Eski ou ti konnen?

Dan premye syek, ki bann pret kot tanp ti fer avek disan bann zannimo, apre ki sa zannimo ti’n ganny touye lo lotel?

TOU le lannen, bann pret dan ansyen nasyon Izrael ti ofer plizyer milye zannimo konman sakrifis lo lotel kot tanp. Dapre Josephus, ki ti en istoryen Zwif dan premye syek, pandan Lapak plis ki 250,000 pti mouton ti ganny sakrifye e sa ti fer ki i ti annan en gran kantite disan ki ti ganny verse. (Lev. 1:10, 11; Nom. 28:16, 19) Me ki ti arive avek tou sa disan?

Bann arkeolog in vwar ki i ti annan en gran sistenm drenaz dan tanp Erod ki ti ganny servi ziska ki tanp ti ganny detrir lannen 70. I kler ki sa sistenm drenaz ti ganny servi pour fer disan sa bann zannimo koul lwen avek tanp.

Annou vwar de keksoz konsernan sa sistenm drenaz:

• I ti annan bann trou anba lotel: Dan liv Mishnah, en liv lo bann lalwa ek tradisyon Zwif, ki ti ganny ekrir o konmansman trwazyenm syek, i annan en deskripsyon sa sistenm drenaz. Sa liv i dir ki dan kwen sid was lotel, i ti annan de trou. Disan ki ti ganny verse ti desann dan sa de trou e melanz avek delo ki ti koule ziska sa pti larivyer ki ti dan Vale Kidronn.

  Lefet ki i ti annan bann trou anba sa lotel i an armoni avek sa ki bann arkeolog dan nou lepok in trouve. Sa liv The Cambridge History of Judaism i konfirmen ki i ti annan “en gran sistenm drenaz” o bor tanp. Sa liv i dir: “I paret ki sa sistenm drenaz ti ganny servi pour anmenn sa delo ki ti’n melanze avek disan bann sakrifis lwen avek tanp.”

• I ti annan en kantite delo: Bann pret ti bezwen en kantite delo pour zot kapab lav anba lotel e gard sa drenaz prop. Pour zot kapab fer sa travay enportan, zot ti kontinyen ganny delo sorti dan lavil e sa delo ti vin atraver bann transe, aqueducts ek bann basen delo. En arkeolog ki apel Joseph Patrich ti dir ki “i ti napa okenn sistenm pour anmenn delo, en sistenm drenaz ek netwayaz dan en tanp ki ti parey sa enn Zerizalenm sa letan.”