Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗dho ˈˈkpɔnŋtaadhɛ kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

1. ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya pö Izraɛdhömën ˗nu ˗dhɛ?

˗ZLAN ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya ˗pö Zoova ˈnën ˗tɔ «gagade ˗Zlan.» ˗Wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «gagade» ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «amiinan.» (Is. 65:​16, ztw.) ꞊Waa˗ pö «amiinan» kö ˗wa ˗pö «˗yö kë ˈˈdhʋ̈!» ˗Wo ˈö ˗kë «amiinan» ɛɛnˈˈ «˗yö kë ˈˈdhʋ̈» ˈka Biblö ˈgü bhë ˗ya ˗gban Zoova ɛɛnˈˈ Yesu ˗bha, kö ˗a ˗pë ˗yö gagade ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˈö Izai ˗ya ꞊blɛɛ ö ꞊dhegblü Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗kun ˈˈpuu. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈwɔn ˈbha ˈto ˈˈdhiʋ̈ ꞊yaa˗ blɛɛˈˈ, ˗a ˗pë ˗yö ˗kë. Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗a ˗yökodhiʋ̈ ˗sü ˈka.

2. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈdhaŋ bho pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˈwo ˗gban kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha bhë, ˗an ˈˈdhiʋ̈? ˈYö dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗an ˗yɔ bɔ?

² Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˈpö pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˈwo ˗gban ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha, ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗ee? ˈDhɛ Izai ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗ʒiö ˈö ˗mɔn ˗kwɛ 800 ˗bha, bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈpë ˗kë ˈkwa dho ˈdhaŋ bho pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˗a ˗wɔn ꞊blɛɛ. ˗Ya ˗pö: «[˗Zlan] ˈyaa ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˗yö ꞊sua kë˗.» (Ebl. 6:18) ˈˈYi din ˗së ˗sü waa ˈˈyi ꞊weesü ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˈgo ˈˈyi ˗gɔgodhɛ dosɛnŋ ˈgü. ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka Zoova ˈö ˗kë gagade ˗gɔgodhɛ ˈka bhë, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ꞊suakë. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dedewo pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˈö ˗gban kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha, ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ: ˈMën Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˈö ˗gban kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha? Zoova ˗yö kwa ˗zogban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an kë?

˗MËN ˈÖ ZOOVA ˗YA ˈˈPLÜÜN BHO?

3. (1) ˗Mën ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˈö ˗së ꞊dedewo ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha ˈka? (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​3, 4) (2) Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˈkwa˗ ˗wo pö mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗mën ˈö ˈwo˗ pö?

³ ˈPë ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˈö ˈkwa dho ˗a ˗dhiaŋ zë yö, ˗a ˗wɔn ˗yö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​3, 4 ˗wo pö.) Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗dho ˗wo ˈö «ga ˈyii ˈdho bhɔ ˈzü ˈˈɛɛn ˗wëë ˗ya wo ˗sü ˈbha ˈyii ˈdho kë ˈzü, ˗wëëwʋ ˈkpɔ ˗sü waa˗ pë ˗ma mɛ ˈka ˗sü ꞊gbaan [˗dho] yën.» Biblö ˈˈɲan ˈö bhë, mɛn ꞊vadhɛ kwa˗ ˗sü ˈkwa mɛn ˗nu ˗zogban ˗a ˈka kö ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗wa dɔ. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa yö ˗a ˈka? ˗Ya kë ꞊shiöŋ, ˗wa ˗pö: «˗Yö ˗së, ˈˈkɛɛ ˈmaan ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈.»

4. (1) ˈDhɛ Zoova ˗ya pö ꞊dhɛ ˈˈsɛ ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˗pö ˈka, ˗mën ˗wɔn ˈö kun ˗a ˈˈɲaan? (2) ˗Ya ˈˈkan ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈˈplüün bho ˗sü ˗bha, ˗mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö Zoova ˗ya ˗kë?

⁴ ˈDhɛ Zoova ˗ya pö bɔmɛn Zan ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗a ˗bha ˗a ˗bɛnzë bhë, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ kö kwa˗ ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn pö ˗ni ˈgü, ꞊dɛɛ. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ˈzü ꞊dhɛ ‹pë ˗dɛɛ ˗nu› ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˈˈdhʋ̈, ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗dho kë mɛn ꞊vadhɛ ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. (Is. 42:9; 60:2; 2 Ko. 4:​3, 4) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zogban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​3, 4 ˈgü bhë, ˗wo ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈? Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˈˈkan ˈwɔn ˗së ˗nu ˈˈplüün ˗bho kwa ˗dhɛ ˗sü ˗bha, Zoova ˗yö ˈpë ˗kë ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗nu kwa ˗dhɛ. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈?

ZOOVA ˗YÖ KWA ˗ZOGBAN ꞊DHƐ PË ˈÖ˗ ˈˈPLÜÜN BHO ˗YÖ ˗DHO ˗KË

5. Biblö ˈˈɲan ˗mɛɛn ˗nu ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho, ˗a ˈˈdhiʋ̈? ˈYö ˗mën ˈö Biblö ˈˈɲan ˗nu bhë ˈwo˗ pö?

⁵ ˈPë ˗kë ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö Zoova ya ˈˈplüün bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗yö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo yö ˗an ˈgü: «ˈMɛ ˈö gun ˗ya ˗sü ˈka ˗gbloo ˈkpii˗ bha˗ ˗ta bha [˗ya ˗pö] n ˗dhɛ: ‹˗Dhɛ ˗ga, ˈma pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee,› ‹˗a ˗bɛn zë, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈpë ˈa˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗wo ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈.› ˈYö ˗ya mü ˈzü ˈö˗ pö: ‹꞊Ya bo kë ˗sü ˈka! Ma ꞊në ˈwo n ˗dhɛ ˈwɔn ꞊gban zübhodhɛ ɛɛnˈˈ Alüfa, ˈyö ˈwo n ˗dhɛ ˈwɔn ꞊gban ˈˈdhiʋ̈yadhɛ ɛɛnˈˈ Omega.›»—˗Dhɛ. 21:​5, 6.

6. ˗Wo ˈö ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​5, 6 ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗bha ˗zoyö pë ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ ˈMën ˗kë ˈö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo bhë ˈwo kwa ˗bha ˗zoyö ˈpë Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˗dhɛ ˗sü, ˗gɛn ˗gban? ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö: «˗Wo ˗nu ˈö Zoova ˗ya pö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˗wo ꞊dhɛ ˗a ˗kɔ ˈˈgblʋʋ ˈö˗ ˗ʒiö ˈsëëdhɛ ˗ta kö ˈö kwa ˗zogban ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ö ˗dho ˗a kë ꞊dedewo, ˗an ˈdhö.»b ˈKwa ˗dhɛ ˗ga ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​3, 4 ˈgü, ˈpë ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho kwa˗ ˗yö. ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 5 waa 6 ˈgü, Zoova ˗kɔ ˈˈgblʋʋ ɛɛnˈˈ pë ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö˗ ˈˈplüün bho ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ˗a kë ꞊dedewo, kwa˗ ˗yö ˈpö. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zo yö ö ˗dhɛ, ˗kwaa ˗ga.

7. ˈDe ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗sü züdɔ ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:5 ˈgü? ˈYö ˈmën ˗kë ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈdhö ˗së ꞊dedewo?

⁷ ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 5 zü ˗yö ˗dɔ: «ˈMɛ ˈö gun ˗ya ˗sü ˈka ˗gbloo ˈkpii˗ bha˗ ˗ta bha ˈö˗ pö n ˗dhɛ» ˗ta. (˗Dhɛ. 21:5) ˗Wo ꞊bhlëësü ˗mü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova yö ꞊dede ˈnën pö ˗gɛnɲan ˈka ˗yaaga ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˈgü. ˗A ˗bha ˈˈkiö do ɛɛnˈˈ Yesu, ˈyaa ˗mü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zo yö ꞊dedewo dhiaŋ ˈö dho ˗a zë ꞊taabha ˗a ˗dhɛ. ˈMën ˗kë? ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ Zoova «ˈyaa ꞊sua kë.» (Tit. 1:2) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗nu ˈwo ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​5, 6 ˈgü bhë ˗wo ˗dho yö ˈko ˈˈdhiʋ̈.

«˗DHƐ ˗GA, ˈMA PË ꞊GBAN ˈˈPƐPƐ KË ˗DEE»

8. ˈMën Zoova ˗ya ˗pö kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˈˈplüün bho bhë, ˗yö ˗dho yö ˈko ˈˈdhiʋ̈? (Isaïe 46:10)

⁸ ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗wo kpö ˈö ˗kë «˗dhɛ ˗ga» ˈka bhë ˗a ˈgü. (Rev. 21:5) Glɛkö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «˗dhɛ ˗ga» ˈka bhë, ˗yö ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˈgü ˗gɛnɲan ˈka ꞊va. ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗wo ˈö bhë, ˗wa ˗pö «mɛn ˈö pë ˗wo pö ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ kö ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗së ˈka ˈpë dho ˗a ˗wo pö ꞊taabha ˗a ˈgü.» ˈMën ˗Zlan ˗ya pö ꞊taabha? ˗Ya ˗pö: «ˈMa pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee.» Zoova ˗dho ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ö ˗dho ˗a kë bhë, ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ pë ˈö ꞊yaa˗ kë ˈsaadhö ˗a ˈdhö.—Isaïe 46:10 ˗wo pö.

9. (1) ˗Wo kpö ˈö ˗kë «ˈpë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee» ˈka bhë, ˗yö ˗gban Zoova ˗bha yö ꞊plɛ ˗mɛɛn ˗nu ˗bha? (2) ˗Mën ˗wɔn ˈö dho kë «dhaŋ˗ ˗nu» waa «ˈˈsɛ» ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ yö, ˗an ˈka?

⁹ ˈPë ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:5 ˗ya pö ˈzü, ˗kwaa ˗da. ˗Ya ˗pö: «ˈMa pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee.» Biblö ˈˈpian ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗yö ꞊plɛ ˈö Zoova dho ˗an kë ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. Wo ˈnën ˈwo ˗tɔ ˈwɔn ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü waa ˗an ˗kë ˗dɛɛ ˗sü. ˗A ˗blɛɛsü ˈgü, ˗mën ˈö Zoova ˗dho ˗a bho ˈˈgblʋʋ? ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:1 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «dhang˗ zii waa˗ ˈsɛ zii ˈwaa ˗dhö gbɔ.» (NTBL) ꞊Waa˗ pö «dhang˗ zii» kö ˗wo ˗wɩ Sɔtraan waa ö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˗an ˗bha mɛnkɔɔnsü ˈka. (Mat. 4:​8, 9; 1 Zn. 5:19) Biblö ꞊yaa˗ pö ꞊shiöŋ «ˈˈsɛ» kö ˗yö ˗wɩ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈka. (ˈWun. 11:1; Ps. 96:1) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, «ˈsɛ zii» ˈnën ˗tɔ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ. Zoova ˈyii ˗dho «dhaŋ˗» waa «ˈsɛ» ˈwo ꞊dɛɛ ˗an baaˈˈ. ˗Abin, ˗yö ˗dho ˗an bho ˈˈgblʋʋ ɛɛnˈˈ ˗an ˈgü shiʋ̈ˈˈ. ˗Yö ˗dho «dhaŋ˗» waa «ˈsɛ» ˈwo ꞊dɛɛ ˗an bho ˈˈgblʋʋ ˈö «dhaŋ˗ ˗dɛɛ waa ˈˈsɛ ˗dɛɛ» ˗ya ˗an ꞊ʒiaan ˈgü. ˗A dhaŋ˗ ˗dɛɛ waa ˈˈsɛ ˗dɛɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˈwo ˗tɔ mɛnkɔɔnsü ˗dɛɛ waa mɛn kpɛnŋdhö ˗nu.

10. ˈMën Zoova dho ˗an kë ˗dɛɛ?

¹⁰ ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:5 ˗yö pë ˗nu ˈö Zoova dho ˗an kë ˗dɛɛ, ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. Zoova ˈti˗ pö: «˗A pë ˗dɛɛ ꞊gban kë ˗ni ˈgü.» ˗Ya ˗pö ꞊ʒiaan: «ˈma pë ꞊gban kë ˗dee.» Zoova ˗dho ˈˈsɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kö ˗wo kë ˗dɛɛ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Izai ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ˈka ˗a ˈdhö, ˈˈsɛ ˗todhʋ̈sü ˗dho kë ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗së ˈka ꞊dhɛ Edɛnö ˗dhɛ ˈdhö. Zoova ˗dho ˈˈyua bho kwa ˈgü ˈpapadhö ˈkwa ˗kë ˗dɛɛ. ˈˈBhʋbhʋ ˗nu, ˈˈɲɛɛntiimɛn ˗nu waa ˈˈtʋgbumɛn ˗nu ˗wo ˗dho kë ˈˈklʋ̈ʋ̈klʋ̈, ˈö mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˈwo ˈgo ga ˈgü ˈwo ˗tosɛta ˗kë ˈzü ˗dɛɛwo.—Is. 25:8; 35:​1-7.

«ˈPË ˈA˗ PÖ BHA ˈYAA ꞊SUA ˈKA. ꞊YA BO [KË ˗SÜ ˈKA]!»

11. ˈMën Zoova ˗ya pö Zan ˗dhɛ ˗ya kë? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹¹ ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈbha ˈö Zoova ˗yö kwa ˗zogban ˗a ˈka kö ˈkwa ˈdhaŋ bho ö ˈˈdhiʋ̈? Zoova ˗ya ˗pö Zan ˗dhɛ: «˗A ˗bɛn zë, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈpë ˈa˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗wo ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈.» (˗Dhɛ. 21:5) Zoova ˈyii˗ pö Zan ˗dhɛ ˗ya «˗bɛn zë» dosɛnŋ. ˗Yö ˈpë ˗kë ˈö dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «ˈPë ˈa˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗wo ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈.» ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗wo ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗pë ˈka. ˗A «˗bɛn zë» ˈö Zan ˗ya wo bhë, kwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˈö ˗Zlan ˗ya pö ˈö ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗bha ˈkwa ˗a ˗wo pö, kö ˈkwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo dho kë kwa ˗dhɛ, ˗an ˈgü.

12. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö: «꞊Ya bo [kë ˗sü ˈka]!»?

¹² ˗Zlan ˗ya ˗pö ˈzü: «꞊Ya bo [kë ˗sü ˈka]!» (˗Dhɛ. 21:6) Zoova ˗yö ˈwɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ pë ˈö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗bha ˗ya yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˈsaadhö, ˗a ˈdhö. ˗A ˗dhɛ ˗mü kö Zoova ˗ya pö ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ pë ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗kɔ ˈkun ˗a ˗zopiʋ̈wɔn kë ˗sü ˗bha. Zoova ˗yö ˈwɔn ˈbha ˗blɛɛ ˈzü kö ˈö kwa ˗zogban ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗yö ˗dho yökodhiʋ̈ ˈkpakpadhö. ˗Mën ˗mü?

«MA ꞊NƐ ˈA TƆƆ ALÜFA WAA˗ OMƐGA»

13. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö: «Ma ꞊nɛ ˈa tɔɔ Alüfa waa˗ Omɛga»?

¹³ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö, Zoova yö ꞊dede ˗yö ˈwɔn ˗blɛɛ Zan ˗dhɛ ˗gɛnɲan ˈka ˗yaaga. (˗Dhɛ. 1:8; 21:​5, 6; 22:13, NTBL) ˈˈTʋ̈ŋ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈka, Zoova ˗ya ˗pö: «Ma ꞊nɛ ˈa tɔɔ Alüfa waa˗ Omɛga.» Glɛkö ˗nu ˗bha ˈsëëdhɛ ˈˈɲanga ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ Alüfa ˈö˗ ˗totaabhasü ˗kë Omega ˈka. ˗A pö ˈö Zoova ˗ya wo ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ «Alüfa waa Omega» bhë, ˗ya ˗pö ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈya ˈwɔn ˈbha züdɔ, ö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ta.

14. (1) Zoova ˗ya ˗pö «Alüfa» ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈgü? ˈYö ˗yö ˗dho ˗a pö «Omega» ˗mën ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü? (2) ˗Wo ˗nu ˈwo ˈWunzüdɔdhɛ 2:​1-3 ˈgü bhë, ˈmën ˈwo˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ?

¹⁴ ˈDhɛ Zoova ˗yö ö bo Adan waa Ɛvö ˗an ˗da ˗sü ˈka, ˗yö ö ˗zopiʋ̈wɔn ˈö ˗gban ˈˈsɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. Biblö ˗ya ˗pö: «[˗Zlan] ˈdhuë˗ kpɔ˗ ˗nu ˗bha ˈö˗ pö: ‹ˈKpɔ ˗sü ˗yö dhi ka ˗gɔ kö ˈka pa. ˗Ka ˈˈkpʋngtaadhɛ bho, ˗kaa ˗yë kë, ka ˗kɔ ˗yö ziö [ . . . ] ˗gɔ.›» (ˈWun. 1:28) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˗yö ˗kun ꞊dhɛ pë ˈö Zoova ˗ya pö «Alüfa» ˗a ˈdhö. Yi do ˈka, Adan waa Ɛvö suugünën ˗nu ˈwo dho ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta bhë, ˗wo ˗dho ˈˈsɛtadhɛ pa ˈwo˗ ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ -a ˈka, Zoova ˗dho ˗a pö «Omega.» ˈDhɛ Zoova ˗yö ö bo «ˈˈsɛ waa˗ dhang˗, waa˗ ˗nu ˈgü ˗pë ꞊gban» ˗da ˗sü ˈka, ˗yö pë ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗dho yökodhiʋ̈ ˗a ˗pö ˈWunzüdɔdhɛ 2:​1-3 ˈgü. (˗A ˗wo pö.) Zoova ˗yö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈsɔɔplɛ ˗bha ˗naan ˗ya ö ˗de ˗ta ö ˗bha ˈka. ˈMën ˗kë? ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗zopiʋ̈wɔn ˈö ˗gban ˈˈsɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗yö ˗dho kë ꞊dedewo ˗dhɛkpaɔyi ˈˈsɔɔplɛ ˗bha ˗naan ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü.

15. ˈMën ˗kë ˈö Sɔtraan ˗ya ˗ga ꞊dhɛ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈö Zoova ˗kɔ ˈkun ˗a ˗zopiʋ̈wɔn kë ˗sü ˗bha?

¹⁵ ˈDhɛ Adan waa Ɛvö ˈwo ˗gban ˗Zlan ˗gɔ, ˗wo ˗kë ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˈka, ˈwo ˈwɔn yaa waa ga ˗an nu wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ. (Wlɔ. 5:12) ˗A ˗kë ˈwo˗ ˗wo ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗yö ˗kun ꞊dhɛ ˈpë ˈö ˗Zlan ˗zopiʋ̈wɔn ˈö ˗gban ˈˈsɛtadhɛ ˗pa mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö ˈwo ˈwɔn man ˗a ˗ta ˗an ˈka ˗sü ˗bha bhë, ˈyi ˗dho yökodhiʋ̈ ˈzü. ˗Yö ˗kun ꞊dhɛ ˈpë Sɔtraan ꞊yaa˗ kë ˈö Zoova ˈyi ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗ya pö «Omega» ˗a ˈdhö. ˗A ˈbha ˗ya kë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë Sɔtraan ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ö ˗de ˗zopiʋ̈wɔn kë ˗sü ˗bha. ˗Ya ˗ga ˗be ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dho Adan waa Ɛvö ˗an zë, ˈö dhe waa ö ꞊gɔɔn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗da kö ˗wa ˗zopiʋ̈wɔn ˈö ˗gban mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha, ˗a yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗be, Dügɔmɛn ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ ˗yö ꞊suamɛn ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwa ˗dhɛ ˗ga ˈWunzüdɔdhɛ 1:28 ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö Adan waa Ɛvö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an suugünën ˗nu ˗dho ˈˈsɛtadhɛ pa.

16. ˈMën ˗kë ˈö ˗kë Sɔtraan ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗a kë ˗sü ˗bha?

¹⁶ Sɔtraan ˗bha ˈgü, ˗mën ˈbha ˈö Zoova ˗dho ˗a kë ˈzü? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ö ˗zota ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ꞊kwaa Adan waa Ɛvö ˗an ˗zü kö ˗wo ˈnën ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha ˈö ˈwi ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë, ˗an ˈkpɔ. (Eccl. 7:20; Wlɔ. 3:23) ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, Dügɔmɛn ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˈyaa Zoova ˗gɔ. ˗A ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ö ˗zopiʋ̈wɔn kë ˗sü ˗bha. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗Zlan ˗zopiʋ̈wɔn ˈyi ˗dho yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˈˈSɛ ˈyi ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö pa Adan waa Ɛvö ˗an suugünën ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˈka.

17. ˈDhɛ Sɔtraan waa mɛnbhɩɩdhe ˗blɛɛsü ˗nu ˗wo ˗gban Zoova ˗gɔ, ˗ya ˈˈɲan ˗bhɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗dho ˈto ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁷ ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö Sɔtraan waa mɛnbhɩɩdhe ˗blɛɛsü ˗nu ˗bha ˗gban ö ˗gɔ ˗sü ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka, ˗a ˈbha ꞊ya kë ˗a ˈwɔn ˗yö Sɔtraan ˗kun. (Ps. 92:5) Zoova ˗yö ö ˗kwaa Adan waa Ɛvö ˗an ˗zü ˈö ˈwo ˈnën ˗nu kpɔ, ˗a ˗zɔn ˗sü ˈka ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ pö ˗yö gagade ˈka, ˈgo mü ˈzü ˈyaa ꞊suakë. Zoova ˗ya ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ ˈya pë ˈbha pö, ˈö˗ ˗kë. Pë ˈbha ɛɛnˈˈ mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗kɔ ˈkun ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. ˗Yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗yö kë dhebɔ «suu ˈgü ˗në» do nu ˗sü ˈka. Dhebɔ suugünën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho Adan waa Ɛvö ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈwo dho ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta, ˗an dha. (ˈWun. 3:15; 22:18) Kwa ˗gɔtadhɔ ˈˈslö ˈö Zoova ˗ya ꞊mɛɛn bhë, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn ˗yö Sɔtraan ˗kun. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗gban ˗dhɔ ꞊dede ꞊nën˗ ˗ta. (Mat. 20:28; Zan 3:16) ˈˈKlʋʋsë ˈö bhë ˈyaa Sɔtraan ˗gɔ. Yö ˗zë ˗a ˈˈgblü ˗yö ˈya˗. ˗Mën ˈö ˗gɔtadhɔpë dho ˗a kë? Klito ˗bha ˗kwɛ ˈˈgblü do ˈˈpiʋ̈ mɛndhɛkësü ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, Adan waa Ɛvö ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈwo ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta ˗wo ˗dho kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈwo ꞊bhɔɔ ˈˈsɛtadhɛ pa ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kun ˗a ˈka Zoova ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗be, ˗a ˈdhö. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈka, Zoova ˗dho ˗a pö ˈman ˈnën ˈa ˗tɔ «Omega.»

KWA ˗DHO KWA ˗BHA ˗ZOYÖ ꞊BHƆƆ ˈˈSƐ ˗DHƐ ˗SÜ ˗GƐN ˗GBAN ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

18. ˈWɔn ˗yaaga ˗mɛɛn ˗nu ˈö Zoova ˗ya pö kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗dho kë? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën «ˈWɔn ˗yaaga ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho ˈdhaŋ bho pë ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˈˈdhiʋ̈» ˗bha.)

¹⁸ Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈsɛ ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˗pö ˈka, ˈkwa˗ ꞊va ˈwɔn blɛɛˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ kö ˈwo ˈdhaŋ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ Zoova yö ꞊dede ˈnën˗ pö. ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈö gun ˗ya ˗sü ˈka ˗gbloo ˈkpii˗ bha˗ ˗ta bha ˈö˗ pö n ˗dhɛ: ‹˗Dhɛ ˗ga, ˈma pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee.›» Pë ˈö˗ pö bhë, ˗a ˗yökodhiʋ̈sü ˈwɔndɔdhe waa ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗wa ˗gɔ. ˈGo mü, ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗bha. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗yö ˗dho ˗a kë ꞊dedewo bhë, ˗a ˗bha ˈgü ˗yö ꞊dhɛ pë ˈö ꞊yaa˗ kë ˈsaadhö ˗a ˈdhö. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ pö: «ˈPë ˈa˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗wo ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈. [ . . . ] ꞊Ya bo [kë ˗sü ˈka]!» ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˈwɔn ˈbha zübho, ˗yö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ta. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ pö: «Ma ꞊nɛ ˈa tɔɔ Alüfa waa˗ Omɛga.» Zoova ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ Sɔtraan ˈnën ˗tɔ ꞊suamɛn waa ˗fëëwɔnbhamɛn.

19. ˈDhaŋ˗ ˗bho ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho bhë ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗ya kë mɛn ˈbha ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˈmën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë?

¹⁹ Pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya pö ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˗kë kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗wo ˗dho kë, ˈkwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ kö kwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˗ni ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˗së ˈö ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:4 ˈgü ˈö ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö dho nu ˗a ˗bha bhë, ˈkwa˗ ˗wo pö mɛn ˈbha ˗dhɛ ꞊yaa˗ pö: «˗Yö ˗së, ˈˈkɛɛ ˈmaan ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈,» ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˗Kwaa ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 5 waa 6 ˗wo pö kö ˈkwa˗ ˈgü ˈˈpʋ ˗a ˗dhɛ. ˗Kɔ ˈö Zoova ꞊dede ˗kɔ ˈˈgblʋʋ ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗wo ˗dho kë bhë, ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ.—Is. 65:16.