Πουλιά σε Πτήσι

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στις Βρεττανικές Νήσους

ΟΤΑΝ ήσαν κοντά στην ολοκλήρωσι της κατακτήσεως του Όρους Έβερεστ το καλοκαίρι του 1953, ο Σερ Έντμουντ Χίλλαρυ και ο Τέντζιν Νοργκαίη, εξεπλάγησαν βλέποντας ένα μεγάλο πουλί να πετά στα 27.000 πόδια (8.200 μέτρα). Όταν το ανέφεραν αυτό, προκάλεσαν αξιοσημείωτο ενδιαφέρον μεταξύ των ορνιθολόγων και των φίλων των πουλιών. Δημιουργήθηκαν ερωτήματα όπως τα ακόλουθα: Σε ποια συνομοταξία ανήκε το πουλί; Αν το επέβαλλαν λόγοι επιβιώσεως, θα μπορούσε αυτό το πουλί ή άλλα, να πετάξουν ακόμη ψηλότερα;

Οι ορνιθολόγοι γνωρίζουν ότι τα πουλιά μπορούν να πετούν ψηλότερα από το κανονικό, όταν το απαιτή αυτό κάποιος ενστικτώδης λόγος. Μπορεί να το κάνουν αυτό για να αποφύγουν κάποιο εμπόδιο στον δρόμο τους, όπως μια οροσειρά. Ή, μπορεί να αναζητούν πιο νόστιμα έντομα. Τα πουλιά που έχουν την κανονική τους κατοικία στις πεδιάδες, πετούν σε μεγαλύτερο ύψος στη διάρκεια των μεταναστεύσεων απ’ οποιαδήποτε άλλη εποχή. Επί παραδείγματι, οι αποδημητικοί πελεκάνοι, οι πάπιες και οι γερανοί, έχουν θεαθή να πετούν σε 3.000 έως 8.000 πόδια (900 έως 2.400 μέτρα). Τα σκοινοπούλια και οι κορυδαλλοί έχουν θεαθή σε ύψος πάνω από 6.000 πόδια (1.800 μέτρα) ενώ οι χαραδριοί και τα θαλασσοπούλια έχουν θεαθή να πετούν σε 10.000 ως 12.000 πόδια (3.000 ως 3.700 μέτρα). Σε κάθε περίπτωσι, αυτά τα ύψη ήσαν αρκετά για να αποφύγουν τα πουλιά εμπόδια που ήσαν στο δρόμο τους. Θα μπορούσαν να πετάξουν και ψηλότερα;

Από παρατηρήσεις που έγιναν, η απάντησις είναι Ναι. Πριν από μερικά χρόνια, παρατηρήθηκαν στα Ιμαλάια δύο είδη πουλιών που κατοικούν σε πεδιάδες—οι νουμήνιοι και οι λιμόζες (είδος μπεκάτσας)—να πετούν σε ύψος 20.000 ποδών (6.000 μέτρων).

Έχει επίσης παρατηρηθή ότι αποδημητικά πουλιά που πετούν ψηλά, μπορεί να κατέβουν σε χαμηλότερα ύψη όταν συναντήσουν κακοκαιρία. Αυτό υπονοεί ότι δεν δεσμεύονται από κάποιο άκαμπτο όριο πτήσεως, αλλά, αντιθέτως, ενστικτωδώς προτιμούν να πετάξουν κάτω αντί πάνω από μια καταιγίδα για να την προσπεράσουν.

Τρόποι Πτήσεως

Όλοι οι τρόποι πτήσεως μπορούν να ταξινομηθούν στο φτεροκόπημα, στην ολισθαίνουσα πτήσι ή ανεμοπορία. Απ’ αυτούς τους τρόπους, η ολισθαίνουσα πτήσις και η ανεμοπορία χρησιμοποιούνται μόνο από σχετικά μεγάλα πουλιά. Οι χαμηλές ταχύτητες είναι δυνατές με έμφυτο τρόπο με ολισθαίνουσα πτήσι ή ανεμοπορία, αλλά χρειάζεται μεγάλη ανύψωσις. Τα μεγάλα φτερά του πουλιού και το βάρος του (που δίνει πρόσθετη ωστική δύναμι) προμηθεύουν αυτή την αναγκαία ανύψωσι. Η έκδοσις Τα Πουλιά (ένας τόμος της Φυσικής Βιβλιοθήκης της Ζωής), δίνει περισσότερες λεπτομέρειες, λέγοντας: «Τα πουλιά που πετούν με ολισθαίνουσα πτήσι, μεγάλες αποστάσεις σε αναλογία με το βάρος τους, υπάγονται σε δύο διαφορετικά είδη: (1) εκείνα που έχουν φαρδειά φτερά και ριπιδοειδή ουρά, όπως παραδείγματος χάριν πολλά γεράκια, αετοί και γύπες, και (2) εκείνα που έχουν εξαιρετικά μακριά, αλλά σχετικώς στενά φτερά και διαπλέουν τους ωκεανούς, όπως είναι οι γλάροι, οι ταχυπέτες και τα άλμπατρος (διομήδεια).»

Το σχήμα και το μέγεθος των φτερών του πουλιού, σε σχέσι με το βάρος του σώματος του, είναι επίσης παράγοντες που καθορίζουν τον τρόπο πετάγματός του. Επί παραδείγματι, απαιτείται μεγάλος αριθμός φτεροκοπημάτων για να κρατηθούν ψηλά τα πουλιά με άνοιγμα φτερών σχετικά μικρό σε αναλογία με το σώμα τους. Τα κολύβρια είναι αναγκασμένα να πετούν με ταχύτατο φτεροκόπημα απλώς και μόνο για να παραμείνουν ψηλά. Τα μεγαλύτερα πουλιά που φτεροκοπούν πολύ γρήγορα, όπως είναι οι πέρδικες και οι μορμώνοι, μπορούν επίσης να πετούν με ολισθαίνουσα πτήσι, αλλά μόνο για πολύ μικρές αποστάσεις. Εξ άλλου, τα μεγάλα πουλιά όπως είναι οι ερωδιοί και οι πελεκάνοι, με άνοιγμα φτερών μεγαλύτερο σε σχέσι με το βάρος του σώματός τους, κάνουν πιο αργό φτεροκόπημα.

Πουλιά που Χοροπηδούν

Ακόμη και τα πουλιά που χοροπηδούν και που απολαμβάναμε να τα παρακολουθούμε στον κήπο μας είναι συχνά πολύ σκληραγωγημένοι ταξιδιώτες. Τα κοτσύφια, οι τσίχλες, οι σπίνοι, οι παπαδίτσες κι εκείνοι οι μικροσκοπικοί αλλά γεμάτοι ενέργεια όγκοι, τα τρυποκάρυδα, ταξιδεύουν πολύ και τακτικά.

Το φθινόπωρο αφήνουν κατά μεγάλους αριθμούς τον τόπο της φωλιάς τους στη Σκανδιναβία και την ανατολική Ευρώπη και πετούν προς νότο και δυτικά προς τη Βρεταννία, για να απολαύσουν τους ηπιώτερους χειμώνες. Ύστερα, παίρνουν πάλι το δρόμο του γυρισμού την άνοιξι. Παρατηρήσεις που έγιναν με ραντάρ στην ανατολική ακτή της Βρεταννίας, απεκάλυψαν ότι αυτά τα μικρά πουλιά φθάνουν γενικά ταχύτητα κάτω των 80 μιλίων (48 χιλιομέτρων) την ώρα και σε ύψη λιγώτερο από 3.000 πόδια (900 μέτρα).

Αν ένα πουλί έχη την ικανότητα να παραμένη στον αέρα επί πολύ χρονικό διάστημα, η ταχύτης του πετάγματος μπορεί να είναι ένας παράγων που επηρεάζει την ικανότητα του να πετά ψηλά. Το συνεχές πέταγμα πάλι, εξαρτάται από τον τρόπο πτήσεως που χαρακτηρίζει κάθε ιδιαίτερη ποικιλία πουλιών. Αυτός ο τρόπος—είτε είναι φτεροκόπημα, είτε ολισθαίνουσα πτήσις, ή μια παραλλαγή και των δύο—καθορίζεται κυρίως από τη δομή και το μέγεθος των φτερών και των οστών των φτερών, καθώς επίσης και από το βάρος του σώματος του και από την ανάπτυξι των μυώνων του στήθους του.

Η Ικανότης Ζωτική για την Αποδημία

Αν τα αποδημητικά πουλιά πρόκειται να πετάξουν πάνω από βουνά για να φθάσουν στον τελικό τους προορισμό, πρέπει να έχουν εξαιρετική αντοχή. Αυτό απαιτεί απίστευτα μεγάλη ικανότητα, ικανότητα που στα περισσότερα αποδημητικά πουλιά μεγάλων αποστάσεων εξαρτάται από την ικανότητα τους να αποθηκεύουν μεγάλα αποθέματα καυσίμων υπό μορφή λίπους. Σε μερικές ποικιλίες πουλιών, είναι απαραίτητος ο διπλασιασμός του συνήθους βάρους του σώματός τους, για να μπορέσουν να κάνουν αυτή την πτήσι.

Η Επίδρασις των Θερμικών Ρευμάτων και των Διαφορετικών Ταχυτήτων του Ανέμου

Τα πουλιά μπορούν επίσης να κάνουν χρήσι των θερμικών ρευμάτων. Αυτό το ρεύμα αρχίζει σαν μια ανερχόμενη στήλη θερμού αέρος και διακόπτεται από ψυχρότερο αέρα. Καθώς ανεβαίνει γρήγορα, το θερμικό ρεύμα είναι σαν μια μεγάλη φυσαλίδα θερμού αέρος. Καθώς ανεβαίνουν τα θερμικά ρεύματα, πουλιά όπως οι γλάροι και τα γεράκια ανεβαίνουν μαζί τους. Το πιο θεαματικό απ’ όλα τα αποδημητικά πουλιά της Ευρώπης, ο λευκός πελαργός, χρησιμοποιεί αυτά τα θερμικά ρεύματα στην αρχή του μακρινού ταξιδιού του προς τον νότο. Ξεκινώντας από την Ισπανία, την Ολλανδία ή την περιοχή του Ρήνου Ποταμού, ο πελαργός ταξιδεύει πάνω σ’ αυτά τα θερμικά ρεύματα σε μεγάλο ύψος πριν ν’ ακολουθήση πορεία προς τα νοτιοδυτικά στον Πορθμό του Γιβραλτάρ και προς την Αφρική.

Όπως και για άλλα πουλιά, οι πελαργοί ανυψώνονται προς τα πάνω πριν αρχίσουν να πετούν με ολισθαίνουσα πτήσι. Οι ορνιθολόγοι περιγράφουν την ολισθαίνουσα πτήσι ως την απλούστερη μορφή πτήσεως. Είναι λιγώτερο πολύπλοκη από το φτεροκόπημα ή τον μετεωρισμό και εξοικονομεί ενέργεια. Ασφαλώς, θα έχετε δει χελιδόνια να πετούν μπρος πίσω με ολισθαίνουσα πτήσι και να χρειάζωνται μόνο λίγα κτυπήματα των φτερών για μια μεγάλη χαριτωμένη πτήσι. Πολλά πουλιά χρησιμοποιούν ολισθαίνουσα πτήσι λίγο πριν προσγειωθούν και μεταξύ αυτών είναι κυρίως οι αγριόχηνες και οι πελεκάνοι που πετούν σε σχηματισμούς.

Πιο ικανά, ωστόσο, απ’ όλα τα πουλιά που πετούν με ολισθαίνουσα πτήσι, είναι τα άλμπατρος. Τα περιπλανώμενα άλμπατρος, παραδείγματος χάριν, δαπανούν εννέα μήνες του έτους πετώντας στο νότιο ημισφαίριο. Καθώς πετούν με ολισθαίνουσα πτήσι, αυτά τα πουλιά επωφελούνται από τη διαφορά της ταχύτητος ανάμεσα στους άνεμους της επιφάνειας του ωκεανού και εκείνων 50 πόδια (15 μέτρα) πάνω από την επιφάνεια. Επειδή δεν επηρεάζονται από την τριβή των κυμάτων του ωκεανού, τα ψηλότερα ρεύματα αέρος είναι ισχυρότερα και ταχύτερα και βοηθούν τα άλμπατρος ν’ αναπτύξουν ταχύτητα. Κατόπιν, όταν κατεβαίνουν σε ρεύματα αέρος που κινούνται βραδύτερα, τα πουλιά, ταξιδεύοντας με μεγάλη ταχύτητα, ωθούνται προς τα εμπρός.

Κολύβρια που Πετούν Ψηλά

Λόγω του ότι η ικανότης να πετούν ψηλά παρατηρείται μεταξύ πολλών μεγάλων πουλιών, μπορεί να φανή παράξενο ότι μερικές ποικιλίες κολυβρίων παρατηρήθηκαν να πετούν σε ύψος 16.000 ποδών (4.900 μέτρων). Αυτό το μικροσκοπικό πλάσμα είναι από τα λίγα πουλιά που μπορούν να πετούν προς τα πίσω στιγμιαία. Εκπληκτική, επίσης, είναι η ταχύτης στο φτεροκόπημα του. Φαίνεται απίστευτο το ότι το κοκκινολαίμικο κολύβριο των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά, μπορεί να κτυπήση τα φτερά του 50 ως 70 φορές το δευτερόλεπτο. Ναι, το δευτερόλεπτο! Συγκρίνετε το αυτό με το φτεροκόπημα του πελεκάνου, που χρειάζεται να κτυπήση τα φτερά του μόνο 1,3 φορές το δευτερόλεπτο για να συνεχίση το πέταγμα.

Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να διερωτηθή πώς το μικροσκοπικό κολύβριο θα μπορούσε ίσως να έχη αρκετή ενέργεια για να φθάση σε ύψος 16.000 ποδών (4.900 μέτρων). Η απάντησις είναι αρκετά απλή. Τα κολύβρια που παρατηρήθηκαν σ’ αυτό το ύψος, ευρίσκοντο στην περιοχή των διαρκώς χιονισμένων Άνδεων του Ισημερινού, βουνών που έχουν ύψος από 8.000 πόδια (2.400 μέτρα) μέχρι πάνω από 20.000 πόδια (6.000 μέτρα) σε μερικές κορυφές. Αφού αυτά τα συγκεκριμένα πουλιά είναι γνωστό ότι ζουν ψηλά στις Άνδεις, έχουν ένα καλό ξεκίνημα για να επιτύχουν μεγάλο ύψος όταν πετούν.

‘Κάτοικοι των Υψών’

Είναι, λοιπόν, ευνόητο ότι και άλλοι ‘κάτοικοι των υψών’ παρατηρούνται να πετούν ψηλά. Μεταξύ αυτών είναι ο κόνδωρ των Άνδεων, ένα γιγάντιο πουλί που είναι σε μέγεθος όσο και ο κόνδωρ της Καλιφόρνιας, και η κατοικία του βρίσκεται στις ψηλότερες κορυφές των Άνδεων. Έτσι, δεν είναι παράξενο που ένα τέτοιο πουλί παρατηρήθηκε να πετά με καταφανή άνεσι στην αραιή ατμόσφαιρα 6.700 πόδια (2.040 μέτρα) πάνω από μια κορυφή των Άνδεων 12.958 ποδών (3.950 μέτρων).

Πιθανώς, το μεγαλύτερο γνωστό ύψος που κατώρθωσαν να επιτύχουν τα πουλιά σε πτήσι, ήταν εκείνο στο οποίο πετούσαν πριν από μερικά χρόνια ένα κοπάδι αποδημητικές χήνες, πάνω στα πανύψηλα Ιμαλάια. Εκείνη την εποχή, μερικοί επιστήμονες φωτογράφιζαν τον ήλιο πάνω από την Ινδία, όταν είδαν τις χήνες να πετούν σε σχηματισμό V στο ύψος του όρους Έβερεστ γύρω στα 29.000 πόδια (8.800 μέτρα).

Και τι θα πούμε για το πουλί που είδαν να πετά ψηλά ο Σερ Έντμουντ Χίλλαρυ και ο σύντροφός του; Κανείς από τους δύο δεν μπόρεσε να προσδιορίση τι πουλί ήταν. Μπορεί να ήταν το τεράστιο όρνιο που λέγεται γυπαετός ο γενεωφόρος. Μερικές φορές, τέτοιου είδους γυπαετοί εντοπίσθηκαν να πετούν στα 24.000 ως 25.000 πόδια (7.300 ως 7.600 μέτρα) στην περιοχή του Όρους Έβερεστ.

Θα μπορούσαν σε περίπτωσι ανάγκης, οι υψιπετείς χήνες, οι κόνδορες και ίσως οι γυπαετοί, να πετάξουν ψηλότερα; Πολύ πιθανόν!

[Εικόνα στη σελίδα 24]

κόνδωρ Καλιφορνίας

πελεκάνος

γερανός αμμολόφου

λευκοσκεπής άλμπατρος

οικιακός σπίνος

κολύβριο

μορμώνος

πιτσιλωτή λιμόζα

ανατολικός χρυσόξανθος χαραδριός

χήνα του Καναδά