˗Këdhösü ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ, ˗kwaa ꞊bhlëë ˗ya

1. De ˈö ˗këdhösü nu kwa ˗dhɛ?

ZOOVA ˈnën ˈtɔ˗ “˗Zlan ˈö ˈˈbhɩɩ˗.” (Jérémie 10:10) Yö ˈnën kwa ˗da ˈö ˗këdhösü nu kwa ˗dhɛ. Biblö ˗ya ˗pö: “Bhi ꞊në ˈi pë suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗da; ˗a ˗nu ˗bha kë ˗sü ˈö ˈwo ˗tosɛa ˗kë bha ˗yö ˗ga bhi ꞊në i ˈgü.” (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 4:11) ˗Yö ˗kun Zoova ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˗këdhösü ˗yö kë kwa ˗gɔ. ˗Këdhösü ꞊nën ˈö ˗tɔ pë ꞊bhlëësü ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ.​—Psaume 36:9 ˗wo pö.

2. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö kwa ˗bha ˗tosɛta ˗yö kë ˗së?

² Pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ꞊dhɛ ˗bhöpë waa ˈˈyi ˗nu ˈdhö, Zoova ˗yö ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˗tosɛta kë ˗an ˗ta. (Këwɔn ˗nu 17:28) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗tosɛta ˗së ˗dhɛ yö. (Këwɔn ˗nu 14:15-17) ˈKwa˗ pö kwa ˗bha ˗tosɛta ˗yö kë ˗së, kö kwa dua ˗mü ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun.—Isaïe 48:17, 18.

˗ZLAN ˗YÖ ˗KËDHÖSÜ ˗YÖ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

3. ˈDhɛ Kaɛn ˗yö Abɛdhö zë, ˗mën ˈö Zoova ˗ya ˗kë?

³ Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ꞊dede kwa ˗bha ˗tosɛta waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗tosɛta ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈdhɛ ˈwɔn ˗yö ˗shiö Kaɛn ˈö ˗kë Adan waa Ɛvö ˗an gbö ˈka ˗a ˗dhɛ ö ꞊dhegblü Abɛdhö ˗bha, Zoova ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˈkun. ˈˈKɛɛ Kaɛn yö ˈti ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗wo ˗bha. ˗A zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗da ˈgbɛ ˈzü “ˈyö ˗püö ö ˈzlaa˗ ˗ta ˈyö˗ zë.” (ˈWunzüdɔdhɛ 4:3-8) Zoova ˗yö ˈwɔn ˗bho Kaɛn ˈˈɲan ˈgü Abɛdhö zë ˈö˗ wo ˈbhë ˗a ˗wɔn ˈgü. (ˈWunzüdɔdhɛ 4:9-11) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, zuʋ̈dhiʋ̈dhɛ waa mɛn ˗san ˗wo ˈyaa˗, ˈyö ˗tɔ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë ˈö ˈkwa ˗kë ˈˈvaanvan ɛɛnˈˈ ˈö ˈkwa mɛn zë. Mɛn suu ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. (1 Zan 3:15 ˗wo pö.) Kwa˗ pö ˈkwa kë Zoova ˗dhɛ ˗së, kö kwa dua ˗mü kö ˈkwa mɛn ˗dhɔ ˗bha kwa kë ˗sü draanˈˈ.—1 Zan 3:11, 12.

4. ˈTɔŋ˗ nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an nu Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗mën ˈö˗ do ˈbha ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban ˗këdhösü ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë˗ ˗bha?

⁴ ˈTɔŋ˗ ˗kɔŋ do ˈö Zoova ˗yö ˗an nu Moizö ˗dhɛ kö ˗kwɛ ˈˈgblü ꞊va ˗wa ˗ʒiö, ˗ya ˗zɔn ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˗tosɛta ˗yö ꞊bhlëësü ö ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˈtɔŋ˗ do ˈnën ˗tɔ: “Ü dua ˈyaa ˗mü kö ˈü mɛn zë.” (Deutéronome 5:17) ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗ya ˈwɔn ˈkun ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ö këyoo ˈbha ˗bha kö ˗ya zë, ˗an dua ˗mü ˈpö kö ˗wa ˗mɛn zë.

5. ˗Zlan ˗yö ˈgwü ˗bho ö ˗bha ˗sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˗Zlan ˗yö ˈgwü ˗bho ö ˗bha ˗sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗dee ˗ʒiaan ˈnën ˈö ꞊kun ö dhö ˈgwü ˈgü, ˗a ˗bha ˗tosɛta ˗yö ꞊bhlëësü Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˈTɔŋ˗ ˈö Zoova ˗ya ˗nu Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗ya pö ˗a ˈgü ꞊dhɛ, kö mɛn ˈbha ˗yö ˗gban dhegwüzë ˗bha, kö ˗a ˗bha ˈnën ˗yö ga, ˗an dua ˗mü ˈpö kö ˗wa ˗mɛn zë. (Exode 21:22, 23 ˗wo pö; Psaume 127:3.) ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈgwü ˗bho ö ˗bha ˗sü ˗yö ˈyaa˗.​—˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 28 ˗bha.

6, 7. Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗këdhösü ˗yö ꞊bhlëësü?

⁶ Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗de ˗bha ˗tosɛta waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗wo kwa ˗dhɛ ꞊bhlëësü? ˈKwa ˗dho pë ˈbha ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö pë yaa kë kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˗a kë. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ꞊shiɛti mü, kö ˈkwa ˈˈzaŋ ˈkun ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈtaakpɛɛ mü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pë yaa kë kwa ˈka ɛɛnˈˈ ˈö kwa zë.

⁷ ˗Zlan ˈnën kwa ˗bha ˗këdhösü waa kwa bun nu kwa ˗dhɛ. Kwa dua ˗mü kö ˈpë ˈö ˗dhi ˗a ˗dhɛ ˈkwa˗ kë ˗a ˈka. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗de ˈkun ˗së. Kwa ˈtii˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho kë ˗dhiisü ˗Zlan ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. (Wlɔmö 6:19; 12:1; 2 Kodhɛngtö 7:1) Kwa ˈti ˗këdhösü ˈsü ꞊bhlëësü, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö Zoova ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ bhë ˈkwa˗ ˗dhɔkë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗kan ˈˈta ˗kɔ yaa ˗bha ˗sü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha, Zoova ˗dho kwa ˗takun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˗ya ˗tosɛta ˗bha.

8. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho pë yaa kë kwa ˗de ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka?

⁸ ˈKwa˗ man ꞊dhɛ ˗këdhösü ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë ˗yö ꞊bhlëësü. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ˈkö ˈkwa ˗dho pë yaa kë kwa ˗de ˈka ɛɛnˈˈ ˈkwa˗ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. Kwa˗ ˗zɔn kwa ˗bha gɔ, moto ɛɛnˈˈ ˗piö ꞊soo ˈˈwɛɛ ˗nu ˗blü ˗kɔ ˈgü. ˈKwaa trʋʋˈˈ yaa ɛɛnˈˈ trʋʋˈˈ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pë yaa kë kwa ˈka ˗an kë. (Psaume 11:5) Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa kwa ˗bha ˈkɔ ˈkun ˗së kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈya ˗dho mɛn ꞊slɔɔ ˗a ˈgü. Zoova ˗ya ˗pö Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ: “꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha ü ˗bha ˈkɔ ˗dɛɛ dɔ, ü dua ˗mü kö ˈü ˈˈkplʋʋ ꞊klüün ˗a ˗ta ˈdhuŋ, kö ˈbha ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗ya ü ˗bha ˈkɔ ˗bha, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bhɔ ˗a ˈka ˈö ˗pö.”​—Deutéronome 22:8.

9. Kwa ˗dho wü ˗nu ˈkun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˗Kɔ ꞊dee ˗ʒian ˈö ˈkwa wü ˗nu kun ˗a ˈka, ˗a ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈkwa wü ˗nu ˗zë, kö ˗wo kë kwa ˗bhöpë ɛɛnˈˈ kwa ˗da ˗sɔ ˗nu ˈka. ˗Yö ˗we ˗a ˗bha ˈpö kö wü ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö pë yaa kë kwa ˈka, ˈkwa˗ zë. (ˈWunzüdɔdhɛ 3:21; 9:3; Exode 21:28) ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa pë yaa kë wü ˗nu ˈka ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an zë ˗sü yö ꞊dhɛ trʋʋˈˈ kë ˗sü ˈdhö.​—Proverbes 12:10.

˗KWA ˗KËDHÖSÜ ˗BHA ˗KË ˈˈSLƲ̈Ʋ̈SLƲ̈ ˗SÜ ꞊BHLËË ˗YA

10. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗këdhösü ˗yö ꞊ɲɔɔn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ꞊Ɲɔɔn ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗këdhösü ˗ya ˈgü. ˈDhɛ Kaɛn ˗yö ö bo Abɛdhö zë ˗sü ˈka, Zoova ˗ya ˗pö Kaɛn ˗dhɛ: ‘Ü dhegblü ˈü fɛi ˗lo bhë, ˗a ˈgblawo ɛɛnˈˈ ˗a fɛi ˈgblawo ˗yö ˗lo n ˗ta.’ (ˈWunzüdɔdhɛ 4:10) Abɛdhö ˗bha ˗këdhösü ˗ya ꞊ɲɔɔn ˈgü. Zoova ˗yö ˈwɔn ˗bho Kaɛn ˈgü Abɛdhö zë ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˈDhɛ ˈˈyi ˈkpii˗ ˈö pa Noe ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü bhë ˈö ꞊bhʋ̈ʋ̈, Zoova ˗ya ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ ˗këdhösü ˗yö ꞊ɲɔɔn ˈgü. Zoova ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö Noe waa ö ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ˗wo wü ˗nu ˗bhö. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: “Pë ˗nu ˈkpɛkpɛ ˈwo pa wo ˗deë, ˈö ˈwo ˈbhei˗ ˈma ˗an ˈplɛ ˗nu ka ˗dhë ˗bhöpë ˈka ꞊nɛ ˗kɔ ˈö ˈblüdhɛ ˗nu nuë ka ˗dhë ˈdhiö ˗a ˈdhö.” ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˗pö ˈwa ˗dho pë do ˈbha ˗bhö. ˗ya ˗pö: “ˈKa ka ˈdho wü fɛi to ˗a ˈgü ˈkaan˗ ꞊bhöëˈ.”—ˈWunzüdɔdhɛ 1:29; 9:3, 4.

11. ˈTɔŋ˗ ˗mɛɛn ˈö ˗gban ꞊ɲɔɔn ˗bha ˈö ˗Zlan ˗ya nu Izraɛdhö ˈˈsɛ ˈgümɛn ˗nu ˗dhɛ?

¹¹ ˈDhɛ Zoova ˗ya pö Noe ˗dhɛ ˈyaa ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗bhö, ˈö ˗kwɛ ˈö ˗mɔn 800 ˗bha ˈwo ˗ʒiö, ˗yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ: “Kö Izraɛdhö mi do ɛɛnˈˈ ˗dhɛŋ do ˈö ka ꞊zinŋ ˈgü ˗yö ˈˈblükë, kö ˗yö ˈˈblü ˗wü do ˈkun ɛɛnˈˈ kö ˗man ˗nu ˈwo ˗an ˗bhö ˗ya do ˈkun, ˗a dua ˗mü kö ˗ya ꞊ɲɔɔn ꞊wɛnŋ ˈˈshia˗, kö ˗yö ˈˈsɛ kpa˗ ˗ta.” ˗Ya ˗pö ˈzü: “Ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka ꞊ɲɔɔn ˗bhö.” (Lévitique 17:13, 14) ˗Yö ˗kun Zoova ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ꞊ɲɔɔn yö ꞊dhɛ pë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈdhö. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wü ˗bhö, ˈˈkɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗zë ˗bhöpë ˈyaa ˗mü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗wa wü zë kö ˈwo˗ ˗bhö, ˗an dua ˗mü kö ˗wa ꞊ɲɔɔn ꞊wɛnŋ ˈˈshia˗.

12. Kletiɛn ˗nu ˗wo ꞊ɲɔɔn ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˈDhɛ Yesu ga ˈö˗ yi ꞊gwëë, bɔmɛn waa mɛn zii ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö, ˗wo ˗dho wo ˈkwëëdhö kö ˈtɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya nu Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗a ˈdhɛ Kletiɛn ˗nu dho ˗a ˈkun, kö ˈwo˗ dɔ. (Këwɔn ˗nu 15:28, 29 ˗wo pö; 21:25.) Zoova ˗yö ˗an ˗takun kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ꞊ɲɔɔn ˗yö ꞊bhlëësü ö ˈwëëdhö, ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü ˗kplawo kö ˗wa yö ꞊dhɛ pë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈdhö. ꞊Ɲɔɔn ˗bhö ˗sü ɛɛnˈˈ ˗a mü ˗sü ɛɛnˈˈ ˈzü wü ˈö wo ˈti˗ ꞊ɲɔɔn ꞊wɛnŋ ˗së ˈka, ˗a ˗bhö ˗sü ˈyaa kun pë ˈö Kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ kë ˗a ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö ˈwɔn yaa ˈka ˈpö ꞊dhɛ ꞊geebɔ ˗dhɔkësü ɛɛnˈˈ ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˈdhö. ˈÖ go ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë˗ ˗bha, Kletiɛn ꞊dede ˗nu ˈwaa ꞊ɲɔɔn ˗bhö ɛɛnˈˈ ˈwaa˗ mü. ꞊Dɛɛ ˗de ˈpö ꞊wɛ? Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn yö ꞊dhɛ pë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈdhö.

13. ˈMën ˗kë ˈö Kletiɛn ˗nu ˈwaa ˈˈwɩ mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗da wo ˈgü ˗sü ˗bha?

¹³ ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö Kletiɛn ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗da wo ˈgü ˗ee? ꞊Ii, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö. Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗bhö ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗dho ˗a mü. Kö ˗dhɔtrɔɔmi ˗ya pö ü ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha ˗dho yɔ mü, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈü˗ yɔ ˗da ü kwi ˈgü dhɛ mɛn ˈˈyi ˗ya mɛn ˗bha ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö. ˗Kɔ do bhë˗ ˈka, ˈtɔŋ˗ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈka ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗bhö ɛɛnˈˈ ˗a mü ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˈpö ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗da kwa ˈgü.​—˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 29 ˗bha.

14, 15. Kletiɛn ˗nu ˗wo ˗këdhösü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊lö ˈgü kö ˈwo dha ˗ee?

¹⁴ Kö ˗dhɔtrɔmi ˗ya pö kwa ˈti mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗da kwa ˈgü kwa ˗dho ga, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˈMɛn ˈdhö yö ˈnën˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban ꞊ɲɔɔn ˗bha, ˗ya ˈkun ɛɛnˈˈ ˗ya ꞊lö ˈgü. Kletiɛn ˗nu ˗wo ˗këdhösü ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ, ˗a ˗sü ꞊bhlëësü ꞊dedewo. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˈˈdhɛkë ˈblëëdhɛ ˗tiaandhö ˈˈwɛɛ ˈbha ˈka kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü, ˈˈkɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˗da kwa ˈgü.

¹⁵ Kwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü, ˈˈkɛɛ ˈdhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗këdhösü ˗yö ꞊bhlëësü ˗Zlan ˈwɔɔdhö bhë, kwa ˈti ˗dho ˈˈwɩ mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˈsü ˗sü ˗bha. Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈkun ˗sü ˗yö ˈˈgiaan ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˗wo ˗bho ˈö ˈˈtʋʋ ˗sü kö ˈkwa dha ˈˈyua ˗gɔ ˗a ˗ta. Yesu ˗ya ˗pö: “ˈMɛ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ˗dɩ dha ˗a ˗mɛ ˗gɔ ˗dho ˈto˗ ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈmɛ ˈö˗ ˗gɔ ˗yö to n ˗wɔn ˗bha, ˗a mɛ ˗dho dha.” (Matiö 16:25) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈwɔn man Zoova ˗ta ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗Yö kwa ˗bha ˈwɔn ˗së ˗dɔ. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kwa ˗këdhösü ˗yö pë ꞊bhlëësü ˈö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗a ˈka ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya yö˗ ˗bha ˗a ˈdhö.—Eblö 11:6.

16. ˈMën ˗kë ˈö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn man ˗a ˗ta?

¹⁶ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha, ˗yö ˗kaan bho ˗sü ˈka ˗an ˗dhɛ kö ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban ꞊ɲɔɔn ˗bha ˗a ˈkun. ˈWaa ꞊ɲɔɔn ˗bhö ɛɛnˈˈ ˈwaa˗ mü. ꞊Ya ˈgo ˗a ˈgü ˈzü, ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ꞊ɲɔɔn ˈsü wo ˈˈdhɛkësü ˈkosɔn.a ˈˈKɛɛ ˗wo ˗we wo ˈˈdhɛkë ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha kö ˈwo dha. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈmɛn wo ˗da, ˈö ꞊ɲɔɔn ˗da bhë, ˗yö ˈpë wo ˗bha ˈwɔn ˗së ˈka ˗a ˗dɔ. Ü ˗bhaa ˈka, ˗yö ü ˗bha ˈwɔn ˗së ˗dɔ ˗ee?

PË DOSƐNŊ ˈÖ ZOOVA ˗WE ˗A ˗BHA KÖ ˗WA KË ꞊ƝƆƆN ˈKA

17. Izraɛdhö ˈˈsɛ ˈgü, ˗mën dosɛnŋ ˈö Zoova ˗we ˗a ˗bha kö ˗wa kë ꞊ɲɔɔn ˈka?

¹⁷ ˈTɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya nu Moizö ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö Izraɛdhö ˈnën ˗nu ˗dhɛ: “ˈˈTëpë ˈˈpɛpɛ ˗bha ˗këdhösü ˗ya ꞊ɲɔɔn ˈgü, ˈyö ˈa˗ ˗ya ˈˈsaabhotapë ˗ta ka ˗bhaa ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ꞊ɲɔɔn ˈnën ˈwɔn yaa bho mɛn ˗bha.” (Lévitique 17:11) ꞊Ya kë ꞊dhɛ Izraɛdhö ˈnën ˗nu ˗wa ˈwɔn yaa kë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈsaa˗ bho wü ˈka kö Zoova ˗yö ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈyo ˈwo˗ pö ˈˈsaabhomɛn ˗dhɛ ˗yö ˗a ꞊ɲɔɔn ˈbhaa ꞊wɛnŋ ˈˈsaabhotapë ˗ta ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü. Pë dosɛnŋ ˈö Zoova kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu ˗wa kë ꞊ɲɔɔn ˈka ˈyö bhë.

18. ˈMën Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˗ya ˈˈkwee ˗pʋ kwa ˗gɔ?

¹⁸ ˈDhɛ ˈö Yesu ˗nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˈyö ö ˗de ˗bha ˗këdhösü ɛɛnˈˈ ö ꞊ɲɔɔn nu kö ˗yö yö wü ˈˈsaa˗ ʒiaandhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗Zlan ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto. (Matiö 20:28; Eblö 10:1) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗bha ˗tosɛta ꞊bhlëë ꞊va bhë, Zoova ˗ya ˗bho ga ˈgü ˈö dho dhaŋ˗ ˈgü. Dɔ ˈö ˈkwa˗ wo ꞊taabha yö, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗këdhösü ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˈˈkwee ˗pʋ mɛn ˈˈpɛpɛ ˗gɔ.—Zan 3:16; Eblö 9:11, 12; 1 Piɛdhö 1:18, 19.

19. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë kö mɛn ˗nu ga ˗wɔn ˈya ˗dho kë kwa ˗bha ˈwɔn ˈka?

¹⁹ Kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho gbɔɔdhe ˗së ˈö˗ ˗kë kwa ˗gɔ kwa ˗da ˗sü ˈka bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ kö ˗wo wo ˗zo yö Yesu ˗dhɛ, ˗wo ˗dho ˗tosɛta kë yi ꞊gban ˈka. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈö ˈkwa ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö pë ˈwo ˗dho ˗a kë kö ˗wo ˗tosɛta ˗së ꞊slɔɔ ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. (Ézékiel 3:17-21) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö: ‘ˈMɛ ˈö dho ö ˗dɩ ꞊dhɛng, ˈö go zian ˈö˗ du ˈyaa˗ ˗bha ya˗ ˗ta ka ꞊zinng ˈgü, kö ma ˗zë n ˗da ˗wɔn ˈyaa ˗mü [...], ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈˈta ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗bha zian ˗ta ˈma˗ ꞊gban pö ka ˗dhɛ ˈmii˗ ˈbha ˗bin ka ˗gɔ’ ꞊dhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˈdhö. (Këwɔn ˗nu 20:26, 27) ˈWɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha waa ˗këdhösü ˗bha ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü ˈö˗ ˈˈɲan ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha, ˈkwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo ˗këdhösü waa ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha.