Τι Λέει το Παρελθόν για το Μέλλον

Το μέλλον από καιρό αποτελεί δημοφιλές θέμα. Επισκεφθείτε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη και πιθανώς θα βρείτε ράφια γεμάτα από βιβλία γύρω από αυτό. Μια ματιά από κοντά θα αποκαλύψει ότι πολλά από τα βιβλία αυτά γράφτηκαν 20, ή ακόμη και 30, χρόνια πριν. Για παράδειγμα, το σατυρικό μυθιστόρημα του Τζώρτζ Όργουελ 1984, που δημοσιεύθηκε το 1949, περιέγραφε την εικόνα μιας απάνθρωπης κοινωνίας κάτω από απολυταρχική κυβέρνηση. Και το 1962, το βιβλίο της Ραχήλ Κάρσον Η Σιωπηλή Άνοιξη τράβηξε την παγκόσμια προσοχή πάνω στους κινδύνους της μόλυνσης του περιβάλλοντος που οφείλονται στην χωρίς διάκριση χρήση των χημικών ουσιών. Από τότε, ο κατάλογος των μπεστ σέλλερ είχε πολλά βιβλία πάνω σ’ αυτό το θέμα.

Αλλά τι έχουν επιτελέσει όλες αυτές οι προβλέψεις και οι προειδοποιήσεις; Έχουν ξεσηκώσει το κοινό και την εξουσία για να αναλάβει δράση ώστε να χαλιναγωγηθούν τα προβλήματα και να διασφαλιστεί το μέλλον; Ο συγγραφέας του μπέστ σέλλερ Η Πληθυσμιακή Βόμβα, Πωλ Έρλιχ, που έγραφε και έκανε εκπομπές πάνω στα προβλήματα του περιβάλλοντος από τη δεκαετία του 1960, είχε να πει τα εξής: «Κατά κάποιο τρόπο επιτελέσαμε πολλά. Έχουμε το Νόμο για την Εθνική Πολιτική Πάνω στο Περιβάλλον, είχαμε επίσημες εκθέσεις πάνω στις επιδράσεις στο περιβάλλον κλπ. Αλλά δεν έχουμε φτάσει σε πρόοδο τέτοια που να αντισταθμίσουμε τη βλάβη η οποία προξενείται ... υποθέτω ότι έχω χάσει πολύ οξυγόνο μιλώντας γι’ αυτά». Συνόψιζε τις ελπίδες του για το μέλλον με τον εξής τρόπο: «Αν το να είναι κανείς απολύτως αισιόδοξος θα βαθμολογηθεί με 10, και το να είναι κανείς απολύτως απαισιόδοξος με 1, τότε την κατάσταση θα την βαθμολογούσαμε με 1, 2». Έτσι, όλα τα βιβλία, οι εκθέσεις, οι μελέτες και οι συνεντεύξεις τύπου τις περασμένες λίγες δεκαετίες λίγη αλλαγή έφεραν στην αντίληψη των περισσοτέρων ανθρώπων και στη στάση τους για το μέλλον.

Γιατί οι Προειδοποιήσεις Αγνοούνται

Γιατί έχουν συνεχίσει να επιδεινώνονται οι παγκόσμιες συνθήκες παρόλα όσα μας λένε οι εμπειρογνώμονες; Θα μπορούσε ίσως να είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι σήμερα δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον τους; Όσο παράξενο κι αν μοιάζει αυτό, αυτό ακριβώς είναι εκείνο που έχουν βρει οι ερευνητές—το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των ανθρώπων είναι για το παρόν παρά για το μέλλον.

Για παράδειγμα, ένα άρθρο στο Η Ψυχολογία Σήμερα, με τον τίτλο «Το Μέλλον Μπορεί να Φροντίσει Για τον Εαυτό Του» δίνει τα αποτελέσματα μιας εθνικής έρευνας των ΗΠΑ και αναφέρει: «Σε ένα βαθμό που κάθε άλλο παρά υγιής είναι, οι απόψεις [των ανθρώπων] κυριαρχούνται από το παρόν. Τα οικονομικά προβλήματα έχουν διώξει κάθε άλλο ενδιαφέρον—ακόμη και το έγκλημα, τη θρησκεία, την ειρήνη στον κόσμο.» Η έρευνα βρήκε, για παράδειγμα, ότι όταν ρωτούσαν τους ανθρώπους τι ήθελαν περισσότερο στη ζωή τους, σε αναλογία πέντε προς ένα, έτειναν να αναφέρουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους ίδιους και όχι καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.

Δεν θα πρέπει ν’ αγνοήσουμε την επίδραση της εκτεταμένης συνήθειας να είναι κατευθυνόμενη η πληροφόρηση, ή ακόμη και να διαστρέφεται, από κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, βιομηχανίες κλπ. Για παράδειγμα δεν είναι ασυνήθιστο να καταστέλλεται η δημοσίευση των επιβλαβών αποτελεσμάτων ενός προϊόντος, όπως είναι ο αμίαντος, ή ενός σχεδίου, όπως είναι τα πυρηνικά εργοστάσια. Ή, έξυπνες διαφημιστικές εκστρατείες, ακόμη και τακτική τρομοκράτησης μπορεί να αναληφθεί για να εξαπατηθεί το κοινό να πιστέψει πράγματα που δεν είναι αλήθεια ή να αγνοήσει καλά εδραιωμένες προειδοποιήσεις. Ακόμη κι αν η αλήθεια στο τέλος θριαμβεύσει, το καθαρό αποτέλεσμα είναι ότι το κοινό βλέπει με σκεπτικισμό και κυνισμό τους εμπειρογνώμονες, και γίνεται ολοένα και περισσότερο απρόθυμο να κάνει οποιεσδήποτε αλλαγές ή θυσίες για ένα καλύτερο μέλλον.

Έτσι, γενικά, τα συμφέροντα και τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων φαίνεται να συγκεντρώνονται πάνω στο εδώ και τώρα και πάνω στους ίδιους. Βέβαια, σκέφτονται, για το μέλλον, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι λίγα είναι τα πράγματα που μπορούν να κάνουν σχετικά με αυτό. Εκείνο που κυρίως τους ενδιαφέρει είναι η καθημερινή ζωή τους και πώς μπορούν να τα βγάλουν πέρα τώρα. Το μέλλον, όπως θεωρούν, θα πρέπει να φροντίσει το ίδιο για τον εαυτό του.

Τα Αποτελέσματα της Αδράνειας

Η νοοτροπία αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας των γεγονότων που οδήγησαν στις κρίσιμες παγκόσμιες συνθήκες που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Πολλές από τις σοβαρές απειλές για ένα καλύτερο μέλλον—ο πυρηνικός πόλεμος, η μόλυνση, το έγκλημα και η βία, για ν’ αναφέρουμε λίγες μόνο—είναι τα αποτελέσματα δεκάδων προειδοποιήσεων που αγνοήθηκαν ή γεγονότων που αποσιωπήθηκαν. Ας εξετάσουμε με συντομία λίγα παραδείγματα.

Η απειλή του πυρηνικού πολέμου και οι κίνδυνοι από τους διεθνείς ανταγωνισμούς στους εξοπλισμούς έχουν εντοπισθεί εδώ και πολλά χρόνια. Διαμαρτυρίες και προειδοποιήσεις ακούγονται, εδώ και πολλά χρόνια. Το 1964, περίπου 20 χρόνια πριν, δύο διακεκριμένοι Αμερικανοί επιστήμονες που υπηρετούσαν σαν σύμβουλοι του Προέδρου των ΗΠΑ υπέδειξαν την απερισκεψία των ανταγωνισμών στους εξοπλισμούς με τον εξής τρόπο: «Και τα δύο μέρη στους ανταγωνισμούς των εξοπλισμών αντιμετωπίζουν με αυτόν τον τρόπο το δίλημμα να αυξάνουν συνεχώς τη στρατιωτική τους δύναμη και να μειώνουν συνεχώς την εθνική τους ασφάλεια ... η σαφής προβλεπτή πορεία του ανταγωνισμού των εξοπλισμών είναι ότι βαδίζουμε προς την βέβαιη καταστροφή.» Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο εξοπλίζονται τα έθνη, τόσο λιγότερο ασφαλή αισθάνονται, και το τελικό αποτέλεσμα είναι καταστροφή.

Αλλά πάρθηκε αυτή η συμβουλή στα σοβαρά; Σ’ ένα πρόσφατο λόγο στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ρόναλντ Ρήγκαν δήλωσε εμφατικά: «Η στρατιωτική μας δύναμη είναι προϋπόθεση για την ειρήνη.» Προφανώς την ίδια άποψη έχουν και οι περισσότερες κυβερνήσεις σήμερα, γιατί, στο όνομα της εθνικής ασφάλειας, τα έθνη εξοπλίζονται με ολοένα και περισσότερο θανατηφόρα όπλα πολέμου—πυρηνικά, χημικά, βιολογικά και άλλα. Ακολουθώντας κατά βήμα τις υπερδυνάμεις, ένας αριθμός από αναπτυσσόμενα έθνη λίγο απέχουν από το να μπουν στον πυρηνικό όμιλο των εθνών. Το αποτέλεσμα είναι ότι κανένα έθνος δεν αισθάνεται ασφαλές πια, και ότι όλα αυτά φέρνουν τον άνθρωπο και το σπίτι του, τη γη με τον τρόπο που τη γνωρίζουμε, στο χείλος της ολοκληρωτικής καταστροφής.

Επί χρόνια οι περιβαλλοντολόγοι επέκριναν τις ερημωτικές επιδράσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης στον αέρα, στο νερό, και στη ζωική και φυτική ζωή. Αλλά το θέλγητρο του κέρδους και του υψηλότερου βιοτικού επιπέδου αποδείχτηκε ότι ήταν πιο ελκυστικά. Οι άνθρωποι κάνουν τη σκέψη ότι αν ένα σχέδιο δημιουργεί εργασία και κέρδη, τότε οποιαδήποτε βλάβη μπορεί να φέρει στο περιβάλλον ή στην υγεία μπορεί να παραβλεφτεί. Μια σαφής τέτοια υπόθεση που κατέδειξε το σημείο αυτό ήταν στην Μιναμάτα της Ιαπωνίας. Στις αρχές στη δεκαετία του 1950 ανακαλύφθηκε ότι το υψηλό επίπεδο του μεθυλικού υδράργυρου που βρισκόταν στα ψάρια που έτρωγαν οι άνθρωποι στα ψαροχώρια κοντά στην πόλη εκείνη, οδηγούσε σε σοβαρή βλάβη στην ακοή τους, στην όραση και στην ομιλία τους και σε παραμορφωμένα σώματα και άκρα στα μωρά και στους μεγαλύτερους. Ο υδράργυρος προερχόταν από τα βιομηχανικά απόβλητα της περιοχής. Δεν αναλήφθηκε δράση παρά μόνο μέχρις ότου έγινε και δεύτερη εξέγερση στη Νηιγκάτα της Ιαπωνίας πράγμα που έκανε την κυβέρνηση να ιδρύσει μια υπηρεσία ελέγχου της μόλυνσης.

Συμβάντα σαν κι αυτό συνέβησαν πολλές φορές σ’ όλο τον κόσμο. Και πολλά από αυτά περιλαμβάνουν πολύ πιο σοβαρά προβλήματα, όπως είναι η όξινη βροχή, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και η αποβολή τοξικών υπολειμμάτων. Το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι απλή ζημιά στη φύση για τους ανθρώπους των ψαροχωριών της Ιαπωνίας, αλλά η δυνατότητα να καταρρεύσει όλο το σύστημα διατήρησης της ζωής πάνω στη γη. Ωστόσο, «υπάρχει γύρω σ’ όλο τον κόσμο σήμερα μια μακαριότητα για την κατάσταση του περιβάλλοντος», λέει ο Τζέημς Α. Λη, διευθυντής των υποθέσεων περιβάλλοντος για την Παγκόσμια Τράπεζα. «Παρά την αυξημένη ενημέρωση στις δεκαετίες που πέρασαν», προσθέτει, «το μέλημα για το περιβάλλον κατά κάποιο τρόπο δεν θεωρείται αρκετά σοβαρό ή οι συνέπειες φαίνεται να είναι πολύ απομακρυσμένες μέσα στο χρόνο.» Οι λαοί και τα έθνη είναι πολύ συγχυσμένα με τα τωρινά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα ώστε να απασχοληθούν με το μέλλον.

Άλλα παραδείγματα μπορούν να παρατεθούν που περιλαμβάνουν την άρρωστη παγκόσμια οικονομία και το ασυγκράτητο έγκλημα και τη βία, τα οποία επηρεάζουν πάρα πολύ την ποιότητα της ζωής. Με λίγα λόγια, πολλά από αυτά οφείλονται στην ακόρεστη επιδίωξη των ανθρώπων για ηδονή και πλούτο—τώρα. Θέλοντας να «κάνουν το δικό τους», εγκαταλείπουν κάθε κανόνα και περιορισμό, οδηγούμενοι στην απόλυτη έλλειψη σεβασμού για την ιδιοκτησία και για τη ζωή των άλλων ανθρώπων. Και, θέλοντας να έχουν τα πάντα τώρα, οι άνθρωποι—και οι κυβερνήσεις—βυθίζονται βαθιά μέσα στην αγορά με πιστώσεις που οδηγούν στον ακατάσχετο πληθωρισμό, ο οποίος καθετί που κατέχουν το κάνει να μην έχει αξία. Στο βαθμό που εξακολουθεί να παραμένει η νοοτροπία του «εγώ πρώτος» και του «τώρα» είναι απίθανο να καλυτερέψει το μέλλον.

Μαθήματα που Πρέπει να Μαθευτούν

Τι μπορούμε να μάθουμε απ’ όλα αυτά; Τι μας λέει το παρελθόν για το μέλλον;

Πρώτα απ’ όλα, παρά το γεγονός ότι σήμερα υπάρχει πολύ μεγάλη πληροφόρηση για τις τάσεις και τους κινδύνους, είναι πολύ απίθανο οι άνθρωποι να ενεργήσουν διαφορετικά από τον τρόπο με τον οποίο ενεργούσαν στο παρελθόν. Το μεγαλύτερο μέρος από τις πληροφορίες θα εξακολουθήσει να αγνοείται ακριβώς όπως συνέβαινε μέχρι τώρα. Αν το καλύτερο μέλλον εξαρτάται από την προθυμία του ανθρώπου να κάνει θυσίες και να αλλάζει τον τρόπο της ζωής του (όπως πολλές αυθεντίες αναγνωρίζουν ότι πρέπει να γίνει), τότε έχουμε πολύ λίγους λόγους για να είμαστε αισιόδοξοι. Η προειδοποίηση των μελλοντολόγων ότι «κάτι πρέπει να γίνει» φαίνεται ανεφάρμοστη εξαιτίας της νοοτροπίας των ανθρώπων.

Ωστόσο, το σοβαρότερο από αυτό, είναι το γεγονός ότι πολλές από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι άμεσο αποτέλεσμα της μυωπικής στάσης των κυβερνήσεων, των κυβερνητικών υπηρεσιών και των ατόμων. Πολλές από τις μελέτες, τις διασκέψεις και τις ειδικές επιτροπές συχνά βρίσκονται σε αντίθεση στον ανταγωνισμό τους για να βρουν χρήματα και να αποκτήσουν αναγνώριση. Και, στην καλύτερη περίπτωση, απλώς μπαλώνουν τα συμπτώματα. Δεν υπάρχει καμιά κυβέρνηση, υπηρεσία ή άτομο πάνω στη γη που να είναι τόσο σοφό, δυνατό και με τόσο μεγάλη επιρροή ώστε να σχεδιάσει την πορεία και να φέρει τις αλλαγές που χρειάζονται για ένα καλύτερο μέλλον.

Που μας αφήνουν όλα αυτά; Ποια ελπίδα υπάρχει για ένα καλύτερο μέλλον;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 7]

Τα κέρδη και το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο αποδείχτηκαν πιο ελκυστικά

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Όταν οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι κυβερνητικές υπηρεσίες καθυστέρησαν να επιλύσουν τα προβλήματα μόλυνσης στην Ιαπωνία, ο λαός πλήρωσε το τίμημα

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Κοριτσάκι στην Ιαπωνία αγωνίζεται να ντυθεί· δηλητηριάστηκε ενώ βρισκόταν μέσα στη μήτρα της μητέρας του