“Χαρματτάν”

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ακτή του Ελεφαντόδοτος

«ΚΡΑΚ!!!» Ο ήχος προερχόταν από το διπλανό δωμάτιο. Ξαφνιασμένος, κοίταξα γύρω μου με ανησυχία, αλλά κανείς άλλος δεν φαινόταν να τον πρόσεξε.

«Τι-χμ-τι ήταν αυτό;» ρώτησα τον σύντροφό μου.

Χωρίς σχεδόν να σηκώση τα μάτια του από το τραπέζι, απάντησε, «χαρματτάν» και εξακολούθησε ν’ ανακατεύη τον καφέ του.

Εκείνο τον καιρό, μόλις είχα φθάσει στην Ακτή του Ελεφαντόδοντος ως ιεραπόστολος των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Με εξημμένη περιέργεια, κοίταξα έξω από το παράθυρο. Ο ουρανός, σκεπασμένος με καταχνιά, μέσα από την οποία ο ήλιος έλαμπε κόκκινος σαν αίμα, φαινόταν απειλητικός.

«Σκοτείνιασε κάπως νωρίς, έτσι δεν είναι;» ρώτησα ανήσυχος. «Λες νάχωμε τυφώνα ή τίποτε παρόμοιο;»

«Αυτό; Α, αυτό είναι απλώς χαρματτάν,» απάντησε ο συγκάτοικός μου αδιάφορα. Ύστερα πέρασε το δάχτυλο του πάνω στο κάγκελο του μπαλκονιού, μου έδειξε την κόκκινη σκόνη στην άκρη του δαχτύλου, φταρνίστηκε δυνατά και είτε: «Κι αυτό επίσης είναι χαρματτάν.»

Μπορεί, πολύ σωστά, να ρωτήσετε όπως κι εγώ: «Τι είναι ο χαρματτάν;» Οι ντόπιοι θα απαντήσουν ότι είναι ένας ζεστός, ξηρός άνεμος, φορτισμένος με μπόλικη σκόνη. Προέρχεται από τους καυτούς αμμόλοφους της Σαχάρας και κατευθύνεται προς τα νοτιοδυτικά κατά μήκος της Δυτικής Αφρικής. Συνήθως πνέει τον Δεκέμβριο, Ιανουάριο ή Φεβρουάριο και διαρκεί λίγες μέρες ή μερικές εβδομάδες.

Ποια Είναι η Αιτία που τον Προκαλεί;

Είναι γνωστό ότι στη Σαχάρα η θερμοκρασία μπορεί να φθάση στους 180 βαθμούς Φαρενάιτ (54 βαθμούς Κελσίου) υπό σκιά. Σε βάθος μερικών ιντσών, η θερμοκρασία της άμμου μπορεί να ξεπεράση τους 200 βαθμούς Φαρενάιτ (38 βαθμούς Κελσίου). Ο ζεστός αέρας, που προέρχεται απ’ αυτή την καυτή άμμο, ανεβαίνει γοργά. Όταν συναντήση πιο πάνω ψυχρότερο αέρα, δημιουργείται μεγάλος στροβιλισμός, ο οποίος κάνει τη σκόνη να στριφογυρίζη πάνω από τις οροσειρές. Από τον Δεκέμβριο ως τον Φεβρουάριο, αυτός ο αέρας φορτωμένος με σκόνη, αρχίζει να πνέη με κατεύθυνσι προς τα νοτιοδυτικά, προς τη βόρεια ακτή του κόλπου της Γουινέας.

Ψυχρός και Ξηρός

Η θερμοκρασία πέφτει σημαντικά στη διάρκεια των εποχών του χαρματτάν. Ένας ιεραπόστολος των Μαρτύρων του Ιεχωβά, αναφέρει τα εξής από τη Σιέρρα Λεόνε, ανάμεσα στη Γουινέα και τη Λιβερία: «Συνήθως η υψηλή θερμοκρασία και η υγρασία αυτής της περιοχής μάς αναγκάζουν ν’ αλλάζωμε ενδύματα πολλές φορές κάθε μέρα. Δεν ξεχνούμε την έκπληξί μας, την πρώτη φορά που ζήσαμε την εποχή του χαρματτάν. Σε λίγες μόνον ώρες, η θερμοκρασία έπεσε σχεδόν 30 βαθμούς. Ο δυνατός ψυχρός αέρας που σάρωσε το υπνοδωμάτιό μας μάς πάγωσε. Χρειασθήκαμε κουβέρτες για να ζεσταθούμε.»

Όταν πνέη αυτός ο άνεμος, η υγρασία επίσης πέφτει απότομα. Η υπερβολική ξηρότης δημιουργεί συνθήκες ερήμου, ακόμη και σε περιοχές δασών. Σχετικά με την επίδρασι της ξαφνικής πτώσεως της υγρασίας, είναι τα ακόλουθα σχόλια από τη Σιέρρα Λεόνε:

«Ένα πρωινό στη διάρκεια του χαρματτάν, μπήκα στο γραφείο μου και πήρα ένα φύλλο συνηθισμένο χαρτί γραφομηχανής. Έμοιαζε σαν περγαμηνή. Καθώς έβγαλα ένα φύλλο καρμπόν από το κουτί, άρχισε να τυλίγεται γύρω από το δάχτυλό μου. Όταν άρχισα να περνάω το χαρτί και το καρμπόν μέσα στην καινούρια γραφομηχανή, πρόσεξα ότι το χρώμιο είχε αρχίσει να ξεφλουδίζη από τη λαβή που ρυθμίζει την κίνησι.

«Η μεγαλύτερη ίσως έκπληξις ήλθε αφού ο χαρματτάν είχε περάσει. Ενώ κοιμόμαστε βαθιά μέσα στη νύχτα, ακούστησε ένας δυνατός κρότος που έμοιαζε με πυροβολισμό. Η σύζυγός μου κι εγώ πεταχτήκαμε από το κρεββάτι και ψάξαμε το σπίτι, μήπως είχαν μπει κλέφτες. Αλλά δεν είχε μπει κανείς. Το άλλο πρωί, όμως, γρήγορα ανακαλύψαμε την αιτία. Κοιτάζοντας το γραφείο στο δωμάτιο μας, είδαμε μια μεγάλη σχισμή ακριβώς στη μέση του επάνω μέρους. Όπως μας είπαν, η φοβερή ξηρασία που δημιουργεί ο χαρματτάν, συχνά κάνει τα σανίδια που έχουν κολληθή με κόλλα, να ξεκολλούν. Επίσης, τα συρτάρια των επίπλων που εφαρμόζουν σφικτά τον περισσότερο καιρό, χαλαρώνουν όταν ο χαρματτάν πνέη δυνατά.»

Στο Αμπιτζάν της Ακτής του Ελεφαντόδοντος, το κλίμα γίνεται τόσο ξηρό, ώστε τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα στραβώνουν και σχίζονται. Το δυνατό ‘κρακ’ που αναφέραμε στην αρχή, προερχόταν από το σχίσιμο της ξύλινης βιβλιοθήκης μας. Ευτυχώς, όμως, φαίνεται ότι σ’ αυτή την περιοχή, οι σχισμές τελικά κλείνουν όταν το κλίμα επανέρχεται στο συνήθη υψηλό βαθμό υγρασίας.

Η σκόνη που συνοδεύει τον ξηρό άνεμο, δημιουργεί κακές συνθήκες ορατότητος και προξενεί προβλήματα στους πιλότους αεροσκαφών και στους ναυτικούς. Αυτό επηρεάζει επίσης και το ψάρεμα, διότι οι ψαράδες έχουν μάθει να παρατηρούν ορατά σημάδια, όπως το πέταγμα των πουλιών πάνω από ένα κοπάδι ψάρια. Μερικοί ψαράδες των ακτών της Δυτικής Αφρικής χάθηκαν στη διάρκεια του χαρματτάν, επειδή ωρισμένα οροθέσια δεν ήσαν πλέον ορατά.

Κατάρα ή Ευλογία;

Ο χαρματτάν προκαλεί συγκεχυμένα συναισθήματα. Όσον αφορά την υγεία, επί παραδείγματι, αυτός ο άνεμος ξηραίνει τους βλενογόνους υμένες, προκαλώντας βραχνάδα, βήχα και φτάρνισμα. Τα χείλια σκάζουν και το δέρμα ξηραίνεται και σκάζει. Μερικές φορές τα νύχια ξεφλουδίζουν και τα μαλλιά γίνονται εύθραυστα. Εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβη γιατί οι ντόπιοι φορούν τα μακριά, φαρδιά ενδύματα της ερήμου καθώς επίσης καλύμματα στο κεφάλι και στο πρόσωπο.

Ο χαρματτάν μπορεί επίσης να βλάψη τις καλλιέργειες, εκτός αν γίνη καλή φροντίδα με άρδευσι. Και η σκόνη είναι ιδιαίτερα ενοχλητική. Οι νοικοκυρές παραπονούνται ότι δεν προλαβαίνουν να τελειώσουν τον καθαρισμό των επίπλων και ο αέρας έχει εναποθέσει ένα άλλο παχύ στρώμα σκόνης. Η λεπτή, κόκκινη σκόνη εισδύει παντού. Χώνεται στις πιέτες των ρούχων όπου αφήνει ένα κόκκινο λεκέ, μπαίνει στα μάτια, στα αυτιά ακόμη και στις τροφές.

Γενικά, όμως, οι κάτοικοι της Δυτικής Αφρικής, αντί να φοβούνται τον χαρματτάν, τον υποδέχονται με χαρά, καθώς και τα οφέλη που φέρνει. Παραδείγματος χάριν, ξηραίνει τους λιμνόλακκους με τα στάσιμα νερά, καθώς και το νερό της βροχής από τα χαντάκια—καταστρέφοντας έτσι το έδαφος αναπτύξεως των κουνουπιών και περιορίζοντας την ελονοσία και άλλες ασθένειες.

Αλλά και οι νοικοκυρές παρατηρούν μια καλή πλευρά σ’ αυτόν τον άνεμο. Χαίρονται που βλέπουν το αλάτι να πέφτη ελεύθερα από την αλατιέρα το ψωμί και άλλα τρόφιμα να μη μουχλιάζουν τόσο γρήγορα και τα ρούχα της μπουγάδας να στεγνώνουν σε μια μέρα. Επίσης, η υγρασία και η μούχλα εξαφανίζονται από τη γκαρνταρόμπα. Και ιδιαίτερα ευχάριστη είναι η ευκαιρία να εργάζεται κανείς σε μια ατμόσφαιρα πιο δροσερή και λιγώτερο υγρή.

Έχοντας, υπ’ όψιν όλ’ αυτά οι Δυτικο-Αφρικανοί εκτιμούν μια περίοδο ανάπαυλας από την κολλώδη ατμόσφαιρα που επικρατεί συχνά. Η πλειονότης θεωρεί τον χαρματτάν πιο πολύ σαν ευλογία παρά σαν κατάρα.