Αδέξιο στην Πτήση, Επιδέξιο στην Αναρρίχηση—Το Σπάνιο Πουλί Οπισθόκομος

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στο Σουρινάμ

‘ΜΟΙΑΖΟΥΝ με τους φασιανούς’, είπε ένας επιστήμονας.

‘Μου δίνουν την εντύπωση, πως είναι πτηνά’, υποστήριξε ένας συνάδελφος.

‘Όχι, μοιάζουν και συγγενεύουν μάλλον με τους κούκους’, ισχυρίστηκαν άλλοι, κάνοντας τον συγγραφέα ενός βιβλίου να γράψει προσεκτικά: «Έχει γίνει πολλή συζήτηση για το πού τελικά κατατάσσεται».

Τελικά όμως τι είναι; Ούτε φασιανοί είναι ούτε πτηνά, ούτε κούκοι. Είναι οπισθόκομοι. Και είναι τόσο διαφορετικοί από τα άλλα πουλιά που μερικοί ορνιθολόγοι τους κατατάσσουν σε μια εντελώς ξεχωριστή οικογένεια.

Αν όμως δεν έχετε ακούσει ποτέ για τον οπισθόκομο, αυτό συμβαίνει λόγω του ότι ζουν μόνο στις όχθες των ποταμών της τροπικής Νότιας Αμερικής. (Ο οπισθόκομος δεν μπορεί να ζήσει περιορισμένος, σύμφωνα μ’ έναν ορνιθολόγο που μίλησα μαζί του.) Παρ’ όλ’ αυτά μερικά από τα ονόματα που του έδωσαν μπορούν κάτι να μας θυμίσουν. Όπως η πολύχρωμη Τσιγγάνα, το Βρωμοπούλι, η Γαλοπούλα του Κυβερνήτη Βάτενμπουργκ και το υποτιμητικό Τρελοάννα. Συμπληρώνοντας τον κατάλογο των διάφορων ονομάτων αυτού του πουλιού είναι Λοφιοφόρο Πουλί, Φασιανός Κάνζε και το όνομα που του έδωσαν οι Ινδιάνοι της Αμερικής που είναι: Ζεζιέρας.

Οι πρώτες εκθέσεις γι’ αυτό το πουλί το θεωρούσαν ως «το πιο περίεργο από όλα τα πουλιά που βρίσκονται στα δάση της Νότιας Αμερικής». Εφόσον υπάρχουν 650 περίπου διαφορετικά είδη του πουλιού αυτού, μόνο στο Σουρινάμ, αυτό που είπαν ήταν κάπως υπερβολικό. Παρ’ όλ’ αυτά, το πέρασμα του χρόνου και οι νέες διαπιστώσεις δεν έχουν αλλάξει το ενδιαφέρον του ανθρώπου γι’ αυτό το ασυνήθιστο πλάσμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στη διάρκεια των περασμένων 25 ετών, οι επιστήμονες συχνά απόρησαν και αναφώνησαν ότι ο οπισθόκομος είναι «καταπληκτικός», «σπάνιος», «εντελώς διαφορετικός» «παράξενος» «ασυνήθης» και «πολύ αξιόλογος». Αλλά γιατί όμως ο οπισθόκομος αξίζει όλα αυτά τα επίθετα;

Η Τρελοάννα

Για να τους ανακαλύψω, κάποια μέρα κοίταζα με τα κιάλια μου ένα μικρό, πυκνόφυτο νησί στον Ποταμό Κουραντίν—το ποτάμι που συνορεύει με τη Γουιάνα και το μόνο μέρος του Σουρινάμ όπου μπορεί να βρεθεί ακόμη ο οπισθόκομος. Εφόσον είναι πιο δραστήριοι την αυγή και το σούρουπο, ο μικρός μας όμιλος έφτασε με το μικρό μας κανό στο νησί αμέσως μετά την ανατολή του ήλιου.

Όταν φτάσαμε 50 μέτραa από το νησί, καταλάβαμε ότι τους είχαμε ανακαλύψει. Η δυνατή φωνή τους—που ακούγεται «κακαλάκα»—τους είχε προδώσει. Όταν είδαμε ένα σμήνος από δέκα κρατήσαμε την αναπνοή μας και προσπαθήσαμε να μην κινηθούμε. Τα πουλιά, ωστόσο, έτρεχαν γρήγορα ανάμεσα στα κλαδιά, φωνάζοντας ακόμη πιο δυνατά με την παράξενη κραυγή τους.

«Τώρα καταλαβαίνετε γιατί τα λέμε Τρελοάννες», είπε ο Ντέηβιντ, ο Αμερικανοϊνδιάνος φίλος μας. «Ένα πουλί που έχει μυαλό θα παρέμενε ήσυχο, θα κρυβόταν ή θα έφευγε. Αλλά αυτές οι Άννες κάνουν περισσότερο θόρυβο και δεν φεύγουν! Ένα τέτοιο πουλί θα πρέπει να είναι τρελό», είπε γελώντας ο Ντέηβιντ.

Τρελό ή όχι, μείναμε ευχαριστημένοι που μπορέσαμε να το δούμε από κοντά όσο θέλαμε. Το πουλί αυτό έχει μήκος στο μέγεθος του φασιανού σχεδόν, περίπου 60 εκατοστόμετρα, με τις μεγάλες, στρογγυλεμένες στα άκρα φτερούγες του και με τη μακριά, φαρδιά ουρά του που το κάνει να φαίνεται τόσο μεγάλο. Το πολύχρωμο φτέρωμά του είναι κιτρινοκόκκινο, και πράσινο με μαύρες και άσπρες γραμμές. Αλλά προς το λαιμό του τα χρώματα αλλάζουν. Ο μακρύς, λεπτός λαιμός του κρατάει το μικρό του κεφάλι. Τα βαθυκόκκινα μάτια του είναι πλαισιωμένα από ένα δέρμα κυανού χρώματος.

Το μικρό του κεφάλι πλαισιώνεται από το εντυπωσιακό καφετί λοφίο του. Λοφιοφόρο Πουλί με όλη τη σημασία του! Με κάθε μικρή κίνηση του κεφαλιού ή με ένα μικρό αεράκι, το λοφίο του ανοίγει σαν βεντάλια.

Η Τροφή και η Αποθήκευσή της

Όταν ανακαλύψαμε τους οπισθόκομους συνέπεσε να παίρνουν το πρόγευμά τους. Είναι φυτοφάγοι και τρώνε φύλλα, μπουμπούκια, σαρκώδεις καρπούς και φρούτα. Στην πραγματικότητα, είδαμε έναν πάνω ψηλά να απολαμβάνει τα φύλλα ενός φελλόδεντρου. Αλλά η τροφή που προτιμούν είναι το μοκομόκο, ή το χελωνόχορτο—ένα ντόπιο φυτό με πολύ μεγάλα φύλλα, που μοιάζουν με αιχμή βέλους. Το πουλί πέφτει με πολλή όρεξη στα σκληρά φύλλα, καταβροχθίζοντας πολλά μαζί για να γεμίσει τον πρόλοβό του.

Πρόλοβος; Ναι, ο πρόλοβος είναι ένας θύλακας 50 φορές μεγαλύτερος από το στομάχι του πουλιού. Εκεί το πουλί αποθηκεύει τη τροφή του, που τη μαλακώνει και υφίσταται μια πρώτη χώνευση. Ο πρόλοβος είναι τόσο μεγάλος που δεν αφήνει αρκετό χώρο στο στήθος για να υπάρχουν ισχυροί μύες. Με ποιο αποτέλεσμα; Ο οπισθόκομος είναι αδέξιος στην πτήση.

Ομολογουμένως, όταν ακούτε ένα δυνατό βούισμα αυτού του πουλιού σε πτήση, νομίζετε ότι πετάει με πολλή χάρη. Αλλά δεν συμβαίνει έτσι. Ναι, καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια, χτυπώντας δυνατά τις φτερούγες του, αλλά πετάει με πολλή δυσκολία. Μοιάζει πιο πολύ με ελικόπτερο που απογειώνεται. Στη διάρκεια της μικρής του πτήσης των εκατό περίπου μέτρων, τσιρίζει διαμαρτυρόμενο σε κάθε κοπιαστικό χτύπημα των φτερών του, ανυπόμονο να προσγειωθεί όσο πιο γρήγορα γίνεται. Ανόμοια με τα άλλα πουλιά που προσγειώνονται χαριτωμένα, του οπισθόκομου μοιάζει περισσότερο με ανώμαλη προσγείωση. Κατευθυνόμενο προς τα δέντρα ή τους θάμνους, πιάνεται αδέξια με τα απλωμένα του πόδια στο πρώτο κλαδί που θα βρεθεί μπροστά του. Δηλαδή όλο αυτό γίνεται στην τύχη. Μερικές φορές πέφτει πολλά μέτρα προτού πιαστεί από κάπου, βγάζοντας μια κραυγή ανακούφισης.

Αλλαγή Φρουράς

Την περίοδο των βροχών—που είναι ο καιρός ζευγαρώματος για τους οπισθόκομους—είχα κάποτε την ευκαιρία να δω από κοντά μια από τις φωλιές τους. Ήταν κρυμμένη πίσω από κάτι καλάμια μοκομόκο, και βρισκόταν κάπου 3 μέτρα πάνω από το νερό. Φαινόταν πρακτική αλλά όχι περίτεχνη: μια απλή πλατφόρμα, φτιαγμένη κακόγουστα από μικρά κλαδάκια. Είχε διάμετρο περίπου 30 εκατοστά του μέτρου, και δεν είχε μαλακό εσωτερικό. Ήταν τόσο φτωχά φτιαγμένη που μπορούσε να δει κάποιος τα μικρά αυγά που υπήρχαν μέσα. Συνήθως στις φωλιές αυτές θα δείτε δύο ως πέντε υπόλευκα αυγά, με καφετί και ροζέ στίγματα. Χρειάζονται περίπου 28 μέρες κλώσημα. Αλλά το θηλυκό και το αρσενικό έχουν βρει έναν τρόπο για να καταπολεμούν την ανία. Κλωσσούν τα αυγά εκ περιτροπής.

Νωρίς το πρωί και αργά το βράδι γίνεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα Λήαρ Γκρίμμερ, η «αλλαγή της φρουράς». Ο Γκρίμμερ λέει: «Τα πουλιά συνήθως κάνουν σύντομες αλλά τυπικές υποκλίσεις προτού κάνουν αλλαγή θέσης». Κι όταν πάρουν θέση, είναι θαρραλέοι υπερασπιστές των νεοσσών τους. Τα αυγά αρέσουν πολύ στα ποντίκια οπόσσον, στους βόες, στα αρπακτικά πουλιά και στους σκιουροειδείς πιθήκους—καθώς και οι νεοσσοί! Αλλά όλους αυτούς τους παρείσακτους τους υποδέχονται με προειδοποιητικές κραυγές οι ατρόμητοι οπισθόκομοι, που είναι έτοιμοι να τους επιτεθούν!

Και τι Πουλάκι!

Αν ο μεγάλος οπισθόκομος παρουσιάζει ιδιομορφίες, ο νεοσσός είναι ακόμη πιο ιδιόμορφος. Όταν βγει από το αυγό, βλέπετε ένα γυμνό νεοσσό οπλισμένο με ισχυρό ράμφος και πολύ μεγάλα πόδια. Αλλά παρατηρήστε για λίγο τα μεγάλα του νύχια ή «δάχτυλα», στην άκρη κάθε φτερούγας, που μοιάζει με τον αντίχειρά μας και το δείχτη μας. Ο Ε. Α. Μπρίγχαμ, που τους μελέτησε πριν από ένα αιώνα, είπε: «Από ένα αυγό που κάνει ένα πουλί με δύο πόδια και δύο φτερούγες βγαίνει ένα ζώο με τέσσερα πόδια».

Σε λίγες μόνο ώρες, οι νεοσσοί κοιτάζουν έξω από τη φωλιά και βγαίνουν από αυτήν. Και με τα τέσσερα πόδια τους σκαρφαλώνουν στα κλαδιά και στα κλήματα, χρησιμοποιώντας το όμοιο με παπαγάλου ράμφος τους, τα μεγάλα γαμψά πόδια τους και τα ισχυρά αγκιστροειδή φτερά τους. Είναι πράγματι καλοί αναρριχητές! Αλλά τα «χέρια» τους επίσης χρησιμεύουν και για «κουπιά». Οποτεδήποτε βλέπει κίνδυνο, το μικρό πουλάκι βουτάει στο νερό με γενναίο τρόπο από τρία και παραπάνω μέτρα. Ο καλός αναρριχητής γίνεται επομένως επιδέξιος δύτης και έξοχος κολυμβητής. Το πουλάκι θα μπορούσε να σωθεί πλατσαρίζοντας και μπαίνοντας ανάμεσα στα χόρτα του ποταμού. Μετά, για να δείξει στους γονείς του πού είναι, θα δώσει ένα διακριτικό «σκουίουνκ», θα χρησιμοποιήσει τα «κουπιά» του σαν «χέρια» και πάλι, και θα βγει από τον κρυψώνα του. Τότε τα αναστατωμένα μεγάλα πουλιά θα έρθουν να βοηθήσουν το κατατρομαγμένο πουλάκι για να ξαναγυρίσει στη φωλιά.

Η Οσμή του σαν Αμυντικό Όπλο

«Νωπή κοπριά αλόγου», έγραψε ένας ερευνητής.

«Σταύλος αγελάδων», πρόσθεσε ένας άλλος.

«Βγάζουν μια . . . απαίσια δυσωδία σαν μούχλα», συμφώνησαν οι ειδικοί. Κρατούσαν τη μύτη τους όταν βρέθηκαν κοντά σ’ έναν οπισθόκομο και εξέφρασαν τη γνώμη τους που ήταν γενική: Βρωμοπούλι! Από πού προέρχεται η μυρωδιά;

«Το κρέας του . . . μυρίζει απαίσια», έγραψε κάποιος.

«Δεν είναι το κρέας του που μυρίζει, αλλά τα περιεχόμενα του προλόβου», είπε ένας άλλος. Τι λένε γι’ αυτό οι ντόπιοι;

«Τίποτα το δυσάρεστο δεν υπάρχει με το κρέας του. Όταν έφαγα απ’ αυτό, ζήτησα κι άλλο!» γέλασε ο Γουίλλιαμ, ένας έμπειρος κυνηγός. «Μοιάζει με της γαλοπούλας».

«Δεν μυρίζει το κρέας του αλλά τα φτερά του», συμπληρώνει μια πιο ηλικιωμένη γυναίκα που μάδησε μερικά από αυτά. Αλλά οι περισσότεροι επιμένουν: «Βρωμάνε!» Και αυτή η διαπίστωση μπορεί να αποτελεί αμυντικό όπλο γι’ αυτό το ευπρόσβλητο πλάσμα.

Ο οπισθόκομος μπορεί να έχει αποκρουστική μυρωδιά και να μην είναι τόσο χαριτωμένος όταν πετάει, αλλά σκεφθείτε, ότι το να καταφέρει να επιζήσει σ’ έναν κόσμο όπου πολλά άλλα ζώα πλησιάζουν να εξαλειφθούν, αποτελεί κατόρθωμα. Σε τελευταία ανάλυση ίσως η Τρελοάννα να μην είναι και τόσο τρελή.

[Υποσημειώσεις]