Είναι Άχρηστα τα Φύκια;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΦΥΚΙΑ—και μόνο που ακούς τη λέξη, νιώθεις κάποιο είδος περιφρόνησης και ενόχλησης. Για τους περισσότερους ανθρώπους, δεν είναι παρά κάτι γλοιώδη, ενοχλητικά πράγματα που μπλέκονται στα πόδια τους και τους χαλάνε τη διάθεση στην παραλία. Είναι όμως τόσο άχρηστα;

Στην Ιαπωνία, ο κόσμος βλέπει τα φύκια με εντελώς διαφορετικό μάτι. Τα νησιά της Ιαπωνίας περιβρέχονται τόσο από θερμά όσο και από ψυχρά ρεύματα του ωκεανού. Γι’ αυτόν το λόγο, στα νερά που την περιβάλλουν, υπάρχουν πολλά είδη φυκιών σε αφθονία. Στο πέρασμα των ετών, ο ιαπωνικός λαός έχει βρει πολλές χρήσεις γι’ αυτά τα θαλάσσια φυτά.

Δέκα Χιλιάδες και Πλέον Είδη

Ένας από τους λόγους στους οποίους οφείλονται οι πολλές χρήσεις των φυκιών είναι η μεγάλη ποικιλία—έχουν καταγραφεί δέκα χιλιάδες και πλέον είδη! Αυτά αναπτύσσονται σε διάφορα νερά—από τις παγωμένες πολικές περιοχές μέχρι τις θερμές τροπικές θάλασσες. Η επιστημονική τους ονομασία, σύμφωνα με τους βιολόγους, είναι θαλάσσια άλγη, και αποτελούν την απλούστερη μορφή φυτικής ζωής, παρ’ όλο που ο όρος «φύκι» αναφέρεται γενικά στις μεγαλύτερες ποικιλίες. Οι «ρίζες» τους χρησιμεύουν απλώς και μόνο ως άγκυρα· τα φύκια απορροφούν ορυκτά στοιχεία και νερό από την επιφάνεια ολόκληρου του φυτού. Τα φύλλα και οι βλαστοί τους, που κατάλληλα ονομάζονται θαλλοί, είναι μαλακοί και εύκαμπτοι· λικνίζονται μπρος-πίσω ακολουθώντας τα κύματα χωρίς να σπάνε, και θυμίζουν τη χάρη του μπαλέτου. Μερικά φύκια φέρουν μικρά εξογκώματα σαν φούσκες πάνω στους θαλλούς τους, χάρη στα οποία επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού.

Εντούτοις, μέσα στα όρια αυτών των γενικών ομοιοτήτων της οικογένειας, η εμφάνισή τους παρουσιάζει μια ατέλειωτη ποικιλία. Υπάρχουν φύκια που μοιάζουν σαν τρυφερά μαρουλόφυλλα, σαν φανταχτερά βρύα ή σαν όμορφα κόκκινα κοράλλια. Οι ομάδες των φαιοφυκών που επιπλέουν στη θάλασσα των Σαργάσσων, στο Βόρειο Ατλαντικό, είναι τόσο τεράστιες ώστε έγιναν αιτία να πλαστούν μύθοι για τρομακτικά θαλάσσια τέρατα και χαμένα πλοία, οι οποίοι προκαλούσαν φόβο στους ναυτικούς των παλιών χρόνων.

Μολονότι τα φύκια μπορεί να είναι καφέ, κόκκινα ή πράσινα, περιέχουν χλωροφύλλη, την ουσία που τους δίνει τη δυνατότητα για τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης, μέσω της οποίας παράγουν τα ίδια την τροφή τους. Υπολογίζεται ότι η φωτοσύνθεση που διενεργείται σ’ αυτά τα απλά θαλάσσια φυτά και στα μικροσκοπικά άλγη είναι περίπου δέκα φορές περισσότερη από τη φωτοσύνθεση που πραγματοποιείται σ’ όλα τα χερσαία φυτά μαζί. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι για πάρα πολλά θαλάσσια πλάσματα, οι περιοχές των φυκιών αποτελούν το αγαπημένο τους καταφύγιο, όπου αφθονεί το οξυγόνο και οι θρεπτικές ουσίες.

Δεν Είναι Μόνο για τα Ψάρια

Για τα φύκια δεν ενδιαφέρονται μόνο τα ψάρια· στην Ιαπωνία, περίπου 200.000 τόνοι θαλάσσια άλγη σερβίρονται κάθε χρόνο ως φαγητό. «Τα θαλάσσια χορταρικά έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και αποτελούν εξαιρετικά θρεπτική τροφή, υποβοηθητική στην προώθηση της υγείας και της μακροβιότητας», λέει το βιβλίο Χορταρικά από τη Θάλασσα (Vegetables From the Sea), των Ιαπώνων συγγραφέων Σεϊμπίν και Τερούκο Αρασάκι. Παρεμπιπτόντως, το γεγονός ότι οι συγγραφείς διάλεξαν τον όρο «θαλάσσια χορταρικά» αντί της λέξης «φύκια» δείχνει καθαρά τη μεγάλη εκτίμηση που τρέφουν γι’ αυτά τα φυτά. Και γιατί όχι; Σ’ ό,τι αφορά τις πρωτεΐνες, τα ορυκτά στοιχεία και τις βιταμίνες, ελάχιστες είναι οι τροφές που μπορούν να συγκριθούν μ’ αυτά τα ‘χορταρικά από τη θάλασσα’.

Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ένα από τα πιο δημοφιλή, το νόρι. Με την κατάλληλη επεξεργασία, το φύκι αυτό μοιάζει με φύλλα ξηρού, μαυροπρασινωπού χαρτιού και φημίζεται για το άρωμά του. Κάθε χρόνο, καταναλώνονται περίπου 8,5 δισεκατομμύρια τέτοια φύλλα, τα οποία ισοδυναμούν με 70 φύλλα το άτομο και έχουν μέγεθος ίσο με τις σελίδες των μπλοκ αλληλογραφίας. Τι είναι αυτό που κάνει το νόρι τόσο αξιόλογο; Το 35 ως 40 τοις εκατό του βάρους του σε ξηρή μορφή, είναι ωφέλιμη και εύπεπτη πρωτεΐνη. Επίσης έχει άφθονα αποθέματα βιταμινών. Σε σύγκριση με το σπανάκι, το νόρι περιέχει 8 φορές περισσότερη βιταμίνη A, 9 φορές περισσότερη βιταμίνη B₁, 15 φορές περισσότερη βιταμίνη B₂, και 1,5 φορά περισσότερη βιταμίνη C. Επιπλέον, αποτελεί μια από τις ελάχιστες τροφές που είναι πλούσιες σε βιταμίνη B₁₂, και περιέχει έξι ακόμα τύπους της σειράς των βιταμινών B.

Τα φύκια είναι πλουσιότερα σε ορυκτά στοιχεία απ’ όλες σχεδόν τις άλλες τροφές. Υπολογίζεται ότι το 7 ως το 38 τοις εκατό απ’ όσο ζυγίζει το φύκι σε ξηρή μορφή, αποτελείται από «τα ορυκτά στοιχεία που χρειάζονται οι άνθρωποι, περιλαμβανομένων του ασβεστίου, του νατρίου, του μαγνησίου, του καλίου, του φωσφόρου, του ιωδίου, του σιδήρου και του ψευδαργύρου». Για παράδειγμα, το γουακάμε, ένα άλλο είδος δημοφιλούς φυκιού, περιέχει 13 φορές περισσότερο ασβέστιο απ’ ό,τι το γάλα. Όσοι πάσχουν από αναιμία θα ενδιαφέρονται να μάθουν ότι η περιεκτικότητα του σιδήρου στα εδώδιμα θαλάσσια άλγη είναι από δύο ως δέκα και πλέον φορές μεγαλύτερη απ’ ό,τι στον κρόκο του αβγού ή στο σπανάκι. Και το ιώδιο που βρίσκεται στα φύκια είναι ίσως η αιτία για το ότι η βρογχοκήλη αποτελεί ασθένεια που σπάνια παθαίνουν οι Ιάπωνες.

Αλλά υπάρχουν κι άλλα οφέλη. Οι ίνες των θαλάσσιων φυτών είναι πιο μαλακές από τις ίνες των χερσαίων χορταρικών. Συνεπώς, είναι καλές για τη ρύθμιση της λειτουργίας των εντέρων. Οι Ιάπωνες επιστήμονες έχουν εξακριβώσει ότι στα φύκια υπάρχει ένα στοιχείο που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την υψηλή πίεση του αίματος, το οποίο λέγεται λαμινίν. Επίσης, ερευνούν ορισμένα συστατικά των φυκιών που διαπιστώνεται ότι, σε διάφορα τεστ που γίνονται στα ζώα, ελαττώνουν τη χοληστερίνη του αίματος και τα λιπίδια.

Αρετές που δεν Έχουν Εξυμνηθεί

Ακόμα κι αν νομίζετε ότι ποτέ δεν θα μπορέσετε να φάτε με όρεξη φύκι, μπορεί να το τρώτε ήδη μαζί με κάθε κουταλιά παγωτού ή γιαουρτιού ή κάθε φορά που βάζετε από το αγαπημένο σας σιρόπι ή γεύεστε το αγαπημένο σας τυρί. Ακόμα, κάθε φορά που απλώνετε λίγη λοσιόν στο πρόσωπό σας ή χρησιμοποιείτε οδοντόκρεμα ή καταπίνετε ένα χάπι ταχείας απορρόφησης, μπορεί και πάλι να επωφελείστε από το ταπεινό φύκι.

Αυτό συμβαίνει επειδή τα κυτταρικά τοιχώματα στα περισσότερα φαιά φύκια περιέχουν μια ουσία που ονομάζεται αλγίνη ή αλγινάτη. Η ουσία αυτή έχει μερικές πολύ ξεχωριστές ιδιότητες που συντελούν στο να περιλαμβάνεται σ’ ένα ευρύ φάσμα καταναλωτικών προϊόντων. Αυτή αποτελεί καλό σταθεροποιητή γαλακτωμάτων και αιωρημάτων. Έτσι, χρησιμοποιείται σε εύπεπτες τροφές, σε καλλυντικά και σε φαρμακευτικά είδη. Η αλγινάτη χρησιμοποιείται και στην παρασκευή χρωστικών ουσιών που έχουν ως βάση το νερό, υφαντουργικών προϊόντων, χαρτιού και ούτω καθεξής.

Το κελπ είναι δυνατό να υποστεί ζύμωση με σκοπό την παραγωγή μεθανίου, και οι ερευνητές πιστεύουν ότι μέχρι και το 10 τοις εκατό των ενεργειακών αναγκών της Ιαπωνίας θα μπορούσαν να καλυφτούν μέσω αυτής της πηγής. Αυτή τη στιγμή, κατασκευαστές γεωργικών χημικών προϊόντων εξετάζουν ένα στοιχείο που βρίσκεται στο κόκκινο φύκι και το οποίο είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό ως εντομοκτόνο, ενώ παράλληλα είναι εντελώς ακίνδυνο για τους ανθρώπους. Πρόσφατα, στον τομέα της βιοτεχνολογίας στην Ιαπωνία, έχει κάνει την εμφάνισή του ένα πρωτότυπο είδος «βιοχάρτου» που κατασκευάζεται από την αλγινάτη και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεχνητό δέρμα και να έχει κι άλλες ιατρικές εφαρμογές. Από τα φύκια φτιάχνονται ζωοτροφές, λιπάσματα, αντιβιοτικά κι ένα σωρό άλλα προϊόντα.

Γι’ αυτό, την επόμενη φορά που θα δείτε αυτό το γλοιώδες, ενοχλητικό πράγμα στην παραλία ή μπλεγμένο γύρω από τα πόδια σας, απλώς θυμηθείτε ότι αυτά τα ταπεινά θαλάσσια φυτά περιέχουν άφθονα καλά στοιχεία, τα οποία περιμένουν να ανακαλυφθούν και να χρησιμοποιηθούν. Άλλωστε, δεν είναι τόσο άχρηστα όσο τα θεωρούν μερικοί!

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Νόστιμοι Τρόποι για να Δοκιμάσετε τα Φύκια

Διάφορα είδη φυκιών διατίθενται στο εμπόριο σε καταστήματα τροφίμων ή υγιεινών τροφών στην Ιαπωνία, στην Κορέα και στην Κίνα ή ακόμα και σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα σούπερ μάρκετ τροφίμων. Συνήθως κυκλοφορούν με τη μορφή ξηρών φύλλων σε πακέτα. Μερικά καταστήματα τα πουλούν μαριναρισμένα σε σάλτσα σόγιας. Οι πιο συνηθισμένες ποικιλίες είναι το γουακάμε, το νόρι, και το κόμπου.

Ο ευκολότερος τρόπος να δοκιμάσετε τα γουακάμε είναι να τα βάλετε στη σαλάτα ή στη σούπα σας. Απλώς τα αφήνετε να μουσκέψουν στο νερό, τα ξεπλένετε για να φύγει το αλάτι, τα κόβετε σε μικρά κομμάτια και τα ρίχνετε από πάνω. Μπορείτε να προσθέσετε μαριναρισμένο φύκι σε ρύζι μαγειρεμένο στον ατμό ή σε άλλα φαγητά.

Το πολύ δημοφιλές σούσι δεν είναι παρά ρύζι τυλιγμένο σε νόρι, στο οποίο έχει προστεθεί αγγούρι, αβγό ή διάφορα θαλασσινά—τόνος, σολωμός, γαρίδα, αστακός και άλλα. Αν νομίζετε ότι δεν μπορείτε να φάτε ωμό ψάρι, δοκιμάστε να τυλίξετε φέτες τυρί ή αγγούρι σε καρυκευμένα φύλλα νόρι.

Στα παιδιά θα αρέσει το τραγανιστό, ξεροτηγανισμένο κόμπου. Αφαιρέστε το αλάτι, και βουτήξτε το σε λάδι, σε μέτρια θερμοκρασία, για ένα με δύο δευτερόλεπτα, ή απλώς ψήστε μικρά κομμάτια, ώσπου να γίνουν τραγανιστά.

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Επάνω: Σούσι τεμάκι (τυλιγμένο με το χέρι), με αχινό στη μέση

Αριστερά: Το νόρι, δηλαδή το κόκκινο φύκι, χρησιμοποιείται συχνότατα στο σούσι, ένα δημοφιλές φαγητό στην Ιαπωνία