Επιστήμη: Μια Ισορροπημένη Άποψη
ΝΑΙ, η επιστήμη έχει φέρει μεγάλα οφέλη στην ανθρωπότητα. Παρά το γεγονός αυτό, όμως, πρέπει να δούμε τις προμήθειες της επιστήμης μ’ έναν ισορροπημένο τρόπο. Η επιστήμη είναι μια ανθρώπινη προσπάθεια, και οι άνθρωποι είναι ατελείς. Επομένως, η επιστημονική πρόοδος δεν είναι πάντα μια ανόθευτη ευλογία.
Για παράδειγμα, το αυτοκίνητο προμηθεύει γρήγορη και άνετη μεταφορά. Αλλά προκαλεί επίσης το θάνατο σ’ εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο, καθώς επίσης προκαλεί μόλυνση και μειώνει επικίνδυνα τα παγκόσμια ενεργειακά αποθέματα. Παρόμοια, η τηλεόραση φέρνει τις ειδήσεις και την ψυχαγωγία μέσα στο σπίτι μας. Αλλά τα μέλη της οικογένειας συχνά συνηθίζουν πάρα πολύ την τηλεόραση, και η ψυχαγωγία που παρουσιάζει μπορεί να μην έχει περιεχόμενο και να είναι διεφθαρμένη.
Νέα χημικά προϊόντα έχουν προκαλέσει επανάσταση σε πολλές βιομηχανίες, αλλά τα ίδια χημικά προϊόντα μολύνουν το νερό που πίνουμε και τον αέρα που αναπνέουμε. Τα εντομοκτόνα έχουν αυξήσει πάρα πολύ τις σοδειές των σιτηρών. Αλλά έχουν σκοτώσει και την άγρια φύση και έχουν θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Τα κακά αποτελέσματα, όπως και τα καλά, είναι το προϊόν της επιστημονικής προόδου. Μήπως πρέπει να κατηγορήσουμε τους επιστήμονες γι’ αυτό;
Ποιος Φταίει;
Δεν φταίνε πάντα οι επιστήμονες. Η επιστημονική έρευνα έχει φτιάξει τα αυτοκίνητα σχετικά ασφαλή, όμως το ανθρώπινο σφάλμα, η εγκληματική απερισκεψία και η μέθη εξακολουθούν να προκαλούν δυστυχήματα στους δρόμους. Οι επιστήμονες μπορούν να μειώσουν τη μόλυνση, αλλά η οικονομική πραγματικότητα συχνά τους εμποδίζει να το κάνουν αυτό. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις έκαναν δυνατή την τηλεόραση, αλλά τα προγράμματα που τόσο συχνά είναι διαποτισμένα από το σεξ, τη βία και διεφθαρμένες απόψεις δεν προσφέρονται από τους επιστήμονες. Ούτε είναι δικό τους λάθος το αν οι άνθρωποι δεν μπορούν να ελέγξουν τις συνήθειές τους παρακολουθήσεως.
Ωστόσο, δεν μπορούμε ν’ απαλλάξουμε τελείως τους επιστήμονες από την ευθύνη για τα προβλήματα που η πρόοδός τους προκάλεσε. Για παράδειγμα, η επιστήμη έχει κάνει πάρα πολύ επικίνδυνους τους σημερινούς πολέμους. Ποιος φταίει γι’ αυτό; Ασφαλώς, πρέπει να έχουν τουλάχιστον κάποια μερίδα στην ευθύνη οι επιστήμονες εκείνοι που δαπανούν το χρόνο τους φτιάχνοντας πιο καταστρεπτικές πυρηνικές βόμβες ή καλύτερα συστήματα παραδόσεως τέτοιων όπλων, ή εκείνοι που χρησιμοποιούν την εξυπνάδα τους και τη μόρφωσή τους για να φτιάχνουν δηλητηριώδη αέρια ή υλικά για φρικιαστικούς μικροβιολογικούς πολέμους.
Είναι αλήθεια ότι δεν αρχίζουν τους πολέμους οι επιστήμονες. Οι πολιτικοί το κάνουν αυτό. Αλλά, όπως ρωτούσε η Λονδρέζικη εφημερίδα Δε Γκάρντιαν: «Όταν οι περισσότεροι από τους μισούς από τους καλύτερους επιστήμονες και μηχανολόγους του κόσμου ασχολούνται στον ανταγωνισμό των όπλων, πώς μπορεί ν’ αρχίσει αφοπλισμός και ν’ αποτραπεί ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα;»
Οι Θεωρίες της Επιστήμης
Όταν εξετάζουμε τις θεωρίες της επιστήμης χρειάζεται να έχουμε επίσης ισορροπία. Οι επιστήμονες έχουν διατυπώσει μερικές εντυπωσιακές απόψεις για να εξηγήσουν πράγματα όπως η δομή της ύλης και η προέλευση του σύμπαντος. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές οι απόψεις στην πραγματικότητα είναι θεωρίες—και σε μερικές περιπτώσεις υποστηρίζονται από εντυπωσιακές αποδείξεις αλλά, παρόλα αυτά, πάντα υπάρχει περιθώριο για αναθεώρηση. Καμιά επιστημονική θεωρία δεν θεωρείται από τους επιστήμονες σαν η τελευταία λέξη πάνω σε οτιδήποτε.
Ο καθηγητής Πάσκουαλ Τζόρνταν είπε: «Από τις μελέτες μου κατάλαβα ότι η φυσική ιστορία και ιδιαίτερα η ιατρική δεν αποτελούν ένα τελειωμένο και κλειστό σύστημα σκέψεως, αλλά μάλλον κάτι ζωντανό, που υπόκειται σε συνεχή αλλαγή.» Ένας άλλος επιστήμονας παραδέχτηκε ότι αυτό που παρουσιάζει η επιστήμη «είναι, στην καλύτερη περίπτωση, σχετική αλήθεια.» Ο δοκιμιογράφος σε θέματα επιστήμης Δρ Λιούις Τόμας είπε: «Δε νομίζω να υπάρχει κανένας κλάδος της βιολογίας και της ιατρικής που μπορούμε να πούμε ότι τα έχουμε μάθει όλα, και νομίζω ότι όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τα ζωντανά πλάσματα, ιδιαίτερα για τον άνθρωπο, τόσο πιο περίεργη γίνεται η ζωή.»
Επιπλέον, καθώς ο ερευνητής εξετάζει την ιστορία της επιστημονικής προόδου, θυμάται διαρκώς ότι οι επιστήμονες είναι άνθρωποι. Θα βρει αποδείξεις προκαταλήψεων. Η «Ντέιλι Νιους» της Νέας Υόρκης ανέφερε ότι «στη διένεξη για τη ζαχαρίνη, για παράδειγμα, αναφέρθηκε ότι όλες οι μελέτες που χρηματοδοτούσε η βιομηχανία ζάχαρης έβρισκαν ότι το τεχνητό γλυκαντικό δεν ήταν ακίνδυνο, ενώ όλες οι μελέτες που χρηματοδοτούσε η βιομηχανία διαιτητικών τροφίμων δεν έβρισκε τίποτα το άσχημο στη ζαχαρίνη.»
Ο ερευνητής θα βρει προκαταλήψεις, όπως στην περίπτωση που ανέφερε ο επιστημονικός συγγραφέας Ισαάκ Ασήμωφ: «Ο Γερμανός γεωλόγος Άλφρεντ Βέγκενερ διατύπωσε τη θεωρία το 1912 ότι οι ήπειροι κινούνται αργά για εκατομμύρια χρόνια. Γέλασαν μαζί του και πέθανε προτού αναγνωριστεί τελικά η άποψή του.» (Σάιενς Νταϊτζέστ, Ιούλιος 1981) Τώρα η άποψη του Βέγκενερ έχει γίνει δεκτή σαν δόγμα στη γεωλογία.
Ο σπουδαστής θα διαπιστώσει επίσης και παραδείγματα απάτης. Ένα Αγγλικό επιστημονικό περιοδικό είχε μια έρευνα για κάποιον ξακουστό επιστήμονα ο οποίος θεωρήθηκε ένοχος για εσκεμμένες λαθροχειρίες. Από τους 204 επιστήμονες που έλαβαν μέρος, οι 92 είπαν ότι στη διάρκεια της καριέρας τους είχαν συναντήσει ένα τουλάχιστον παράδειγμα σκόπιμης προκαταλήψεως, μια πιο ευγενική έκφραση από τη διαστρέβλωση αλλά που στην ουσία σημαίνει το ίδιο.
Ένα παράδειγμα σκόπιμης προκαταλήψεως συνέβη το 1976. Οι Γερμανικές εφημερίδες χαιρέτισαν ένα απολίθωμα που ξέθαψαν από τη γη τότε, σαν «εκπληκτικό.» Θεωρήθηκε ότι ήταν ο χαμένος κρίκος μιας αλυσίδας Κεφαλόποδων, και επομένως μια απόδειξη για την εξέλιξη. Το 1979 φανερώθηκε η «σκόπιμη προκατάληψη,» και το απολίθωμα διαπιστώθηκε ότι ήταν μια απομίμηση. «Αλλά,» είπε θρηνολογώντας ένας ρεπόρτερ εφημερίδας, «η παλαιοντολογία [η μελέτη των απολιθωμάτων] στηρίζεται πάνω σε μια πλούσια ιστορία παραποιημένων απολιθωμάτων.»
Επομένως, ενώ δεν πρέπει να μειώνουμε τη μεγάλη συμβολή της επιστήμης στην ανθρωπότητα, πρέπει επίσης να μην ξεχνάμε και τους περιορισμούς της επιστήμης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σπουδαίο όταν τη συγκρίνουμε με την άλλη μεγάλη πηγή πληροφοριών, τη Βίβλο.
[Πλαίσιο στη σελίδα 5]
Πώς μπορεί ένας μορφωμένος άνδρας, που έχει ίσως γυναίκα και παιδιά, να εργαστεί στο σχεδιασμό όπλων τα οποία σκοτώνουν κυριολεκτικά εκατομμύρια ανθρώπους;
Η Δρ Χέλεν Κάλντικοτ, πρόεδρος των Γιατρών για την Κοινωνική Ευθύνη, περιέγραψε σε μια συνέντευξη περιοδικού πώς έθεσε την ίδια ερώτηση σ’ έναν επιστήμονα: «Είπα, ‘Τζο, γιατί οι άνθρωποι σχεδιάζουν αυτά τα όπλα μαζικής καταστροφής;’ Εκείνος είπε, ‘Δεν ξέρεις γιατί; Σπας μεγάλη πλάκα. Έχεις ένα άλυτο πρόβλημα, πώς να βάλεις δέκα πυρηνικές κεφαλές σ’ ένα βλήμα, πώς να βάλεις ένα κομπιούτερ στη μύτη του, και να κάνεις την κάθε κεφαλή να προσγειωθεί ανεξάρτητα από τις άλλες, σε διαφορετικές πόλεις. Σπας μεγάλη πλάκα.’»—U.S. Κάθολικ.
Αλλά ακόμη κι αν οι επιστήμονες χαίρονται με τις προκλήσεις και τα επιτεύγματα της διάνοιας, τους αξίζει μεγάλη μερίδα ενοχής για τις εντάσεις και τους κινδύνους που φέρνει το πιο ακριβό «αστείο» τους σ’ όλους εμάς τους υπόλοιπους.