˗Zlan ˈö «mɛn ˗wëë ˗ya ˗kë ꞊dedewo» ˗a gbamɛn ˗nu ˗mü kwa ˈka

1. De ˈö ˈkwa˗ ˗dhɛ mɛn ˗wëëzëmɛn?

KWA ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö mɛn ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë, kö mɛn ˈö˗ ˈˈgblü ˈdhö ˗së, ˈö ˈˈwowosü, ˈö ö ˗de yö mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü yö ˗mü. Kwa ˗zo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ˗da ˈˈgɔɔn ˈö Yesu ˗ya bɔ ˈö ˗gban Samadhi mi do ˗bha bhë, ˗a ˈˈpiʋ̈. Yö ˈö kun ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgümɛn ˈka, yö ˈnën Zuifö mi ˈö ꞊kwaanmɛn ˗nu ˗wa ˗man ˗a ˗wëë zë. ˗A ˗wëë ˈö Samadhi mi ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈. (Dhu. 10:29-37) ˈˈGɔɔn ˈö bhë ˗yö Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈö ˗kë mɛn ˗wëëzësü ˈka ˗a ˗zɔn. ˗Zlan ˗yö kwa ˗wëë ˗zë, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ꞊va ˗ta ꞊dhɛ kwa ˗wëë ˗yö ö ˗kë.

2. Mɛn ˗wëë zë ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ ˗mën?

² Pë ˈbha ˗dhö ˈö mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë. ˗A pë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë, ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˗be ˈkwa ˈwɔn bho ˗a ˈgü, ˗a ˗mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü. ˗A ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dedewo ꞊dhɛ kwa ˗wëë ˗yö ö ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö: «Yö ˈti kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˈˈyoo bho kwa ˗gɔ.» (Ps. 103:10) ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈpö Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈwɔnyaakëmɛn ˈˈklʋʋbho.

3. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗yaaga ˗yɔ bɔ: ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö Zoova ˗kë? Mɛn ˈö˗ ˗wëë ˗yö mɛn ˗kë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔn bho ˗a ˈgü ˗ee? ˗Mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö mɛn ˗wëë ˗yö kwa kë? ˗An ˗yɔ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˗kwa ˗an ˗ga.

ˈMËN ˗KË ˈÖ MƐN ˗NU ˗WËË ˗YÖ ZOOVA ˗KË?

4. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö Zoova ˗kë?

⁴ Mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «Kwa ˗wëë ˈö [˗Zlan] ˗kë ˗a ˈˈsinma ˈyii kë.» ˗Yö ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˈˈɲɔn ˗lo ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha ˗an ꞊troo kö ˗wo ˗tosɛta kë dhaŋ˗ ˈgü. (Efɛ. 2:4-7) ˈˈKɛɛ wo dosɛnŋ ˈyaa ˈnën Zoova ˗yö ˗an ˗wëë zë. Davi ˗ya ˗pö: «Zoova ˈˈgblü ˗yö ˗së mɛn ˈˈpɛpɛ ˈka. ˗A këpë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗wëë ˗ya ˗kë.» (Ps. 145:9) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë bhë, ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈplɛ ˈka ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˈpö ꞊dhɛ ˗an ˗wëë ˗yö ö ˗kë.

5. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya sü Zoova ˗bha mɛn ˗wëëzësü ˗bha?

⁵ ˗Kɔ ˈö mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˗a ˈka, Yesu ˗ya ˗dɔ ˈkpakpadhö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ꞊gban ˗ta. Zoova waa Yesu ˗wo ˗gwëë wo ˈko ˈˈpiʋ̈ pinŋpinŋdhö dhaŋ˗ ˈgü, ˈyö Yesu ꞊kun nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. (Prov. 8:30, 31) Yesu ˗yö ˗kpan ö Dë ˗bha ˈko ˗ta ꞊va kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wëë ˗ya kë ˗ni ˈgü. (Ps. 78:37-42) ˗A ˗bha ꞊klaŋwo ˈgü, ˗yö ö Dë ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ.

6. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Yesu kwa ˗takun ˗a ˈka kö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ö Dë ˗kë?

⁶ Kwa˗ ˗yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗ʒiö yö ˗a ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗bɔ ˈˈgɔɔn ˈö ˗gban ˈnëngɔnnën ˈö go ö ˗mɛn ˗nu ˗gɔ ˈkɔɔ ˗a ˗ta, ˈyö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. ˈNëngɔnnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ˈö ö ‹˗bha ꞊nɔɔn ˈgü ˗shiʋ̈ ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˗bha.› (Dhu. 15:13) ˈˈKɛɛ ꞊taabha ˗yö ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ, ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë ö dë ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗mën ˈö˗ dë ˗ya ˗kë? ˗Yö ˗to mü ˈö pë ˈö˗ dë dho ˗a kë ˈö˗ ˈwɔn dɔ. Yesu ˗ya ˗pö: ‹꞊Dhɛ ˈö˗ dë ˗ya yö kö ˗yö nu sië, ˈyö dho dɔ˗ ˗gɔ zian˗, ˈyö ˗wëë ˗yö bɔ˗ ˗ta ꞊dedewo, ˈyö dho ˈyö ꞊loo˗ ˗bha.› ˗A dë ˈti ˈlëë˗ dɔ ˗a ˗bha. ˗A ˗wëë ˗ya ˗kë, ˈyö ö ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ. ˈNëngɔnnën ˈö bhë ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗ya ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗a dë ˗ya ˗bhawɔn ˗to. ˈˈGɔɔn ˈö bhë ˗a ˈgü, ˈnëndë ˈö˗ ˗bha ˈnën ˗wëë ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ Zoova. ˗Kɔ ˈö bhë ˗a ˈka ˈyö Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö Dë ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa ˗kë, ˈˈkɛɛ ˈö ˗wa ˈgo wo ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈto.​—Dhu. 15:17-24

7. Zoova ˗bha mɛn ˗wëë zë ˗kɔ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ꞊kpɔɔsü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Zoova ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗ya ˗blü mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗bha. ˈWɔn ˈö ˗së ˗a ˗dapë ˗nu ˗bha ˈka ˈyö Zoova ˗ya ˗kë ˗kplawo. Biblö ˗ya ˗pö: ‹ˈˈYaaki ˈdhɛ ˈkö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ dhang˗ ˈgü bha, ˗yö mɛ ˗wëë ˗ga, ˈyö mɛ ˗kë ˈwɔnsëkëmɛ ˈka.› (Zak. 3:17) ꞊Dhɛ ˈnëndë ˈö˗ ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈdhö, Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗wëëzësü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ. (Ps. 103:13; Is. 49:15) ˗A ˗bha mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗ya ˗kë ˈö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗yö ˗kë ˗an ˗gɔ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëdhii ˗yö ˗an ˗bha. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ꞊kpɔɔsü ꞊dedewo bhë, ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü kö ˈö mɛn ˈbha ˗bhawɔn ˈto, ˗ya ˗bhawɔn ˗to. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya ˗wëë zë, Zoova ˗ya ˗dɔ. ˗A ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗ya ˗kë ˈö ˈyaa ö ˈˈɲan ta ˈwɔn yaa ˗zü.

8. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁸ ˗Kwa kwa ˗zota kö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗yö ˗ya ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha ö ˗de ˈˈɲaan. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë? Zoova ˗bɔ Pɔdhö ˗ta ˈö˗ pö: ‹˗Ka ˈˈkan ˈmɛ ˈwo ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në˗ ˗nu ˗bha.› (1 Ko. 5:11) ˈWɔnyaakëmɛn ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗wa ˗bho ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to ˗an ˗takpa, ˈö˗ ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. Mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈgü, ˗wa mɛn bho kwa kpö ˈgü kö ˗Zlan ˈti ˗a ˗mɛn ˗bhawɔn ˈto. Gagade ˗mü ˗ee?

MƐN ˗BHO KWA KPÖ ˈGÜ ˗SÜ ˗YÖ MƐN ˗WËËZËSÜ ˈKA ˗EE?

9-10. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Eblö 12:5, 6 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ mɛn ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ˗yö mɛn ˗wëëzësü ˈka? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁹ ˈKwa˗ man ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈö ˈkwa˗ dɔ, ˈö ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë «ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˈzüdho», ˗yö ˗mën kwa ˈka ꞊dedewo. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «˗A ˗dhɛ ˗mü kö ˗wa bho kwa kpö ˈgü ˗ee?» Mɛn ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ˗yö mɛn ˗wëëzësü ˈka ꞊dedewo ˗ee? ꞊Ii. ˈKwa ˗kɔ mɛn ˈbha ˈˈklʋʋbho ˗sü ˈka kö ˈkwaa ꞊kpɔɔsü, kö ˗a ˗mɛn ˗wëë ˈyaa kwa kë ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˗a ˗dhɔ ˈyaa kwa kë. (Prov. 13:24) Mɛn ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗a ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya ˗takun kö ˗yö ö ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ ˗ee? ꞊Ii. Kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˈwo ˈwɔn yaa ˗kë ˗wa ˗pö ꞊dhɛ wo bho ˈwo wo kwa kpö ˈgü bhë ˗yö wo ˗takun ˈwo˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, ˈyö ˈwo wo ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ ˈwo nu Zoova ˈˈpiʋ̈ ˈzü.​—Eblö 12:5, 6 ˗wo pö.

¹⁰ ˗Kwa kwa ˗zota kö ˗tuëë ˗maankëmɛn ˗ya yö ꞊dhɛ ö ˗bha ˈˈbhlaa do ˈyaa ö ˈflëëgü. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈya˗ pö ˈö˗ ˈˈdhɛkë ˗së ˈka, ö dua ˗mü kö ˈö˗ bho ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˗nu ˈwaa ˈgo wo ˈko ꞊kee˗. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗kë wo kpö ˈka ˗sü ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë bhë, ꞊waa˗ do bho ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈyaa kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗tuëë ˗maankëmɛn ˈˈgblü ˈnën ˗kë ˈya˗ ˈyö ˈˈbhlaa ˈdhɛ bhë ˗a ˗ya ö ˗de ˗ta ˗ee? ˗Abin. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kö ˈˈbhlaa ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˈto ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗dho ˈˈyua ˈsü ˗a ˗bha. ˗Ya ˗bho ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈˈdhʋ̈ kö ˈˈbhlaa ˗nu ˈwo to ˈö ˗an ˗takpa.​—Lévitique. 13:3, 4.

11. (1) Mɛn ˈwo˗ bho kwa kpö ˈgü, ˗yö ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü ˗a ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) ˗An ˗takun ˈˈslö ˗mɛɛn ˈö ˗dhö?

¹¹ Kletiɛn ˈö ꞊waa˗ bho kwa kpö ˈgü ˗yö ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü ˗a ˈdhö. ˗A ˗mɛn ˈyaa ö ˈflëëgü ˗zuu ˈgü. (Zak. 5:14) ꞊Dhɛ kwa kwi ˈgü ˗yua ˈdhö, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗zuu ˈgü ˗yua sü wo ˈko ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö mɛn ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü ˗zuu ˈgü, ˗wa bho ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu kpö ˈgü. ˗Dhɔ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗a ˗bha ˗tuëë ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˗an ˈka, ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˈbha ˈnën bhë. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈpa mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë bhë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈka kö ˗yö ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü. ˗Wa mɛn bho kwa kpö ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo, ˈö ö ˈˈtʋ to Zoova ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗bha kö ˗a ˗bha ˗zoyödhe kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗de ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu sü, ɛɛnˈˈ ˈö Tele ˈö JW ˗ta ˗a ˗ga. Mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗ga, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu sü ˈwo ˗dhioo ˗nu dɔ ˗a ˗ta, ɛɛnˈˈ ˈö pë ˈö ˗dho ˗a kë kö ˗yö nu ˈzü Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu kpö ˈgü, ˈwo˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ.b

12. ˗Dhɔ ˗zɔn ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö mɛn zii ˗nu dho ˗a kë mɛn ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗a ˗dhɛ?

¹² ˗Kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈgo wo ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ꞊nën ˈwo ˗an bho kwa kpö ˈgü. Mɛn zii ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ wo dua ˗mü ˈwo wo ˗zota ꞊köŋ ˗së ˈka, kö ˈwo ꞊kun mɛn ˈbha bho kwa kpö ˈgü. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ꞊yaa˗ pö ˈö ˈwɔn bho mɛn ˈgü, ˗ya «˗dan pë ˈö˗ ˗mɛn ˗ya ˗kë ˗a ˈka.» (Jér. 30:11) ˗An ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˗a ˗wɔn ˈgü ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈbha ˈö ˗dho waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ ˈwo˗ kë. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ꞊waa˗ pö ˈwo˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ waa ˗an ˗wëë ˗yö wo ˗kë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈwɔnyaakëmɛn bho ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu kpö ˈgü.

13. ˈMën ˗kë ˈö ˗dhɛ kun ˗a ˗bha kö kletiɛn do ˈö kun Kodhɛŋtö ˗wa bho ˗a ꞊dhegblü ˗nu kpö ˈgü?

¹³ ˗Kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˈdhɛ mɛn ˈbha ˈyaa kun ˈgo ˗ni ˈgü ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗kɔ ˈö bɔmɛn Pɔdho ˗ya ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka ˗kwaa ˗ga. Kletiɛn do ˈö kun Kodhɛŋtö ˗yö ˗da ö dë ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗kun ˈwɔn yaa ꞊dede ˈka. ˈPë Zoova ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü ˗be ˈyö ˗tɔ: «Mɛn ˈö ˗da ö ˗dë ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈, kö ˗ya ˈlëë˗ ˈkpɔ ˗a ˗ta. ˗An dua ˗mü kö dhe waa gɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗an ˗zuö ˗gwë ˈka ˗wo ˗an zë.» (Lév. 20:11) Pɔdhö ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya pö ˗wo ˈnëngɔnnën ˈö bhë ˗a zë. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö Kodhɛŋtömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wa bho wo kpö ˈgü. ˗A ˈˈtakɔ yaa ˈö bhë, ˗yö ˗kun ˗pɛn ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö yö mü kö mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa˗ yö ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗mü.​—1 Ko. 5:1, 2, 13.

14. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ mɛn ˈwo˗ bho ˗zlanwokɔdhi ˈgü Kodhɛŋtö bhë, ˗a ˗wëë ˗yö ö ˗kë? ˈYö ˈmën ˗kë? (2 Kodhɛngtö 2:5-8, 11)

¹⁴ ꞊Taabha Pɔdhö ˗ya ˗man ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗ya ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ꞊dedewo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈnëngɔnnën ˈö bhë ˗yö ˈlëë˗ ˗kpɔ ˗zlanwokɔdhi ˗ta, Pɔdhö ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn ˗nu ʒiö ꞊gɔɔ. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «˗Kaa ˗mawɔn ˈto kö ˈka˗ ˗zʋ ˗gban.» ˈPë ˗kë ˈö Pɔdhö ˗ya pö ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «Kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈya ˈdho ˈˈyua˗ ˗bha ˈˈdhiʋ̈ ziö˗ ˈka ˈö ˗kë ˗a ˗go [˗Zlan] ˗bha zian ˗ta ˗gɛn ˈka.» ˗Dhɛ ˈö ˈnëngɔnnën bhë ˈö go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗a ˗wëë ˗yö Pɔdhö ˗kë. Pɔdhö ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ko ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗zotadhe ꞊gbɔɔnsü ˗ya ˈgü ga, kö ˗yö ˈˈkan Zoova ˗bha ˗bhawɔntodhe mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha.​—2 Kodhɛngtö 2:5-8, 11 ˗wo pö.

15. Mɛn zii ˗nu ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ wo ˗klu ˗sü ˈka ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha, ˈˈkɛɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö wo ˗kë?

¹⁵ ꞊Dhɛ Zoova ˈdhö, mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗dhɔ ˗yö mɛn zii ˗nu ˗kë. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˗klu ˈtɔŋ˗ ˗bha ˗a ˈka, ˗wo ˗klu ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˗wo mɛn ˗wëë zë ˗a ˈka, ˗wo mɛn ˗wëë ˗zë ˗a ˈka. Wo ˈti ˈwɔnyaakëmɛn bho kwa kpö ˈgü, kö ˗a ˗mɛn ˗wëë ˈyaa ˗an kë. Mɛn zii ˗nu dosɛnŋ ˈnën ˈwo dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö wo ˗kë ˗ee?

˗MËN ˈÖ DHO MƐN ˈˈPƐPƐ KWA ˗TAKUN KÖ ˈKWA MƐN ˗NU ˗WËË ZË?

16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 21:13 ˈgü, ˈmën Zoova dho ˗a kë mɛn ˗nu ˈö ˈwaa mɛn ˗nu ˗wëë zë ˗an ˈka?

¹⁶ Kletiɛn ˈˈpɛpɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö wo kë ꞊dhɛ Zoova ˈdhö. ˈMën ˗kë? ˗A ˗gɛn do ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa mɛn ˗nu ˗wëë zë, Zoova ˈyaa ö ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗bha. (Proverbes 21:13 ˗wo pö.) ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö Zoova ˗yö ˗kɔ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë mɛn ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˈyaa ˗an kë, ˗an ˈka. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗yö saanˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa nu ˗a ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö Biblö ˗bha ˗dhioo ˈö yö ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü: «ˈMɛ ˈö mɛ ˈbha ˗wëë ˈyaa˗ kë, [˗Zlan] ꞊yaa˗ pö ˈö za dɔ˗ ˗bha yi ˈö˗ ˈka, ˗a ˗mɛ ˗wëë ˈyii ˈdho˗ kë ˈpö.» (Zak. 2:13) ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö mɛn ˈwɛɛ ˗nu ˗bha kwa ˗wëëzësü ˗bha, kwa ˗de ˈpö kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗wëë ˗yö kwa ˗kë. Mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë ˗ya ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗wëë ˗yö kwa ˗kë.

17. Davi ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˈwɔn ˈya ˗dho kë ˈya˗, ˈˈkɛɛ kö ˈkwa mɛn ˗nu ˗wëë zë. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈsü ˗gblüdë Davi ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë ꞊dedewo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Saidhö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗be kö ˗ya zë, Davi ˗yö Saidhö ˗sü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗gblüdë ˈö˗ ˗ya ˗a ˈdhö, ˈyö˗ ˗wëë ˗ya ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, yö ˈti˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈö ö ˗de bhlɔ bho.​—1 Sam. 24:9-12, 18, 19.

18-19. ˈWɔn ꞊plɛ ˗mɛɛn ˈö Davi ˈti˗ ˗zɔn ˗an ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë?

¹⁸ ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈyaa ˈnën Davi ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: ˈDhɛ Nabalö ˈö ˗kë ˈˈgblüyaamɛn ˈka ˈö ˈwɔn yaa ꞊blɛɛ Davi ˈka, ˈö ˗kɔ ˗bhöpë ˗nu waa ö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˗yö ˗shiö Davi ˗dhɛ ꞊dedewo, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö waa˗ ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊gban zë. ˈˈKɛɛ Abigaidhö, Nabalö ˗bha dhebɔ ˗yö ˗kun ˈˈgblüsëmɛn ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˗saa ˗a ˈka. ˗Yö ˗dho ˗bhöpë ˈka Davi ꞊dhia ˈzozodhö, ˈö˗ ˗kë ˈö Davi ˈti mɛn ꞊ɲɔɔn ꞊wɛnŋ.​—1 Sam. 25:9-22, 32-35.

¹⁹ ˈˈTʋ̈ŋ do ˈbha ˈka ˈzü, ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Natan ˗ya ˗pö Davi ˗dhɛ ꞊bhɔɔmɛn do ˗ya ˈˈflɛɛmɛn do ˈbha ˗bha ˈˈbhlaanën ˈö˗ ˗wɔn kun ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˗a ˈsü ˗a ˗gɔ. ˗Dhɛ ˈö˗ pö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗shiö Davi ˗dhɛ ˈyö˗ pö: «꞊Ya kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗dhö ꞊dede ˈka, mɛn ˈö ˈwɔn ˗kë ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ga.» (2 Sam. 12:1-6) Davi ˗yö ˈtɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya nu Moizö ˗dhɛ bhë, ˗a ˗dɔ. Mɛn ˈö mɛn ˗nu ˗bha ˈˈbhlaa do ꞊kwaan, ˗a ˗yiishiö ˈnën dho ˗a yö ˗a ꞊ʒiaan˗ ˈgü. (Ex. 22:1) ˈˈKɛɛ Davi ˗zë ˗ya ˗pö ˗wa ˗mɛn zë. ˗Dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗bha ˈwɔn ˗yö ˈya˗. ˈWɔnzuan ˈnën Natan ˗ya sü kö ˈö Davi ˗takun kö ˗ya ˈgüman ꞊dhɛ ˈya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë. Davi ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈˈbhlaa ꞊kwaan Natan ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü bhë, ˗a ˗wëë ˈyaa ö kë.​—2 Sam. 12:7-13.

20. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü Davi ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha?

²⁰ ˗Dhɛ ˈö ˈwɔn ˗yö ˗shiö Davi ˗dhɛ, ˗ya ˗pö ˈö Nabalö waa˗ ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ꞊gban zë. ˈGo mü ˈzü gɔndënën ˈö Natan ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü bhë, Davi ˗ya ˗pö ˗wa zë. Davi ˗kun ˈˈgblüsëmɛn ˈka, ˈˈkɛɛ ˈmën ˗kë ˈsa ˈö˗ pö ˗wo ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë? ˈWɔn ˈö ˗kë ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü kö Davi zuʋ̈ˈˈ ˗yö za dɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. Mɛn ˈö˗ ˗bha yö ˗kë za ˗dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗sü ˈka, kö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü, ˗ya dɔ ˈya˗. Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëzë ˗nu ˗zo ꞊kpɔɔ ˈö˗ pö: «ˈKa ˈdho za dɔ mɛ ˈbha ˗bha, kö [˗Zlan] ˗dɩ ˈpö ˈya ˈdho za dɔ ka ˗bha. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho za dɔ ka ˗bha ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kaa ˗dɩ ˈpö ˈka˗ dɔ˗ ˈka mɛ ˗nu ˗bha bha ꞊në˗ ˈdhö.» (Mat. 7:1, 2) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan za yaa ˗dɔ mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha, kö ˈkwa mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kwa ˗bha ˗Zlan ˗ya ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö.

21-22. Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö kwa ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²¹ Mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˈyaa ˈto mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈgü dosɛnŋ. Mɛn ˗nu ˈö mɛn ˗wëë ˗yö ˗an ˗kë, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈwo˗ ˗mɛn ˗takun. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗së ˈka kwa ˗bha ˈkɔdhi, kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi, waa ˗dhɛ ˈö ˈkwa˗ ˗bha ˗a ˈgü, kö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha ˈkwa ˗an dɔ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, mɛn ꞊vadhɛ ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha kwa ˗dho ˗an yö. Mɛn ˈbha ˗bhawɔn ˗yö ˗zogbandhe ˗bha ˗ee? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗mɛn ˗takun ˗bhöpë ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü, ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˗nu ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈka. Kletiɛn ˈbha ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zoova ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈö ˗dho ˗a ˗zo ˗gban ˗a ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa nɔɔn˗ ˗së ˈö mɛn ˗nu ˗zo ˗gban bhë, ˗a pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa ˗kpan ˗an ˗bha ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗wëë ˗yö kwa ˗kë.​—Job 29:12, 13; Wlɔ. 10:14, 15; Zak. 1:27.

²² ˗A ˈwɔn ˗ya kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗nu suu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë kwa ˗kë. Mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya kwa kë, kwa Dë ˈö dhaŋ ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ‹mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë ꞊dedewo.›