Έχουν τα Ζώα Σοφία;
ΣΟΦΙΑ είναι η ικανότης να χρησιμοποιούμε τη γνώσι που έχομε αποκτήσει, για να λύνωμε προβλήματα και ν’ αποφεύγωμε κινδύνους. Για τους ανθρώπους, η σοφία απαιτεί τη χρήσι των δυνάμεων της λογικής. Άραγε το ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα;
Οι γάτες, παραδείγματος χάριν, έχουν μάθει ν’ ανοίγουν πόρτες μετακινώντας ένα σύρτη. Μήπως αυτό αποτελεί απόδειξι ότι βρήκαν λογικά τη λύσι ενός προβλήματος; Ας λάβουμε υπ’ όψιν τα αποτελέσματα μερικών επιστημονικών πειραμάτων.
Ένας επιστήμων τοποθέτησε μια γάτα μέσα σ’ ένα κλουβί εξωπλισμένο με μία πόρτα, που μπορούσε ν’ ανοίξη κανείς μετακινώντας ένα σύρτη. Πλησίασε στα κάγκελα τον κλουβιού και πίεσε ένα από τα πέλματα της γάτας επάνω στο σύρτη, ώστε ν’ ανοίξη η πόρτα. Όταν η πόρτα άνοιξε, έδωσε στο ζώο ένα κομμάτι ψαριού. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του επιστήμονος να διδάξη τη γάτα ν’ ανοίγη την πόρτα μ’ αυτόν τον τρόπο, το ζώο ποτέ δεν κατάφερε να μάθη πώς να το κάνη.
Μετά απ’ αυτό, ο ερευνητής ετοποθέτησε ένα σύνολο από γάτες μέσα στο κλουβί. Τα ζώα έκαναν κάθε προσπάθεια που μπορούσαν για να βγουν έξω. Χτυπούσαν τα πέλματα τους, γρατζούνιζαν και δάγκωναν όλο το κλουβί γύρω. Με τον καιρό, με τη μέθοδο «προσπάθεια και λάθος,» κατάφεραν να κινήσουν τον σύρτη. Αλλά όταν τις ετοποθέτησαν πάλι στο κλουβί, οι γάτες πάλι κατέφυγαν στη μέθοδο «προσπάθεια και λάθος.» Ενώ αυτές τελικά έγιναν εντελώς έμπειρες στο να διαφεύγουν τον περιορισμό, στην πραγματικότητα δεν μπόρεσαν να βρουν τη λύσι με τη λογική τους.
Αλλά τι συμβαίνει με ζώα τέτοια, όπως οι χιμπατζήδες; Αυτά μπορούν να εκπαιδευτούν, ώστε να κάθωνται σ’ ένα τραπέζι, να τρώνε με μαχαίρια, κουτάλια και πηρούνια, να οδηγούν ποδήλατα και να ασχολούνται με διάφορες άλλες ανθρώπινες ασχολίες. Δεν δείχνει αυτό ότι έχουν ικανότητες κρίσεως όπως οι άνθρωποι; Πριν απαντήσωμε σ’ αυτή την ερώτησι ας εξετάσωμε τ’ αποτελέσματα ενός αριθμού πειραμάτων, που διεξήχθησαν με χιμπαντζήδες.
Έξω από το κλουβί ενός θηλυκού χιμπαντζή τοποθέτησαν μια μπανάνα σε θέσι που να μη μπορή να τη φθάση. Μέσα στο κλουβί υπήρχαν ράβδοι, που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να φθάσουν το φρούτο. Μήπως μπόρεσε ν’ αναγνωρίση ο χιμπαντζής πόσο μάταιη ήταν η προσπάθεια του να φθάση τη μπανάνα χωρίς να χρησιμοποιήση μία από τις ράβδους; Όχι. Προσπάθησε ματαίως να φθάση τα φρούτο με τα χέρια του. Τελικά χρησιμοποίησε μια ράβδο για να φέρη το φρούτο προς το μέρος του. Αλλά όταν αντιμετώπισε την ίδια περίπτωσι αργότερα, ο χιμπαντζής πάλι αγνόησε τη ράβδο.
Ένας άλλος χιμπαντζής ενήργησε παρόμοια όταν είδε μια μπανάνα να κρέμεται ψηλά από πάνω του. Αν και υπήρχε ένα κουτί διαθέσιμο για ν’ ανεβή επάνω, ο χιμπαντζής ματαίως προσπάθησε να φθάση το φρούτο πηδώντας. Τότε το κουτί τράβηξε την προσοχή του. Παρά τις προηγούμενες πείρες του με κουτιά, όμως, δεν το μετακίνησε κατευθείαν κάτω από τη μπανάνα. Απλώς έσπρωξε το κουτί προς την διεύθυνσι της μπανάνας και μετά πήδηξε απ’ αυτό για ν’ αρπάξη το φρούτο.
Σ’ ένα άλλο πείραμα, ένας χιμπαντζής χρησιμοποίησε δύο κουτιά, τοποθετώντας το ένα στην κορυφή του άλλου για να φθάση τη μπανάνα. Όταν ούτε έτσι μπόρεσε να φθάση τα μπανάνα, αυτός τράβηξε το κουτί που ήταν κάτω και προσπάθησε να το τοποθετήση στην κορυφή του δευτέρου κουτιού.
Αυτά και παρόμοια παραδείγματα έχουν δείξει ότι οι χιμπαντζήδες ποικίλλουν αισθητώς ως προς την ικανότητα τους να λύνουν προβλήματα και ότι αυτοί δεν μπορούν να κρίνουν όπως οι άνθρωποι. Ας δούμε τι λέει το βιβλίο Τα Ζώα Είναι Τελείως Διαφορετικά: «Οι πίθηκοι κατενόησαν, τουλάχιστον μερικοί απ’ αυτούς, αν και αυτοί μόνο σε ωρισμένες περιπτώσεις, ότι ένας σκοπός μπορεί να επιτευχθή με τη χρήσι βοηθητικών εφαρμογών, όταν τα χέρια αποδειχθούν ότι είναι πολύ κοντά γι’ αυτό τον σκοπό. Αλλά ενώ ένας άνθρωπος, ακόμη και ένα μικρό παιδί, εξάγει γενικούς νόμους από τις εμπειρίες του και πάντα βγάζει βάσιμα συμπεράσματα, οι πίθηκοι δεν δείχνουν με κανένα τρόπο ότι έχουν συλλάβει το νόημα οιουδήποτε πράγματος στο σύνολό του. . . . Όλα τα πειράματα με τους πιθήκους, τα οποία υπάγονται στις δοκιμές εξυπνάδας, κατά κανόνα προχώρησαν από την άποψι τελείως υλικών σκοπών. Αυτοί δεν έδειχναν απολύτως καμμία διάθεσι ν’ ασχοληθούν, εκτός εάν μία μπανάνα ή κάποιο άλλο δόλωμα υπήρχε διαθέσιμο . . . Η συμπεριφορά τους κατά κανόνα κατευθυνόταν μόνο από το μάτι. Αν η ράβδος συνέβαινε να έρχεται σε θέα, τότε καλά, αυτοί την άρπαζαν και προσπαθούσαν να ψαρέψουν τη μπανάνα, που βρισκόταν έξω από το κουτί. Αλλά αν η ράβδος ήταν πίσω τους, ποτέ δεν την πρόσεχαν.»—Σελ. 68, 69.
Προφανώς τα ζώα μαθαίνουν από προσπάθεια και λάθος μάλλον παρά εξάγοντας λογικά συμπεράσματα από την πείρα. Αυτό γίνεται αρκετά φανερό από το τι μπορεί να συμβή μ’ ένα σκυλί. Το ζώο μπορεί να περάση από μία ορισμένη γωνία. Ξαφνικά ίσως πέσει επάνω του ένα μεγαλύτερο σκυλί και το τραυματίσει σοβαρά. Από τη στιγμή αυτή, το ζώο θα κάνη το παν για ν’ αποφύγη να περάση από τη γωνία όπου είχε την κακή εμπειρία, ακόμη και αν το μεγαλύτερο σκυλί δεν κατοική πουθενά σ’ αυτή την περιοχή. Αν και έχη διδαχθή κάτι από ό,τι συνέβη, το σκυλί είναι ανίκανο να σκεφθή λογικά ότι η γωνία η ίδια δεν έχει σχέσι με το δυσάρεστο περιστατικό.
Απόδειξις Λογικού Τρόπου Σκέψεως;
Ίσως να ερωτήση κάποιος, «Δεν υπάρχουν άλογα και άλλα ζώα, που είναι ικανά να λύνουν μαθηματικά προβλήματα;» Τα φαινόμενα πολλές φορές εξαπατούν. Ας πάρωμε την περίπτωσι του αλόγου γνωστού ως «Ο έξυπνος Χανς.» Αυτό το άλογο θα μπορούσε προφανώς να προσθέση, ν’ αφαιρέση, να πολλαπλασιάση, ακόμη και να συλλαβίση σύμφωνα μ’ ένα σύστημα που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτής του. Παραδείγματος χάριν αν το ερωτούσαν, «Πόσο κάνει έν τρίτον συν έν τέταρτον, το άλογο κτυπούσε το πόδι του κάτω επτά φορές και μετά δώδεκα φορές, δείχνοντας ότι η απάντησις ήταν επτά δωδέκατα. Πώς θα μπορούσε αυτό να είναι δυνατόν για ένα άλογο δίχως λογική; Στο βιβλίο του Η Συμπεριφορά των Ζώων ο Τζ. Π. Σκοττ γράφει:
«Μία επιτροπή ζωολόγων και ψυχολόγων μελέτησαν τον Χανς και βρήκαν ότι το άλογο θα μπορούσε πράγματι να κάνη αυτό το πράγμα, το οποίο έχει αναφερθή. Μια από τις πρώτες νύξεις ως προς το πώς ο Χανς έβρισκε τ’ αποτελέσματα του φάνηκε όταν ανακάλυψαν ότι αυτός πάντα αποτύγχανε όταν κανείς από τους παρόντες δεν ήξερε τη λύσι ενός προβλήματος. Αυτό έδειξε ότι το αφεντικό του, το οποίο προφανώς στεκόταν τελείως ακίνητο και περίμενε για την απάντησι, έδινε κατά κάποιον τρόπο στον Χάνς ένα ασυναίσθητο σήμα όταν αυτό εύρισκε την σωστή απάντησι. Έτσι, όταν ένα παραπέτασμα ετοποθετήθη μεταξύ αφεντικού και αλόγου, ο Χανς έχασε εντελώς τις δυνάμεις του. Αυτό που πραγματικά συνέβαινε στην περίπτωσι αυτού του θαυμάσιου αλόγου ήταν ότι είχε διδαχθή να κτυπά στο έδαφος το πέλμα του και αν χτυπούσε αρκετό χρόνο, αναπόφευκτα θα έφθανε στη σωστή απάντησι. Σ’ αυτό το σημείο το αφεντικό του θα ανακουφιζόταν και θα χαλάρωνε ελαφρά, και ο Χάνς έβλεπε ότι ήταν καιρός να σταματήση. Ο Χανς ήταν ένα πολύ εκπαιδευμένο και παρατηρητικό ζώο, αλλά δεν μπορούσε να μάθη αριθμητική.»—Σελ. 161.
Ενστικτώδης Σοφία και Αποκτούμενη Πείρα
Ενώ τα ζώα είναι ανίκανα να σκέπτωνται όπως οι άνθρωποι, έχουν όλες τις απαιτούμενες ικανότητες προς διατήρησι του είδους τους. Αυτές βρίσκονται μέσα τους υπό μορφήν ενστίκτου. Συχνά η ενστικτώδης σοφία τους είναι καταπληκτική.
Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι ο αυτοκρατορικός πιγκουίνος, ο οποίος ζευγαρώνει κατά τη διάρκεια της ψυχρότερης περιόδου του έτους στα ψυχρότερα μέρη της γης. Μόλις το θηλυκό γεννήση το αυγό το παραδίδει στον σύντροφο της. Το αυγό τότε παραμένει επάνω στα ενωμένα με μεμβράνη πόδια του, τα οποία, είναι εμπλουτισμένα με αιμοφόρα αγγεία και ως εκ τούτου μπορούν να το διατηρήσουν θερμό από το κάτω μέρος. Μία δίπλωσι του δέρματος ή θύλαξ ακουμπά ελαφρά πάνω στο αυγό διατηρώντας το θερμό και από πάνω. Μετά από μια «τυπική» τελετουργία αναχωρήσεως, το θηλυκό φεύγει. Μέχρι τότε το αρσενικό ήδη δεν έχει φάει τίποτα για ένα μήνα ή τόσο περίπου και πρέπει να υπομείνη άλλους δύο μήνες χωρίς τροφή σε κατώτερες θερμοκρασίες 85ο κάτω του μηδενός Φαρενάιτ (65° κάτω του μηδενός Κελσίου), συνοδευόμενες από μεγάλους χιονοστροβίλους. Πώς επιζούν οι αρσενικοί πιγκουίνοι; Όταν ξεσπά μία θύελλα, κάπου πεντακόσιοι ή εξακόσιοι απ’ αυτούς ενώνονται για να σχηματίσουν ένα στερεό κινούμενο κύκλο. Οι πιγκουίνοι οι οποίοι προσβάλλονται περισσότερο από τον άνεμο κινούνται προς την προστατευόμενη πλευρά και αυτοί που προφυλάσσουν τους άλλους δέχονται το σφοδρότερο μέρος του χιονοστροβίλου. Έτσι μέσω αμοιβαίας συνεργασίας, και προφυλασσόμενοι μέσω ενστικτώδους σοφίας, οι αρσενικοί πιγκουίνοι διατηρούνται ζωντανοί.
Εκτός από την ωφέλεια του ενστίκτου, πολλά ζώα έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν πολλά πράγματα από πείρα. Ως αποτέλεσμα, αυτά φαίνονται να έχουν κρίσι, λογική και πολύ ανθρώπινα αισθήματα όταν εξετάζωνται με τα μάτια των ανθρώπων. Επειδή εξετάζουν τη συμπεριφορά των ζώων όπως κάνουν με τις πράξεις των ανθρώπων κάτω από παρόμοιες συνθήκες, πολλοί άνθρωποι λανθασμένα αποδίδουν ανθρώπινα συναισθήματα στα ζώα.
Ασφαλώς, τα ζώα πράγματι έχουν συναισθήματα. Ο Δημιουργός το έλαβε αυτό υπ’ όψιν όταν έθετε ειδικούς νόμους για την καθοδηγία των ανθρώπων. Παραδείγματος χάριν, στους Ισραηλίτας είχε δοθή η εντολή: «Δεν θέλεις εμφράξει το στόμα βοός αλωνίζοντος.» (Δευτ. 25:4) Το ζώο δεν θα έπρεπε να βασανίζεται από πείνα ενώ το σιτάρι ήταν τόσο κοντά και κατανάλωνε δύναμι για να το αλωνίση.
Αν και τονίζη ότι τα ζώα έχουν συναισθήματα, η Βίβλος δείχνει θετικά ότι μόνο ο άνθρωπος έχει πλασθή κατ’ εικόνα του Δημιουργού. Ο άνθρωπος ως εκ τούτου κατέχει ιδιότητες που δεν υπάρχουν στην ζωική δημιουργία (Γεν. 1:27) Γι’ αυτό το λόγο, η ευγνωμοσύνη, η συμπάθεια και παρόμοια ανθρώπινα χαρακτηριστικά δεν μπορούν να βρεθούν μεταξύ των ζώων. Τα ζώα σ’ ένα ζωολογικό κήπο μπορεί ν’ αρπάζουν άπληστα την τροφή από χέρια που εκτείνονται προς το μέρος τους. Ο τρόπος τους δείχνει, ότι δεν γνωρίζουν τι είναι η ευγνωμοσύνη ή η εκτίμησις. Το φοβισμένο κράξιμο ενός κοτόπουλου δεν έχει σημασία για τον λύκο, που αρχίζει να καταβροχθίζη το πουλί από την άκρη της ουράς του. Ποτέ δεν θα μπορούσε να σκεφθή ότι θα δειχνόταν πιο σπλαγχνικός αν δάγκωνε το κεφάλι του πρώτα, απαλάσσοντάς το έτσι από την παράτασι της δυστυχίας του. Για τον λύκο, το κοτόπουλο είναι μόνο τροφή. Άσχετα με το πόσο στοργικό φαίνεται να είναι ένα ζώο, δεν μπορεί να καταλάβη τι σημαίνει για έναν άνθρωπο η απώλεια ενός αγαπητού φίλου ή συγγενούς.
Πραγματικά, η Αγία Γραφή είναι πολύ ρεαλιστική όταν χαρακτηρίζη τα ζώα ως «άλογα.» (2 Πέτρ. 2:12) Έχουν ενστικτώδη σοφία, και πολλά έχουν καταπληκτική ικανότητα στο να μαθαίνουν. Αλλά μόνο οι άνθρωποι έχουν ικανότητες κρίσεως και ηθική δυνατότητα να δείχνουν ανιδιοτελή αγάπη και διανοητική συμπόνοια. Να γιατί τα άτομα που προσπαθούν να βρουν μεταξύ των ζώων ό,τι δεν κατόρθωσαν να βρουν μεταξύ των ανθρώπων—κατανόησι και εγκάρδια συμπάθεια—με τον καιρό θ’ απογοητευθούν θλιβερά. Απλώς τα ζώα δεν είναι προικισμένα με την ικανότητα να εκφράζουν τα συναισθήματα και το ενδιαφέρον που μπορούν να δείξουν οι άνθρωποι που υποκινούνται από ορθά ελατήρια.