Ifiọk Ntaifiọk, Ido Ukpono, Ye Edidụn̄ọde Nyom Akpanikọ

‘Akpanikọ oro nte ke ediwak nsunsu ido ukpono ẹtara ẹsuana ama enyene ndusụk odudu ke idemmi.’​—⁠Charles Darwin

KE NTỌN̄Ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie-⁠19, ifiọk ntaifiọk ye ido ukpono ẹma ẹnyene eti itie ebuana. N̄wed oro, Darwin: Before and After, ọdọhọ ete, “Idem ke mme uwetn̄kpọ ifiọk ntaifiọk, mme andiwet ikemen̄eke ke ndineme mban̄a Abasi ke usụn̄ oro nte an̄wan̄ade ekedide ke ndammana usụn̄ ye ke esịt akpanikọ.”

Origin of Species Darwin ama an̄wam ndikpụhọde oro. Ifiọk ntaifiọk ye edito ke unam mforo owo ẹma ẹkabade ẹdi mbọbọ oro akanamde ido ukpono​—⁠ye Abasi​—⁠ẹdi se owo mînyeneke udọn̄ iban̄a. Sir Julian Huxley ọdọhọ ete, “Ke ndutịm ekikere ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo, edidu andibot edide Abasi idịghe aba se ẹyomde inyụn̄ idotke.”

Mfịn ẹdọhọ ke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo edi akpan itiat idakisọn̄ ọnọ ifiọk ntaifiọk. Ekpepn̄kpọ mban̄a n̄kpọ obot, Fred Hoyle, owụt se idide akpan ntak ke itie ebuana oro ete: “Ntaifiọk ẹmi ẹsọn̄ọde ẹyịre ye akani ido edinam ẹnen̄ede ẹsịn idem ke ndikpan edifiak mbịne mme ebeubọk ekikere eke ini edem ẹmi ẹban̄ade ido ukpono ẹkan nte ẹsịnde idem ke ndiyom akpanikọ.” Nso utọ ebeubọk ekikere ẹnam ido ukpono edi n̄kpọ itekesịt ntre ọnọ ifiọk ntaifiọk?

Ido Ukpono Ọnọ Edibotn̄kpọ Idiọk Enyịn̄

Ke ukeme oro ẹdọhọde nte isịnde man isọn̄ọ Bible, mme andida nnọ edibotn̄kpọ​—⁠akpan akpan mbon n̄ka Protestant⁠—​ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ nte ke isọn̄ ye ekondo iyọhọke isua 10,000. Ebeubọk ekikere emi ama ada nsahi otode mme ekpep n̄kpọ mban̄a isọn̄, ikpaenyọn̄, ye mme ekpepn̄kpọ mban̄a n̄kpọ-obot edi, koro enye atuahade ye se mmọ ẹdụn̄ọrede ẹkụt.

Edi nso ke Bible enen̄ede etịn̄? “Ke editọn̄ọ Abasi okobot enyọn̄ ye isọn̄.” (Genesis 1:1) Owo iwụtke ufan̄ ini oro emi esịnede. Owo ikam isiakke “akpa usen” edibotn̄kpọ ibọhọke ke Genesis 1:​3-⁠5. “Enyọn̄ ye isọn̄” ẹma ẹdodu ke ini akpa “usen” emi ọkọtọn̄ọde. Ke ntre, nte enyọn̄ ye isọn̄ ẹkeme ndidi ediwak biliọn isua, nte ntaifiọk ẹdọhọde? Mmọ ẹkeme ndinen̄ede ndi ntre. Bible ikam isiakke ini oro enye esịnede.

Ebeubọk ekikere ido ukpono efen edi usụn̄ nte ndusụk owo ẹkabarede “usen” itiokiet ẹmi ẹkedade ẹbot n̄kpọ. Ndusụk n̄ka ẹsọn̄ọ ẹyịre nte ke mme usen ẹmi ẹdi ataata usen, ẹdọhọde ke ini emi ẹkedade ẹbot mme n̄kpọ ke isọn̄ etre ke ikpehe ini eke hour 144. Emi edemede eyịghe ke esịt ntaifiọk, koro mmọ ẹkerede nte ke se ẹtịn̄de emi atuaha ye mme in̄wan̄în̄wan̄ ndụn̄ọde ifiọk ntaifiọk.

Nte ededi, edi ukabade oro mbon n̄ka ẹnọde Bible​—⁠idịghe Bible ke idemesie​—⁠atuaha ye ifiọk ntaifiọk. Bible idọhọke ke “usen” edibotn̄kpọ kiet kiet ekedi hour 24 ke uniọn̄; ke akpanikọ, enye esịne kpukpru “usen” ẹmi ke ata ediwak “usen emi Jehovah Abasi anamde isọn̄ ye enyọn̄,” owụtde ete ke idịghe kpukpru “usen” ke Bible ẹkesịne n̄kpasịp hour 24. (Genesis 2:4) Ekeme ndidi ndusụk ekedi ediwak tọsịn isua ke uniọn̄.a

Ntem, mbon oro ẹdade ẹnọ edibotn̄kpọ ye mbon n̄ka ido ukpono ẹma ẹnọ ekikere aban̄ade edibotn̄kpọ idiọk enyịn̄. Mme ukpepn̄kpọ mmọ ẹban̄ade isua oro ekondo edide ye uniọn̄ ini “usen” edibotn̄kpọ idụhe ke n̄kemuyo ye eti ifiọk ntaifiọk m̀mê ye Bible. Nte ededi, mme ebeubọk ekikere en̄wen n̄ko ẹdu oro anamde ido ukpono edi n̄kpọ itekesịt ọnọ ntaifiọk.

Ndikama Odudu ke Idiọk Usụn̄

Ke ofụri mbụk, ido ukpono edi ntak ekese ukwan̄ikpe oro odude. Ke Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Eyo Ntatenyịn, ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹyụrọde ukpepn̄kpọ aban̄ade edibotn̄kpọ man owụt ke ibetedem oro ufọkabasi ọkọnọde ukara ufịk Europe ama enen. Se emi ọkọwọrọde ekedi nte ke ẹma ẹnịm mme owo ke idaha mmọ, mme imọ m̀mê ubuene, ebe ke ewụhọ Abasi. The Intelligent Universe anam an̄wan̄a ete: “Ẹma ẹsian n̄kpri nditọ mme imọ owo nte ke edi ‘ndutịm Abasi’ ọnọ mmọ ndinyene esisịt mîdịghe inyeneke-nyene n̄kpọ ndomokiet ke otu inyene ubon, ndien ẹma ẹsikpak anamutom kpukpru ini ndiyụhọ ‘ye itie oro ọfọnde Abasi ndinịm nnọ enye.’”

Eyịghe idụhe ediwak owo ẹkopde ndịk ẹban̄a edifiak mbịne “mme ebeubọk ekikere eke ini edem ẹmi ẹban̄ade ido ukpono”! Utu ke ndiyụhọ udọn̄ n̄kpọ eke spirit oro owo enyenede, ido ukpono esiwak ndida enye nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄. (Ezekiel 34:2) Ikpehe oro mme ewetmbụk esitịn̄de ikọ ke magazine India Today ọdọhọ ete: “Ye utọ mbụk oro enye onịmde ke ediwak isua ẹmi, eyịghe odu m̀mê ido ukpono enyene n̄kpọ ekededi oro anamde enye odot itoro. . . . Ke enyịn̄ Akakan Andibot, . . . mme owo ẹmenam ekemmọ edibotn̄kpọ ẹsobo ndiọkn̄kan unọmọ.”

Enyene-ndịk mbụk oro nsunsu ido ukpono onịmde ama enyene ọkpọsọn̄ odudu ke ekikere Darwin. Enye ekewet ete, “Ami sụn̄sụn̄ mma nditre ndinịm ke akpanikọ nte ke Ido Ukpono Christ edi uyarade Abasi. Akpanikọ oro nte ke ediwak nsunsu ido ukpono ẹma ẹtara ẹsuana ke akamba ikpehe isọn̄ nte ikan̄ akai ama enyene ndusụk odudu ke idemmi.”

Edikan Oro Ata Ido Ukpono Akande

Mbubịk ido ukpono idịghe obufa n̄kpọ inọ ererimbot emi. Jesus ama asian mme adaiso ido ukpono oro ẹkeyomde odudu ke eyo esie ete: “Mbufo ẹtie nte nti owo ke enyọn̄ enyọn̄​—⁠edi ke esịt esịt mbufo ẹyọhọ ye abian̄a ye ukwan̄ido.”​—⁠Matthew 23:28, Phillips.

Ata Ido Ukpono Christ, nte ededi, idịghe “ubak ererimbot.” (John 17:16) Mme anditiene enye itieneke ibuana ke idiọk ido ukpono ye mbre ukara; m̀mê ndidi se mme akwaifiọk owo oro ẹkan̄de edidu Andibot otụnde usụn̄. Apostle Paul ekewet ete, “Ifiọk ererimbot emi edi ndisịme ke enyịn Abasi.”​—⁠1 Corinth 3:19.

Edi, emi iwọrọke nte ke mme ata Christian ẹdi ọkọi ke ifiọk ntaifiọk. Ke edide isio ye oro, ifiọk ntaifiọk esidemede mme anditiene ido ukpono akpanikọ udọn̄. Ẹma ẹdọhọ Isaiah, prọfet eke eset oro ete: “Ẹmenede enyịn mbufo ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹse! Anie okobot mme mmọemi?” (Isaiah 40:26) Kpasụk ntre, man ọdiọn̄ọ Andibot ọfọn akan, ẹma ẹnọ Job ikot ndidụn̄ọde mme utịbe utịbe n̄kpọ obot ye ekondo.​—⁠Job, ibuot 38-⁠41.

Ih, mbon oro ẹnịmde Andibot ke akpanikọ ẹse edibotn̄kpọ ye ukpono ukpono uten̄e. (Psalm 139:14) N̄ko-n̄ko, mmọ ẹnịm se Andibot, Jehovah Abasi, etịn̄de ke akpanikọ aban̄a utịbe utịbe idotenyịn kaban̄a ini iso. (Ediyarade 21:​1-⁠4) Ebede ke ndikpep Bible, ediwak miliọn owo ke ẹkpep nte ke ntọn̄ọ owo m̀mê ini iso esie ikọn̄ọke ke nnannan mbuari. Utu ke oro, Jehovah okobot owo ye uduak, ndien ẹyekụt uduak oro​—⁠adade okosịm edidiọn̄ ofụri mme okopitem ubonowo. Nnyịn imọnọ fi ikot ndidụn̄ọde n̄kpọ emi nse ke idemfo.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 6]

INYENEKE IFIỌK IBAN̄A UYARADE?

“IDEM Mme Ntiense Jehovah ẹmekpep ekese ẹban̄a ukpepn̄kpọ aban̄ade oduuwem n̄kpọ,” ntem ke lọya Norman Macbeth ekewet ke n̄wed esie eke 1971 oro, Darwin Retried​—⁠An Appeal to Reason. Ke okotde ibuotikọ Awake! ke ibuot nneme aban̄ade edito ke unam mforo owo, Macbeth ọdọhọ ete: “Idem ama akpa mi ndikụt nte ke enye ama esịne ndusụk ọniọn̄ ọniọn̄ ndụn̄ọde aban̄ade ukpepn̄kpọ Darwin. Ke okụtde ntatara ndụn̄ọde ye ọniọn̄ ọniọn̄ ikọ ẹkotde ẹto mme owo oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ibuot nneme emi, ewetn̄wed oro ama eberi ete: “Inenke aba Simpson ndidọhọ ete: ‘. . . mbon oro mînịmke enye [edito ke unam mforo owo] ke akpanikọ, ẹkpere ndidi ukem ye owo oro nte an̄wan̄ade edide ọkọi aban̄a uyarade ifiọk ntaifiọk.’”

[Ndise ke page 7]

Owo ikpọn̄ke ini iso ubonowo inọ nnannan mbuari