Μερόη—Μαρτυρία για ένα Λησμονημένο Μεγαλείο

Από τον Ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Κένυα

Ο ΚΟΣΜΟΣ έχει σχεδόν λησμονήσει την αρχαία πόλη Μερόη. Η Μερόη—που βρισκόταν στην ανατολική όχθη του ποταμού Νείλου, περίπου 210 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Χαρτούμ, στο Σουδάν—ήταν κάποτε η περήφανη πρωτεύουσα της Αιθιοπικής Αυτοκρατορίας. Τώρα όμως, δεν είναι παρά ένα ερειπωμένο αντικείμενο μελέτης. Οι γκρεμισμένοι ναοί της, τα άδεια ανάκτορά της και τα υπολείμματα των καλλιτεχνικών της έργων δεν είναι παρά μια μακρινή ηχώ του ένδοξου παρελθόντος της. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικά από τα αρχαία ερείπια.

Εδώ είναι η τοποθεσία του ναού του Άμμωνα. Κάποτε είχε μήκος περίπου 140 μέτρα. Ακόμα και σήμερα τα απομεινάρια του προεξέχουν από την άμμο της ερήμου. Αγάλματα κριών από γρανίτη, μερικά από τα οποία φαίνονται μέχρι σήμερα, στόλιζαν σε όλο του το μήκος το φαρδύ δρόμο απ’ όπου περνούσαν οι πομπές και κατευθύνονταν στην είσοδο του ναού.

Στην περιοχή που είναι ακριβώς δίπλα στο ναό, μπορείτε ακόμα να δείτε μερικά από τα αγάλματα, τα σκαλιστά και τις ζωγραφιές που αποτελούσαν την πλούσια διακόσμηση των βασιλικών ανακτόρων. Ή μπορεί να θέλετε να θαυμάσετε τις έξοχα σκαλισμένες κολόνες που περιστοιχίζουν μια πισίνα εκεί κοντά. Το υδραυλικό σύστημα, που κάποτε διοχέτευε νερό μέσα από τα ανοιχτά στόματα λεοντοκεφαλών και το έριχνε στην πισίνα, είναι ιδιοφυές ακόμα και με τα πρότυπα του 20ού αιώνα. Οι φθορές που προκάλεσε ο χρόνος, ο ήλιος και η άμμος της ερήμου δεν έχουν ξεθωριάσει τελείως τα χτυπητά χρώματα που διακοσμούν τις κολόνες γύρω από την πισίνα.

Στο ανατολικό άκρο της Μερόης ορθώνεται ο Ναός του Ήλιου, που κάποτε κατείχε εξέχουσα θέση στη λατρεία των κατοίκων της πόλης. Μολονότι δεν έχει την επιβλητική μεγαλοπρέπεια του ναού του Άμμωνα, είναι εντούτοις διακοσμημένος πλούσια με μπλε και κίτρινα κεραμικά πλακάκια στα πατώματα και στους τοίχους, καθώς και σκαλιστές παραστάσεις στρατιωτικών θριάμβων.

Σημαντική απόδειξη για το μεγαλείο της Μερόης αποτελεί ο τόπος ενταφιασμού των νεκρών. Απέναντι από μια τεράστια έρημη πεδιάδα, αλλά και σχετικά κοντά στην πόλη, υπάρχουν αρκετές διαφορετικές πυραμίδες. Αυτά τα μαυσωλεία, αν και υστερούν σε μέγεθος και μεγαλοπρέπεια από τις μεγάλες πυραμίδες της Αιγύπτου, είναι εντούτοις επιβλητικά. Εδώ υπάρχουν άφθονες αποδείξεις για ένα λησμονημένο βασιλικό τρόπο ζωής. Στην ακμή της η Μερόη ήταν διαπρεπής πόλη—κάτι σαν Παρίσι, Ουάσινγκτον ή Μόσχα της αρχαιότητας.

Ποιοι όμως ζούσαν και δούλευαν εδώ; Και τι οδήγησε στην παρακμή αυτής της πόλης;

Ο Λαός και η Ιστορία του

Οι ιδρυτές της Μερόης ήταν Χουσίτες, δηλαδή Αιθίοπες. Στις τοιχογραφίες και στα σκαλίσματα των τοίχων φαίνονται ξεκάθαρα τα αφρικανικά χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Ο αιγυπτιακός πολιτισμός άφησε τη σφραγίδα του στη Μερόη, αλλά προς το τέλος της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ., η Αιθιοπία απελευθερώθηκε από τον έλεγχο της Αιγύπτου.

Στην ουσία, στα τέλη του όγδοου αιώνα Π.Κ.Χ., η Αιθιοπία κατέκτησε την Αίγυπτο και άσκησε την κυριαρχία της σ’ αυτήν 60 περίπου χρόνια. Συνεπώς, παρ’ όλο που πολλοί φαντάζονται ότι η Αίγυπτος ήταν η μόνη αυτοκρατορία που γεννήθηκε στην Αφρική, αυτό δεν είναι αλήθεια. Μάλιστα, ένας από τους ηγέτες της Αιθιοπίας στη διάρκεια του όγδοου αιώνα Π.Κ.Χ., ο Βασιλιάς Θιρακά, αναφέρεται στην Αγία Γραφή.

Σύμφωνα με τη Βιβλική αφήγηση, ο Ασσύριος βασιλιάς Σενναχειρείμ πολεμούσε εναντίον της Λιβνά, ενώ ταυτόχρονα ετοιμαζόταν να επιτεθεί στην Ιερουσαλήμ. Ξαφνικά, κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Βασιλιάς Θιρακά ερχόταν να πολεμήσει τους Ασσυρίους. (2 Βασιλέων 19:8, 9· Ησαΐας 37:8, 9) Ωστόσο, οι ασσυριακές επιγραφές λένε ότι ο Θιρακά ηττήθηκε στην περιοχή Ελθεκώ. Μισό αιώνα αργότερα, η αιθιοπική κυριαρχία στην Κοιλάδα του Νείλου τερματίστηκε, όταν η Ασσυρία καθυπόταξε εντελώς την Αίγυπτο.—Ναούμ 3:8-10· Ησαΐας 20:3-6.

Εκείνη την περίοδο, η πόλη Ναπάτα ήταν η πρωτεύουσα της Αιθιοπίας. Αλλά το 540 Π.Κ.Χ., άρχισε η περίοδος κυριαρχίας της Μερόης ως πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας, περίοδος που διήρκεσε 800 χρόνια. Και παρ’ όλο που η αυτοκρατορία έχασε τη δύναμη και την επιρροή της, η Μερόη ήταν ακόμα σε θέση να ασκεί κάποια εξουσία.

Στη διάρκεια της ρωμαϊκής κυριαρχίας, ένας Αιθίοπας ευνούχος βοηθήθηκε από τον Φίλιππο τον ευαγγελιστή να γίνει Χριστιανός. (Πράξεις 8:26-29, 38) Η Αγία Γραφή λέει ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν θησαυροφύλακας της Κανδάκης, της βασίλισσας των Αιθιόπων. Απ’ ό,τι φαίνεται, το όνομα Κανδάκη είναι ένας τίτλος τον οποίο απέδιδαν στις βασίλισσες που κυβερνούσαν από τη Μερόη. Συνεπώς, η Μερόη μπορεί να είχε κάποια σχέση ακόμα και με τη Χριστιανική εκκλησία.

Η Δύση μιας Αυτοκρατορίας

Γιατί, λοιπόν, πέρασε στη λησμονιά η Μερόη; Οι πληροφορίες είναι λιγοστές. Κάτι που περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα είναι το γεγονός ότι η γλώσσα των αρχαίων Χουσιτών δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί. Η μεροϊτική κυρτή γραφή που εμφανίζεται στις εισόδους των ναών, των ανακτόρων και άλλων πέτρινων κτισμάτων, τα οποία είναι διασκορπισμένα στα ερείπια, είναι μοναδική, αν και σε μια προγενέστερη περίοδο χρησιμοποιούσαν κάποια τροποποιημένη μορφή των αιγυπτιακών ιερογλυφικών. Οι μεροϊτικές λέξεις μπορούν να διαβαστούν και να προφερθούν αλλά, δυστυχώς, όχι και να κατανοηθούν. Πρέπει λοιπόν, μέχρι ενός βαθμού, να βασιστούμε σε εικασίες για να προσδιορίσουμε τι ακριβώς συνέβηκε.

Ίσως το ανερχόμενο βασίλειο της Αξούμ στέρησε από τη Μερόη την εμπορική της δύναμη, πράγμα που με τη σειρά του οδήγησε στην παρακμή της αυτοκρατορίας. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, η Αξούμ επιτέθηκε τελικά στη Μερόη και την κατέστρεψε γύρω στο 350 Κ.Χ. Έτσι, η Μερόη, οι αδελφές πόλεις και ο πολιτισμός της χάθηκαν από την ιστορία, μέχρις ότου πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως την περασμένη τους δόξα.

Τεράστιοι σωροί από σκουριές σκορπισμένες εδώ κι εκεί, στο τοπίο κοντά στην αρχαία Μερόη, δείχνουν ότι οι άνθρωποι εκεί γνώριζαν το μυστικό της τήξης των σιδηρομεταλλευμάτων, και μάλιστα σε μεγάλη κλίμακα. Ανάμεσα στα ερείπια της Μερόης, βρίσκει κανείς γεωργικά και πολεμικά εργαλεία φτιαγμένα από σίδηρο. Η θέση της Μερόης στον κύριο εμπορικό δρόμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης έφερνε στην επικράτειά της πολλούς εμπόρους και πολλά καραβάνια. Έχοντας πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό—μέσω των ορεινών περιοχών της Αιθιοπίας—και στην Αφρική προς τα δυτικά και νότια της Σαχάρας, η Μερόη μπορούσε να εξαπλώσει εύκολα τις γνώσεις και την επιρροή της σε άλλα μέρη της Αφρικής.

Εντούτοις, η Μερόη συγκαταλέγεται τώρα στα αμέτρητα άλλα βασίλεια που δοκίμασαν για σύντομο χρονικό διάστημα την εξοχότητα και τη δύναμη κι έπειτα εξαφανίστηκαν. Παρ’ όλα τα καλλιτεχνικά έργα και τον πλούτο που είχε κάποτε, η πόλη δεν είναι σήμερα παρά ένας σωρός ερείπια. Ωστόσο, αναμφίβολα αυτή η αιθιοπική πόλη του λησμονημένου μεγαλείου άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι στην ανάπτυξη και στη διάδοση του πολιτισμού σ’ ολόκληρη την Αφρική.

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Ανάγλυφη παράσταση σε πυραμίδα-μαυσωλείο

[Εικόνες/Χάρτης στη σελίδα 25]

Επάνω: Ερείπια ναού στη Μερόη

Κάτω: Πυραμίδες-μαυσωλεία στη Μερόη

[Χάρτης]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΣΟΥΔΑΝ

Μερόη

Ερυθρά Θάλασσα

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ