˗Kwa «Zoova ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˈnɛɛn˗» ˈto ˈpun ˗sü ˈka ˗kplawo

1. Biblö ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗mën ˈka?

˗DHƆ ˗yö ꞊dhɛ «ˈˈshiʋ̈ ö ꞊faan ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈdhö. Zoova ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˈnɛɛn˗ ˗mü. ˈKö ˗kë ˈˈyi ˗gblü ˈkpii˗ ˈka, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗dhɔ dhuuˈˈ, ɛɛnˈˈ ˈˈyiga ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ʒiö ˗a ˈka.»b (Chant de S. 8:6, 7) Pë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈyaa ˈnën bhë ˗ee? ˗Wo ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˈkosümɛn ˗nu ˗zogban ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö to ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo, ˈö pë gbɛ˗ ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˗bha.

2. ˈMën ˈkosümɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü ˗wa kë kö ˗an ˗bha ˗dhɔ ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗?

² ˈKosümɛn ˗nu ꞊waa˗ pö wo ˗bha ˗dhɔ ˗yö ˈto ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗yö ˈdho ˗yö yö ˗a ˈka wo ga ˗yi ˗bha, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ö ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˗yö ˈto ˈpun ˗sü ˈka, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈˈwo ˈˈgbanga ˗nu ˗ya ˗a ˗bha ˗kplawo. Yö ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˗dho dhuuˈˈ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈkosümɛn ˗nu ˗wa ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˗gɛn ˗gban ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˗yö ˗dho ˈto ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈwëëga ˗wɔn, ˈˈyua ɛɛnˈˈ ˈnën ˗nu ˗to ˗sü zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˈdhö bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈkosümɛn ˗nu ˗bha ˗dhɔ ˈbhü ꞊ɲɔɔn ˈˈshia˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ꞊ya kë ꞊dhɛ dhe ˗yö ü ˗gɔ ɛɛnˈˈ ü gwan˗ ˗bha, ü ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö «Zoova ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˈnɛɛn˗» ˗yö ˈto ˈpun ˗sü ˈka ka ˗bha ˈkosüsü ˈgü? ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, pë ˗yaaga ö ˈkosümɛn ˗nu dho ˗a kë kö waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö ˈyɔ, kö zuʋ̈gblüdhi ˗yö kë ˗an ˗gɔ, kwa ˗dho ˗an yö.c

˗MLƐƐN ˈÖ KAA ZOOVA KA ꞊ZINŊGÜ, ˗KAA ˗GƐN ˗GBAN ˗KPLAWO

3. ˗Mlɛɛn ˈö ˈkosümɛn ˗nu waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ꞊waa˗ ˗gɛn ˗gban, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˗dhɔ ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Ecclésiaste 4:12) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

³ ˈKosümɛn ˗nu ꞊waa˗ pö «Zoova ˗bha ˈˈshiʋ̈ ˈnɛɛn˗» ˗yö ˈto ˈpun ˗sü ˈka wo ꞊zinŋgü, ˗a mɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˗gɛn ˗gban. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗an ˗takun ˗kɔ kë ꞊dhɛ? ˈKosümɛn ˗nu ˗wa ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗nu ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˈsü ꞊bhlëësü, ˗to ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗dho kë ˗an ˗kɔa ˈˈplëëplë. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun ˈö ˈwo kpɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˗an ˗bha ˗dhɔ ˗gɔ ꞊ɲɔɔn ˈˈshia˗, ˗a ˈka. (Ecclésiaste 4:12 ˗wo pö.) Mɛn ˈö waa Zoova ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ˈö to ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ zuʋ̈sëdhɛ, zuʋ̈saadhɛ waa˗ ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈdhö bhë, ˗an ˈˈpiʋ̈. (Efɛ. 4:32–5:1) Dhe waa ö ꞊gɔɔn ˗wa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëëgü, ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Lena ˈö ˗ya ˗kwɛ 25 kë gwan˗ ˗bha, ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo, ˗a ˗dhɔ ˗bha mɛn ˗nu kë ˗sü waa˗ ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈyaa kë ˈˈgbɩɩ˗.»

4. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zozɛfö waa Madhi ˗an ˗bha kö ˗wo kë Yesu ˗mɛn ˗nu ˈka?

⁴ ˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˗ga. ˈDhɛ ˈö Zoova kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ˗kɔ ˈˈyɛ dhebɔ do waa ö ꞊gɔɔn ˗an ˗bha kö ˗wo kë Mesi ˗mɛn ˗nu ˈka ˈˈsɛ ˗ta, ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zozɛfö waa Madhi ˗an ˗bha Davi suugünën ˗nu ꞊va ꞊zinŋgü. ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ ˗an ˗bha Zoova ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˈGo mü ˈzü Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ö dhɔɔbhaawɔn ˗nu bɔ ˈˈdhiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˈKosümɛn ˗nu, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö Zozɛfö waa Madhi ˈwo˗ ˗da ka ˗bha?

5. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkosümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ sü Zozɛfö ˗bha?

⁵ Zozɛfö ˗yö ˗to Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗kë dhegɔndë ˗tiaandhö ˈka. ˗Dhioo ˈbha ˗nu ˈwo ˗gban ˗a ˗bha ˈkɔdhi ˗bha, Zoova ˗yö ˗an ˗dɔ ˗a ˗ta ˈö ˗mɔn ˗gɛnɲan ˗yaaga ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë, Zozɛfö ˗yö ˗to mü ˈö Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Zozɛfö ˗bha ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ö ˗kɔ kpa Madhi ˗ta, ˈö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɔ waa˗ ꞊bhlëë ˈö kun Madhi ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. Dhegɔndë ˗nu, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka to Zozɛfö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Ka Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗gban ka ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗bha, ˗an mɛɛnˈˈ.d ˗Dhioo ˗nu ˈwo bhë ˈka ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈka ˈwɔn ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü, ˗yö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ka ˗bha dhebɔ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë, ˈö ka ˗bha ˈkɔdhi ˗gɛn ˗yö ˗gban. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗ya ˗kwɛ 20 kë gwan˗ ˗bha Vanuatu, ˗ya ˗pö: «N ꞊gɔɔn ˗ya Zoova ˗bha ˈtɔŋ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an draanˈˈ, ˗ya ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, a˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈzü ꞊dedewo. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ a ˗kë n ˈflëëgü, ˈö ˈa n ˗zoyö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˗an ˗dhɛ.»

6. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Madhi ˗ya ˗da gwaanbhadhe ˗nu ˗bha?

⁶ Madhi yöö ꞊dede ˗yö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova wo ꞊zinŋgü ˗a ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗bha ˗zoyödhe ˈyaa kun ˗gban ˗sü ˈka pë ˗nu ˈö Zozɛfö ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗bha. ˗Yö pë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗Wo ˈgü ˗an ˗dɔ ˈkpakpadhö. (Kpɔɔˈˈ Dhukö 1:46 ˗bha ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.) ˗Yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ꞊dedewo ˈö ö ˗zota pë ˗nu ˈö ˗an ꞊draan ˗an ˈgü. (Dhu. 2:19, 51) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˈö kun Madhi waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü bhë, ˗ya ˗takun ˈö ˗kë gwaanbhadhe ˗tiaandhö ˈka ˈpö. ꞊Dɛɛ, gwaanbhadhe ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo˗ kë ꞊dhɛ Madhi ˈdhö. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblüdhe Emiko. ˗Ya ˗pö: «Kö n ˈti gwan˗ ˈkpɔ ꞊köŋ, n ˗de ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗kun ˗dhö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈa dho gwan˗ ˗bha, n ꞊gɔɔn ˈnën kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü yi ˗bha ˈka, ˈö ˈˈdhiʋ̈sü yi ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈka. A˗ ˗yö ꞊taabha ꞊dhɛ ˈmaan pë ˗nu ˈwo bhë ˗an kë ˈzüdho, n ꞊gɔɔn dosɛnŋ ˈnën ˈa n ˗zoyö ˗a ˗dhɛ kö ˗yö ˗an kë yi ˗bha ˈka. ˈYö ˈa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ n dua ˗mü kö ˈa n ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗, kö ˗mlɛɛn ˈö yaa Zoova yi ꞊zinŋgü man ꞊dede ˈa˗ ˗gɛn ˗gban. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya kë ꞊shiöŋ a ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö man dosɛnŋ ˈa dho ˗dhɛ ˈbha ˈgü kö ˗a bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ, ˈa Biblö ˗wo pö, ˈa n ˗zota ˗a ˈgü ˗së ˈka.» (Ga. 6:5) Gwaanbhadhe ˗nu, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü ˈka˗ ˗gɛn ˗gban ˈka ˈdho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, ka ˗dhɔ ˗dho ka ꞊gɔɔn ˗nu kë ˈzü ˈgbɛ, ˈö ˈwo ka ˈtɔ ˗së pö ˗kplawo.—Prov. 31:30.

7. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkosümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ sü Zozɛfö waa Madhi ˗an ˗bha, ˈö ˗gban ˗Zlan ˗dhɔkë wo ˈkwëë˗ ˗sü ˗bha?

⁷ Zozɛfö waa Madhi ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova wo ꞊zinŋgü bhë, ˗yö ˈto ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔn ˗kun ˗an ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗yö ˗së kö wo ˗bha ˈkɔdhi ˗yö ˗Zlan ˗dhɔkë. (Dhu. 2:22-24, 41; 4:16) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈdhɛ ˈwo ˈnën ˈbha ˗nu kpɔ ˈzü, ˗a kë ˗sü ˈti kë ˗an ˗kɔa ˈˈplëëplë. ˈˈKɛɛ ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ˈwo ˗Zlan ˗dhɔkë wo ˈkwëë˗. ˗Wo ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˈka ˈkosümɛn ˗nu ˗bha ˈka ꞊dɛɛ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˗wo ka ˗gɔ ꞊dhɛ Zozɛfö waa Madhi ˗an ˈdhö, ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ɛɛnˈˈ ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. Dhe waa ö ꞊gɔɔn ˗an ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗sü kö ˗wo Biblö draanˈˈ ɛɛnˈˈ kö ˗wo bhɛɛˈˈ ˗wo ˈkwëë˗ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö. ˈˈKɛɛ ˗yö kë kwa ˈˈɲan ꞊dhɛ kwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü kwa ˈkwëë˗, ˗mlɛɛn ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗yö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˈzü kwa ˈko ˗nu ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗blɛɛsü kwa ˗bha ˈkɔdhi ˈgü.

8. ˗Mën ˈö ˈkosümɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü ˗wa kë kö ˗wo ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˈgü?

⁸ Kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü kwa ˗bha ˈkosüsü ˈgü, ˈmën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë? ˈˈTʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈkwëë˗ ˗sü ˈö ˈkwa ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ bhë, ˗a ˈbha ˗ya kë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˗bha. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ ˈwɔn ˗gɔ ꞊klöö˗ do ˈö kwa ˈti ˗dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗a ˗ta, ˈgo mü ˈzü ˈö ˈˈdoodɔ ˗a ˗ta ˗sü ˗dhɔ dho mɛn ꞊gban kwa kë, ˗a ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˗dhɔ ˗dho ˗dadhiʋ̈, ˈö Zoova ˗dhɔkë kwa ˈkwëë˗ ˗sü ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së.

˗KA ˈˈTƲ̈Ŋ ˈSÜ ˈKA˗ KË KA ˈKWËË˗

9. ˈMën ˗kë ˈö ˈkosümɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ kë wo ˈko ꞊bhaa?

⁹ ˈKosümɛn ˗nu, ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ka ˈkwëë˗ ˗sü ˗dho ka ˗bha ˗dhɔ ˗gɛn ˗gban. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ka ˗takun kö ˈka ka ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha dhebɔ ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu waa ˗kɔ ˈö˗ ˈka ö ˗de ˈgü, ˈka˗ dɔ. (ˈWun. 2:24) Lilia waa Ruslan ˈö ˈwo wo ˈko sü ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn 15 ˗bha ꞊dɛɛ, pë ˈwo˗ ˈsuanbho kö ˗wa wo ˈko ˈsü ˗dɛɛ ˈgü, ˗kwaa ˗ga. Lilia ˗ya ˗pö: «Yi˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗sü kö ˈyi˗ kë yi ˈko ˈˈpiʋ̈ bhë, ˈyaa kun ˈˈplëëplë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈyi yi ˗zota ˗a ˈka ˗be ˗a ˈdhö. Yökësü ˗nu, ˈkɔɔ ˗yö ˗nu, ˈö dho ꞊taabha ˈö ˈnën ˗nu ˗wo ˗da mü, ˗wo ˗kun yi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈsü ˗ni ˈgü. Yi˗ ˈsuanbho ꞊dhɛ yi ˈti ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈyi˗ kë yi ˈko ꞊bhaa, yi ˗dho bhɔ yi ˈko ˗nu ˗dhɛ ꞊taa.»

10. ˈTɔŋ˗ ˈö Efɛzö 5:15, 16 ˈgü bhë, ˈkosümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗ya ꞊bhlëëgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ˈKosümɛn ˗nu ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë wo ˈkwëë˗? ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗ya wo ˈko ˗nu ˗bha ˈka. (Efɛzö 5:15, 16 ˗wo pö.) Kwa ꞊dhegblü do ˈö Niʒeria ˈwo˗ ˗dhɛ Uzɔndu ˗ya ˗pö: «˗Ya kë ꞊shiöŋ pë ˗nu ˈa dho ˗an kë n ˗man ˈˈtʋ̈ŋ ˈka a ˗an ˗ya ˗ni ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈdhɛ yaa n ˗man dhebɔ ˈyi dho ˗a kë yi ˈkwëë˗ a˗ ˗ya mü ˈpö. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗wɔn ˗yö n ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.» (Fdh. 1:10) Anastazia ˈö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗bha dhebɔ ˈka Mɔldavi pë ˈö˗ ˗kë ˈö ˈyaa ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ shiʋ̈ˈˈ ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «N ꞊gɔɔn ˗yö ö ˗bha ˗maankëmɛndhɛ ˗yö ˗nu kë ˗ni ˈgü, kö man ˗de ˈpö a yö ˗nu ˈwo n dua ˈka ˗an kë ˗ni ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗ya ö bo ö ˗bha yö ˗bha, yi ˈˈtʋ̈ŋ ˗slɔɔ ˈö ˈyi˗ ˗kë yi ˈkwëë˗.» ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ yö ˗ya kë kwa ˗kɔ ˗ta ꞊va, ˈö ˈkwaa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü kö ˈkwa˗ kë kwa ˈkwëë˗, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?

11. Yö ˗mɛɛn ˈö Akidhasö waa Plisidhö ˈwo kun ˗a kë ˗ni ˈgü wo ˈkwëë˗?

¹¹ ˈKosümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔnzuan sü Akidhasö waa Plisidhö ˗an ˗bha. Dhe waa ö ꞊gɔɔn ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwo ˗an ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo wo ˗mü. (Wlɔ. 16:3, 4) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Biblö ˈti ˈwɔn ˈö ˗gban ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗bha ˗a blɛɛˈˈ ꞊va, ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˗wo yökë, ˈö ˈwo ˗zlanwopö, ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun wo ˈko ꞊bhaa. (Këw. 18:2, 3, 24-26) Biblö ˗ya Akidhasö waa Plisidhö ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ, ˗ya ˗blɛɛ kö ˗wo wo ˈko ꞊kee˗ ˗kplawo.

12. ˗Mën ˈö ˈkosümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë kö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë wo ˈkwëë˗? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹² ˈKosümɛn ˗nu ˗dho ʒiö Akidhasö waa Plisidhö ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ka ka ˗zota pë ˈˈpɛpɛ ˈö kaa ka ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ka ꞊gɔɔn ka dua ˈdhö ˗mü ˈka˗ kë ka ˈkwëë˗, ˗an ˈgü. Yö ˈbha ˗nu ˗dhö ˈö ˈka˗ kë ka ˈkwëë˗ ˈö dho kë ˗së ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˗kë ü do ˈka ˗sü ˗ta ˗ee? ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Akidhasö waa Plisidhö ˗wo ˗zlanwopö wo ˈkwëë˗. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈˈtʋ̈ŋ sü ˈka˗ ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö zoodhö zoodhö ˗ee? Akidhasö waa Plisidhö ˗wo yökë wo ˈkwëë˗. ˗A ˈbha ˗ya kë kö kaa ka ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha dhebɔ ˈkaa yö do ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈkaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈkɔɔ ˗yö ˗nu kë ka ˈkwëë˗ ˗ee? (Eccl. 4:9) ˈKa ka ˈko ˗nu ˗takun yö ˈbha ˗nu kë ˗sü ˗bha, ka ˗dho kë ꞊dhɛ ꞊badhoŋ ˗zuömɛn ˗nu ˈwo ˈkipö do ˈgü ˗an ˈdhö, ˈö ˈka ˈˈdoo ˗nu dɔ ka ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. Lobɛ ˈö waa Linda ˈwo wo ˈko sü ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya ˗da 50 ˈgü ꞊dɛɛ, ˗ya ˗pö: «Gagade ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈyaa yi ˗gɔ yi ꞊gban ˈka kö ˈyi trʋʋˈˈ ˗nu kë yi ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ ˈman ˈtɛa˗ ˗nu ˈˈzu, n ˗man dhebɔ ˗ya pë ˈˈta ˗an ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈzü a ˈkpaa˗ bho ˗ni ˈgü ˈkɔ ˗züzü, ˗ya nu ˗ya yökë n ˈˈsuee, n zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ꞊dedewo. ˈWɔn ˗nu ˗kë yi ˈko ꞊bhaa ˗sü ˗yö yi ˗ɲɔɔn yi ˈkwëë˗, ˈö yi ˗bha ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈.»

13. Dhe waa ö ꞊gɔn ꞊waa˗ pö ˈwo wo zuʋ̈ˈˈ nu wo ˈko ˗dhɛ, ˗mën ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë?

¹³ ˈˈKɛɛ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ dhe waa ö ꞊gɔɔn ꞊waa˗ pö ˈwo wo zuʋ̈ˈˈ nu wo ˈko ˗dhɛ, ˗kë wo ˈkwëë˗ ˗sü dosɛnŋ ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈwɔn. Dhebɔ do ˈö Blezidhö ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈkwa˗ ˈgü yö, mɛn ˗zo ˗bho ˈwɔn ˗tiaandhö ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗pë ˗nu ˗wo ꞊va. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwaa mɛn ˈbha ˈkwa kë ˈkɔ do ˈgü, kö kwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë kwa ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ a˗ ˈgüman ꞊dhɛ ˗kë ˗dhɛ do ˈgü ˗sü dosɛnŋ ˈyaa ˗mɔn, n dua ˗mü kö ˈa n ˈˈtʋ̈ŋ kë n ꞊gɔɔn ˈgü, kö pë ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈa˗ kë ˗a ˗dhɛ.» ˗Kɔ ˈö Blino waa ö ˗bha dhebɔ Tesë ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈka wo ˈko ˗nu ˈgü, ˗kwaa ˗ga. Blino ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˗nu ˈö ˈyaa pë ˈbha kë ˗ni ˈgü ˗a ˈka, yi telefɔnö ˗nu ˗bho yi ˗kɔ ˈˈsuee, ˈö ˈyi ˗kë yi ˈko ꞊bhaa ˗së ˈka.»

14. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë wo ˈkwëë˗ ˗sü ˗dhɔ ˈyaa ˈkosümɛn ˗nu kë, ˈmën ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë?

¹⁴ ꞊Ya kë ꞊dhɛ kaa ü ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ü ꞊gɔɔn, ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ka ˈkwëë˗ ˗sü ˗dhɔ ˈyaa ka kë, ˈmën ˈka dho ˗a kë? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka dhɔɔbhaapë ˗nu ˈwaa do, ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈwɔn ˗yö ˗shiö ka ˗dhɛ ka ˈko ˗nu ˗bha ˈˈvaandhö. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈka dho ˗a kë? ˈWɔnzuan ˈö ˈkwa˗ sü ˈˈshiʋ̈ ˗bha ꞊klöö˗ yö, ˗kwaa ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈzü. ˗Wa ˈˈshiʋ̈ ˗ya ˗dɛɛ ˈgü, ˈyaa ˈto mü kö ˗yö kë ˈkpii˗. ˗A ˗mɛn dua ˗mü kö ˗yö ˈˈwo ˈˈgbanga ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗ya ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka˗ zübho ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈdɛdɛ ˗kë ka ˈko ꞊bhaa ˗sü ˗ta, yi ˈˈpɛpɛ ˈka. ˗Ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö pë ˈö mɛn ꞊plɛ ꞊gban ka ˗dhɛ ˗së ˈka˗ kë, kö ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo nu ˈˈdhinaan ˈka, ˈka ˈˈkan ˗an ˗bha. (Zak. 3:18) ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈, ka ˗bha ˗dhɔ ˗dho ˗dadhiʋ̈.

˗KA KA ˈKO ˗NU ꞊BHLËË ˗YA

15. ˈKosümɛn ˗nu ꞊waa˗ pö wo ˗bha ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈, ˈmën ˗kë ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo ˈko ꞊bhlëë ˗ya?

¹⁵ ˈKo ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈö ˈkosüsü ˈgü, ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ꞊dhɛ ˈˈtee ˈö ˈˈshiʋ̈ yö ˈkwëë˗ ꞊dedewo ˗a ˈdhö. ˈˈTee ˈti ʒiö, ˈˈshiʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ö ꞊dhuu ˈˈvaandhö. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈkosümɛn ˗nu ˈti wo ˈko ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü ˗yö ˗dho ˈdho ˈˈshia˗ ˈzozodhö. ˈˈKɛɛ ˗wa wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗wa wo ˈko ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˗an ˗bha ˗dhɔ ˗dho ˈto ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ pë ˈdhɛ˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˗a ˗pö kwa ˗de ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔɔn ꞊bhlëë ˗ya. Kwa dua ˗mü ꞊ʒiaan ˈkwa˗ kë kö yöö ꞊dede ˗ya yö ꞊dhɛ kwa ö ꞊bhlëë ˗ya. Peni waa Arɛtö ˈwo wo ˈko sü ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn 25 ˗bha ꞊dɛɛ, ˗ya ˗pö: «˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ yi yi ˈko ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, yi ˗bha ˈkɔdhi ˗yö ˈwaannu ˗sü ˈka. Dhiaŋzë yi ˈko ˗dhɛ ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˈyaa yi kë, ˈyö ˗tɔ yi˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ö ˈˈtɛɛdo ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya.» ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈka dho ˗a kë kö ka ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha dhebɔ ˗ya yö ꞊dhɛ ka ö ꞊bhlëë ˗ya? ˗Kwa Ablaamö waa Saadha ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗ga.

16. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Ablaamö ˗ya ˗da dhegɔndë ˗nu ˗bha? (1 Piɛdhö 3:7) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁶ Ablaamö ˗yö Saadha ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo. ˗Yö ˈö ˈˈtʋ ˗to Saadha ˗bha, ˈö ö ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Saadha zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kaan ˈˈkwëë, ˈö pë ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈö˗ ꞊blɛɛ Ablaamö ˗dhɛ. ˗Ya ˗pö Ablaamö ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka ˗ʒianwo ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö bhë ˗yö ˗sü ˗a ˗bha. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, Ablaamö ˗yö ˗gbla Saadha ˗ta ˗ee? ˗Abin. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Saadha ˈö bhë, dhebɔ ˈö ö ˗gɔ dho ö ˗dhɛ shiaˈˈ, ˈö ö ˗takun ˈwɔn ˗nu ˈö ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˗an ˈgü yö mü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗së ˈka, ˈö ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˈˈɲanbhɔ ˗ʒian ꞊mɛɛn. (ˈWun. 16:5, 6) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü ˗a ˗bha? Dhegɔndë ˗nu, ˈwɔn ˈö dho kë ˗së ka ˗bha ˈkɔdhi ˗bha ˈka, ka ˈnën ˈka dho ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. (1 Ko. 11:3) ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ˈwɔn ˈö˗ ˈgüwɔn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö yö ka ˗bha dhebɔ ˗bha ˗a ˈka, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗kɔ ˈö˗ yö ˗a ˈka ˗a ˈgü ˗së ˈka, kö ˈka ꞊kun ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta. (1 Ko. 13:4, 5) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˈbha ˈö ka ˗bha dhebɔ zuʋ̈ˈˈ ˗bha ꞊yaa˗ pö ˈö˗ blɛɛˈˈ ka ˗dhɛ, ka ka ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu ˈgü, ˈö ˈka ka ˈˈtʋ to ˗a ˗bha ˗së ˈka ˗ee? (1 Piɛdhö 3:7 ˗wo pö.) Anʒela ˈö waa Dimitri ˈwo wo ˈko sü ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya kë 30 ꞊dɛɛ, ˗yö pë ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ꞊gɔɔn ˗ya ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö pö: «ˈWɔn ˈbha ˗ya kë n ˗man, ɛɛnˈˈ ˈman˗ pö ˈa dhiaŋ ˈbha zë Dimitri ˗dhɛ, ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to n ˗man ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈmaan dhiaŋzë ˗së ˈka, ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa n ˈˈpiʋ̈.»

17. Gwanbhadhe ˗nu, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈka˗ sü Saadha ˗bha? (1 Piɛdhö 3:5, 6)

¹⁷ Saadha ˗yö Ablaamö ꞊bhlëë ˗ya, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ö ˗gɔ ˗dho ˗a ˗dhɛ ˈˈshia˗ ˈwɔn ˗nu ˈö ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta, ˗an ˈgü. (ˈWun. 12:5) ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Ablaamö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˈbha ˗nu ˈwo ˗kan ˗a ˈgü, ˗an ˗gɔ. ˈYö˗ pö Saadha ˗dhɛ ˗yö ö ꞊kwaa pë ˗nu ˈö kun ˗an kë ˗ni ˈgü bhë ˗an ˗zü, kö ˗yö ˈbluu˗ ꞊va ˗kpa ˗yö nu ˗a ˈka. (ˈWun. 18:6) Saadha ˗yö ˗to mü ˈö ˈwɔn man ˗a ˗ta, ˈö pë ˈö˗ ꞊gɔɔn ˗ya pö bhë, ˈö˗ ˗kë. Gwanbhadhe ˗nu, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka to Saadha ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ka ꞊gɔɔn ˗nu ˗takun ˗sü ˈka ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˗an ˈgü. (1 Piɛdhö 3:5, 6 ˗wo pö.) Dimitri ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö, ˗yö ˗kɔ ˈö˗ ˗bha dhebɔ ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö˗ ꞊bhlëë, ˗a ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «ˈMan ˗da ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a züdɔdhɛ ˈgü ˈyaa˗ ˗zokun, Anʒela ˗ya ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya n ˗takun ˗an ˈgü, ˗yö ˗kë n ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈa ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta ˗a ˈgüwɔn ˈti kë ˗së, ˈyaa n ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ.» Mɛn ˈö kwa ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˗dhɔ ˗bha kwa kë ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗.

18. ˈKosümɛn ˗nu ˗bha ˗dhɔ ˗ya ˈto ˈˈgbɩɩ˗, ˗a ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈwo dho ˗a ꞊slɔɔ˗?

¹⁸ ꞊Dɛɛ, Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗dhɔ ˈö ˈkosümɛn ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ˗an ꞊zinŋgü, ˗yö ˈˈkan. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü ˗ya ˈdho ˈˈshia˗, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo bhɔ Zoova ˗dhɛ ꞊taa. ˈˈKɛɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈˈshiʋ̈ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö dhuuˈˈ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗ka dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗dhɔ ˈö ka ˗bha ˈkɔdhi ˈgü ˗yö kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhɛ Chant de Salomon ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë ˗a ˈdhö. ˗Ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈka Zoova kë ka ˗bha ˈkosüsü ꞊gbandhü ˈka. ˗Ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ka ˈko ꞊bhaa, ˗ka ka ˈko ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ꞊bhlëë ˗ya, ˈka ka ˈko ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. Kö ˈka˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˗bha ˈkosüsü ˗dho Zoova ˈö ˗kë ˗dhɔ ˗gɔgodhɛ ˈka bhë ˗a ꞊bhlëë ˗ya, ˈö ka ˗bha ˗dhɔ ˈˈshiʋ̈ ˗yö to ka ꞊zinŋgü ˗toëpö ˈka, ꞊dhɛ ˈˈshiʋ̈ ˈö mɛn ˗yö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö.