Τι Γνωρίζετε για το Μαλλί;
Από τον αναποκριτή του «Ξύπνα!» στη Χιλή
ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ—κατά χιλιάδες—απλώνονται σαν μια μάλλινη κουβέρτα στους δρόμους μπροστά. Το αυτοκίνητό μας σταματά αργά και περιμένομε με ανυπομονησία καθώς οι έφιπποι βοσκοί κινούνται δραστήρια. Από την άκρη του κοπαδιού δίνουν διαταγές με σφυρίγματα στα σκυλιά, που ανταποκρίνονται πρόθυμα και σπρώχνουν επιδέξια τα πρόβατα που είναι κάτω από τη φροντίδα τους στη μια πλευρά του δρόμου.
Το κοπάδι φαίνεται σαν ένα ογκώδες κινούμενο χαλί, με τα σώματά τους κολλημένα κοντά-κοντά, καθώς μερικά χτυπούν με τα μπροστινά πόδια τους τη ράχη εκείνων που είναι μπροστά σε μια μανιώδη προσπάθεια να ξεφύγουν από τα ενοχλητικά σκυλιά. Κινούμεθα αργά-αργά προς τα εμπρός και πίσω μας τα πρόβατα τρέχουν και πάλι στο δρόμο. Τελικά ελευθερωνόμαστε και αφού αποχαιρετήσωμε μ’ ένα κούνημα του χεριού τούς άνδρες πάνω στ’ άλογα, συνεχίζομε το ταξίδι μας.
Μολονότι αυτό το θέαμα είναι κοινό στους δρόμους της Μαγκαλλάνης της νοτιώτερης επαρχίας της Χιλής, εν τούτοις, όπως και πολλοί άλλοι, πολύ λίγα πράγματα γνωρίζαμε γι’ αυτά τα μαλλιαρά ζώα. Τι θα πούμε για σας; Τι γνωρίζετε για το μαλλί! Προσφάτως μάθαμε μερικά ενδιαφέροντα πράγματα από επισκέψεις που κάναμε σ’ ένα μεγάλο ράντσο (κτηνοτροφικό κτήμα) για πρόβατα.
Τα Κορριεντάλ—Μια «Νέα» Ράτσα
Διαπιστώσαμε ότι τα πρόβατα αλλάζουν με το πέρασμα των ετών. Εκείνα που είδαμε στο δρόμο είναι μια ράτσα που χρονολογείται από εκατό χρόνια μόνο—τα Κορριεντάλ. Ωνομάσθηκαν έτσι από το ράντσο της Νέας Ζηλανδίας όπου παρήχθησαν για πρώτη φορά από τη διασταύρωσι ενός μακρυμάλλη κριού με μια προβατίνα Μερινό, κι έπειτα ζευγάρωσαν τους απογόνους. Γι’ αυτό τον λόγο τα Κορριεντάλ ονομάζονται διασταυρωμένη ράτσα.
Η επιθυμία των κτηνοτρόφων ήταν ν’ αναπαράγουν ένα ζώο με μαλλί σχεδόν εξίσου καλό με το Μερινό (του προβάτου της Ισπανίας), αλλά με καλύτερο κρέας και με την ικανότητα ν’ αντέχη σε σκληρά κλίματα, όπως και η ποικιλία με το μακρύ μαλλί. Αυτά τα προσόντα κάνουν τα Κορριεντάλ μια ιδανική ράτσα γι’ αυτό το μέρος του κόσμου. Έχουν προσαρμοσθή πλήρως εδώ στο κρύο και στους ανέμους.
Λαμβάνεται μεγάλη φροντίδα για να διατηρηθούν οι καλές ιδιότητες στη ράτσα. Αγοράζονται καλά κριάρια για το ζευγάρωμα, χρησιμοποιούνται τρία χρόνια κι’ έπειτα τα πωλούν σε άλλα ράντσα για να εμποδίσουν τον εκφυλισμό στο κοπάδι. Για τη γέννησι των αρνιών χρησιμοποιούνται καλές προβατίνες επί τέσσερα χρόνια κι’ έπειτα τον πέμπτο χρόνο τις σφάζουν. Ακόμη και πριν απ’ το πέμπτο έτος αν κάποιο θηλυκό παρουσιάση ελαττώματα στέλνεται στο σφαγείο.
Κάναμε διευθετήσεις με τον επιστάτη ενός ράντσου να μας ξεναγήση. Νάτος, τώρα, στέκεται μπροστά στην αυλόπορτα. Αγωνιούμε να δούμε πώς παίρνουν το μαλλί από τα πρόβατα.
Το Υπόστεγο για το Κούρεμα
Μας υποδέχεται ένα μίγμα από μυρωδιές και θορύβους καθώς ανεβαίνομε βιαστικά τα ξύλινα σκαλιά στο υπόστεγο. Μέσα, πρέπει να παρατηρήσωμε επί ένα λεπτό για να ταξινομήσωμε όλες τις δραστηριότητες. Ένας άνδρας στέκεται δίπλα σ’ ένα ψηλό τραπέζι, γεμάτο μαλλιά. Παίρνει λίγο μαλλί, του κάνει κάτι με τα δάχτυλά του κι έπειτα το βάζει στην άκρη. Μια πελώρια μηχανή πρεσσάρει τα τυλιγμένα σε ρόλους μαλλιά σε μεγάλα τετράγωνα δέματα. Πιο πέρα, στο άλλο άκρο του υποστέγου, είναι οι κουρευταί. Μικρά αγόρια τρέχουν από τους κουρευτάς στο τραπέζι με τα μαλλιά.
Καθώς πλησιάζομε την ομάδα των κουρευτών, ο θόρυβος από τις κουρευτικές μηχανές μεγαλώνει. Ένα αγόρι που εργάζεται στα μαλλιά προσπαθεί να θέση σε κίνησι μια κουρευτική μηχανή που είχε αφεθή προς το παρόν αργή, αλλά η δυνατή μηχανή είναι πάρα πολύ γι’ αυτό, και του τινάζει το χέρι σαν να ήταν κάτι ζωντανό.Από μια σειρά με μικρές πόρτες ωθούνται τα πρόβατα από τη στάνη έξω, ένα κάθε φορά, σε καθέναν από τους κουρευτάς.
Με καταπληκτική ταχύτητα οι άνδρες χτυπούν ελαφρά το πρόβατο στη ράχη, φέρνουν τις κουρευτικές μηχανές γύρω από την κοιλιά, ως το μέσα μέρος των ποδιών, και γύρω από το έξω μέρος και το μαλλί από τα πόδια πέφτει κάτω ελεύθερο. Τώρα κόβεται το μαλλί του λαιμού από το κεφάλι προς τα πίσω. Έπειτα η ράχη—μερικά γρήγορα ελαφρά κτυπήματα και να! πέφτει το μαλλί όλο μαζί.
«Είναι ακριβώς το ίδιο σαν να βγάζη την κάπα του,» γελά ο επιστάτης, καθώς το πρόβατο, γυμνό και κάπως ζαλισμένο, μπαίνει γρήγορα σε μια άλλη μάνδρα. «Γνωρίζετε,» συνεχίζει, «ότι ένας καλός κουρευτής κουρεύει 250 πρόβατα την ημέρα;»
«Αυτό είναι καταπληκτικό,» ομολογούμε. «Αλλά πες μας, τι κάνει εκείνος ο άνδρας δίπλα στο ψηλό τραπέζι;»
«Ω, ταξινομεί το μαλλί. Ελάτε στο γραφείο μου και θα σας δείξω πώς γίνεται αυτό.»
Επί τη ευκαιρία, κατευθύνομε την προσοχή μας στα πελώρια δέματα συσκευασμένα σε λινάτσες, που βγαίνουν από τη γιγαντιαία πρέσσα. «Κάθε τέτοια μπάλλα ζυγίζει περίπου 300 κιλά [600 πάουντς],» μας είπε. «Από εδώ θα πάνε στην πόλι για επεξεργασία.»
Μια Πιο Κοντινή Ματιά στο Μαλλί
«Εδώ,» εξηγεί ο ξεναγός μας, «είναι μερικά δείγματα από τη φετεινή κουρά. Χωρίζομε το μαλλί για μπαλάρισμα σε τέσσερις τύπους—από την κοιλιά, την προβιά, τα κομμάτια (μεγάλα κομμάτια που αποσπώνται από την προβιά), και τις μπούκλες.» Μια μπούκλα, μας εξηγεί, είναι ένα σύνολο ινών που προσκολλάται με φυσικό τρόπο επάνω στην προβιά.
Η όψις της μπούκλας μάς εκπλήσσει. Μόνον στην κορυφή, παρουσιάζει το γκρίζο βρώμικο χρώμα που είμαστε συνηθισμένοι να βλέπωμε στα πρόβατα. Το υπόλοιπο είναι απαλό κίτρινο, ελαφρά φωτεινό, μ’ ένα αισθητό κατσάρωμα.
«Αυτή η μπούκλα είναι πολύ καλής ποιότητος,» παρατηρεί ο επιστάτης. Παρατηρούμε ότι το κατσάρωμα είναι πολύ κοντό και σπαστό. Για να συγκρίνουμε, μάς δείχνει μια μπούκλα κατωτέρας ποιότητος. Το κατσάρωμά της είναι μακρύτερο και η ατομική ίνα, που καλείται κλωστή, δεν είναι τόσο γερή.
«Ο ταξινόμος εξετάζει την ανθεκτικότητα της κλωστής τραβώντας την με τον δείχτη του χεριού του,» εξηγεί ο επιστάτης. «Με την έμπειρη αίσθησι της αφής μπορεί επίσης να καθορίση τη λεπτότητα της κλωστής και να την ταξινομήση ως προς το πόσες κούκλες (μαλλιού) θα κάμουν ένα πάουντ. Μια κούκλα μαλλιού γίνεται από 512 περίπου μέτρα ίνας, ώστε απαιτούνται 50 μέχρι 56 κούκλες για να κάμουν ένα πάουντ (450 γραμμάρια περίπου.)»
«Τι είναι αυτό που κάνει τις κλωστές, ή τις ατομικές ίνες, να κολλούν μαζί στη μπούκλα;» θέλομε να μάθωμε.
«Αυτό προκαλείται από τον κυματισμό των ινών μαζί με μια ουσία που παράγεται από τους αδένες του ζώου για να λιπαίνη και να προστατεύη. Αυτή η ουσία, που κοινώς λέγεται ‘λίπος του μαλλιού,’ είναι πολύ χρήσιμη. Όταν επεξεργασθή γίνεται λανολίνη και αποτελεί τη βάσι για ειδικά σαπούνια, αλοιφές και κρέμες.»
»Έχετε αναρωτηθή ποτέ γιατί τα μάλλινα είδη είναι πιο ζεστά και πιο ανθεκτικά από πολλά άλλα υλικά;» μας ρωτά. Χωρίς να περιμένη απάντησι ο επιστάτης ανοίγει ένα βιβλίο και συνεχίζει: «Αυτή η εικόνα σε μεγέθυνσι δείχνει ότι η μάλλινη ίνα έχει ένα εξωτερικό στρώμα από επίπεδα κύτταρα που το ένα σκεπάζει το άλλο όπως τα λέπια του ψαριού. Αυτή η λεπιδωτή επιφάνεια κάνει τις ίνες να συμπλέκονται μαζί στερεά, κι έτσι παράγεται ένα νήμα πολύ ανθεκτικό στο σπάσιμο. Το σφίξιμο των λεπιών και οι κυματισμοί κλείνουν επίσης τον αέρα μέσα στο νήμα και του δίνουν έτσι μια θερμαντική ιδιότητα.»
Χτυπά το κουδούνι για το φαγητό και μας προσκαλούν να φάμε μαζί με το εργατικό προσωπικό στην τραπεζαρία.
Οι Ενέργειες Καθ’ Όλο το Έτος
«Υπάρχουν πάντοτε τόσοι πολλοί άνθρωποι εδώ;» ρωτούμε.
«Όχι, οι περισσότεροι ήλθαν μόνο για το κούρεμα. Όμως, λίγοι από μας απασχολούμεθα εδώ όλο τον χρόνο. Το φθινόπωρο συγκεντρώνομε τα πρόβατα για το βύθισμα. Αυτό γίνεται με το να βυθίσωμε τα πρόβατα μέσα σε μια μεγάλη δεξαμενή που περιέχει απολυμαντικά που φονεύει τα τσιμπούρια των προβάτων. Σ’ αυτή την εποχή του έτους επίσης τα κριάρια ζευγαρώνονται με τις προβατίνες επί είκοσι μέρες για την αναπαραγωγή της ράτσας. Έπειτα τα χωρίζουν και τα πάνε στις χειμερινές βοσκές.
»Την άνοιξι οι γεννήσεις των αρνιών μάς κρατούν απασχολημένους. Συχνά πρέπει να κάνωμε τον ρόλο της μαμμής, βοηθώντας σε μια δύσκολη γέννα. Μερικές φορές βρίσκομε την προβατίνα νεκρή και το αρνάκι της να βελάζη κοντά της. Τότε πρέπει να καταφέρωμε μια άλλη προβατίνα ν’ αναλάβη το ορφανό. Ένας τρόπος να το κάνωμε αυτό είναι να βρούμε μια προβατίνα που μόλις έχει γεννήσει, να πάρωμε τον πλακούντα (ύστερο) και να το βάλωμε γύρω στο μικρό ορφανό. Τότε το μικρό θα γίνη δεκτό από την καινούργια του μητέρα.
»Το κούρεμα γίνεται το καλοκαίρι έτσι ώστε τα πρόβατα μπορούν να ξαναβγάλουν ένα καινούργιο στρώμα μαλλιού πριν αρχίσουν τα κρύα. Επίσης, οι επιδιορθώσεις και η συντήρησις του κτήματος μάς κρατούν απασχολημένους.»
Η συζήτησις τώρα αλλάζει θέμα και μιλούμε για τη μετατροπή του μαλλιού σε νήμα. «Θέλετε να δήτε μια πρωτόγονη μέθοδο κλώσεως;» ερωτά ο επιστάτης.
Η Κλώσις του Μαλλιού
Νεύει στη σύζυγό του, η οποία μας άκουγε όλη εκείνη την ώρα. Καθώς εκείνη φεύγει από το δωμάτιο, εκείνος μας εξηγεί: «Η σύζυγός μου κλώθει από χόμπυ, χρησιμοποιώντας μαλλί που το συλλέγει από τους θάμνους όπου το αποθέτουν τα πρόβατα περνώντας. Τα ακάθαρτα άκρα απομακρύνονται και είναι έτοιμο να χρησιμοποιηθή.»
Η σύζυγος του επιστάτου εμφανίζεται πάλι μ’ ένα σωρό από χνουδωτό μαλλί. Στο ένα χέρι κρατά ένα αδράχτι—ένα ραβδί περίπου 30 πόντους σε μήκος, ελαφρώς παχύτερο στο κέντρο παρά στα άκρα—και έχει μια πατάτα στερεωμένη επάνω του. «Αυτό είναι για βάρος,» γελά. «Όταν το αδράχτι έχη αρκετό βάρος επάνω του ώστε να βαραίνη προς τα κάτω, βγάζω την πατάτα.»
Παίρνει ένα κομμάτι μαλλί και αρχίζει να το τραβά και να μακραίνη τις ίνες στο πάχος που θέλει. Στριφογυρίζει το κομμάτι και το δένει στο αδράχτι. Έπειτα με το αδράχτι στην ποδιά της, συνεχίζει να τραβά και να σύρη. Αφού είχε τραβήξει περίπου τριάντα πόντους αφήνει το αδράχτι, δίνοντας ένα ελαφρό κτύπημα με τα δάχτυλά της, και κλώθει στην κορυφή, στριφογυρίζοντας σφικτά τις ίνες που έχει τραβήξει έξω. Το στρέφει επάνω στο αδράχτι, του κάνει θηλειά στο άκρο για να το κρατά, και επαναλαμβάνει την ίδια μέθοδο. «Αυτά είναι όλα που γίνονται σ’ αυτή τη μέθοδο,» χαμογελά. «Και να πώς γίνεται το νήμα αφού το πλύνω για να φύγη το λίπος.»
Ο επιστάτης παίρνει τη μπάλλα από το μαλακό, ελαφρά κιτρινωπό νήμα από το χέρι της συζύγου του. «Παρατηρήστε ότι αυτό το νήμα δεν είναι ακριβώς κανονικό,» λέγει. «Έχει λίγα εξογκώματα. Είναι καλό για να γίνη ένα σάλι με κόμπους ή μια κουβέρτα ή κάποιο είδος στο οποίο θέλομε να δώσωμε την εντύπωσι ότι έγινε στο σπίτι. Αν, όμως, θέλωμε ένα μαλακό, ομοιόμορφο νήμα, το μαλλί πρέπει να λαναρισθή και να ξασθή σ’ ένα εργοστάσιο επεξεργασίας.»
Αλλ’ αυτή είναι μια άλλη ιστορία, και όπως μαθαίνομε, περιλαμβάνει έναν αριθμό ευφυών μηχανημάτων. Ο επιστάτης πρέπει τώρα να επιστρέψη στο υπόστεγο. Έτσι, καθώς ζητά συγγνώμη για ν’ αναχωρήση, σφίγγαμε το απλωμένο του χέρι, λέγοντας: «Ευχαριστούμε πάρα πολύ. Τώρα βεβαίως γνωρίζομε πολύ περισσότερα πράγματα για το μαλλί απ’ όσα γνωρίζαμε πριν έλθωμε.»