˗Kwa Biblö ˗wopösü ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ

1. ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈsëëdhɛ ˗wɔn ˗kun Yesu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

PË ˈWO˗ ˗dhɛ ˈˈtʋ ˗to Yesu ˗bha ꞊klaŋwo ˗bha ˗sü, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Yesu ˗yö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗kun ˈö ˗gɔ ˈgü ˈö˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ zoodhö zoodhö. ˈDhɛ bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗wo ˗blɛɛsü ˈö˗ pö waa˗ ˗totaabhasü ˈö˗ pö kö ˗yö ꞊kun ga bhë ˗wo ˗gban ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ta.b (Deut. 8:3; Ps. 31:5; Dhu. 4:4; 23:46) ˗Kwɛ ˗yaaga waa ö ˈˈgbu ˈnën Yesu ˗ya ˗kë, ˈö go ˗a ˗bɔyibhaasü ˗bha ˈö yö˗ ˈka ˗a ga ˗sü ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü, Yesu ˗yö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈsëëdhɛ ˗wo ˗pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kplawo, ˈö˗ ˈbha ˗nu sü ö ˗gɔ ˈgü ˈö˗ pö, ˈö˗ ˈgü ˗pʋ ˗an ˗dhɛ.—Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Dhu. 4:16-20.

2. ˈDhɛ Yesu kun ˈˈgla ˗ni ˈgü, ˈmën˗ ˗takun ˈö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu dɔ ˗së ˈka? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

² Yesu ˗yö ö ˗bha ˗zlanwopösü züdɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˗to mü ꞊gblɛɛn ˈö ˗ya ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈsëëdhɛ ˗wo ˗pö ˗sü waa ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗sü ˗bha zoodhö zoodhö. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Madhi waa Zozɛfö ˗wo ˗Zlan ˗Wo ˈˈdhoodɔ ˗ni ˈgü ˈkɔɔ, Yesu ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha ˈpö.c (Deut. 6:6, 7) Yesu waa ö ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü ꞊glooyi ˈˈpɛpɛ ˈka. (Dhu. 4:16) ˗Wa ˗lo mü, ˗wo ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗wo pö ˗ni ˈgü, Yesu ö ˈˈtʋ ˗to ˗së ˈka. ꞊Taabha, Yesu yö ꞊dede ˗yö ˗ya ˗a ˗wo pö ˗sü ˗bha ö ˗de ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗dɔ ˗së ˈka ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö ö ˈwɔn ˗kë ˗kɔ ˗bɛ ˗a ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈwɔn ˈö˗ ˗kë kö ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 12. Mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛnzë bhë ˗a dɔ ˗së ˈka, ‹Yesu ˗bha ꞊kpaɔdhɛ waa˗ ˗bha dhɛɛˈˈ ˗nu ˗yɔ ˈwɔn ˗ya ˗nu ˗kɔn ꞊dedewo.›—Dhu. 2:46, 47, 52.

3. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

³ Kwa ˗de ˈpö ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗kplawo, kwa ˗dho ˗a dɔ ˗së ˈka ˈö˗ ˗dhɔ kwa ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈmën ˗dho kwa ˗takun kö pë ˈö ˈkwa˗ ˗wo pö, ˈkwa˗ ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ? ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö ˈtɔŋgɔmɛn ˗nu, Fadhiziɛn ˗nu waa Saduse ˗mɛn ˗nu ˈwo kun ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗dɔ ˗ni ˈgü ˗së ˈka ˗an ˗dhɛ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gleŋ ˗da kwa ˗bha. Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈsëëdhɛ ˗wo pö yi ꞊gban ˈka, ˈˈkɛɛ ˈwaa kun ˗a ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü. Pë ˗yaaga ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü ˗be kö ˗wa kë kö ˈtɔŋ˗ ˈsëëdhɛ ˗wopösü ˗yö ˈwɔn ˗së kë ˗a ˗dhɛ, Yesu ˗yö ˗an ˗zɔn. ˗Wo ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ bhë ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö (1) ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka, (2) ˈkwa ˗gleŋ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈsü ˗a ˈgü, (3) ˈkwa kwa ꞊kwaa ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka.

˗KWA ˗ZLAN ˗WO ˈGÜMAN ˗SË ˈKA

4. ˈMën Dhukö 10:25-29 ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Biblö ˗wopösü ˗bha?

⁴ Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö Biblö ˈgü, ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. ˈYaa ˈka, ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö ˈkwii ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ. ˗A ˈwɔnzuan do ˗yö ˈˈdoo ˈö Yesu waa «[˗Zlan] ˗bha ˈtɔnggɔmɛ do» ˈwo˗ dɔ ˗a ˈgü. (Dhukö 10:25-29 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˈtɔŋgɔmɛn ˗yö Yesu dhɛɛˈˈ kpɔ ꞊dhɛ ˗mën ˈö ˗dho ˗a kë kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö˗ ꞊slɔɔ, Yesu ˗ya ꞊wë ˗bɔ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö: «˗Më ˗wɔn ꞊në ˗bɛn zë ˗sü ˈka [˗Zlan] ˗bha ˈtɔng˗ ˈsëëdhɛ ˈgü? [...] ˈBha˗ ˗wʋ pö i˗ ˈgü ma ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» ˈTɔŋgɔmɛn ˗yö ˗bɔ ˈtɔŋ˗ ˈö ˗kë ü dua ˗mü kö ü këyɔɔ waa ˗Zlan ˗an ˗dhɔ ˗yö ü kë ˈka bhë ˗a ˗ta ˈö Yesu ˗bha dhɛɛˈˈ ˗yɔ bɔ. (Lév. 19:18; Deut. 6:5) ˈˈKɛɛ pë ˈö Yesu ˗ya pö ꞊taabha, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö: «De suu ꞊në ˈwo˗ ˗dhɛ mɛ këyɔɔ?» ˗A ˗bha dhɛɛˈˈ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈö ˈtɔŋgɔmɛn ˗ya ˗wo pö bhë, ˈyii ˈgüman kö ˗ya ꞊klɔɔ˗ ꞊dede dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˈyaa kun ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ dɔ ˗ni ˈgü ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü.

5. ˈKwa bhɛɛˈˈ, ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗tɛitɛidhö ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka?

⁵ ˈKwa Biblö ˗wo pö ˗kɔ ˗së kë, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈgüman ꞊dedewo. Pë ˗nu ˈwo ˗dho kwa ˗takun ˗a ˈbha ˗nu ꞊nɛn: ˈˈSanni ˈkwa Biblö ˗wo pö, ˗kwa bhɛɛˈˈ. Kwa ˗bhawɔn ˗yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗bha kö ˈkwa˗ ˈgüman. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwaa ˗wo pö ˗tɛitɛidhö kö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗wo pö kwa ˗wo ˗ta ɛɛnˈˈ ˗a ˗dhɛ ˈö ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗pë ˈka ˗yö ˈˈwɩ ˗ni ˈgü, kwaa˗ ˗nu ˈkwa˗ wo pö kwa ˈkwëë˗. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈkwa˗ ˈgüman ˈö to kwa ˈˈɲaan, ˈkwa ˗Zlan ˈˈDhiwo ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ. (Jos. 1:8) ˈKwa kwa bo ˗a ˗wopösü ˈka, ˗kwa bhɛɛˈˈ ˈzü kö ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha gbɔɔdhe ˈö ˗kë Biblö ˈka bhë ˗a ˗bha. ˗Kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˈpö ˗yö kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.

6. Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ, ˈkwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗nu ˗bɛnzë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁶ ˗Dhioo ꞊plɛ ˈwo yö ˗wo ˗dho kwa ˗takun ˈzü kö ˈkwa Biblö ˈgüman ˗së ˈka. ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ pë ˈö ˈkwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü bhë ˗a ˈka. ˈKwa ˗kwɛzlan ˈbha ˗wo pö Biblö ˈgü, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «De ˗nu ˈö ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˈdhö ˗mü? De ˈö dhiaŋzë ˗ni ˈgü? ˗Yö dhiaŋzë de ˗dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë? ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn waa ˗dhɛ ˗mɛɛn ˈö ˈwɔn ˈö bhë ˈwo˗ ˗kë ˗a ˗bha?» Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈwɔn ga ga ˗nu waa ˗kɔ ˈwo ˗gban ˗a ˈka wo ˈko ˗bha, ˗an ˈgü. Kwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗dɛdɛ ˗bɛnzë. ˗Zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bɛnzë ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü ˈgbɛ, ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a kë ˈzü kö ˗yö ˈto kwa ˈˈɲaan. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu, pë ˗nu ˈkwa ˗an ꞊mɛɛn, ˈwɔn ga ga ˗nu ɛɛnˈˈ ˗kɔ ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü, ˗an ˗bɛnzë. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ Biblö ˈö bhë ˗Zlan ˗bha nɔɔn˗ ˈö˗ bɔ kwa ˗dhɛ yö ˗mü.

7. Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˈˈklʋʋsë ˗mɛɛn ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë? (Matiö 24:15)

⁷ Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë do ˗wɔngbɩɩsü ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa Biblö ˈgüman ˈnën ˗tɔ ˈwɔnbhokoodɔsü. (Matiö 24:15 ˗wo pö.) ˈMën ˈwo˗ ˗dhɛ ˈwɔnbhokoodɔsü? Yö ˈnën ˗tɔ ˗kɔ ˈö ˈwɔn ˈbha ˗yö ˗gban ˗a ˈka ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha, ˗a dɔ ˗sü. ˗Yö kwa ˗takun ˈö ˈwɔn ˈwo ˈti˗ pö vɛɛdhö ˈkwa˗ dɔ. Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈwɔnbhokoodɔsü ˗bha kö ˈwɔn ˈö Biblö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, ˈkwa˗ ˗bha ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗sü dɔ. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈpö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗a ˗bha kö pë ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˗wo pö Biblö ˈgü, ˈkwa˗ ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ.

8. Kwa ˗dho Biblö ˗wo pö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ Zoova ˗yö ˈwɔnbhokoodɔsü ˗nu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗yö kë kwa ˗gɔ. (Prov. 2:6) Kwa ˗dho to kwa ˗bha bhɛɛwo ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Pë ˗nu ˈkwa ˗an ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü ˗së ˈka kö ˗kɔ ˈwo ˗gban ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö kwa ˗an dɔ ˈsaadhö ˗an ˗bha ˈkwa˗ yö. Kwa ˗bha Biblö ˗draan ˗a ˈka ˈsëëdhɛ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun. ˗A do ˈnën ˗tɔ Guide de recherche des Témoins de Jéhovah. ˈSëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho ˗a kë kö ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü Biblö ˈgü ˈkwa ꞊klɔɔ˗ dɔ, ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ dɔ ˈpö. (Ebl. 5:14) ˈKwa Biblö ˗wo pö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈka, kwa ˗bha ˗a ˈgümansü ˗dho ˗dadhiʋ̈.

˗KWA PË ˗SƐŊBƆ ˗NU ˈWO BIBLÖ ˈGÜ ˗AN MƐƐNˈˈ

9. Gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˈö Saduse ˗mɛn ˗nu ˈwaa kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü?

⁹ Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Biblö ˈˈpian ˈö Eblö ˗wo ˈgü bhë ˗a ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈsoodhu ˗blɛɛsü ˗dɔ ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo˗ ˈgü, ˈwaa kun ˗an dɔ ˗ni ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Yesu dhɛɛˈˈ kpɔ ˗go ga ˈgü ˗sü ˈka, ˗ya ˗daakë ˗an ˗gɔ ˈö˗ ˗pö: «ˈWɔn [...] ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka Moizö ˗gɔ ˈsëëdhɛ ˈgü, kö [˗Zlan] ꞊ya ö ˗dɩ ˗zɔn ˗dhɛ ˗kpɔɔ kpö ˈgü bha ˈkii˗ ma do ˗ee? ˗A pö ˈö˗ wo ꞊dhɛ: ‹Ma ꞊në ˈa Ablaamö oo, Izaakö oo, Zakɔbö oo, a ˗nu ˗bha [˗Zlan] ˈka bha,› ˈkii˗ [˗wo pö] ˗ee?» (Mak. 12:18, 26) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Biblö ˈˈpian ˈö bhë ˗a ˗wo ˗pö ˈko ˗ta ꞊va, dhɛɛˈˈ ˈö Yesu ˗ya kpɔ ˗an ˗gɔ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ gagade ˗wɔngbɩɩsü ˈö˗ ˈgü ˈwii˗ ˈgüman ö ˗gɛn ˈka. Gagade ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈnën ˗tɔ ꞊klaŋwo ˈö ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha.—Mak. 12:27; Dhu. 20:38.d

10. Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗mën ˗nu ˈkwa ˗dho kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü?

¹⁰ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˗nu ɛɛnˈˈ ˗kwɛzlan ˈö˗ ˈgü ˗an ˈgü kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˈgü. ˈKwaa ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗nu ˈö ˗an ˈgümandhɛ ˈdhö ˗së dosɛnŋ ˗wo ˈto kwa ˈˈɲaan, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu waa ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo˗ ˈgü ˈkwa ˗an dɔ.

11. 2 Timote 3:16, 17 ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ꞊slɔɔ Biblö ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ Biblö ˗wopösü ˗dho ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kwa 2 Timote 3:16, 17 ˗wɔn blɛɛˈˈ. (˗A ˗wo pö.) ˗Ya ˗pö: ‹˗Wʋ ˈˈpɛpɛ ˈkö ˗bɛn zë ˗sü ˈka bha˗ ꞊trɔɔn ˗së ˗yö ˗dhö, (1) ˗wo kwa draan˗ pë ˈö kpengdhö ˗a ˈka, (2) kö˗ ˈdhɛ ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ˈkwa˗ dɔ. (3) ˗Wo kwa zun zian ˈö ˗së ˗a ˗bha, (4) ˈwo kwa ꞊draan ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˈka.› ˈWɔn ˗së ˗yiishiö ˈwo bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an ˗wo pö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˗an ˈgü. ˈKwa ˗kwɛzlan ˈbha ˗wo pö, ˈpë ˈkwa˗ ꞊draan ˈö ˗gban Zoova, ˗a ˗zopiʋ̈wɔn waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗bha ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˗Kɔ ˈö kwa ˗takun ˗a ˈka kö pë ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ˈkwa an˗ dɔ, ˗kwaa ˈsuan˗ bho. ˗Kɔ ˈö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wo kwa ˗takun ˗a ˈka kö ˈkwa ˈˈtakɔ ɛɛnˈˈ ˗zotakɔ yaa ˗nu dɔ, ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗kwaa ˗bɛnzë. ˗Ya ˈgo mü, pë ˈö ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa mɛn ˗nu ˗takun ˗wo ˗da ʒian ˗së ˗ta ɛɛnˈˈ ˗wo wo ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo dho kwa draanˈˈ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˗nu yö ꞊dhɛ Zoova ˈdhö, ˗kwa ˗an mɛɛnˈˈ. Kwa ˗zo ˗ya ˈto ˈwɔn ˗së ˗yiishiö ˈwo bhë ˗an ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho Biblö ˗wopösü ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ.

PË ˗NU ˈKWA ˗AN ˗WO PÖ ˗WO ˈˈDHIƲ̈SÜ KWA ˈKA

12. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗ya pö Fadhiziɛn ˗nu ˗dhɛ «ˈkii˗ [...] ˗wʋ pö do ˗ee?»

¹² Yesu ˗ya ˗pö Fadhiziɛn ˗nu ˗dhɛ «ˈkii˗ [...] ˗wʋ pö do ˗ee?» kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwaa ˈtɔŋ˗ ˈgüman ˗së ˈka. (Mat. 12:1-7)e Yi do ˈka, Fadhiziɛn ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈwaa ꞊glooyi ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗yö ˗bɔ ˈwɔnzuan ꞊plɛ waa Osée ˗bha ˈsëëdhɛ ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˈbha ˗nu ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Fadhiziɛn ˈwaa ꞊glooyi ˈtɔŋ˗ ˈgüman ˗së ˈka, ˈgo mü ˈzü ˈwaa mɛn ˗nu ˗wëëzë. ˈMën ˗kë ˈö ˗Zlan ˈˈDhiwo pö ˗sü ˈyaa kun ˗an ˗bha ˗tosɛta bho ˗ni ˈgü ˈˈgblʋʋ? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa ˗wo ˗pö zɔɔdhe waa ˗desüva ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwaa kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü.—Mat. 23:23; Zan 5:39, 40.

13. Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˈwɔn yö ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kë kwa ˗gɔ? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹³ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈgü, kwa ˗yö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗kɔ ˗së kë. ˈKwa dho kë ꞊dhɛ Fadhiziɛn ˗nu ˈdhö. ˗Kwa kwa ˗de kë ˈˈtɩtɩ ꞊ʒiaan kö ˈkwa ˈˈwɩ kwa ꞊klaŋkësü ˗bha. Kwa dua ˗mü ˈzü ‹ˈkwa kwa ˗kɔ ˈkpɔ dhɔngdhɔngsü ˈka ˗Zlan ˗wʋ ˈö˗ ta kwa ˈgü bhë, ˗a ˗gɔ.› (Zak. 1:21) ˈKwa kwa ˗de kë ˈˈtɩtɩ, kwa ˗dho kwa ꞊kwaa ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗zü ˈö ö ˗yɛɛ sü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈKwii Biblö ˗wo pö zɔɔdhe waa ˗desüva ˈka, ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ mɛnwëëzësü, ˗de ˗ya mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü ˗sü waa ˗dhɔ ˗nu ˈdhö bhë ˗wo ˗dho kë kwa ˗gɔ.

14. Kwa ˗dho ˗a ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ Biblö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹⁴ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗dhɛ yö kwa ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗kɔ ˗bha. Fadhiziɛn ˗nu ˈwaa kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗yö ö ˗yɛɛ ˈsü ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ‹ˈmɛ ˈö ˈwɔn ˈbha ˈyaa˗ ˗nu ˗bha, ˗wo za ˗dɔ ˗an ˗bha.› (Mat. 12:7) ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, kwa ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗kɔ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ɛɛnˈˈ ˈyaa ˗mü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈnën ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗kplawo ɛɛnˈˈ ˗an zaadhɛ ˗mü ˗ee? Mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö kwa ˗kë ˈö ˈkwa ˗an ˗bhawɔn to, ɛɛnˈˈ kwa za ˗dɔ ˗an ˗bha ˈö ˈkwa ˈwɔn kun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha ˗ee? Dhɛɛˈˈ suu ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho ˗a kë kö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö Biblö ˈgü ˗yö kwa ˗zotakɔ ˗nu, ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü waa kwa këwɔn ˗nu bho ˗ni ˈgü ˈˈgblʋʋ.—1 Tim. 4:12, 15; Ebl. 4:12.

BIBLÖ ˗WOPÖSÜ ˗YÖ KWA ZUƲ̈ˈˈ ˈˈGBLÜ ˗DHI

15. Yesu ˗yö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁵ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗dhɔ ˗kun Yesu kë ˗ni ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, Psaume 40:8 ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö: «ˈAa n ˗man ˗Zlan, ü dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗yö n ˗dhɛ ˈˈdhiaasü, ˈö ü ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈdhö ˗ya ˗sü ˈka n ˈgü.» Biblö ˗dhɔ ˈö kun Yesu ˈgü bhë ˗ya ˗kë ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi, ˈö to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. Kwa ˗de ˈpö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ya ö ˗yɛɛ ˈsü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü, kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗dho ˗da ˈö ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha.—Ps. 1:1-3.

16. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa Biblö ˗wopösü ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën «Yesu ˗wo ˗dho kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa˗ ˗wo pö, ˈkwa˗ ˈgüman» ˗bha.)

¹⁶ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka Yesu ˗wo waa˗ ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˗kwa baaˈˈ kwa ˗bha Biblö ˗wo pö ˗kɔ ˗bha. ˈKwa bhɛɛˈˈ, ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗tɛitɛidhö, ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ, ˈgo mü ˈkwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗nu ˗bɛnzë, kwa ˗dho Biblö ˈgüman ˗së ˈka. Kwa ˗bha ˈwɔnbhokoodɔsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈkwa bɔ kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗ta ˈkwa Biblö ˈgüman ˈsë ˈka ˈpö. ˈKwa pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo ˗bin ˗sü ˈka Biblö ˈgü ˗an mɛɛnˈˈ, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗wo ˗go Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an ˗wo pö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˗an ˈgü, kwa ˗dho yökë Biblö ˈka ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka. Kwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü ˈkwa˗ pö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka, ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö pë ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an kë, kwa ˗dho Biblö ˗wopösü ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ ˈö ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha.—Ps. 119:17, 18; Zak. 4:8.