˗Kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˈka ˗sü ˈö bhë ˗yö ˗së kwa ˗bha ˈka

1-2. ˈMën ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ Zoova ˗bha ˈka? ˈYö ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗mën kë?

˗KƆ ˈKWA mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu sü ˗a ˈka bhë ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ Zoova ˗gɔ. Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö kwa këyoo ˗dhɔ ˗yö kwa kë ꞊dhɛ kwa ˗de ˈdhö. (Mat. 22:​37-39) ˗A kë ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ ˈˈgblüsë ˗kë mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˈka ˗sü. ˈˈGblüsë ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ kë kö kwa ˈto ˗ni ˈgü Zoova ˗Zlan ˈö ‹ˈɲaan˗ bhü ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu waa ˈwɔnsëkëmɛn ˗nu ˗an ꞊gban ˗ta, ˈö dha ban ˈpö mɛn kpɛnŋdhö ˗nu waa mɛn ˗nu ˈö ˈwaa kpɛnŋdhö ˗an ˗ta» bhë, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.—Mat. 5:45.

² ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn kpɛnŋdhö kë ˗an ˗dhɛ. (Zan 14:21) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈto ö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ‹˗dhɔ ˗yö kwa kë›, ˗an ‹˗wɔn ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ kwa dheebhang -zë -nu ’dhö.› (1 Piɛ. 4:8; Wlɔ. 12:10) ˗Dhɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö ˈkwa˗ ˗zɔn kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈdhö.

3. ˈMën kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka ˈö ˗gban ˗dhɔ ˗bha?

³ ˗Dhɔ ˈö bhë ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈdhünën ˈkwa ta ˈö ˈkwa ˈˈyi ˗lo ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ꞊kun ˈgla ˗a ˈdhö. Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗dhioo ˗dɔ kletiɛn ˗nu ˗ta ˈö˗ pö: «Ka ˗bha ˗kë dheebhangzë ˗nu ˈka ˗sü ˈö Klisi ˗bha zian ˗ta bha˗ ˗wɔn ˈgü, ka ˗dhɔ ˈya ˈdho bo ka ˈko kë ˗sü ˈka.» (Ebl. 13:1) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü bhë ˈkwa˗ ˗dadhiʋ̈. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈkwa dho ꞊ɲɔɔn ˗a ˈka kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha waa ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo, kwa ˗dho ˗an yö.

ˈMËN ˗KË ˈÖ KWA DUA ˈDHÖ ˗MÜ KÖ ˈKWA ꞊ƝƆƆN KWA ꞊DHEGBLÜ ˗NU ˗BHA ˗KPLAWO?

4. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 133:1 ˈgü, kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗kɔ ˗bha ˗kë ˈwɔn do ˗bha ˗sü ˈö bhë ˗a ꞊bhlëë ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

⁴ ˗Bhö Psaume 133:1 ˗wo pö. ˗A pö ˈö Psaume ˗bɛnzëmɛn ˗ya wo ꞊dhɛ ˗kë mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˈˈtɔŋdë ˈka ˗sü ˗yö «˗së» ˈö «ˈˈdhiaasü ꞊dedewo» bhë, ˗yö kwa ˗zokun. ˈˈKɛɛ ꞊dhɛ ˈˈdhu ˈö kwa ˈˈɲan ˗yö ˗ʒiö ˗a ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa ˈˈɲan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗ʒiö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗kɔ ˗bha ˗kë ˈwɔn do ˗bha ˗sü ˗ta ˈpö. Kwa ˈˈɲan ˗yö ˗kpan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha zoodhö zoodhö ˈˈdhoogɔ do ˈgü. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˗an ꞊bhlëë ˗yö kë kwa ˈgü ˗kplawo? ˈKwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈkwa kwa ˗zota ˗a mɛn ˗dhɛ ˈö ˗dhö ˗a ˗duɛɛ ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë ˗a ˈgü, ˗an ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈.

5. Mɛn ˗nu ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ ˗dhɔ ˗yö kwa ꞊zinŋgü, ˈmën ˗an ˗blü ˗a kë ˗sü ˗bha?

⁵ Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa nu kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗blɛɛsü ˈka, ˗dhɔ ˈö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü bhë ˗a ˈwɔn ˗yö ˗an ˗kun ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈwa gagade ꞊slɔɔ. Yesu ˗ya ˗pö: «˗Dhɔ ˗ya kë ka ꞊zinŋgü, ˈyö mɛn ꞊gban dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ n ˗man gwëëˈˈ ˗nu ˗mü ka ˈka.» (Zan 13:35) Shetra ˈö nivɛsite ˈö kun Biblö draanˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗dho kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ do ˗ta. ˈDhɛ ö bo ˗dhɛkpaɔyi ˗blɛɛsü ˗bhɔkwëë ˈka, ˗ya ˗pö ö ˗bha Biblö ꞊klaŋgɔmɛn ˗dhɛ: «N ˗de ˗mɛn ˗nu ˈti ˈˈwü n ˗bha do ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bhë ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ ka ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˈö yö ˗a ˗ta ˗wo ˗wü n ˗bha ˗gɛnɲan ˈka 52 ˗dhɛkpaɔy do ˈˈkpaan ˈgü! A˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗bɔ ö ˗gbamɛn ˗nu ˗ta ˈö ˗dhɔ ˗zɔn n ˗dhɛ. A ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa kë ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn do ˈka.» Shetra ˗gɛn ˗yö ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kwɛ 2024 ˈgü. ꞊Ii, mɛn ˗nu ˈwo nu kwa ˈˈpiʋ̈ ꞊dɛɛ ˈgü bhë kwa këwɔn ˗nu ˈö ˈbha ˗nu ˗kë ˗dhɔ ˗zɔn ö ˈko ˗dhɛ ˗sü ˈka bhë ꞊waa˗ yö, ˗ya kë ꞊shiöŋ ˗yö ˗an ˗blü Zoova ˗dhɔkësü ˗bha.—Mat. 5:16.

6. ꞊Ɲɔɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈsuee ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takpa ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ ꞊Ɲɔɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takpa. Pɔdhö ˗ya ˗pö ö ꞊dhegblü kletiɛn ˗nu ˗dhɛ: «˗Ka ka ˈko ˗nu faan ꞊në˗ dɔ ˗kpɛawo kö ˈka ˈdho˗ ˈka. [ . . . ] Kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛ ˈbha ˈya ˈdho kwaa˗ ö ˗dɩ ˗zü ˈö ˈwɔn yaa ˗yö ˈˈkpënng˗ ˗kë ˗gɔ.» (Ebl. 3:13) ˈGügadhe ꞊va ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa bho kpɛnŋdhödhɛ ˗ʒian ˗ta ˗ya nu kwa ˗ta, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ya ˈsuan˗ bho ˈö kwa ˗takun. (Ps. 73:​2, 17, 23) ˗Takundhe ꞊suu ˈö bhë ˗yö ˗së ꞊dedewo kwa ˗bha ˈka.

7. ˗Dhɔ waa ˗kɔ ˗bha ˗kë ˈwɔn do ˗bha ˗sü ˗wo ˗gban wo ˈkwëë˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kolɔsö 3:​13, 14)

⁷ Mɛn ˗nu ˈwo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo ˗dhɔ ˗zɔn wo ˈko ˗dhɛ bhë kwa ˗an ˈkpö ˈgü, ˗a ˗wɔn ˈgü kwa ˈdhuëë˗ ꞊va ˗slɔɔ. (1 Zn. 4:11) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa «[˗]kë ˈˈlëëlë ˗da ˗naandhe ˈgü ꞊dhia k[w]a ˈko ˗nu buëndhö,» ˈö kwa ˗kɔ ˗yö kë ˈwɔn do ˗bha. (Kolɔsö 3:​13, 14 ˗wo pö, NTBL; Efɛ. 4:​2-6) ˗A ˗de ˗ʒiaan ˈkwa kë kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗dhɔkaadhe ˈö kwa ꞊zinŋgü mü ˈyaa ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö.

KWA ꞊BHLËË ˗YA KWA ˈKO ˗NU ˗BHA

8. Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗kɔ ˗yö kë ˈwɔn do ˗bha?

⁸ Kwa ˗kɔ ˗bha ˗kë ˈwɔn do ˗bha ˗sü ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö bhë ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˗dhidha ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, Zoova ˈsaa˗ ˈgü kwa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. (1 Ko. 12:25) Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˈko ˗dhɔ ˗bha kwa ˈko kë ˗sü ˈö bhë «[˗Zlan] yöö ꞊dede ꞊ya k[w]a ꞊klang kë yö ˗zë ˈka.» (1 Tes. 4:9) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ Zoova ˗yö ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö pë ꞊dede ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn kwa ˈko ˗nu ˗bha ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˈKwa˗ pö ‹˗Zlan ˗yö kwa ꞊klang kë,› kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈgü ˈkwa an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Ebl. 4:12; Zak. 1:25) Pë ꞊dede ˈö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo˗ ˗kë, ˈyö bhë.

9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Wlɔmö 12:​9-13 ˈgü ˈö ˗gban kwa ˈko ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗bha?

⁹ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗yö kwa ꞊klaŋkë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn kwa ˈko ˗nu ˗bha? ˈPë Pɔdhö ˗ya pö ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˈgü, ˈö ˗ya ˗sü ˈka Wlɔmö 12:​9-13 ˈgü bhë ˗kwaa ˗ga. (˗A ˗wo pö.) ˗Ya ˗pö: «Ka -wɔn -yö kë ka ˈko -nu -gɔ ˈˈgbɩɩ- ꞊dhɛ dheebhang -zë -nu ˈdhö, kö ka ˈko ꞊bhlëë -ya -sü -pɛng -yö dɔ ka -ta.» ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? Kwa dua ˗mü kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ‹˗wɔn ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ kwa dheebhang -zë -nu ˈdhö,› ˈkwa ˗an ˗bhawɔn ˈto, ˈkwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗dhɛŋ ˗gɔ, ˈkwa ˈˈgblüsë kë ˗an ˈka. (Efɛ. 4:32) Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan kö wo ˗zë ˗wo ꞊ɲɔɔn kwa ˗bha. Kwa ꞊dede ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü -‹pɛng -yö dɔ kwa -ta›. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˈö yö Yesu ˗ya pö kwa ˗dho kwa ˗bha ˗dhɛ yö. ˗Ya ˗pö: «I ˗bha pë ˗nu mɛ ˗dhɛ ˗sü ˗yö i ˗bha ˈwɔn ˗së ˈkpii˗ ˈka ˈö ꞊ziö˗ mɛ ˗bha pë ˗nu i ˗dhɛ ˗sü ˗ta.»—Këw. 20:35.

10. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, kwa ˗dho ˗a kë kwa ˗sɔbhɛɛ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ ˈDhɛ Pɔdhö ˗yö ö bo ˗a pö ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈkwa ꞊bhlëë ˗ya kwa ˈko ˗nu ˗bha bhë ˗ya ˗pö ˈzü: ‹˗Ka ˈwɔn kë ka nii˗ ˗bha, ˈka ˈdho kë ˈˈfiamɛ ˈka.› Mɛn ˈö yökë ö nii˗ ˗bha bhë ˗a ˗mɛn ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö yökë ö ˗sɔbhɛɛ ˈka. ˗Wa yö dɔ ˗a ˗kɔ ˈka, ˗yö ˗to mu ˈö˗ ˗kë. Proverbes 3:​27, 28 ˗ya ˗pö: «˗A ˈˈsɩ ˗zë ˗ya kë ü ˗dhɛ, ˈbha ˗dho ˗kɔ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˈka mɛn ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha ˗a ˗dhɛ.» ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha, ˗kwa ˈto mü ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa˗ nu ˗a ˗dhɛ. ˈKwaa ˗wɔn ˗zuö kwa ꞊taabha ɛɛnˈˈ ˈkwaa pö mɛn ˈbha ˗dho ˗a kë kwa ꞊ʒiaan ˈgü.—1 Zn. 3:​17, 18.

11. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn kwa ˈko ˗nu ˈˈsuee?

¹¹ ˗Kɔ ˈˈwɛɛ ˈbha kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ˗wa kwa ˗shiödhɛwɔn kë, ˗kwa ˗to mü ˈkwa ˗an ˗bhawɔn to. Efɛzö 4:26 ˗ya ˗pö: «ˈˈBin ˗zian ˈya ˈdho ˈma kö ˈwɔn ˈö ˗siö ka ˗dhɛ bha ˗yö ˗tun ka zuëˈˈ ˈˈpiʋ̈.» ˈMën ˗kë? ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 27 ˗ya ˗pö: «ˈKa ˈdho ka ˗dɩ ˗kun ˈka bhiëˈˈ dɔ Sɔtraan ꞊kwɛɛ˗.» Zoova ˗ya ˗pö ˗gɛnɲan ˈka ꞊va ö ˈˈDhiwo ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗bhawɔn ˈto. Kolɔsö 3:13 ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ «˗ka ka ˈko ˗nu ˗mawɔn ˈto ka ˈko ꞊zinng ˈgü.» Mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗ya ˗kë ˈkwa ꞊ɲɔɔn kwa ˈko ˗bha ꞊dedewo. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, «˗kë do ˗sü ˈö ˗Zlan ˗bha ˈnii˗ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ya ˗da k[w]a ꞊zinng ˈgü bha [ . . . ] ˈya ˈdho ˈˈkan tongtongdhö.» (Efɛ. 4:3) Kwa˗ ˗yö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗bhawɔn ˈto, Zoova ˗bha ˗kɔloköta ˗kɔ ˗dho kë ˈwɔn do ˗bha ˈö ˗dhiködhɛ ˗yö ˗kë kwa ꞊zinŋgü.

12. Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈkö ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗bhawɔn ˈto?

¹² ˗Yö ˈˈdhʋ̈ gagade ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ˗an ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa kë ˈˈplëëplë. ˈˈKɛɛ Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈsaa˗ ˈgü, kwa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈDhɛ Biblö ˗ya pö ꞊dhɛ «ˈwɔn ˈˈʋʋ ˈwɔn ˈka dho˗ kë, ˗kaa kë ka ˈnii˗ ˗bha, ˈka ˈdho kë ˈˈfiamɛ ˈka» bhë, ˗yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö: «Kwa Dëmɛ ˗bha yë kë ˗pɛng ˈö˗ ˗bha ˈnii˗ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ya dɔ ka ˗ta bha, ˗kaa ˗bha yë kë˗ ˈka!» Mɛn ˈö kwa Dëmɛn ˗bha ‹yë kë ˗pɛng dho˗ ˗ta› bhë ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ya ˗blü ˈö˗ ˗bha yökë ö ˗sɔbhɛɛ ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˈPë ˗kë ˈkwa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈyö bhë.—Luk. 11:13.

«ˈGÜGLUDHE YAA ˈDHO ˗DA [KA] ZIËN»

13. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö nu ˈgügludhe ˈka kwa ꞊zinŋgü?

¹³ ˗Zlanwokɔdhi ˗yö pa ˗sü ˈka «mɛ ˈˈpɛpɛ ꞊gban» ˈö ˗an ˈgodhɛ ˗nu ˈwaa do ˗an ˈka. (1 Tim. 2:​3, 4) ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa kwibhadhɛ ˗nu, kwa ˗da ˗sɔ ˗nu, kwa ˈˈdhɛkë ˗kɔ ˗nu waa kwa ˗bha trʋʋˈˈ ˗nu ˈwaa do. Kwa ˈti kwa ˗de ˈkun, pë ˗nu ˈwo bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo nu ˈgügludhe ɛɛnˈˈ ˗pɛkoodhe ˈka kwa ꞊zinŋgü. (Wlɔ. 14:4; 1 Ko. 1:​10, NTBL) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö kwa ꞊klaŋkë kö kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë kwa ˈsuan˗ ˈka kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗dho kwa dhɔɔbhaapë ˈsü ˗tiaandhö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗bha.—Flp. 2:3.

14. ˈMën ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ kë ˗kplawo? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹⁴ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗wo ˗së ˈö dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faamën ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗dho ˈgügludhe ˗da ˗zlanwokɔdhi ˈgü. (1 Tes. 5:11) ˗A yi ˈti ꞊gwëë ꞊köŋ ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈö ˗an ˗kɔ ˗ya ꞊zɔɔ Zoova ˗bha yö ˗bha ɛɛnˈˈ ˈö ꞊waa ˗an bho kwa ˈˈpiʋ̈ bhë, ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü. Kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˈˈwowosü ˈka. (2 Ko. 2:8) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö˗ ˗kɔ ˗yö ꞊zɔɔ Zoova ˗bha yökësü ˗bha ˗kwɛ ˗kɔŋ do ˈˈpiʋ̈, ˗dhɛ ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈˈpɛpɛ ˗wo wo ˈˈdhi ˗ya ˈˈyɩɩ ˈka ˈwo n ˗kɔ ˈgü zë.» (Këw. 3:19) ˈWɔn ˗bhaasü ˗nu ˈwo bhë ˗wo˗ pa ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˗pö ˈzü: «˗Yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈpë Zoova ˗yö n ˗takun kö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dɛɛwo ˗a ˈdhö.» ˈKwa mɛn ˗nu ꞊faanmën, Yesu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ˗ta ˈö «mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗an ˈgü ˗ya ga, ˈö ꞊kwɛɛ˗ ˈgbinŋ˗ ˈdhö ˗an ˗ta, [ˈö] ꞊faan ˗dɛɛ nu ˗an ˗dhɛ.»—Mat. 11:​28, 29.

15. ˗Mën ˈbha ˈö dho ˈkwa ˗takun kö kwa ˗kɔ ˗yö kë ˈwɔn do ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁵ Pë ˈbha ˈkwa dho bɔ ˗a ˗ta ˈzü kö kwa ˗kɔ ˗yö kë ˈwɔn do ˗bha ˈyö ˗tɔ kwa ˈˈdhiwo. Job 12:11 ˗ya ˗pö: «Kwa ˈˈtʋ ˈyaa kwa ˗wo ˗nu din ˗ga ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kwa ˈnɛɛn˗ ˗ga ˗yö ˗bhöpë din ˗ga ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö ˗ee?» ˈˈSanni mɛn ˈbha ˈö ˗bhöpë ˗kpa ˗ya nu mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗ya din ˗ga ꞊köŋ kö ˗ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗së ˈö˗ ˈwɔn dɔ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈkwa˗ pö ˈkwa dhiaŋzë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kwa kwa ˗zota ˗së ˈka. (Ps. 141:3) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ dhiaŋ ˈkwa dho ˗a zë mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗yö ˗dho ˗an ‹꞊faan dɔ ˈö ˈˈyi ˗saa ˗lo ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗bha, ˈö ˈgo mü ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗ya ö ˗wɛɛ ˈgü.›—Efɛ. 4:29.

16. De ˗nu ˈwo dho wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo kö ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faan dɔ wo ˈˈdhiwo ˈgü?

¹⁶ Dhegɔndë waa ˈnënmɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo kë wo ˈsuan˗ ˈka kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˈˈdhiwo ˗yö mɛn ˗nu ꞊faan dɔ. (Kol. 3:​19, 21; Tit. 2:4) Mɛn zii ˗nu dua ˗mü ˈpö kö ˗an ˈˈdhiwo ˗yö kë ˈˈnɛɛnnɛn kö ˗wo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo kë ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗tuëë ˗nu ˈdhö bhë ˗an ˗zogban. (Is. 32:​1, 2; Ga. 6:1) Biblö ˈsëëdhɛ ˗be ˈwo˗ Proverbes ˗kë bhë, ˗ya ˗pö: «˗Wo ˈö ˈwo˗ pö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha, ˗yö ˈˈdhiaasü ꞊dedewo.»—Prov. 15:23.

˗KWA ˗DHƆ ‹˗ZƆN KWA KËWƆN ˗NU ˗BHA TƐAN˗ ꞊DEDE ˈKA›

17. Kwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ Bɔmɛn Zan ˗yö kwa ꞊faanmën kö ‹mɛ ˗dhɔ ˈya ˈdho kwa kë kwa ˈˈdhi ˈˈɛɛn kwa ˈnɛɛ˗ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈwɛɛwɛɛ, ˈˈkɛɛ kö ˈkwa˗ ˗zɔn kwa këwɔn ˗nu ˗bha tɛan˗ ꞊dede ˈka.› (1 Zn. 3:18) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kë pë ˈö ˈgo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊dedewo ˗a ˈka. Kwa ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈKwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha ꞊dedewo, ˈö ˗an ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˈö ˗dadhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa bɔ ˗zlanwopösü ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta kö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ˈkwëë˗. ˗Kwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈkwa ˗wo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗ya kwa ꞊klaŋkë ‹kwa ˗dhɔ ˗bha kwa ko kë ˗sü ˈka.› (1 Tes. 4:9) Kwa ꞊dede kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗kë «ˈkwëëdhö ˗sü ˈö ˗dhɛ do ˈgü ˗dhikodhɛ ˈgü bhë, ˈaa ˗yö ˗së, ˈö ˈˈdhiaasü ꞊dedewo!»—Ps. 133:1.