Labib i vreman diferan avek okenn lezot liv relizye. Depi plizyer syek, krwayans plizyer milyon dimoun i baze lo Labib. Deplis, Labib i sa liv ki’n ganny plis etidye e kritike ki okenn lezot liv.

Par egzanp, serten spesyalis Labib i dir ki bann Labib modern ki nou annan konmela pa parey avek bann kopi orizinal Labib. En profeser larelizyon ti dir, “Nou zis pa konnen si sa teks Labib ki nou annan la konmela i egzakteman parey bann kopi orizinal. I annan bokou fot dan bann Labib modern e laplipar zot ti ganny rekopye plizyer syek apre ki Labib orizinal ti’n fini ganny ekrir. I evidan ki sa bann kopi Labib i diferan dan plizyer fason avek bann kopi orizinal.”

Akoz zot krwayans relizye, serten i dir ki Labib pa egzakt. Par egzanp, fanmir Faizal ki pa Kretyen ti ansenny li ki Labib i en liv sakre me ki i’n ganny sanze. Faizal i dir, “Sanmenm ki ler dimoun ti koz avek mwan lo Labib, mon ti ezite pour ekoute akoz mon ti mazinen ki zot Labib in ganny sanze e i pa sa enn orizinal.”

Eski i enportan si Labib in sanze oubyen non? Bon, reflesir lo sa bann kestyon: Eski ou pou annan konfyans dan bann zoli promes ki dan Labib, si ou pa konnen si sa bann promes ti vreman dan teks Labib orizinal? (Romen 15:4) Eski ou pou servi bann prensip Labib pour fer bann desizyon enportan konsernan ou travay, fanmir oubyen ladorasyon si ou pa asire ki Labib modern i bann kopi egzakt Labib orizinal?

Menm si Labib orizinal nepli egziste, nou ankor kapab etidye bann vye kopi Labib e i annan plizyer milye sa bann kopi. Ki mannyer sa bann vye kopi Labib in sirviv malgre letan, lopozisyon ek zefor pour sanz son mesaz? Lefet ki sa bann kopi orizinal in sirviv, ki mannyer sa in ranforsi ou konfyans ki sa Labib modern ki nou annan i egzakt? Egzamin larepons sa bann kestyon dan sa bann lartik ki swiv.

BANN MENAS: Papiris (papyrus) ek lapo zannimo (parchment) ti bann premye keksoz ki bann ekriven Labib ek bann ki ti kopye Labib ti servi pour ekri lo la.a (2 Tim. 4:13) Ki mannyer sa bann materyo ti met legzistans Labib an danze?

Papiris pa for, i pali e fasilman desire. Richard Parkinson ek Stephen Quirke, de zonm ki’n etidye listwar ansyen Lezip i dir, “En fey papiris i kapab pouri e avek letan i reste zis leskelet sa fey ek en ta lapousyer. Ler i ganny stoke, en roulo i kapab mwazi oubyen pouri avek limidite. Lera oubyen zensek, espesyalman karya i kapab manz sa roulo si i ganny antere.” Apre zot dekouvert, serten fey papiris ti ganny met dan soley ek limidite e sa ti fer zot pouri pli vitman.

Lapo zannimo i pli dirab ki papiris me li osi i dekonpoze si i pa byen ganny pran swen avek oubyen si i ganny ekspoze avek limidite, lalimyer ek tanperatir tro o oubyen tro ba.b Lapo zannimo i osi atrakte bann zensek. Anfet, konsernan bann vye liv, sa liv Everyday Writing in the Graeco-Roman East i dir ki i rar pour bann vye liv sirviv. Si Labib ti’n deteryore, son mesaz ti pou nepli la.

KI MANNYER LABIB IN SIRVIV: Lalwa Zwif ti obliz tou lerwa pour ekri en kopi sa lalwa pour li menm, setadir sa senk premye liv dan Labib. (Deterononm 17:18) An plis, bann ki ti kopye Labib ti fer sitan kantite kopi ki ver premye syek, Labib ti kapab ganny trouve partou dan bann sinagog Izrael ziska Masedwann. (Lik 4:16, 17; Akt 17:11) Ki mannyer serten vye kopi Labib in sirviv ziska nou letan?

En spesyalis New Testament, Philip Comfort i dir, “Bann Zwif ti abitye met bann roulo dan bann resipyan pour prezerv zot.” I paret ki bann Kretyen ti kontiny sa tradisyon. Anfet, serten vye kopi Labib in ganny dekouver dan bann resipyan ki’n ganny fer avek later, dan bann larmwar, kavern e dan bann landrwa ki vreman sek.

REZILTA: Plizyer milye bout kopi Labib, serten date plis ki 2,000 an, in sirviv ziska nou letan. Napa okenn vye liv apard Labib ki annan sitan bokou kopi ki’n sirviv ziska nou letan.

BANN MENAS: Azanda bann politisyen ek sef relizye pa parey avek sa mesaz ki dan Labib. Souvan, zot ti servi zot lotorite pour anpes bann dimoun annan, prodwi oubyen tradwi Labib. Annou vwar de legzanp:

• Apepre 167 avan Kris: Lerwa Antyokis Epifann ki ti esey enpoz larelizyon Grek lo bann Zwif, ti donn lord pour detri tou bann kopi Labib ki ti’n ganny ekrir dan langaz Ebre. Istoryen Heinrich Graetz ti ekri konsernan bann zofisye Lerwa Antyokis. Zot ti “desir e bril bann roulo Lalwa ki zot ti trouve dan nenport ki landrwa e zot ti touy tou dimoun ki ti pe rod lankourazman ek konsolasyon ladan.”

• Lepok Mwayennaz: Serten sef relizye Katolik ti ankoler akoz bann fidel dan Legliz ti pe pres sa ki Labib i ansennyen olye lansennyman Katolik. Zot ti konsider nenport dimoun ki ti annan lezot liv ki dan Labib apard ki liv Psonm an Laten, konman bann opozan oubyen enfidel. En konsil Legliz ti menm donn lord pour ki serten zonm i “kontinyelman rod sa bann opozan . . . par fouy dan tou lakaz ek tou lezot landrwa ki zot ti sispekte ti annan zot. . . . Lakaz sa bann dimoun ti pou osi ganny detrir.”

Si bann opozan ti’n reisi detri Labib, son mesaz ti pou’n disparet.

KI MANNYER LABIB IN SIRVIV: Lerwa Antyokis ti target Izrael, me bann Zwif ti’n form bann kominote dan plizyer lezot pei. Anfet, bann spesyalis Labib i estimen ki ver premye syek avan Kris, apepre 60 poursan bann Zwif ti viv an deor Izrael. Bann Zwif ti annan bann kopi Labib dan zot sinagog, sa menm Labib ki ti ganny servi par zot desandans enkli bann Kretyen.​—Akt 15:21.

Pandan lepok Mwayennaz, bann dimoun ki ti kontan Labib ti montre zot brav malgre persekisyon e zot ti kontinyen tradwi e kopye Labib. Menm avan ki masin portab pour enprimen ti ganny envante dan milye 15 zyenm syek, serten liv Labib ti disponib dan plis ki 33 langaz. Depi sa letan, Labib in ganny tradwir e prodwir pli vitman.

REZILTA: Malgre menas bann Lerwa pwisan ek bann pret, Labib i sa liv ki’n pli ganny distribye e tradwir dan listwar. Labib in enfliyans lalwa serten pei, langaz ek lavi plizyer milyon dimoun.

BANN MENAS: Labib pa’n ganny detrir malgre letan ek lopozisyon. Kantmenm sa, serten tradikter ek bann dimoun ki kopye Labib in esey sanz son mesaz. Parfwa, zot in esey fer Labib adapte avek zot lansennyman olye adapte zot lansennyman avek Labib. Annou vwar serten legzanp:

• Landrwa ladorasyon: Ant katriyenm ek dezyenm syek avan Kris, bann ekriven Samaritan Pentateucha ti met sa bann mo swivan dan Egzod 20:17: “lo Montanny Gerizim. La ou pou konstri en lotel.” Bann Samariten ti pe zistifye konstriksyon en tanp lo Montanny Gerizim.

• Lansennyman lo Trinite: Mwens ki 300 an apre ki Labib ti’n ganny konplete, en ekriven ki ti krwar dan Trinite ti azout sa bann mo avek 1 Zan 5:7, “dan lesyel, Papa, Laparol ek Lespri Sen e tou le trwa i enn.” Sa pa ti dan teks orizinal. Spesyalis Labib Bruce Metzger i fer resorti ki “depi sizyenm syek an montan, sa bann parol ti ganny trouve pli souvan dan bann kopi Old Latin ek dan Latin Vulgate.”

• Non Bondye: Akoz en siperstisyon Zwif, plizyer tradikter Labib ti deside retir non Bondye dan Labib. Zot ti ranplas sa non avek bann tit parey “Bondye” oubyen “Senyer.” Dan Labib, sa bann lekspresyon pa aplik zis pour Kreater me osi pour zonm, bann lobze fo ladorasyon ek Dyab.​—Zan 10:34, 35; 1 Korentyen 8:5, 6; 2 Korentyen 4:4.b

KI MANNYER LABIB IN SIRVIV: Premyerman, menm si serten dimoun ki ti kopye Labib ti neglizan e dezonnet, plizyer lezot ki ti annan abilite pour kopye Labib ti fer li avek bokou latansyon. Ant sizyenm ek dizyenm syek avan Kris, bann Masoret (Masoretes an Angle) ti kopye Lekritir Ebre dan sa ki nou konnen konman teks Masoretic. Zot ti kont bann mo ek let pour fer sir ki i ti napa okenn fot. Kot zot ti krwar i ti annan fot dan teks orizinal, zot ti met bann not lo bor. Bann Masoret ti refize sanz bann verse Labib. Profeser Moshe Goshen-Gosttstein, en eksper lo bann vye kopi Lekritir Ebre ti ekri: “Pour bann Masoret, sanz bann verse Labib par ekspre ti pou sa pli gro krim ki zot ti pou’n kapab komet.”

Dezyenmman, sa kantite vye kopi Labib ki egziste ozordi in ed bann spesyalis Labib pour idantifye bann fot. Par egzanp, pour plizyer syek, bann sef relizye in ansennyen ki zot versyon Labib an Laten i pli egzakt. Alor, dan 1 Zan 5:7, zot in met sa bann mo ki’n ganny mansyonnen dan trwazyenm paragraf sa lartik. Menm dan Labib King James Version ki byen renonmen i annan sa fot. Me ler lezot vye kopi Labib ti ganny dekouver, ki zot ti vwar? Bruce Metzger ti ekri: “Sa bann mo ki’n ganny azoute [dan 1 Zan 5:7] pa ti dan bann vye kopi Labib (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), eksepte dan sa kopi Laten.” An rezilta sa, Labib King James Version edisyon revize ek lezot Labib in retir sa fot.

Eski bann vye kopi Labib i prouve ki mesaz Labib in ganny prezerve? Kan bann Roulo Lanmer Mor ti ganny trouve an 1947, bann spesyalis Labib ti finalman kapab konpar sa teks Masoretic an Ebre avek sa ki ti dan bann roulo Labib ki ti’n ganny ekrir plis ki mil an avan. Enn parmi bann manm ki ti pibliy bann Roulo Lanmer Mor ti dir ki zis enn sa bann roulo i prouve ki sa bann Zwif ki ti kopye Labib ti’n fer en tre bon travay.

Dan Chester Beatty Library, Dublin, Irlann, i annan en koleksyon bann fey papiris ki reprezant preski tou bann liv Lekritir Grek Kretyen (Nouvo Testaman). I osi annan bann vye kopi Labib ki date depi dezyenm syek apre Kris, apepre 100 an apre ki Labib ti’n konplete. The Anchor Bible Dictionary i dir, “Menm si sa bann fey papiris i donn bokou nouvo detay lo sa bann teks i osi montre ki depi ki Labib i egziste in ganny tradwir dan en fason konsistan.”

REZILTA: Olye sanz bann verse Labib, sa bann vye kopi Labib in plito amelyor zot. Konsernan Lekritir Grek Kretyen, Sir Frederik Kenyon ti ekri, “Napa okenn lezot vye liv ki annan sitan levidans ki montre ki son teks i egzakt e napa okenn spesyalis Labib ki onnet ki kapab dir ki sa teks ki egziste ozordi pa diny konfyans.” Konsernan Lekritir Ebre, spesyalis William Green ti dir: “Nou kapab dir ki Labib i sa liv ki’n pli byen ganny prezerve konpare avek lezot liv ki’n ganny fer dan lepase.”

Labib in sirviv. I pour sa rezon ki ozordi ou kapab ganny en kopi Labib ki ou kapab lir. Ler ou swazir en bon tradiksyon Labib, ou kapab asire ki sa ki ou pe lir i parey sa ki ti dan sa kopi orizinal.a Me akoz Labib in sirviv malgre letan, lopozisyon ek zefor pour sanz son mesaz? Menm si tousala in arive, Labib in sirviv dan en fason ekstraordiner. Kwa ki sitan spesyal avek sa liv?

Bokou etidyan Labib in ariv lo menm konklizyon ki zapot Pol ki ti ekri: “Tou Lekritir i enspire par Bondye.” (2 Timote 3:16) Zot krwar ki Labib in sirviv akoz i Parol Bondye e ki Bondye in prezerv son Parol ziska ozordi. Faizal, ki ganny mansyonnen dan sa premye lartik dan sa magazin ti deside pour egzamin Labib pour li menm. Sa ki i ti dekouver ti sirprann li. I ti aprann ki sa bann lansennyman ki bann sef relizye i ansennyen pa sorti dan Labib. Deplis, i ti enpresyonnen pour vwar ki Bondye i revel son plan pour later dan Son Parol.

I dir, “Aprezan mon asire ki sa Labib ki mon annan i en kado sorti kot Bondye. Apre tou, si Bondye in kapab fer liniver, eski pa i annan sa pouvwar pour donn nou en liv e prezerv li pour nou? Pour dir lekontrer ti pou konmsi mon pe limit pouvwar ki Bondye Tou Pwisan i annan. Ki mwan mon ete pour limit pouvwar Bondye?”​—Izai 40:8.