Μήπως Επαναλαμβάνεται η Ιστορία;
«Η Βαστίλλη πολιορκείται! . . . Η αλυσίδα υποχωρεί, σπάζει· η τεράστια ανασυρόμενη γέφυρα πέφτει με τρομαχτικό κρότο. . . . Βαθιά κάτω στους υπόγειους θαλάμους, οι εφτά φυλακισμένοι ακούνε την πνιγμένη βοή σαν σεισμούς· . . . επί τέσσερις ώρες τώρα το φρενοκομείο των μαζών ωρύονταν·. . . [μετά] ορμάει μέσα ο ζωντανός κατακλυσμός· η Βαστίλλη έπεσε!»
Με τέτοιες συγκεκομμένες φράσεις, ο Θωμάς Καρλάιλ περιγράφει την αρχή της Γαλλικής Επανάστασης το 1789. Αυτό ήταν το τέλος μιας εποχής. Η φυλακή της Βαστίλλης στο Παρίσι είχε μια μακρά ιστορία φυλακισμένων και ξεχασμένων αθώων. Είχε γίνει ένα σύμβολο τυραννίας της Γαλλικής μοναρχίας των Βουρβόνων και της αριστοκρατίας. Μέχρι σήμερα, η ημερομηνία της καταστροφής της, 14 Ιουλίου, παραμένει η Ημέρα Ανεξαρτησίας της Γαλλίας.
Πολλοί από τους διανοούμενους της Ευρώπης πίστευαν ότι αυτή η επανάσταση—με τη συγκλονιστική κραυγή μάχης «Ελευθερία, Ισότητα, και Αδελφοσύνη»—ήταν η αρχή μιας νέας εποχής για όλο το ανθρώπινο γένος. Φάνηκε ότι υποσχόταν απαλλαγή από την καταπίεση, ότι θα ήταν η αρχή μιας νέας εποχής ευφροσύνης και ειρήνης. Αλλά μήπως εκπλήρωσε η Γαλλική Επανάσταση τέτοια Ουτοπιστικά όνειρα; Όχι, λέει η ιστορία.
Η Εθνοσυνέλευση του 1789-91 θέσπισε νομοθεσία που είχε σχεδιαστεί να μετατρέψει τη Γαλλία σε μια ανθρωπιστική δημοκρατία. Όταν αυτή η Συνέλευση διαλύθηκε το 1791 το αίσθημα ήταν, «Ελεύθεροι επιτέλους!» Ωστόσο η νέα Συνέλευση, που συνεδρίασε για να εφαρμόσει τις ιδέες των «ιδρυτών πατέρων», διαιρέθηκε από την αρχή. Σύντομα οχλοκρατίες και σφαγές γέμισαν το Παρίσι και η κατάσταση πλησίαζε στο σημείο της αναρχίας. Η νέα κυβέρνηση αποκεφάλισε το Λουδοβίκο 16ο και κάτω από το Ροβεσπιέρρο και άλλους ίδρυσε την Κυριαρχία του Τρόμου. Ο Τρόμος κατέστρεψε όχι μόνο «εχθρούς» της Επανάστασης αλλά επίσης και πολλά από τα «παιδιά» της.
Γρήγορα τον Τρόμο τον διαδέχθηκε το πιο μετριοπαθές Διευθυντήριο, και μετά ανέβηκε στην εξουσία ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το 1802 έγινε «ύπατος εφ’ όρου ζωής». Αργότερα υποστήριξε, ότι «Το Γαλλικό έθνος χρειάζεται έναν κληρονομικό άρχοντα», και σύντομα το 1804 ανακήρυξε τον εαυτό του αυτοκράτορα. «Κυβερνάω μόνο μέσω του φόβου που εμπνέω», είπε λίγα χρόνια αργότερα.
Έτσι σε λίγα χρόνια η κυβέρνηση της Γαλλίας ξαναγύρισε στα παλιά. Πραγματικά, για να κάνει πιο έντονη την ειρωνεία όταν αργότερα ο Ναπολέων αναγκάστηκε να παραιτηθεί, οι Βουρβόνοι ξαναγύρισαν στο πρόσωπο του Λουδοβίκου 18ου. Ξαναγύρισαν όπως λένε μερικοί χωρίς να έχουν μάθει και χωρίς να έχουν ξεχάσει τίποτα.
Αυτό δεν είναι παρά ένα μόνο παράδειγμα εκείνου που μερικοί βλέπουν σαν μια τάση. Η ιστορία φαίνεται να επαναλαμβάνεται. Και όπως το έθεσε ο Γερμανός φιλόσοφος Τζωρτζ Φ. Χέγκελ: «Οι λαοί και οι κυβερνήσεις ποτέ δεν έμαθαν τίποτα από την ιστορία, ούτε ενέργησαν πάνω σε αρχές που βγαίνουν απ’ αυτή». Γιατί συμβαίνει αυτό; Ποια είναι μερικά απ’ αυτά τα διδάγματα που δεν έμαθαν από την ιστορία; Μπορούμε εμείς προσωπικά να ωφεληθούμε από αυτά;