Το Μυστήριο Μεγαλώνει

ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΟΥΜΕ ποια είναι η πραγματικότητα, όταν είμαστε συγκεντρωμένοι γύρω από κάποιο νεκρικό κρεβάτι. Παρ’ όλα αυτά ο θάνατος δεν παύει να είναι μια εμπειρία που, όταν τη συλλογιζόμαστε, μας προξενεί φόβο, ακόμα και τρόμο. Δεν απορούμε λοιπόν που αφθονούν οι εικασίες και το μυστήριο κάθε φορά που χτυπάει ο θάνατος. Η ζωή είναι μικρή και, όπως παρατήρησε ο Σέξπιρ: «Θα ’ρθει η μέρα του θανάτου».

Τι είναι λοιπόν ο φυσικός θάνατος; Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα στο οποίο θα πρέπει να δώσουμε απάντηση.

Γεγονός που Αρνιόμαστε να Δεχτούμε

Σύμφωνα με την Encyclopædia Britannica, ο θάνατος ορίζεται απλά ως «απουσία ζωής». Μολονότι ο άνθρωπος δέχεται πως είναι φυσιολογικό να πεθαίνουν τα ψάρια, τα ζώα και τα πουλιά, η ίδια του η νοημοσύνη τού λέει ότι ο ανθρώπινος θάνατος έρχεται σαν εχθρός, ακριβώς όπως δηλώνει η Αγία Γραφή.a

Απ’ όλα τα πλάσματα που υπάρχουν σ’ αυτή τη γη, μόνο ο άνθρωπος είναι ικανός να συλλογίζεται τον ίδιο του το θάνατο. Επίσης είναι το μοναδικό πλάσμα που ενταφιάζει τους νεκρούς του. Συχνά, όπως εξηγεί η Encyclopædia Britannica, η τελετουργική ταφή των νεκρών «πηγάζει από μια ενστικτώδη αδυναμία ή άρνηση εκ μέρους του ανθρώπου να δεχθεί το θάνατο ως οριστικό τέρμα της ανθρώπινης ζωής. Παρά τη φρικιαστική απόδειξη της φυσικής αποσύνθεσης που επιφέρει ο θάνατος, διατηρήθηκε η πίστη ότι κάτι από το άτομο εξακολουθεί να επιζεί της εμπειρίας του θανάτου».

Σαν αποτέλεσμα, τα έθιμα που συνοδεύουν το θάνατο συχνά περιβάλλονται από παμπάλαιες παραδόσεις και μυστηριώδεις προλήψεις.

Έθιμα και Δοξασίες

Για παράδειγμα, πολλοί αρχαίοι τάφοι δεν περιέχουν μόνο τα κόκαλα του νεκρού, αλλά και αποδείξεις που φανερώνουν ότι είχαν ενταφιαστεί μαζί τους τροφή και ποτά, λόγω της δοξασίας ότι ο πεθαμένος είχε ανάγκη απ’ αυτά και πέρα από τον τάφο. Πάνω σε αιγυπτιακά ξύλινα φέρετρα, ζωγράφιζαν χάρτες και μάτια για να καθοδηγούν τον πεθαμένο. Άφηναν επίσης εργαλεία και άλλα προσωπικά αντικείμενα, κοσμήματα λόγου χάρη, υποθέτοντας ότι ο νεκρός θα χαιρόταν να τα είχε μαζί του στη μετά θάνατο ζωή.

Έχουν βρεθεί σκελετοί γυρισμένοι στο πλάι και κουλουριασμένοι, σε στάση παρόμοια μ’ εκείνη του εμβρύου όταν βρίσκεται στη μήτρα, πράγμα το οποίο μερικές αυθεντίες ερμηνεύουν ως απόδειξη πίστης στην αναγέννηση. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι νεκροί μεταφέρονταν στην απέναντι όχθη της Στύγας, του κατεξοχήν ποταμού του κάτω κόσμου. Αυτή την υπηρεσία την εκτελούσε ο Χάροντας, ένας δαιμονικός πορθμέας. Αυτός έπαιρνε πληρωμή για τις υπηρεσίες του ένα νόμισμα που τοποθετούνταν στο στόμα του πεθαμένου, συνήθεια που συνεχίζεται μέχρι σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου.

«Είναι φανερό ότι οι κυριότερες θρησκείες περιλαμβάνουν δοξασίες σχετικά με την πορεία του θανάτου, τον ίδιο το θάνατο και τη μετά θάνατο ζωή», λέει το A Dictionary of Religious Education (Λεξικό Θρησκευτικής Εκπαίδευσης). Αυτό είναι αλήθεια—αλλά γιατί; Επειδή δεν είναι καθόλου εύκολο να δεχτούμε τη σκέψη ότι η συνειδητή ύπαρξη έχει τέλος. «Κανείς δεν πιστεύει ότι ο ίδιος θα πεθάνει», υποστήριξε ο ψυχίατρος Σίγκμουντ Φρόιντ, και «υποσυνείδητα ο καθένας μας έχει πειστεί για την αθανασία του».

Όπως είναι φυσικό, τέτοιου είδους σκέψεις έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη πολλών δημοφιλών δοξασιών. Ας εξετάσουμε ορισμένες από τις κυριότερες αυτές δοξασίες.

Καθαρτήριο και Άδης

Αν οι νεκροί ζουν, τότε θα πρέπει κάπου να είναι—αλλά πού; Κι εδώ βρίσκεται το πρόβλημα, εφόσον αυτοί που πεθαίνουν δεν είναι όλοι καλοί ούτε όλοι κακοί. Με μια βασική έννοια της δικαιοσύνης, ο άνθρωπος κατά παράδοση διαχωρίζει τους πεθαμένους—τους καλούς από τους κακούς.

Η ραβινική άποψη, όπως αναφέρεται στην The Jewish Encyclopedia, έχει ως εξής: «Στην τελική μέρα της κρίσης θα υπάρχουν τρεις τάξεις ψυχών: οι δίκαιοι θα καταγράφονται αμέσως για αιώνια ζωή, οι ασεβείς για τη Γέεννα, ενώ εκείνοι, που οι αρετές τους ισοσταθμίζονται με τα αμαρτήματά τους, θα κατέβουν στη Γέεννα και θα περιπλανιούνται εκεί μέχρι που να εγερθούν εξαγνισμένοι». Σ’ αυτή την τελευταία δήλωση πολλοί θα αναγνωρίσουν μια περιγραφή του καθαρτηρίου.

Είναι ενδιαφέρον ότι η New Catholic Encyclopedia, δίνοντας μία επίσημη αξιολόγηση του δόγματος περί καθαρτηρίου, δηλώνει με ειλικρίνεια: «Σε τελική ανάλυση, το [Ρωμαιο]Καθολικό δόγμα του καθαρτηρίου βασίζεται στην παράδοση, όχι στις Ιερές Γραφές». Αυτό δεν μας εκπλήσσει, εφόσον ούτε η λέξη φαίνεται πουθενά στην Αγία Γραφή ούτε και η ιδέα αυτή διδάσκεται εκεί. Αλλά τι μπορούμε να πούμε για τη Γέεννα, τον προορισμό των ασεβών σύμφωνα με την The Jewish Encyclopedia;

Γέεννα είναι η ελληνική μορφή της εβραϊκής λέξης γκεχ χιν-νόμ, δηλαδή η Κοιλάδα του Εννόμ, που βρισκόταν στα νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ. Ήταν ένα μέρος στο οποίο τα παλιά χρόνια θυσίαζαν παιδιά στο θεό Μολώχ και, όπως δηλώνει η The Jewish Encyclopedia, «εξαιτίας αυτού η κοιλάδα θεωρήθηκε καταραμένη κι έτσι η ‘Γέεννα’ έγινε σύντομα συμβολικό αντίστοιχο του ‘άδη’».

Η The World Book Encyclopedia λέει ότι «ο άδης, σύμφωνα με πολλές θρησκείες, είναι ένας τόπος ή μια επικράτεια που κατοικείται από δαίμονες και όπου οι ασεβείς άνθρωποι τιμωρούνται μετά θάνατο». Αυτό είναι ένα δόγμα το οποίο εξακολουθούν να κηρύττουν ζωηρά ορισμένες εκκλησίες του λεγόμενου Χριστιανικού κόσμου, καθώς και άλλες θρησκείες. Σαν αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι έχουν μεγαλώσει επί χρόνια μ’ έναν αληθινό φόβο μήπως πάνε στον άδη.

«Όταν ήμουν παιδί», έγραψε ο Άγγλος μυθιστοριογράφος Τζερόμ Κ. Τζερόμ το έτος 1926, «οι περισσότεροι θεοφοβούμενοι άνθρωποι δέχονταν την ύπαρξη του Άδη ως πραγματικό γεγονός. Το μαρτύριο που μπορούσε να προκαλέσει σ’ ένα παιδί με φαντασία δεν μπορεί να περιγραφεί. Μ’ έκανε να μισήσω τον Θεό και αργότερα, όταν η νοημοσύνη μου, καθώς ωρίμαζε, απέρριψε αυτή την ιδέα ως κάτι το ανόητο, μ’ έκανε να περιφρονήσω τη θρησκεία που μου την είχε διδάξει».

Όποια κι αν είναι η άποψή σας σχετικά με τον άδη (για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε το συνοδευτικό πλαίσιο «Άδης και Γέεννα—Η Διαφορά τους»), για πολλούς ο πιο ευχάριστος προορισμός θεωρείται ο παράδεισος ή η Νιρβάνα.

Παράδεισος και Νιρβάνα

«Παράδεισος είναι το μέρος και η ευλογημένη κατάσταση της ατέλειωτης ευτυχίας στην Παρουσία του Θεού και των αγίων αγγέλων Του, καθώς και των υπόλοιπων αγίων», δηλώνει το The Catholic Religion—A Manual of Instruction for Members of the Anglican Church (Η Καθολική Θρησκεία—Εγχειρίδιο Οδηγιών για Μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας). Αυτό προσθέτει: «Περιλαμβάνει επίσης το αιώνιο ξανασμίξιμο με όλους όσους έχουμε αγαπήσει κάτω στη γη, οι οποίοι έχουν πεθάνει έχοντας λάβει ευνοϊκή κρίση, καθώς και το να είμαστε καλοί και άγιοι σε βαθμό τελειότητας για πάντα».

Από την άλλη μεριά, η Νιρβάνα αντικατοπτρίζει τη Βουδιστική δοξασία, σύμφωνα με την οποία μπορεί να φτάσει κανείς σε κατάσταση «τέλειας ειρήνης και ευλογίας» μόνο όταν ο «οδυνηρός και διαδοχικός κύκλος του θανάτου και της αναγέννησης» τελικά φτάσει στο τέλος του. Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, τον παράδεισο ή τη Νιρβάνα, η θρησκεία μάς προσφέρει κάποια προοπτική ότι θα τερματιστούν τα παθήματα αυτής της ζωής και ότι θα ακολουθήσει ζωή σ’ έναν ειδυλλιακό κόσμο.

Μας βοηθούν αυτές οι αντιφατικές διδασκαλίες να απαντήσουμε στο ερώτημά μας «Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε;» ή μήπως το μυστήριο μεγαλώνει; Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αυτό που θα διαλέξουμε να πιστεύουμε είναι και το σωστό; Μας διδάσκει η θρησκεία γεγονότα ή δημιουργήματα της φαντασίας;

Το τι μας περιμένει μετά το θάνατο θα παραμείνει σφαλισμένο μέσα στο μυστήριο—εκτός αν μπορέσουμε να δώσουμε απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα που αυτό μόνο κρατάει το κλειδί: Τι είναι η ψυχή; Αυτό είναι το επόμενο πράγμα που θα πρέπει κάνουμε.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Κρυοέκθεση και Αθανασία;

Η κρυοέκθεση είναι μια τεχνική, η οποία καθιστά δυνατό να διατηρούνται τα νεκρά άτομα σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Ολόκληρο το σώμα φυλάγεται σ’ ένα θάλαμο, γεμάτο με υγρό άζωτο σε θερμοκρασία -232° C ή αλλιώς, οι πελάτες διαλέγουν να γίνουν «νευροασθενείς», πράγμα που σημαίνει ότι διατηρείται μόνο το κεφάλι. «Δεν πιστεύω στη μετά θάνατο ζωή με τη θρησκευτική έννοια», λέει ο πρόεδρος της βρετανικής εταιρίας που υποστηρίζει την κρυοέκθεση, «αλλά μου αρέσει η ζωή και νομίζω ότι ο τερματισμός της συνειδητότητας είναι άσχημο πράγμα». Η σκέψη που κρύβεται πίσω απ’ αυτά τα εμπορικά λόγια είναι ότι κάποτε στο μέλλον, η επιστήμη θα είναι σε θέση να αποκαθιστά τη ζωή, ακόμα και με τον κλωνισμό νέων σωμάτων για τα κεφάλια που έχουν αποχωριστεί από το σώμα τους. Όπως αναφέρει η «The Sunday Times» του Λονδίνου, αυτός είναι ένας τρόπος να «αποκτήσει κανείς αθανασία».

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Άδης και Γέεννα—Η Διαφορά

Η φράση «πυρ της κόλασης» αποτελεί μια διαστρεβλωμένη έννοια της «Γέεννας», όπως λεγόταν ο αρχαίος χώρος απορριμμάτων που βρισκόταν έξω από την πόλη της Ιερουσαλήμ· ο όρος Γέεννα χρησιμοποιήθηκε από τον Ιησού ως σύμβολο αιώνιας καταστροφής. (Ματθαίος 10:28) Τι μπορούμε όμως να πούμε για τον άδη (λέξη της οποίας η αντίστοιχη εβραϊκή είναι η λέξη «σιεόλ»); Αν ήταν ένας τόπος βασανιστηρίων θα ήθελε κανείς να πάει εκεί; Οπωσδήποτε όχι. Κι όμως, ο πατριάρχης Ιώβ ζήτησε από τον Θεό να τον κρύψει εκεί. (Ιώβ 14:13) Ο Ιωνάς ήταν σαν να είχε πάει στο Βιβλικό άδη όταν βρέθηκε στην κοιλιά ενός μεγάλου ψαριού, κι εκεί προσευχήθηκε στον Θεό να τον απελευθερώσει. (Ιωνάς 2:1, 2) Ο άδης της Αγίας Γραφής είναι ο κοινός τάφος του ανθρώπινου γένους, όπου εκείνοι που έχουν πεθάνει παραμένουν στη μνήμη του στοργικού Θεού, περιμένοντας ανάσταση.—Ιωάννης 5:28, 29.

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Σ’ ένα αρχαίο αιγυπτιακό φέρετρο είχαν ζωγραφίσει μάτια, σύμφωνα με τη δοξασία ότι ‘έτσι η ψυχή του πεθαμένου θα μπορούσε να βλέπει έξω’

[Ευχαριστίες]

Courtesy of the British Museum, London

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η Κοιλάδα του Εννόμ, σήμερα, νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ