek. (Hebru 12:2) Hmanung bik cu, Jesuh zulh “peng” ding a si.—Salm 73:26; 119:44; 145:2.
Thlaraulei Lungvar Hna kha Hlathlai
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 16:18
Nang cu lungtum, Peter, na si: Nu, pa thleidan khawh a si lomi peʹtros timi Grik biafang cu “lungtum; lung” ti sullam a ngei. Mah ah Jesuh nih Simon a pekmi Grik min (Peter) kha a hman. (Johan 1:42) peʹtra cu lung ti sullam a ngei, mah biafang kha vawlei tang lung asiloah lungpang ti zong in leh khawh a si. Mah Grik biafang kha Matt. 7:24, 25; 27:60; Luk. 6:48; 8:6; Rom 9:33; 1 Kor. 10:4; 1Pet. 2:8 zongah hmuh khawh a si. Peter nih amahle amah kha Jesuh nih Khrihfabu a dirh lainak ding lungpi in aa hmu lo, 1Pet. 2:4-8 ah Jesuh cu Pathian theng nih a thimmi, rak chimchungmi “inn a hram lung” a si tiah a rak ṭial. Cu bantukin lamkaltu Paul zong nih Jesuh kha “a hram” in le “thlarau lungpi” in a rak langhter. (1 Kor. 3:11; 10:4) Cucaah Jesuh nih hitin a ti bantuk a si: ‘Nang cu lungtum, Peter, na si, kaan ti. Khrihfabu hrampi in rian a ṭuan hngami, “lungpi” a simi Khrih cu ahodah a si ti kha ṭha tein na hngalh.’
khrihfabu: Khrihfabu tiah lehmi Grik biafang ek·kle·siʹa kha a voikhatnak langhternak a si. Mah biafang cu Grik biafang pahnih a simi “chuahpi” ti sullam a ngeimi ek le “auh” ti sullam a ngeimi ka·leʹo in a rami a si. Mah cu timhnak pakhat asiloah ṭuan dingmi rian pakhat caah minung a bu ningin kawh asiloah auh ti sullam a ngei. A hnuhmai bia zoh tikah “thlarau biakinn saknak” ah hmanmi “lung nung” a simi, chiti thuhmi Khrihfa hna in dirhmi Khrihfabu kong kha Jesuh nih a rak chimchungmi a si. (1Pet. 2:4, 5) Septuagint Baibal ah atu le atu hmanmi mah Grik biafang cu “Khrihfabu” tiah lehmi Hebru biafang he aa khat, mah Hebru biafang kha Pathian thimmi Israel miphun langhternak caah a rak hman tawn. (Deut. 23:3; 31:30) Lam. 7:38 ah Izipt ram in chuahpi a simi Israel miphun kha aa “pummi” bu pakhat in a langhter. Cu bantukin Khrihfa hna cu “muihnak chungin” le “vawlei chung hin . . . thim” an si i “Pathian Khrihfabu” in dirh an si.—1Pet. 2:9; Johan 15:19; 1Kor. 1:2, NW.
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 16:19
vancung Pennak tawh: Baibal chan lioah langhternak in asiloah tawh taktak pek a simi hna cu nawl ngeihnak pekmi an si. (1 Chan. 9:26, 27; Isa. 22:20-22) Cucaah “tawh” timi biafang cu nawlngeihnak le ṭuanvo he aa pehtlai. Peter nih mah “tawh” hna kha Judah mi (Lam. 2:22-41), Samaria mi (Lam. 8:14-17) le Jentail mi (Lam. 10:34-38) hna caah a rak hman, cucaah annih nih Pathian thiang thlarau kha an hmuh i vancung Pennak ah luh khawhnak tinvo sung an hmu.
FEBRUARY 26–MARCH 4
BAIBAL AH THUHMI RO HNA | MATTHAI 18-19
“Nangmah le Midang caah Tlukrilhtertu Si Hlah”
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 18:6, 7
facang rialnak lungtum: Asiloah “lungtum nganpi.” “Laa hngawngah thlaihmi facang rialnak lungtum.” Cu bantuk lungtum cu a pum i khattelei kam in khattelei kam tiang a kauh pe 4-5 (1.2-1.5m) hrawng a si. Mah lungtum cu a rit tukmi a si i laa hngawngah thlaih in an merter.
tlukrilhnak: “Tlukrilhnak” tiah lehmi Grik biafang skanʹda·lon i a hrampi a sullam cu rap ti a si, mi cheukhat nih rap ah rawl an tonhnak fung kha a si tiah an ti. Mah biafang nih tlukrilhnak a chuahter khomi zei thil poah kha a chim duhmi a si. Mi pakhatkhat a ziaza a rawhraltermi asiloah sualnak a tuahtermi thil sining le tuahsernak zong kha a chim duhmi a si. Matt. 18:8, 9 ah a hmanmi skan·da·liʹzo timi biafang cu “tlukrilhter” tiah leh a si, cun “rap ah foihter; sualnak tuahter” ti zongin leh khawh a si.
nwtsty media
Rialnak Lungtum
Rialnak lungtum kha facang rialnak le oliv thei in chiti a chuah nakhnga rialnak caah hman a si. Cheukhat lungtum cu kut in mer khawh an si, asinain a nganmi lungtum kha cu saram hmangin an mer. Mah facang rialnak lungtum cu Filistin mi hna nih Samson rawl an rialternak lungtum he aa lo men lai. (Biac. 16:21) Saram hmangin rawl rialnak cu Israel ram lawngah si loin Rom Empire tiang hman a rak si.
A Cung Lungtum le A Tang Lungtum
A nganmi rawlrialnak lungtum cu hmanthlak ah langhter bantukin facang asiloah oliv thei rialnak ah an hman, cutin rial tikah laa ti bantuk saram kha an hman. A cung lumtum cu pe 5 hrawng (1.5 m) a kau i a ngan deuhmi a tang lungtum cungah aa mer.
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 18:9
Gehenna: Hebru biafang geh hin·nomʹ he aa khatmi mah Grik biafang cu “Hinnom horkuang” ti sullam a ngei, mah cu hlanlio Jerusalem khua i nitlak thlanglei ah a ummi a si. (sgd-HK ca. 48 i “Jerusalem Khua le A Pawngkam” timi tangah a ummi khuaram hmanthlak kha zoh.) Jesuh chan ah mah horkuang kha hmunthur hlonhnak le khanghnak hmun ah an hun hman, cucaah “Gehenna” timi biafang cu hrawh dih cikcek tiah sullam a ngei.
nwtstg A Sullam Fianternak
Gehenna
Gehenna timi cu hlanlio Jerusalem nitlak thlanglei ah a ummi Hinnom Horkuang min a si. (Jer. 7:31) Mah cu mithi pawl vui an si lainak hmun langhternak caah a chimchungmi a si kho men. (Jer. 7:32; 19:6) Saram asiloah minung kha cuka horkuang ah an hrem hna i an khangh hna tiah a langhtermi zeithil hmanh a um lo. Cucaah Gehenna timi nih mithi pawl zungzal in an hrem hna i an khangh hnanak, mit in hmuh khawh lomi hmun kha a langhtermi a si lo. Mah canah Jesuh le a zultu pawl nih Gehenna kong an chim tikah “thih voihnihnak” a simi zungzal dantatnak kong kha an langhter duhmi a si, mah cu zungzal hrawhnak, hrawh dih cikcek kha a si.—Biat. 20:14; Matt. 5:22; 10:28.
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 18:10
Ka Pa hmaika ah an um: Asiloah “ka Pa hmaika ah an lut.” Pathian hmaika ah luhnak caanṭha an hmuh caah vancungmi lawng nih Pathian hmai kha an hmuh khawh.—Exo. 33:20.
w10-BU 11/1 16
Vancungmi Nih Ṭhatnak a Kan Pek Ning
A salle nih amah he pehtlaihnak ṭha ngeih peng awkah bawmh dingin Pathian nih vancungmi kha rian a pek hna tiah Jesuh nih a ti. Cucaah Jesuh nih a zultu pawl kha midang tlukrilhtertu si lo awkah hitin ralrin a pek hna: “Hi ngakchia tete hi pakhat hmanh zawmhtaih hna hlah u. Annih a vengtu hna an vancungmi kha vancung khua ah ka Pa hmaika ah an um zungzal ko.” (Matthai 18:10) A zultu pakhat cio nih anmah zohkhenhtu vancungmi an ngei tiah Jesuh nih a chim duhmi a si lo. Mah canah Pathian he naih tein rian a ṭuanṭimi vancungmi hna nih Khrihfabu ah a ummi hna cungah siaherhnak an ngeih kha a chim duhmi a si.
Thlaraulei Lungvar Hna kha Hlathlai
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 18:22
voi 77: “Let sawm sarih let sarih.” Mah Grik biafang kha “70 le 7” (voi 77) asiloah “70 kha 7 in karh” (voi 490) tiah a sullam leh khawh a si. Gen. 4:24 ah “voi 77” tiah hmanmi Hebru biafang le Septuagint Baibal ah “voi 77” tiah lehmi Grik biafang a sullam cu aa khatmi a si. Nambar pasarih nolh ṭhanmi cu “a dong kho lomi” asiloah “ri a ngei lomi” he aa khat. Jesuh nih Peter kha voi 70 le voi 7 ngaihthiam dingin a fial tikah ri ngei loin ngaihthiam ding kha a chim duhmi a si. Mah he i ralkah in Babylonian Talmud (Yoma 86b) timi phunglam cauk nih hitin a ti: “Mi pakhat nih sualnak a tuah ahcun voikhat, voihnih, voithum tiang ngaihthiam khawh a si ko nain voilinak cu ngaihthiam khawh a si ti lo.”
nwtsty chung i hlathlai awk a kong tawi hna—Matt. 19:7
maknak ca: Asiloah “ṭhennak ca.” A nupi he i ṭhen a duhmi pa pakhat cu upadi ningin i timhtuah awk le upa pawl ruahnak cheuhnak kha zulh awkah hal a si, cuticun a biapimi biakhiahnak kha ruah ṭhan awkah Nawlbia nih caan a pek. Nawlbia i aa tinhnak cu khulrang in i ṭhen lo awk le nu kha updi lei in huhphenhnak pek awkah a si. (Deut. 24:1) Asinain Jesuh chan lioah biaknaklei hruaitu pawl nih fawi tein i ṭhennak nawl an awnh hna. Kumzabu 1nak i tuanbia hlathlaitu Josephus cu Farasi mi pakhat a si i a nupi he aa ṭhenmi a si. Hitin a ti: “Zei ruang paohah i ṭhen khawh a si (pa nih a nupi ṭhen khawhnak a ruang tampi a ngei).”
nwtsty chung i media
Ṭhennak ca
Mah ṭhennak ca hi AD 71 asiloah 72 hrawngah Aramaic holh in an rak ṭialmi a si. Judea thetse ram ah a ummi Wadi Murabba tiva car chaklei ah a ummi lungkua chungah an hmuhmi a si. Mah ca cu Judah nih Rom a ralchanhnak, a kumruknak ah Naqsan fapa Josef nih Masada khua ah a ummi Jonathan fanu Miriam a ṭhennak kong a si.