A mara
Ne bena ŋaniya juman ta ka ɲɛsin joli kɔnɔfɛn misɛnmanw ma ani furakɛcogo ma ni ne yɛrɛ ka joli ye?
Bibulu be cii di kerecɛnw ma ko ‘u ka u yɛrɛw tanga . . . joli ma’ (Kɛw. 15:20). O kama, Jehova Seerew tɛ sɔn ko joli kuturu wala joli kɔnɔfɛn kunbaba dɔw ka don u fari la: jolikisɛwulenw, jolikisɛgwɛw, plakɛtiw, ani plasma (joliji). U fana tɛ u ka joli di mɔgɔ wɛrɛ ma, wala u t’a bɔ k’a mara ani ka tila k’a don u yɛrɛ fari la.—Lev. 17:13, 14; Kɛw. 15:28, 29.
Joli kɔnɔfɛn misɛnmanw ye mun ye? Ani, mun na kerecɛn kelen-kelen bɛɛ lo ka kan k’a latigɛ n’a bena sɔn wala n’a bena ban u la?
Joli kɔnɔfɛn misɛnmanw ye a yɔrɔ kunbaba tilantilannen fitininmanw ye. Ɲɛyirali fɛ, joliji ye joli kɔnɔnafɛn kunbaba naani la kelen ye. O joliji be se ka tilantilan ka kɛ fɛɛn ninw ye: jii (91%), protéines (7%) i n’a fɔ albumine, globulines, fibrinogènes, ani fɛɛn wɛrɛw (1,5% ɲɔgɔn) i n’a fɔ nutriments, hormones, gazi, witamini, nɔgɔw ni électrolytes.
Cii min dira ko an k’an tanga joli ma, yala o cii ɲɛsinna fana joli kɔnɔfɛn misɛnmanw ma wa? An tɛ se ka jaabili tigitigi di o kan. Bibulu tɛ cikan tigitigi di joli kɔnɔfɛn misɛnmanw koo la.a Tiɲɛn lo, joli kɔnɔfɛn misɛnman caaman bɔra mɔgɔw ka joli la, min dira furakɛli kama. O kosɔn, kerecɛn kelen-kelen bɛɛ ka kan k’a dusukun cogo lajɛ koɲuman ani k’a latigɛ n’a bena sɔn wala n’a bena ban ka fura kɛ ni o joli kɔnɔfɛn misɛnmanw ye.
Sanni k’o koo ɲɔgɔn latigɛ, i k’i yɛrɛ ɲininga fɔlɔ ko: yala ne b’a faamu ko ni n’ banna joli kɔnɔfɛn misɛnmanw bɛɛ la, o kɔrɔ ko ne tɛ sɔn fura dɔw la i n’a fɔ minw be mɔgɔ tanga banakisɛw ni bana dɔw ma, wala minw be joli simi ani ka jolibɔn lalɔ wa? Yala ne bena se k’a ɲɛfɔ dɔgɔtɔrɔ ye fɛɛn min kama ne be sɔn wala ne be ban joli kɔnɔfɛn misɛnman dɔw la wa?
Mun na ne lo ka kan k’a latigɛ ni n’ be sɔn furakɛcogo dɔw la ni ne yɛrɛ ka joli ye?
Kerecɛnw tɛ u ka joli di mɔgɔ wɛrɛ ma. U fana t’a bɔ ka mara walisa a ka don u yɛrɛw fari la kɔfɛ. Nka Bibulu ka sariya tɛ sin ka ban fɛɛrɛw ni baarakɛcogo dɔw ma ni banabagatɔ yɛrɛ ka joli ye. O kama, bɛɛ kelen-kelen lo ka kan k’a dusukun cogo lajɛ koɲuman ani k’a latigɛ n’a bena sɔn wala n’a bena ban fɛɛrɛ dɔw la, u be tɛmɛ minw fɛ ka baara kɛ n’ale ka joli ye.
Sanni i ka ŋaniya ta, i k’i yɛrɛ ɲininga ko: N’u ye ne ka jolisira dɔ yɛlɛma ka bɔ n’ fari la fɛɛrɛ wɛrɛ fɛ, ani joli boli-boli lalɔra hali wagati dɔɔni kɔnɔ, yala ne dusukun bena sɔn ko o joli be ne kɔnɔ hali bi, ani a man kan ka “bɔn duguma” wa? (Dutɛ. 12:23, 24). Ne dusukun min kolola Bibulu fɛ, yala a bena ne kɛlɛ ni u ye ne ka joli dɔ bɔ ka taga a saniya ani ka sɔrɔ k’a don ne fari la kokura wa? Yala ne b’a faamu ko ni n’ banna furakɛcogo fɛɛrɛw bɛɛ la ni n’ ka joli ye, o kɔrɔ ko n’ be ban dialyseur ɲɔgɔn la (kɔmɔkili bisigi dɔ), wala cœur-poumon artificiel la wa (mansi min be sɔnkun ni fɔgɔfɔgɔ baara kɛ)? Yala ne ye o koo jati minɛ delili kɔnɔ ka sɔrɔ ka ŋaniya ta wa?b
Ne yɛrɛ ka ŋaniyaw ye jumanw ye?
I ka tablo fila ninw lajɛ ɲɛɛ nɔfɛtaw la. Tablo 1nan be joli kɔnɔfɛn misɛnman dɔw tɔgɔw fɔ ani cogo min na dɔgɔtɔrɔw delila ka baara kɛ n’u ye. I k’a sɛbɛ k’a yira i ka ŋaniya ye min ye: n’i be sɔn wala n’i be ban o joli kɔnɔfɛn misɛnman kelen-kelen na. Tablo 2nan be furakɛcogo fɛɛrɛ dɔw kofɔ ni banabagatɔ yɛrɛ ka joli ye. I k’a sɛbɛ k’a yira n’i bena sɔn wala n’i bena ban o fɛɛrɛw la. Nin tablo fila kɔnɔnakow tɛ jati faamanw ka sariya sira la. Nka i ye jaabili minw sɛbɛ u kɔnɔ, u be se k’i dɛmɛ k’i ka jolisɛbɛ DPA dafa.
O ŋaniyaw ka kan ka bɔ ile yɛrɛ lo la. I man kan k’a to mɔgɔ wɛrɛ be koow latigɛ i nɔɔ na. Mɔgɔ si fana man kan k’a kerecɛnɲɔgɔn ka ŋaniya kɔrɔfɔ. O fan fɛ, “bɛɛ kelen-kelen na a yɛrɛ ka doni ta” k’a yɛrɛ ka kunkanbaaraw dafa.—Gal. 6:4, 5.
[Footnotes]
a Kunnafoni nafamanw be sɔrɔ o kan saan 2004, zuwɛnkalo tile 15nan ka La Tour de Garde ɲɛɛ 29-31 kɔnɔ.
b Kunnafoni nafamanw be sɔrɔ o kan saan 2000, ɔkutɔburu tile 15nan ka La Tour de Garde ɲɛɛ 30-1 kɔnɔ, ani DVD nin kɔnɔ: Des alternatives à la transfusion—Documentaires.
[Chart on page 5]
Tablo 1nan
KERECƐNW TƐ SƆN U LA ILE YƐRƐ KA ŊANIYAW
JOLI KUTURU A KƆNƆFƐN MISƐNMANW I be sɔn,
wala i be ban?
JOLIJI (Plasma) ALBUMINE—FƆƆ JOLIJI HAKƐ 4%
Protéine dɔ lo, min bɔra joliji kɔnɔ.
Albumine sifa dɔw be sɔrɔ fana yiriw la,
domunifɛnw na i n’a fɔ nɔnɔ, faan, ani sinji
kɔnɔ. Tuma dɔw la, baara be kɛ ni joli ka
albumine ye walisa ka furaji dilan min be
joliji nɔɔ ta. O furaji be jɛnida juguw
fura kɛ, ani minw kirinna. Albumine min
be sɔrɔ o furaji la, a hakɛ be se ka se
fɔɔ 25% ma. Fura caaman be dilan ni
albumine hakɛ fitinin-fitininman ye, i n’a fɔ
érythropoïétine (EPO). ‐ Ne be sɔn albumine na
wala
‐ Ne be ban
albumine na
IMMUNOGLOBULINES
— FƆƆ JOLIJI HAKƐ 3%
Protéines tilan fitininw dɔw lo. Fura dɔw be
dilan n’u ye walisa ka banakisɛ dɔw (virus)
wala bana dɔw kɛlɛ, i n’a fɔ: kankɔnɔdimi,
tetanɔsi, sayi ani fatɔbana, bɛgɛn be min di
mɔgɔw ma. U fana be se ka deen niin tanga
bana dɔw ma a baa kɔnɔ, wala fura dɔw be
dilan n’u ye walisa ka saaw ni talenw baga kɛlɛ.
‐ Ne be sɔn
immuno-globulines na
wala
‐ Ne be ban immuno-globulines na
FACTEURS DE COAGULATION (JOLI SIMI FƐƐNW)
— U TƐ JOLIJI HAKƐ 1% BƆ
Protéines sifaw lo, minw be kɛ sababu ye joli
bɔntɔ be simi. U b’a di banabagatɔw ma, minw
joli ka teli ka bɔn. Fura dɔw be dilan n’u ye
(manaji) walisa ka jolidaw siri ani ka jolibɔn lalɔ
operasɔn kɛli kɔ. U fana b’u ɲagami ɲɔgɔnw na
k’u simi ani ka tila k’u yeelen. O kɛcogo be weele
ko cryoprécipité. I janto: Bi-bi nin na, joli simi
fɛɛn dɔw be dilan ni fɛɛn wɛrɛw ye minw tɛ joli ye.
‐ Ne be sɔn
joli kɔnɔfɛnw na, minw be joli simi
wala
‐ Ne be ban
joli kɔnɔfɛnw na, minw be joli simi
JOLIKISƐ WULENW HÉMOGLOBINE
— JOLIKISƐWULENW HAKƐ 33%
Protéine dɔ lo, min be fɔɲɔ (oxygène) ta ka taga
n’a ye fari bɛɛ kɔnɔ, ani ka kɔsegi ni karibonigazi
ye fɔgɔfɔgɔw kɔnɔ. Ni mɔgɔ joli be ɲini ka ban,
wala n’a tigi joli bɔnna kojugu, u be fura dɔw
kɛ a tigi la minw dilanna ni hadamaden wala bɛgɛn
ka hémoglobine ye.
‐ Ne be sɔn
hémoglobine la
wala
‐ Ne be ban
hémoglobine la
HEMINE
— A TƐ JOLIKISƐWULENW HAKƐ 2% BƆ
A be hémoglobine kɔnɔfɛn dɔw ka baara sumaya,
wala k’a nagasi. U be jolibana sifa dɔw fura kɛ n’a
ye, minw man ca. Mɔgɔw be u sɔrɔ u bangebagaw fɛ
ka wolo n’u ye. O banaw be domuni tɛmɛsiraw ni
fasajuruw ni sɔnkun ni joli bolisiraw kɛlɛ mɔgɔ fari
la. U be weele ko pɔrfiri (porphyrie).
‐ Ne be sɔn
hémine la
wala
‐ Ne be ban
hémine la
JOLIKISƐ GWƐW INTERFÉRONS
— JOLIKISƐGWƐW TILAN FITININ DƆ LO
Protéine dɔw lo, minw be kansɛri bana kɛlɛ, ani u be
bana kisɛ dɔw (virus) ka baara nagasi. Interféron
caamanba tɛ bɔ joli la. Nka u dɔw dilanna ni
hadamaden ka jolikisɛgwɛw tilan fitinin dɔ ye.
‐ Ne be sɔn
Interférons la, minw bɔra joli la
wala
‐ Ne be ban
Interférons la, minw bɔra joli la
PLAKƐTIW Fɔɔ ka na se bi ma, u ma se ka plakɛtiw
tilantilan k’u kɔnɔfɛn dɔ bɔ dan na,
ani k’a kɛ fura ye.
[Chart on page 6]
TABLO 2nan
ILE YƐRƐ KA ŊANIYAW
FURAKƐCOGO FƐƐRƐW, NI ILE YƐRƐ KA JOLI YE
*I janto: Dɔgɔtɔrɔw bɛɛ tɛ nin furakɛcogo fɛɛrɛw sira tagama cogo kelen na. I k’a ɲini i ka dɔgɔtɔrɔ fɛ a ka fɛɛrɛ kelen-kelen ɲɛfɔ i ye tigitigi walisa i k’a filɛ n’o be bɛn ni Bibulu ka sariyaw ye, ani ile bena ŋaniya minw ta ka kɛɲɛ n’i ka dusukun cogoya ye.
FURAKƐCOGO TƆGƆ A NAFA I be sɔn, wala i be ban?
(N’a sɔrɔ i ka ɲi ka baro
kɛ n’i ka dɔgɔtɔrɔ ye ka
sɔrɔ ka sɔn wala ka ban
fɛɛrɛ ninw dɔ la.)
KA JOLI CƐ OPERASƆN KƐTƆ Joli bɔnnen bɛɛ tɛ tiɲɛ.
Operasɔn kɛtɔ, joli min be
bɔ fari la ka bɔn, u b’o cɛ.
U b’a ko, wala u b’a sɛnsɛn,
ani k’a to a ka boliboli la tuma
dɔw la, a be segi k’a don
banabagatɔ la.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
HÉMODILUTION Joli bɔnnen bɛɛ tɛ tiɲɛ.
Operasɔn kɛtɔ, u be joli bolisira
dɔw yɛlɛma ka taga joli hakɛ dɔ
mara ka bila minan dɔ kɔnɔ. O joli
hakɛ nɔɔ na, u be furaji dɔ don joli
tɛ min na. O cogo la, joli tɔɔ be jii ta,
ani jolikisɛwulenw hakɛ be dɔgɔya.
Operasɔn kɛtɔ, wala a bannen kɔ,
joli min tun marala ka bila, u b’a
segi ka don fari la.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
MANSI MIN BE Joli boliboli tɛ lalɔ.
SƆNKUN NI FƆGƆFƆGƆ Joli ɲɛɛ be yɛlɛma ka taga tɛmɛ o
BAARA KƐ mansi kɔnɔ. O yɔrɔ la, a be fɔɲɔ
(oxygène) ta ka sɔrɔ ka kɔsegi fari kɔnɔ.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
DIALYSE Mansi lo: A be baara kɛ
farikolo yɔrɔ dɔ nɔɔ na.
O fɛɛrɛ sen fɛ, u be banabagatɔ
ka joli latɛmɛ o mansi kɔnɔ min
b’a sɛnsɛn k’a saniya, ka sɔrɔ k’a
kɔsegi fari kɔnɔ.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
PANSEMENT SANGUIN U be mɔgɔ kɔji sorotɔ lalɔ.
ÉPIDURAL U be banabagatɔ ka joli dɔɔni
bɔ k’a don a kɔkolo sɛmɛ golo
kɔnɔ walisa ka kɔji soroyɔrɔ
datugu n’a ye.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
PLASMAPHÉRÈSE Bana dɔw furakɛcogo.
U be banabagatɔ ka joli dɔ bɔ
k’a sɛnsɛn walisa k’a joliji bɔ a la.
O kɔ, u be joliji bisigi dɔ fara a
kan ka sɔrɔ k’a kɔsegi banabagatɔ
fari la. Nka, dɔgɔtɔrɔ dɔw be se
ka mɔgɔ wɛrɛ ka joliji ta k’a kɛ
banabagatɔ ta nɔɔ na. N’o lo,
kerecɛnw kɔni tɛ se ka sɔn o la.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
TAGAMASIƝƐ BE Bana dɔw ɲaɲini cogo
KƐ JOLI LA ani u furakɛcogo lo.
U be banabagatɔ ka joli dɔ bɔ
ka fura ɲagami a la, ka sɔrɔ k’a
kɔsegi a fari la. Joli be to kɛnɛ ma
wagati min kɔnɔ, daa tɛ o wagati la.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban
GEL PLAQUETTAIRE U be jolidaw datugu,
AUTOLOGUE ka jolibɔn nɔgɔya n’a ye.
(POMATI SIFA DƆ LO: U be joli dɔ bɔ k’a kɔnɔna plakɛtiw
A BE DILAN NI ni jolikisɛgwɛw bɔ caaman k’u kɛ pomati
BANABAGATƆ KA JOLI YE) dɔ ye. Baara be kɛ n’o ye ka operasɔn
jolidaw ani jolida wɛrɛw fura kɛ.
I janto: O fura sifa dɔw be dilan ni
misiw ka joli kɔnɔfɛn dɔ ye, min be
joli simi.
‐ Ne be sɔn
‐ Ɲɛfɔli ka kɛ fɔlɔ*
‐ Ne be ban