Bann referans pour Kaye renyon Nou minister ek lavi Kretyen
4-10 ZEN
BANN TREZOR DAN PAROL BONDYE | MARK 15-16
“Profesi ki’n vin vre atraver Zezi”
not letid dan nwtsty-E dan Mr 15:24, 29
partaz son manto: Zan 19:23, 24 i azout plis lenformasyon ki sa ki’n ganny ekrir dan Levanzil Matye, Mark ek Lik. Bann solda Romen ti tir osor pour partaz manto ek lenz par anndan ki Zezi ti mete. Zot ti partaz son manto “an kat, en bout pour sak solda.” Vi ki zot pa ti anvi partaz sa lenz par anndan, zot ti tir osor pour gete lekel ki pou ganny sa lenz antye. Sa ti akonplir sa profesi lo Mesi dan Ps 22:18. Larme Romen ti annan labitid pran lenz bann kriminel ki ti pe al ganny touye. Zot ti imilye sa bann kriminel par pran zot lenz e bann keksoz ki ti avek zot.
sakouy zot latet: Sa aksyon ti montre en mank respe e souvan i vin avek bann parol lensilt. Bann dimoun ki ti fer sa, ti akonplir sa profesi dan Ps 22:7.
not letid dan nwtsty-E dan Mr 15:43
Zozef: Sak ekriven Levanzil in donn diferan detay lo Zozef. Matye, sa kolekter taks, i dir ki Zozef ti en “zonm ris.” Mark, ki ti ekrir pour bann Romen konpran, i dir ki i ti “en zonm byen respektab dan Sannedren” e ki li osi i ti pe esper Rwayonm Bondye. Lik, sa dokter ki ti annan konpasyon, i dir ki Zozef ti “en zonm drwat e en bon dimoun” e ki i pa ti’n vot an faver konplo pour touy Zezi. Zis Zan ki dir ki Zozef ti en disip Zezi me “an sekre akoz i ti per bann Zwif.”—Mt 27:57-60; Mr 15:43-46; Li 23:50-53; Zan 19:38-42.
Rod bann perl spirityel
not letid dan nwtsty-E dan Mr 15:25
apepre 9er bomaten: Oubyen apepre 3 erdtan apre soley leve. Serten dimoun i dir ki sa verse e sa ki i dir dan Zan 19:14-16 i kontredir kanmarad akoz Zan i dir “i ti apepre midi” ki Pilat ti livre Zezi pour al ganny touye. Menm si Labib pa dir akoz i annan sa diferans, annou vwar serten pwen. Sa kat Levanzil i dir apepre menm keksoz lo sa ki ti arive sa dernyen zour ki Zezi ti lo later. Tou le kat i montre ki bann pret ek ansyen ti zwenn deswit apre ki lizour ti fer e apre sa zot ti anmenn Zezi kot Gouverner Romen, Pons Pilat. (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Li 22:66–23:1; Zan 18:28) Matye, Mark ek Lik i dir ki ler Zezi ti lo poto, pei antye ti dan fernwanr depi “midi . . . ziska trwa-z-er apremidi.” (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Li 23:44) En keksoz ki ti kapab annan en lefe lo ler egzakt ki Zezi ti ganny met amor, i lefet ki serten ti krwar ki ganny fwete ti form parti legzekisyon bann kriminel. Parfwa, sa fwete ti sitan fermal ki sa dimoun ti mor avan i ganny mete lo poto. Sa fwete ki Zezi ti gannyen ti sitan fermal ki en lot zonm ti bezwen anmenn sa poto ki Zezi ti pe anmennen. (Li 23:26; Zan 19:17) Si legzekisyon ti konmans avek ganny fwete, alor en pe letan ti pou’n pase avan ki Zezi i ganny kloute lo poto. Dan Mt 27:26 ek Mr 15:15 i montre menm keksoz ler i mansyonn fwete ansanm avek ganny met amor lo poto. Alor, i kapab ki bann diferan ekriven Levanzil i donn diferan ler ki Zezi ti ganny egzekite akoz petet zot annan diferan lopinyon lo ler egzakt ki legzekisyon ti konmanse. Petet i sanmenm sa rezon akoz Pilat ti etonnen pour tande ki Zezi ti’n fini mor pa tro lontan apre ki i ti’n ganny kloute. (Mr 15:44) An plis, bann ekriven Labib ti souvandfwa diviz en lazournen dan kat parti e sak parti ti 3 erdtan. Zot ti osi fer sanmenm avek aswar. Sa i rezon akoz Labib i souvan dir 9er bomaten, midi e 3 er apremidi, vi ki zot ti konmans kont apartir 6er bomaten. (Mt 20:1-5; Zan 4:6; Akt 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Deplis, bokou dimoun sa letan ti napa en mont alor laplipar ditan ler ti ganny dir “apepre” parey nou vwar dan Zan 19:14. (Mt 27:46; Li 23:44; Zan 4:6; Akt 10:3, 9) An bref, Mark in koz lo fwete ki Zezi ti gannyen avek ler i ti ganny kloute lo poto tandis ki Zan in mansyonn zis ler Zezi ti ganny kloute lo poto. Alor, i kapab ki sa de ekriven in rikord ler ki pli pre avek sa peryod 3 erdtan e Zan in dir “apepre.” Sa i rezon akoz i annan en diferans dan sa bann ler ki’n ganny mansyonnen. Vi ki Zan ti ekri son Levanzil plizyer dizenn lannen apre ki Zezi ti mor, i ti enkli en ler ki ti diferan avek sa ki pour Mark. Sa i montre ki Zan pa’n zis kopye sa ki Levanzil Mark in dir.
not letid dan nwtsty-E dan Mr 16:8
parski zot ti per: Dapre bann vye kopi Labib, Levanzil Mark i fini avek bann parol dan verse 8. Serten i dir ki sa Levanzil i fini en sel kou e zot krwar ki i mank keksoz. Par kont, vi ki fason ki Mark ti ekrir ti senp e bref sa i montre ki sa ki serten i dir pa lozik. Deplis, Jerome ek Eusebius, de spesyalis Labib dan katriyenm syek i montre ki bann vye kopi Labib ki egzakt, ti fini avek sa lekspresyon “parski zot ti per.”
I annan detrwa vye Labib Grek ek serten tradiksyon dan lezot langaz ki azout en gran konklizyon oubyen en pti konklizyon apre verse 8. Sa gran konklizyon (ki annan 12 verse ki’n ganny azoute) i ganny trouve dan Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus ek Codex Bezae Cantabrigiensis e tousala i date depi senkyenm syek. I osi dan Latin Vulgate, Curetonian Syriac ek Syriac Peshitta. Par kont, i pa dan sa de pli vye kopi Labib Grek ki osi date depi katriyenm syek, ki apel Codex Sinaiticus ek Codex Vaticanus e ni dan Codex Sinaiticus Syriacus ki li i date depi katriyenm oubyen senkyenm syek. Sa bann verse pa ni menm dan sa pli vye kopi Labib Sahidic Coptic ki date depi senkyenm syek. Pareyman, liv Mark ki trouve dan pli vye kopi Labib dan langaz Armenyen ek Georgian i fini avek verse 8.
Pli tar, serten vye kopi Labib Grek ek tradiksyon dan lezot langaz in azout sa pti konklizyon (kot i annan zis detrwa fraz). Codex Regius ki date wityenm syek, i annan tou le de konklizyon e i konmans avek sa enn kourt. Avan tou le de konklizyon, sa Codex i konmans par dir ki serten dimoun i aksepte sa bann konklizyon me i pa dir ki enn i pli egzakt ki lot.
PTI KONKLIZYON
Sa pti konklizyon apre Mr 16:8 pa form parti Lekritir enspire. Sa konklizyon i dir:
Me zot ti rakont tou sa bann keksoz ki zot ti’n ganny lord pour fer avek bann lezot dimoun ki ti otour Pyer. Deplis, apre tou sa bann keksoz, Zezi ti anvoy zot al anmenn sa mesaz sen e vre konsernan sa delivrans eternel depi les ziska was.
GRAN KONKLIZYON
Sa gran konklizyon apre Mr 16:8 pa form parti Lekritir enspire. Sa konklizyon i dir:
9 Granmaten premye zour lasemenn, kan Zezi ti’n resisite, i ti aparet dabor avek Mari Madlenn, dan ki i ti’n sas set demon. 10 Mari Madlenn ti al rakont bann ki ti’n la avek Zezi, ki ti dan dey e ti pe plere. 11 Me kan zot ti tande ki Zezi i vivan, e ki Mari Madlenn ti’n vwar li, zot pa ti oule krwar. 12 Apre sa, Zezi ti aparet dan en lot fason avek de disip lo semen ki al dan lakanpanny. 13 Zot ti retournen e rakont lezot disip. Me zot osi, zot pa ti oule krwar. 14 Plitar, Zezi ti aparet avek sa onz disip pandan ki zot ti pe manze. I ti repros zot, akoz zot ti mank lafwa. Zot pa ti oule krwar dimoun ki ti’n war li, apre ki i ti’n resisite. 15 I ti dir zot, “Al partou dan lemonn antye; anons Bonn Nouvel avek tou dimoun. 16 Sa enn ki ava krwar e ki ava ganny batize pou ganny sove. Me sa enn ki pa krwar, pou ganny kondannen. 17 La bann siny ki pou akonpanny bann ki krwar: Zot pou sas demon lo mon non; zot pou koz bann nouvo langaz. 18 Si zot atrap serpan; si zot bwar en pwazon, sa pa pou fer zot okenn dimal. Zot pou poz lanmen lo bann malad e bann malad pou geri.”
19 Apre ki Senyer Zezi ti’n fini koz avek zot, i ti mont dan lesyel e asiz lo kote drwat Bondye. 20 Bann disip ti al anons Bonn Nouvel partou. Senyer ti ed zot dan sa travay. I ti konfirm son mesaz par bann siny ki ti akonpanny li.
11-17 ZEN
BANN TREZOR DAN PAROL BONDYE | LIK 1
Rod bann perl spirityel
not letid dan nwtsty-E dan Li 1:69
en sover pwisan: Literalman “en korn ki anmenn delivrans.” Dan Labib, korn zannimo i souvan reprezant lafors oubyen laviktwar. Par egzanp, ler Labib ti ganny ekri, sa mo korn ti ganny servi dan 1Sa 2:1; Ps 75:4, 5, 10; 148:14. Deplis, korn ti reprezant bann lerwa ki swa zot ti bon oubyen move ek zot rwayonm e i ti osi ganny servi pour montre ki zot in ganny laviktwar. (De 33:17; Da 7:24; 8:2-10, 20-24) Dan sa konteks, sa lekspresyon “en korn ki anmenn delivrans” i reprezant Mesi konman sa enn ki en sover pwisan.
not letid dan nwtsty-E dan Li 1:76
ou pou al par devan Zeova: Zan ki batize ti pou “al par devan Zeova” dan sa sans ki i ti pou prepar semen pour Zezi, ki ti pou reprezant son Papa. Zezi ti pou osi vin lo non son Papa.—Zan 5:43; 8:29; vwar not letid lo non Zeova dan sa menm verse.
18-24 ZEN
BANN TREZOR DAN PAROL BONDYE | LIK 2-3
“Zenn, eski ou pe vin pli pros avek Zeova?”
not letid dan nwtsty-E dan Li 2:41
Son paran ti abitye: Lalwa pa ti demann bann madanm pou al lafet Lapak. Me tou le-z-an, Mari ti abitye al avek Zozef. (Eg 23:17; 34:23) Sak lannen zot ti fer sa vwayaz ale retour Zerizalenm ki ti apepre 300 kilomet ek zot fanmir ki ti pe agrandi.
not letid dan nwtsty-E dan Li 2:46, 47
demann zot kestyon: Reaksyon bann ki ti pe ekout Zezi i montre ki i pa ti pe demann bann pti kestyon ki manrmay i demande zis akoz i anvi konn en keksoz. (Li 2:47) Dan serten konteks, sa mo Grek ki ganny tradwir konman “demann . . . kestyon”, i kapab pe refer avek bann kestyon ki ganny demande an kour. (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Akt 5:27) Bann istoryen i dir ki bann sef relizye ti abitye reste dan tanp apre lafet e ansennyen anba enn parmi bann gran lavarang kot tanp. Bann dimoun ti pou asiz o bor lipye bann sef relizye pour ekoute e demann kestyon.
vreman etonnen: Sa verb Grek “ti etonnen” i montre ki sa ti en keksoz kontinyel.
not letid dan nwtsty-E dan Li 2:51, 52
kontinyen soumet: Oubyen “obeir zot.” Sa verb Grek i montre en aksyon ki kontinyen. Apre ki Zezi ti’n enpresyonn bann ansenyan kot tanp ek sa kantite konnesans ki i ti annan dan Parol Bondye, Zezi ti al kot li e avek limilite i ti kontinyen soumet avek son paran. Sa kalite lobeisans ki Zezi ti annan ti pli remarkab ki pour lezot zanfan akoz i ti bezwen akonplir Lalwa Moiz dan tou pti detay.—Eg 20:12; Ga 4:4.
Rod bann perl spirityel
not letid dan nwtsty-E dan Li 2:14
e lape lo later parmi bann dimoun ki annan son laprouvasyon: Serten vye kopi Labib i dir “e lo later, ki zot ganny laprouvasyon Bondye” e sa bann parol i ganny trouve dan serten tradiksyon Labib ki nou annan ozordi. Me bann pli vye kopi Labib ki pli egzakt i siport lafason ki New World Translation i tradwir sa fraz. Sa ki lanz ti dir pa pe refer avek laprouvasyon Bondye anver tou imen nenport ki kalite latitid ki zot annan oubyen sa ki zot fer. O kontrer, i pe koz lo bann ki pou ganny son laprouvasyon akoz zot demontre lafwa senser dan li e vin en disip Zezi.—Vwar not letid dimoun ki annan son laprouvasyon dan sa menm verse.
dimoun ki annan son laprouvasyon: Sa ki bann lanz ti dir dan sa verse, pe refer avek “laprouvasyon” Bondye e non pa laprouvasyon zonm. Sa mo Grek eu·do·kiʹa i osi kapab ganny tradwir konman “faver; fer plezir; aprouve.” Sa verb eu·do·keʹo i ganny servi dan Mt 3:17; Mr 1:11 ek Li 3:22 (vwar not letid dan Mt 3:17; Mr 1:11), ler Bondye i koz avek son Garson deswit apre son batenm. I donn sa nide “pour aprouve; pour satisfe avek; an faver; pran plezir ladan.” Alor, sa lekspresyon “dimoun ki annan son laprouvasyon” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) i osi kapab ganny tradwir konman “dimoun ki i pran plezir ladan.” Sa ki sa bann lanz ti dir pa pe refer avek laprouvasyon Bondye anver imen an zeneral me anver bann ki fer li plezir par demontre lafwa senser dan li e par vin en disip son Garson. Menm si sa mo Grek eu·do·kiʹa dan serten konteks i kapab pe refer avek dibyen ki imen i anvi fer pour lezot (Ro 10:1; Fil 1:15), souvan i pe refer avek laprouvasyon Bondye, sa ki fer plezir Bondye oubyen lavolonte Bondye (Mt 11:26; Li 10:21; Efe 1:5, 9; Fil 2:13; 2Te 1:11). Dapre Ps 51:18 [50:20, LXX] dan Septant, sa mo i refer avek “laprouvasyon” Bondye.
25 ZEN–1 ZILYET
BANN TREZOR DAN PAROL BONDYE | LIK 4-5
“Reziste tantasyon parey Zezi”
video dan nwtsty-E
Anler lo miray tanp
I kapab ki Satan ti anmenn Zezi “anler lo miray [oubyen “balistrad, landrwa pli o dan”] tanp” e dir li zet son lekor anba me nou pa konnen kote egzakteman i ti fer Zezi debout. Alor sa “tanp” dan sa konteks i kapab pe refer avek tanp antye. I kapab ki Zezi ti pe debout anler dan kwen lo kote sides (1) tanp oubyen i kapab i ti pe debout anler dan kwen en lot bout tanp. Si ou ti sorti sa oter e tonm anba, napa okenn fason ki ou ti pou sirviv amwen Zeova ti vin sov ou.
Rod bann perl spirityel
not letid dan nwtsty-E dan Li 4:17
roulo profet Izai: I ti annan 17 lapo zannimo dan Roulo Lanmer Mor pour liv Izai. Sa bann lapo ti ganny atase ansanm e an tou sa roulo ti mezir 7.3 met longer avek 54 kolonn. Sa roulo ki ti ganny servi dan sinagog Nazaret ti kapab menm longer. Vi ki dan premye syek, bann roulo ti napa sapit ek verse, Zezi ti pou bezwen rod sa bout kot i ti anvi lir. Me lefet ki i ti trouve kote bann profesi konsernan Mesi ti ete, sa i montre ki i ti konn byen Parol Bondye.
not letid dan nwtsty-E dan Li 4:25
pour trwa-z-an edmi: Dapre 1Rw 18:1, Eliya ti dir ki lasesres pou fini dan “trwazyenm lannen.” Serten in dir ki sa ki Zezi ti dir i tou le kontrer avek sa ki dan 1 Lerwa. Par kont, Lekritir Ebre pa dir ki lasesres ti dire pour mwens ki trwa-z-an. Alor, sa “trwazyenm lannen” ti konmans ler Eliya ti anons sa lasesres avek Aab pour premye fwa. (1Rw 17:1) I paret ki sa lanons ti ganny fer ler sezon sek ti’n fini konmanse e ki normalman i dire pour sis mwan me la i ti pe al pour en pe plis letan. An plis, sa lasesres pa ti aret deswit ler Eliya ti al devan Aab, dan “trwazyenm lannen.” Sa lasesres ti aret zis apre sa tes kot ti annan dife lo Montanny Karmel. (1Rw 18:18-45) Alor, sa parol ki Zezi ti dir e osi sa ki demi frer Zezi i dir dan Zak 5:17 i menm zafer avek sa ki dan 1Rw 18:1.