Mme Ete Ye Eka Ye Nditọ: Ẹnịm Abasi Akpa!

“Bak Abasi, nyụn̄ nịm mbet esie.”—ECCLESIASTES 12:13.

1. Nso mbak ke oyom mme ete ye eka ye nditọ ẹkọri, ndien emi edida nso ọsọk mmọ?

PRỌFESI kiet aban̄ade Jesus Christ ọkọdọhọ ete “uten̄e [“mbak,” NW] Jehovah eyenem enye esịt.” (Isaiah 11:3) Mbak oro enye ekenyenede akpan akpan ekedi ntotụn̄ọ ukpono ye uten̄e oro enye ekenyenede ọnọ Abasi, mbak ediyat Abasi esịt koro enye akamade enye. Oyom mme ete ye eka ye nditọ ẹkọri utọ mbak Abasi oro Christ ekenyenede do, emi edidade idatesịt ọsọk mmọ nte akadade ọsọk Jesus. Oyom mmọ ẹnịm Abasi akpa ke uwem mmọ ebe ke ndinam mme ibet esie. Nte andiwet Bible kiet ọdọhọde, “emi edi eke kpukpru owo.”—Ecclesiastes 12:13.

2. Nso ikedi n̄kponn̄kan mbet ke Ibet, ndien mmanie ke ẹkenọ enye akpan akpan?

² Ẹkenọ mme ete ye eka akpan akpan mbet oro okokponde akan ke Ibet, oro edi, nte ke nnyịn ikpenyene ‘ndima Jehovah ke ofụri esịt, ukpọn̄, ye odudu nnyịn.’ Ẹkụt emi ebe ke mme n̄kaiso ikọ eke Ibet oro: “Nyụn̄ dọdiọn̄ siak mmọ [mme ikọ ẹmi ẹban̄ade edima Jehovah] nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.” (Deuteronomy 6:4-7; Mark 12:28-30) Ntem ẹma ẹnọ mme ete ye eka ewụhọ ndinịm Abasi akpa ebe ke ndima enye ke idemmọ ye ke ndikpep nditọ mmọ ndinam ukem oro.

Mbiomo Christian

3. Didie ke Jesus okowụt nte edide akpan n̄kpọ ndinọ nditọwọn̄ ntịn̄enyịn?

³ Jesus ama anam owụt nte edide akpan n̄kpọ ndinọ idem n̄kpri nditọ ntịn̄enyịn. Ini kiet ke ekperede utịt utom Jesus eke isọn̄, mme owo ẹma ẹtọn̄ọ ndida nseknditọ mmọ nsọk enye. Nte an̄wan̄ade ke ẹkerede ke Jesus anana ini akaha ndidi se ẹfịnade, mme mbet ẹma ẹdomo ndikpan mme owo oro. Edi Jesus ama asua ọnọ mme mbet esie ete: “Ẹyak n̄kpri nditọ ẹtiene Mi, ẹkûkpan mmọ.” Jesus ama akam “emen mmọ akama, odori mmọ ubọk,” ntem owụtde ke usụn̄ otụkde owo ke idem nte edinọ n̄kpri owo ntịn̄enyịn edide akpan n̄kpọ.—Luke 18:15-17; Mark 10:13-16.

4. Mmanie ke ẹkenọ ewụhọ ‘ndinam kpukpru mme idụt ẹdi mbet,’ ndien emi okoyom mmọ ẹnam nso?

⁴ Jesus n̄ko ama anam an̄wan̄a nte ke mme anditiene enye ẹnyene mbiomo ndinọ mbon efen ukpep ke ẹsiode nditọ mmọ ẹfep. Ke n̄kpa ye ediset ke n̄kpa esie ebede, Jesus ama “ayarade idem ini kiet owụt nditọete ẹmi ẹwakde ẹbe owo ikie ition”—esịnede ndusụk ete ye eka. (1 Corinth 15:6) Eyedi emi eketịbe ke obot kiet ke Galilee ke ebiet emi mme apostle 11 ẹkesopde idem n̄ko. Do Jesus ama akpak kpukpru mmọ ete: “Ẹka ẹkenam kpukpru mme idụt ẹdi mbet . . . ẹkpep mmọ ẹnam kpukpru n̄kpọ eke n̄ketemede mbufo.” (Matthew 28:16-20) Christian ndomokiet inyeneke unen ndifụmi ewụhọ emi! Man mme ete ye eka ẹnam emi oyom ete mmọ ẹse ẹban̄a nditọ mmọ ọkọrọ ye edibuana ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ ye edinọ ukpep.

5. (a) Nso iwụt ke ata ediwak, ke mîdịghe kpukpru, mme apostle ẹma ẹdọ ndọ ndien ke ntre ẹkeme ndidi ẹma ẹnyene nditọ? (b) Nso item ke mme ibuotufọk ẹkenyene ndida ke akpan n̄kpọ?

⁵ Ke edide akpan n̄kpọ, idem mme apostle ẹkenyene ndinam mbiomo ubon mmọ ada ukem ukem ye mbiomo edikwọrọ ikọ ọkọrọ ye edibọk otuerọn̄ Abasi. (John 21:1-3, 15-17; Utom 1:8) Emi edi koro, ata ediwak, edieke mîdịghe kpukpru mmọ, ẹma ẹdọ ndọ. Ntem apostle Paul ama anam an̄wan̄a ete: “Nte nnyịn inyeneke unen ndida n̄wan emi edide eyenete nte nsan̄a nnyịn, kpa nte mme apostle eken, ye nditọete Ọbọn̄, ye Cephas ẹnamde?” (1 Corinth 9:5; Matthew 8:14) Ekeme ndidi ndusụk mme apostle ẹma ẹnyene nditọ n̄ko. Mme ewetmbụk eset, utọ nte Eusebius, ẹdọhọ ẹte ke Peter ama enyene. Ama oyom kpukpru mme Christian eset ẹkedide mme ete ye eka ẹnam item N̄wed Abasi emi: “Owo eke mîtịmke n̄kpọ inọ orụk esie, akpan akpan mbon ufọk esie, esịn̄e nsa ye mbuọtidem, onyụn̄ ọdiọk akan owo eke mînịmke ke akpanikọ.”—1 Timothy 5:8.

Akpan Mbiomo

6. (a) Nso n̄kpọ-ata ke mbiowo Christian oro ẹnyenede ubon enyene? (b) Nso idi akpan mbiomo ebiowo?

⁶ Mbiowo Christian ẹmi ẹnyenede ubon mfịn ẹdu ke idaha oro ebietde eke mme apostle. Mmọ ẹnyene ndinam mbiomo mmọ ndise mban̄a mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit ye eke obụkidem ubon mmọ ẹda ukem ukem ye mbiomo mmọ ndikwọrọ ikọ an̄wan̄wa nnyụn̄ mbọk otuerọn̄ Abasi. Ewe utom ikpenyene ndidi ebeiso n̄kpọ? Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke March 15, 1964, ọkọdọhọ ete: “Akpa mbiomo [ete] edi ke ubon esie, ndien enye ikemeke, ke akpanikọ, ndinam utom nte odotde ke enye mîtịmke ise iban̄a mbiomo emi.”

7. Didie ke mme ete ẹdide Christian ẹnịm Abasi akpa?

⁷ Ntre ana mme ete ẹnịm Abasi akpa ebe ke ndinam ewụhọ oro ‘ndikama nditọ mmọ ke ntụnọ ye item Jehovah.’ (Ephesus 6:4) Owo ikemeke ndiyak mbiomo oro nnọ owo en̄wen, idem okposụkedi oro ete ekemede ndinyene utom edise enyịn ke mme utom ke esop Christian. Didie ke mme utọ ete oro ẹkeme ndise mban̄a mme mbiomo mmọ—ẹtịmde n̄kpọ ẹnọ mbonubon mmọ ke ikpọkidem, spirit, ye ke ntụk—ndien ke ukem ini oro, ẹdade usụn̄ ẹnyụn̄ ẹsede enyịn ke esop?

Ndinọ Un̄wam Oro Ẹyomde

8. Didie ke n̄wan ebiowo ekeme ndinọ enye un̄wam?

⁸ Nte an̄wan̄ade, mbiowo oro ẹnyenede mbiomo ubon ẹkeme ndibọ ufọn nto un̄wam. Enyọn̄-Ukpeme oro ẹkekotde esịn ke enyọn̄ emi ama owụt nte ke n̄wanndọ Christian ekeme ndinọ ebe esie un̄wam. Enye ọkọdọhọ ete: “Enye ekeme ndinam emi edi inem inem nte ekekeme ọnọ enye nditịm nsio nsio utom esie, nnyụn̄ n̄n̄wam ndibọk ọsọn̄urua ini nnịm nnọ enye ye idemesie ebe ke ndinyene eti ndutịm ke ufọk, ẹnamde udia ẹdu ke ini, odude ke mben̄eidem ndika mme mbonoesop ke eti ini. . . . Ke idak ndausụn̄ ebe esie, n̄wanndọ Christian ekeme ndinam ekese ndinọ nditọ ukpep ke usụn̄ oro mmọ ẹkpesan̄ade man ẹnem Jehovah esịt.” (Mme N̄ke 22:6) Ih, ẹkebot n̄wan ndidi “andin̄wam,” ndien ebe esie ke ọniọn̄ eyedara un̄wam esie. (Genesis 2:18, NW) Un̄wam esie ekeme ndinam enye ese aban̄a mme mbiomo esie ke ubon ye ke esop ke usụn̄ oro otịmde okụt unen.

9. Mmanie ke ẹkesịn udọn̄ ẹnọ ke esop Thessalonica ndin̄wam mme andibuana eken ke esop?

⁹ Nte ededi, ibanndọ mbiowo Christian idịghe n̄kukụre mbon oro ẹkemede ndibuana ke utom edin̄wam esenyịn emi anade “ekpeme udịmerọn̄ Abasi” onyụn̄ ese aban̄a ufọk esiemmọ. (1 Peter 5:2) Mmanie efen ẹkeme? Apostle Paul ama akpak nditọete ke Thessalonica ete ẹkpono mbon oro “ẹkarade” mmọ. Edi, ke akade iso onyụn̄ etịn̄de ikọ ọnọ ukem nditọete ẹmi—akpan akpan mbon oro mîkarake—Paul ekewet ete: “Imonyụn̄ ikpe ye mbufo, nditọete, ẹsua ẹnọ mmọ eke ẹsan̄ade otịme otịme, ẹsọn̄ọ mbon iduọesịt idem, ẹkama mbon mmemidem, ẹnyene anyanime ye kpukpru owo.”—1 Thessalonica 5:12-14.

10. Nso eti utịp ke ima ima un̄wam eke kpukpru nditọete enyene ke idem esop?

¹⁰ Ọfọn didie ntem edieke nditọete ke esop ẹnyenede ima oro onụkde mmọ ndisọn̄ọ mbon iduọesịt idem, ndikama mbon mmemidem, ndisua nnọ mmọ eke ẹsan̄ade otịme otịme, nnyụn̄ nnyene anyanime ye kpukpru owo! Nditọete ke Thessalonica, ẹmi ẹkebọde akpanikọ Bible ke ndondo oro kpa ye ẹkụtde akwa ukụt, ẹma ẹda item Paul emi ẹsịn ke edinam. (Utom 17:1-9; 1 Thessalonica 1:6; 2:14; 5:11) Kere ban̄a eti utịp oro ima ima edidianakiet mmọ ekenyenede ke ndisọn̄ọ nnyụn̄ ndian ofụri esop ọtọkiet! Ukem ntre, mfịn ke ini nditọete ẹnọde ndọn̄esịt, un̄wam, ẹnyụn̄ ẹsuade ẹnọ kiet eken, enye anam mme mbiomo ubọk erọn̄ mbiowo, ẹmi ẹwakde ndinyene mme ubon ndise mban̄a, otịm emem utom akan.

11. (a) Ntak owụtde ifiọk ndibiere nte ke iban ẹma ẹsịne ke ikọ oro “nditọete”? (b) Nso un̄wam ke Christian an̄wan oro ama ọkọkọri osịm ọyọhọ idaha ekeme ndinọ n̄kparawa iban mfịn?

¹¹ Ndi iban ẹma ẹsịne ke otu “nditọete” oro apostle Paul eketịn̄de ikọ ọnọ? Ih, mmọ ẹma ẹsịne, sia ediwak iban ẹma ẹkekabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ. (Utom 17:1, 4; 1 Peter 2:17; 5:9) Nso utọ un̄wam ke mme utọ iban oro ẹkpekeme ndinọ? Ọfọn, n̄kparawa iban ẹma ẹdu ke mme esop ẹmi ẹkenyenede mfịna ndikara “mme udọn̄ idan̄” mmọ m̀mê oro ẹkekabarede ẹdi “mbon iduọesịt.” (1 Timothy 5:11-13, NW) Ndusụk iban mfịn ẹnyene ukem mfịna oro. Ẹkeme ndidi n̄kukụre se mmọ ẹnen̄erede ẹyom edi n̄kpan̄uton̄ m̀mê esịtmbọm. Ediwak ini Christian an̄wan emi ọkọride osịm ọyọhọ idaha edi mfọnn̄kan owo ndinọ utọ un̄wam oro. Enye ekeme, ke uwụtn̄kpọ, ndineme mme ọkpọkpọ mfịna ye n̄wan efen ke usụn̄ oro Christian eren ke idemesie mîkemeke ndineme nte odotde. Ke owụtde ufọn oro odude ke ndinọ utọ un̄wam oro, Paul ekewet ete: “Kpep n̄kani iban . . . ẹdi mme ẹnọ nti item; man mmọ ẹteme n̄kparawa iban ẹma ebe mmọ, ẹma nditọ mmọ, ẹnyene eti ibuot, ẹnyene bụt, ẹtie ke ufọk ẹnam n̄kpọ, ẹnyene mfọnido, ẹnyụn̄ ẹsụk idem ẹnọ ebe mmọ; mbak ikọ Abasi edidia esuene.”—Titus 2:3-5.

12. Ndausụn̄ anie edi akpan n̄kpọ ete kpukpru owo ke esop ẹtiene?

¹² Nso edidiọn̄ ke mme osụhọdeidem nditọete iban ẹdi ntem ke esop ke ini mmọ ke edidianakiet ẹnọde mme ebe mmọ ye mbiowo un̄wam! (1 Timothy 2:11, 12; Mme Hebrew 13:17) Mbiowo ẹmi ẹnyenede mme mbiomo ubon akpan akpan ẹsibọ ufọn ke ini kpukpru owo ẹdianade kiet ndin̄wam kiet eken ke edu ima ye ke ini kpukpru owo ẹsụkde ibuot ẹnọ ndausụn̄ mme ekpemerọn̄ oro ẹmekde.—1 Peter 5:1, 2.

Mme Ete ye Eka, Nso ke Mbufo Ẹnịm Akpa?

13. Didie ke ediwak ete ẹkpu ubon mmọ?

¹³ Ediwak isua ẹmi ẹkebede ọwọrọetop ata mbre kiet ama ọdọhọ ete: “Mmokụt ediwak owo ẹsede ẹban̄a mme usiakifia ẹmi ẹnyenede ediwak owo ke itie ikie uforo uforo; mmọ ẹfiọk nte ẹnamde n̄kpọ ye kpukpru idaha, nte ẹnọde ntụnọ ye nte ẹnọde utịp ke ererimbot unam mbubehe. Edi n̄kponn̄kan mbubehe oro mmọ ẹsede ẹban̄a edi ubon mmọ ndien mmọ ẹkpu.” Ntak-a? Nte emi idịghe koro mmọ ẹnịm mbubehe ye mme udọn̄ eken akpa ẹnyụn̄ ẹfụmi item Abasi? Ikọ esie ọdọhọ ete: “Mme ikọ emi ami ntemede . . . nyụn̄ dọdiọn̄ siak . . . nọ nditọ fo.” Ndien ẹkenyene ndinam emi kpukpru usen. Oyom mme ete ye eka ẹnọ ini mmọ ke ntatubọk—ndien akpan akpan ima ye ntotụn̄ọ edikere mban̄a mmọ.—Deuteronomy 6:6-9.

14. (a) Didie ke mme ete ye eka ẹkpese ẹban̄a nditọ mmọ? (b) Edinọ nditọ eti ukpep esịne nso?

¹⁴ Bible eti nnyịn nte ke nditọ ẹdi udeme ẹtode Jehovah. (Psalm 127:3) Nte afo emesise aban̄a nditọ fo nte inyene Abasi, enọ oro enye akayakde esịn fi ke ubọk? Eyedi eyen fo eyenam n̄kpọ aban̄a oro edieke afo emende enye akama, ntem owụtde ima ima ukpeme ye ntịn̄enyịn. (Mark 10:16) Edi ‘nditeme eyenọwọn̄ nte ekemde ye usụn̄ esie’ oyom se ikande ikpîkpu edifat ye editịm inua. Man enyene eti ibuot ndifep n̄kpọndịk ke uwem, eyenọwọn̄ oyom ima ima ntụnọ n̄ko. Ete m̀mê eka owụt ata ima ebe ke ‘nditụnọ eyen esie.’—Mme N̄ke 13:1, 24; 22:6.

15. Nso iwụt ke ntụnọ ete ye eka edi se ẹyomde?

¹⁵ Ẹkeme ndikụt nte ntụnọ ete ye eka edide se ẹyomde ẹto se ọnọitem ufọkn̄wed kiet etịn̄de aban̄a nditọwọn̄ oro ẹsikade ọfis esie: “Mmọ ẹnyene mbọm, ẹkop mfụhọ, ẹnyụn̄ ẹtie ndịk ndịk. Mmọ ke ẹtua nte mmọ ẹtịn̄de ẹban̄a nte mme n̄kpọ ẹnen̄erede ẹtie. Ediwak—ata ediwak akan nte owo ekemede ndikere—ẹma ẹdomo ndiwot idem, idịghe koro mmọ ẹnen̄erede ẹkop inemesịt; edi koro mmọ mîtịmke ikop inemesịt, owo ikereke iban̄a, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkop mfụhọ koro ke utọ ekpri isua emana oro mmọ ‘ẹbiom mbiomo’ ndien akam okpon akaha ndibiom.” N̄wan oro ama adian ete: “Edi n̄kpọndịk ọnọ akparawa owo ndikere ke imọ ke ibiom mbiomo.” Edi akpanikọ, nditọwọn̄ ẹkeme ndidomo ndisịn ntụnọ, edi mmọ ke akpanikọ ẹsiyom ndausụn̄ ye ukpan mme ete ye eka. Mmọ ẹsikop inemesịt nte ke mme ete ye eka mmimọ ẹsitịm ẹkere ẹban̄a tutu ẹnịm mme adan̄a ẹnọ mmimọ. Uyen kiet emi ete ye eka esie ẹkenamde oro ama ọdọhọ ete: “Emi ama obiomode mi akwa mbiomo efep ke idem.”

16. (a) Nso isitịbe inọ ndusụk nditọ oro ẹkebọkde ke mme ubon Christian? (b) Ntak emi edinam ntụtutọn̄ eyenọwọn̄ mîwọrọke ke ukpep oro ete ye eka ẹkenọde ikọfọnke?

¹⁶ Edi, kpa ye oro enyenede mme ete ye eka oro ẹmade mmọ ẹnyụn̄ ẹnọde nti ukpep, ndusụk n̄kparawa owo, nte idiọk udọ ke n̄ke Jesus, ẹsisịn ndausụn̄ ete ye eka ẹnyụn̄ ẹsop usụn̄. (Luke 15:11-16) Nte ededi, ekeme ndidi oro ke idemesie iwọrọke ite ke mme ete ye eka ikọyọhọke mbiomo mmọ ndinọ eyen mmọ ukpep nte odotde, nte Mme N̄ke 22:6 etemede. Ẹketịn̄ ikọ oro aban̄ade ‘editeme eyenọwọn̄ nte ekemde ye usụn̄ esie ndien enye idikpọn̄ke enye’ nte ewụhọ ẹnọde kpukpru owo. Ke mfụhọ, ukem nte idiọk udọ, ndusụk nditọwọn̄ ‘ẹyese item ete m̀mê eka mmọ ke ndek.’—Mme N̄ke 30:17.

17. Ete ye eka nditọ ntụtutọn̄ ẹkpebọ ndọn̄esịt ẹto nso?

¹⁷ Ete eyen ntụtutọn̄ kiet ama eseme ete: “Ami mmodomo nnyụn̄ ndomo ndisịm esịt esie. Mfiọkke se n̄kpanamde koro mmodomo ata ediwak n̄kpọ nse. N̄kpọ ndomokiet ikwe unen.” Idotenyịn odu, nte ke utọ nditọ ntụtutọn̄ oro ẹkeme, nte ini akade, nditi ima ima ukpep oro mmọ ẹkebọde ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdi nte idiọk udọ akafiakde edi. Nte ededi, akpanikọ osụk edi nte ke ndusụk nditọwọn̄ ẹsọn̄ ibuot ẹnyụn̄ ẹnam mme oburobụt n̄kpọ oro ẹdade ubiak ẹsọk mme ete ye eka mmọ. Mme ete ye eka ẹkeme ndibọ ndọn̄esịt nto ifiọk oro nte ke idem akakan andikpep oro akanam odude ke isọn̄ ama okụt akani eyen ukpepn̄kpọ esie, Judas Iscariot, adade enye ọnọ. Ndien Jehovah ke idemesie nte eyịghe mîdụhe ama okop mfụhọ ke ini ediwak ke otu nditọ esie eke spirit ẹkesịnde item esie ẹnyụn̄ ẹkabade ẹsọn̄ ibuot emi mîkedịghe ndudue Esie.—Luke 22:47, 48; Ediyarade 12:9.

Nditọwọn̄—Anie ke Mbufo Ẹdinam Esịt Enem?

18. Didie ke nditọ ẹkeme ndiwụt ke mmimọ imenịm Abasi akpa?

¹⁸ Jehovah akpak mbufo n̄kpri owo ete: “Nditọ, ẹkop uyo mme ete ye mme eka mbufo ke Ọbọn̄.” (Ephesus 6:1) N̄kparawa owo ẹnịm Abasi akpa ebe ke ndinam emi. Ẹkûdi ndisịme! Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Owo ekededi emi edide ndisịme ese item ete esie ke ndek.” Kûnyụn̄ ukere ke ntan̄idem ete ke afo emekeme ndidu ye unana item. Akpanikọ edi nte ke “emana odu eke ẹsanade ke enyịn mmọ, edi kpa ye oro iyetke ndek ifep ke idemmọ.” (Mme N̄ke 15:5; 30:12, American Standard Version) Ntre ẹnam item Abasi—“kop,” ‘nịm,’ “kûfre,” “ẹkpan̄ utọn̄,” “kpeme,” ndien “kûnyụn̄ ukpọn̄” mme ewụhọ ye ntụnọ usọ ye uka.—Mme N̄ke 1:8; 2:1; 3:1; 4:1; 6:20.

19. (a) Nso okopodudu ntak ke nditọwọn̄ ẹnyene ke ndikop uyo nnọ Jehovah? (b) Didie ke n̄kparawa owo ẹkeme ndiwụt nte ke imowụt esịtekọm inọ Abasi?

¹⁹ Afo emenyene mme okopodudu ntak ndikop uyo nnọ Jehovah. Enye ama fi, enye onyụn̄ ọnọ mme ibet esie, esịnede ibet oro ẹnọde nditọwọn̄ ẹte ẹkop uyo mme ete ye eka mmọ, man ekpeme fi onyụn̄ an̄wam fi ndidu uwem inemesịt. (Isaiah 48:17) Enye n̄ko ama ọnọ Eyen esie ndikpa nnọ fi man otodo ẹkeme ndinyan̄a fi nsio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa onyụn̄ enyene nsinsi uwem. (John 3:16) Nte afo omowụt esịtekọm? Abasi ke etie ke heaven ese, odụn̄ọde esịt fo ndikụt m̀mê afo emenen̄ede ama enye onyụn̄ owụt esịtekọm ke mme ndutịm esie. (Psalm 14:2) Satan n̄ko ke etie ese, ndien enye ke osụn̄i Abasi, ọdọhọde ete ke afo udukopke uyo Esie. Afo anam Satan okop inemesịt onyụn̄ anam Jehovah ‘ayat esịt’ ke ini afo etrede ndikop uyo Abasi. (Psalm 78:40, 41) Jehovah ekpe ye afo ete: “Eyen mi, nyene ibuot, nyụn̄ dat mi esịt, man n̄kụt se ndibọrọde owo eke osụn̄ide mi.” (Mme N̄ke 27:11) Ih, mbụme edi-o, Anie ke afo edinam esịt enem, Satan m̀mê Jehovah?

20. Didie ke uyen kiet okowụt uko ke ndinam n̄kpọ Jehovah idem ke ini enye okopde ndịk?

²⁰ Idịghe mmemmem n̄kpọ ndinam uduak Abasi ke idak mme mfịghe oro Satan ye ererimbot esie ẹdade ẹfịk fi. Ekeme ndidi n̄kpọndịk. Uyen kiet ọkọdọhọ ete: “Ndikop ndịk etie nte ndikop tuep. Afo emekeme ndinam n̄kpọ mban̄a oro.” Enye ama anam an̄wan̄a ete: “Ke ini okopde tuep afo esịne ọfọn̄ etuep. Edieke osụk okopde tuep, afo esịne efen. Ndien afo akaiso ndisịne n̄kpọ tutu tuep ebe efep ndien afo ukopke tuep aba. Ntre ndibọn̄ akam nnọ Jehovah ke ini okopde ndịk etie nte ndisịne ọfọn̄ etuep ke ini okopde tuep. Edieke ke mma n̄kọbọn̄ akam ini kiet ami nsụk n̄kop ndịk, nyefiak mbọn̄, ndien mfiak mbọn̄, ndien mfiak mbọn̄, tutu ami n̄kopke ndịk aba. Ndien emi esinyene ufọn. Emi esisio mi efep ke mfịna!”

21. Didie ke Jehovah edinọ nnyịn ibetedem edieke nnyịn inen̄erede idomo ndinịm enye akpa ke uwem nnyịn?

²¹ Edieke nnyịn inen̄erede idomo ndinịm Abasi akpa ke uwem nnyịn, Jehovah eyenọ nnyịn ibetedem. Enye eyesọn̄ọ nnyịn idem, ọnọ nnyịn un̄wam otode mme angel ke ini ẹyomde, idem kpa nte enye ọkọnọde Eyen esie. (Matthew 18:10; Luke 22:43) Kpukpru mbufo mme ete ye eka ye nditọ ẹnyene uko. Ẹnyene ukem mbak oro Christ ekenyenede, ndien enye eyeda idatesịt ọsọk mbufo. (Isaiah 11:3) Ih, “bak Abasi, nyụn̄ nịm mbet esie: koro emi edi eke kpukpru owo.”—Ecclesiastes 12:13.

Nte Afo Emekeme Ndibọrọ?

◻ Okoyom mme akpa anditiene Jesus ẹnam ewe mbiomo ẹda ukem ukem?

◻ Nso mbiomo ke ana mme ete ye eka ẹdide Christian ẹyọhọ?

◻ Nso un̄wam idu inọ mbiowo Christian ẹmi ẹnyenede ubon?

◻ Nso eti utom ke nditọete iban ẹkeme ndinam ke esop?

◻ Nso item ye ndausụn̄ ẹdi akpan n̄kpọ nditọwọn̄ ndinam?

[Ndise ke page 15]

Ediwak ini Christian an̄wan oro ọkọride osịm ọyọhọ idaha ekeme ndinọ akparawa an̄wan un̄wam oro ẹyomde

[Ndise ke page 17]

Nso ndọn̄esịt ke mme ete ye eka nditọ ntụtutọn̄ ẹkeme ndibọ nto N̄wed Abasi?