Η Ανθρώπινη Διακυβέρνηση Ζυγίζεται στην Πλάστιγγα

Μέρος Τέταρτο: «Εμείς, ο Λαός»

Δημοκρατία: Διακυβέρνηση από το λαό, που ασκείται είτε άμεσα είτε μέσω εκλεγμένων αντιπροσώπων.

«ΕΜΕΙΣ, Ο ΛΑΟΣ των Ηνωμένων Πολιτειών . . . επικυρώνουμε και θέτουμε σε ισχύ αυτό το Σύνταγμα». Αυτά τα αρχικά λόγια της εισαγωγής του Συντάγματος των Η.Π.Α. είναι κατάλληλα, αφού οι δημιουργοί του προόριζαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να είναι μια δημοκρατία. Η λέξη «δημοκρατία» σημαίνει «διακυβέρνηση από το λαό» ή, σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε ο Αβραάμ Λίνκολν, ο 16ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών: «διακυβέρνηση του λαού, από το λαό, για το λαό».

Η αρχαία Ελλάδα, που συχνά αποκαλείται το λίκνο της δημοκρατίας, καυχιέται ότι στις πόλεις-κράτη της και ιδιαίτερα στην Αθήνα υπήρχε δημοκρατία από τον πέμπτο κιόλας αιώνα Π.Κ.Χ. Αλλά η δημοκρατία τότε δεν ήταν ίδια με τη σημερινή. Καταρχήν, οι Έλληνες πολίτες περιλαμβάνονταν πιο άμεσα στις διαδικασίες της διακυβέρνησης. Κάθε άρρενας πολίτης ανήκε σε μια συνέλευση (εκκλησία του δήμου) που συγκεντρωνόταν κατά τη διάρκεια του έτους για να συζητήσει τα τρέχοντα προβλήματα. Με μια απλή ψηφοφορία, η πλειοψηφία της συνέλευσης καθόριζε την πολιτική της πόλης-κράτους.

Εξαιρούνταν, όμως, οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι, και δεν απολάμβαναν πολιτικά δικαιώματα. Έτσι, η δημοκρατία της Αθήνας ήταν μια αριστοκρατική μορφή δημοκρατίας μόνο για τους λίγους προνομιούχους. Ο μισός πληθυσμός έως και τα τέσσερα πέμπτα του προφανώς δεν είχε κανένα δικαίωμα να εκφέρει γνώμη για τα πολιτικά ζητήματα.

Παρ’ όλα αυτά, αυτή η διευθέτηση προώθησε πράγματι την ελευθερία του λόγου, μια και οι πολίτες που είχαν το δικαίωμα ψήφου είχαν επίσης το δικαίωμα να εκφράζουν τη γνώμη τους πριν παρθούν αποφάσεις. Τα κυβερνητικά αξιώματα ήταν προσιτά σε κάθε άρρενα πολίτη και δεν περιορίζονταν σε λίγους εκλεκτούς. Είχε σχεδιαστεί ένα σύστημα ελέγχου για να αποτρέπει την κατάχρηση της πολιτικής εξουσίας από άτομα ή ομάδες ατόμων.

«Οι ίδιοι οι Αθηναίοι ήταν περήφανοι για τη δημοκρατία τους», λέει ο ιστορικός Ντ. Μπ. Χίτερ. «Πίστευαν ότι [η δημοκρατία] ήταν ένα βήμα κοντύτερα στην ολοκληρωμένη και τέλεια ζωή, απ’ ό,τι οι εναλλακτικές μορφές διακυβέρνησης, δηλαδή η μοναρχία ή η αριστοκρατία». Η δημοκρατία φαινόταν ότι έκανε ένα θαυμάσιο ξεκίνημα.

Η Δημοκρατία Έγινε πιο Μεγάλη από το Λίκνο της

Αν εξαιρέσουμε αυτό που γίνεται σε μικρή κλίμακα στις συγκεντρώσεις μικρών πόλεων στη Νέα Αγγλία των Η.Π.Α. και σε περιορισμένο βαθμό σε μερικά καντόνια της Ελβετίας, η άμεση, αυθεντική δημοκρατία δεν υπάρχει πια. Το τεράστιο μέγεθος των σύγχρονων κρατών και τα εκατομμύρια των πολιτών τους καθιστούν πρακτικά αδύνατη τη διακυβέρνηση με τέτοιον τρόπο. Άλλωστε, πόσοι πολίτες στο σημερινό πολυάσχολο κόσμο θα είχαν τον απαραίτητο χρόνο για να τον αφιερώσουν σε ατέλειωτες ώρες πολιτικών συζητήσεων;

Η δημοκρατία μεγάλωσε κι έγινε ένας αμφιλεγόμενος ενήλικος—ένας ενήλικος με πολλά πρόσωπα. Όπως εξηγεί το περιοδικό Τάιμ (Time): «Είναι αδύνατο να χωριστεί ο κόσμος σε καθαρά δημοκρατικά και μη δημοκρατικά μπλοκ. Ανάμεσα στα καθεστώτα που ονομάζονται δημοκρατικά, υπάρχουν διαβαθμίσεις ατομικής ελευθερίας, πολυφωνίας και ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως ακριβώς υπάρχουν και διαφορετικοί βαθμοί καταπίεσης στα διάφορα δικτατορικά καθεστώτα». Όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι αναμένουν να βρουν στις δημοκρατικές κυβερνήσεις ορισμένα βασικά πράγματα, όπως ατομική ελευθερία, ισότητα, σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων και δικαιοσύνη μέσω του νόμου.

Η άμεση δημοκρατία του χθες έγινε η δημοκρατία μέσω αντιπροσώπων του σήμερα. Τα νομοθετικά σώματα, είτε έχουν ένα τμήμα μόνο είτε έχουν δύο, αποτελούνται από άτομα που είναι εκλεγμένα από το λαό—ή έχουν διοριστεί με κάποιον άλλο τρόπο—για να τον αντιπροσωπεύουν και να θεσπίζουν νόμους που υποτίθεται πως είναι για το καλό του.

Αυτή η στροφή προς τη δημοκρατία μέσω αντιπροσώπων άρχισε να εμφανίζεται το Μεσαίωνα. Κατά το 17ο και 18ο αιώνα, οι θεσμοί του 13ου αιώνα, όπως η Μάγκνα Κάρτα και το Κοινοβούλιο της Αγγλίας, σε συνδυασμό με πολιτικές θεωρίες για την ισότητα των ανθρώπων, για τα φυσικά δικαιώματα και για τον κυρίαρχο ρόλο του λαού αποκτούσαν ολοένα και μεγαλύτερο νόημα.

Μέχρι το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η χρήση του όρου «δημοκρατία» είχε γενικευτεί, αν και αντιμετωπιζόταν με κάποιο σκεπτικισμό. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) λέει: «Ακόμη και οι συντάκτες του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών το 1787 είχαν τις επιφυλάξεις τους για το αν πρέπει ο λαός να συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στις πολιτικές διαδικασίες. Ένας από αυτούς, ο Έλμπριτζ Τζέρι, αποκάλεσε τη δημοκρατία ‘το χειρότερο απ’ όλα τα πολιτικά κακά’». Παρ’ όλα αυτά, άτομα όπως ο Άγγλος Τζον Λοκ συνέχιζαν να υποστηρίζουν ότι η διακυβέρνηση βασίζεται στη συναίνεση του λαού, του οποίου τα φυσικά δικαιώματα είναι ιερά και απαραβίαστα.

Δημοκρατικά Καθεστώτα

Πολλά καθεστώτα είναι δημοκρατικά, δηλαδή κυβερνήσεις με έναν αρχηγό του κράτους που δεν είναι μονάρχης· σήμερα είναι συνήθως πρόεδρος. Ένα από τα πρώτα δημοκρατικά καθεστώτα του κόσμου εμφανίστηκε στην αρχαία Ρώμη, μολονότι η δημοκρατικότητά του, πρέπει να παραδεχτούμε, ήταν περιορισμένη. Πάντως, αυτή η περιορισμένου βαθμού δημοκρατία κράτησε πάνω από 400 χρόνια, πριν υποχωρήσει και δώσει τη θέση της σε μια μοναρχία και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Οι δημοκρατίες είναι το πιο κοινό είδος κυβέρνησης σήμερα. Από τις 219 κυβερνήσεις και διεθνείς οργανώσεις οι οποίες έχουν καταχωρηθεί σ’ ένα σύγγραμμα που κυκλοφόρησε το 1989, οι 127 αναφέρονται ως δημοκρατίες, μολονότι δεν είναι όλες δημοκρατίες μέσω αντιπροσώπων. Στην πραγματικότητα, είναι ποικίλες οι μορφές που προσλαμβάνουν αυτά τα δημοκρατικά καθεστώτα.

Μερικά δημοκρατικά καθεστώτα είναι συγκεντρωτικά συστήματα, δηλαδή, η εξουσία ασκείται από μια ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Άλλα είναι ομοσπονδιακά συστήματα, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει διαχωρισμός της εξουσίας μεταξύ δυο επιπέδων διακυβέρνησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπως δείχνει και το όνομά τους, έχουν αυτόν το δεύτερο τύπο συστήματος που είναι γνωστό ως ομοσπονδιακό σύστημα. Η εθνική κυβέρνηση φροντίζει για τα συμφέροντα του έθνους σαν συνόλου, ενώ οι κυβερνήσεις των πολιτειών ασχολούνται με τις τοπικές ανάγκες. Φυσικά, αυτοί οι ευρείς όροι εμπεριέχουν πολλές παραλλαγές.

Μερικές δημοκρατίες διενεργούν ελεύθερες εκλογές. Οι πολίτες τους μπορεί να έχουν, επίσης, στη διάθεσή τους διάφορα πολιτικά κόμματα και υποψηφίους από τους οποίους να διαλέξουν. Άλλες δημοκρατίες θεωρούν περιττές τις ελεύθερες εκλογές, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι η δημοκρατική θέληση του λαού μπορεί να εκπληρωθεί με άλλους τρόπους, όπως με την προώθηση της συλλογικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η αρχαία Ελλάδα αποτελεί ένα τέτοιο προηγούμενο, αφού κι εκεί επίσης ήταν άγνωστες οι ελεύθερες εκλογές. Τα άτομα που διοικούσαν διαλέγονταν με κλήρο και γενικά τους επιτρεπόταν να υπηρετήσουν μόνο για μια ή δυο ετήσιες περιόδους. Ο Αριστοτέλης ήταν εναντίον των εκλογών, λέγοντας ότι αυτές εισήγαν το αριστοκρατικό στοιχείο, δηλαδή την επιλογή των ‘καλύτερων ανθρώπων’. Στη δημοκρατία, ωστόσο, υποτίθεται ότι έπρεπε να παίρνουν μέρος στη διακυβέρνηση όλοι οι άνθρωποι, όχι μόνο ‘οι καλύτεροι’.

Το Καλύτερο Πολίτευμα—Μόνο σε Σύγκριση με τα Άλλα;

Ακόμη και στην αρχαία Αθήνα, η δημοκρατική διακυβέρνηση ήταν αμφιλεγόμενη. Ο Πλάτωνας την αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό. Θεωρούσαν τη δημοκρατική διακυβέρνηση αδύναμη επειδή βρισκόταν στα χέρια αμαθών ανθρώπων, που ήταν εύκολο να παρασυρθούν από τα συναισθηματικά λόγια πιθανών δημαγωγών. Ο Σωκράτης είχε υπαινιχτεί ότι η δημοκρατία δεν ήταν τίποτα παραπάνω από οχλοκρατική διακυβέρνηση. Και ο Αριστοτέλης, το τρίτο μέλος αυτής της εξέχουσας τριάδας αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ισχυριζόταν, όπως λέει το βιβλίο Η Ιστορία της Πολιτικής Θεωρίας (A History of Political Theory), ότι «όσο πιο δημοκρατική γίνεται μια δημοκρατία τόσο περισσότερο τείνει προς την οχλοκρατική διακυβέρνηση, . . . εκφυλιζόμενη σε τυραννία».

Κι άλλοι επίσης εξέφρασαν παρόμοιες αμφιβολίες. Ο Γιαβαχαρλάλ Νεχρού, πρώην πρωθυπουργός της Ινδίας, αποκάλεσε τη δημοκρατία καλή, αλλά στη συνέχεια εξήγησε: «Το λέω αυτό επειδή τα άλλα συστήματα είναι χειρότερα». Και ο Γουίλιαμ Ραλφ Ινγκ, Άγγλος κληρικός και συγγραφέας, έγραψε κάποτε: «Η δημοκρατία είναι μια μορφή διακυβέρνησης που, σύμφωνα με τη λογική, μπορούμε να πούμε, όχι ότι είναι καλή, αλλά ότι είναι λιγότερο κακή από οποιαδήποτε άλλη».

Η δημοκρατία έχει αρκετά αδύνατα σημεία. Καταρχήν, για να επιτύχει, πρέπει το κάθε άτομο να είναι πρόθυμο να βάλει την ευημερία της πλειονότητας πάνω από τα δικά του συμφέροντα. Αυτό μπορεί να σημαίνει το να υποστηρίζει φορολογικά μέτρα ή άλλους νόμους που ίσως δεν τον συμφέρουν προσωπικά, αλλά αποτελούν ανάγκη για το καλό του έθνους σαν συνόλου. Τέτοιο ανιδιοτελές ενδιαφέρον είναι δύσκολο να βρεθεί, ακόμη και στα δημοκρατικά «Χριστιανικά» έθνη.

Ένα άλλο αδύνατο σημείο το είχε εντοπίσει ο Πλάτωνας. Σύμφωνα με το βιβλίο Η Ιστορία της Πολιτικής Θεωρίας, αυτός επέκρινε «την αμάθεια και την ανικανότητα των πολιτικών, που αποτελούν την κύρια κατάρα των δημοκρατιών». Πολλοί επαγγελματίες πολιτικοί προβληματίζονται εξαιτίας της δυσκολίας που έχουν να βρουν ικανά και ταλαντούχα άτομα για να στελεχώσουν την κυβέρνηση. Ακόμη και οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι μπορεί να είναι σχεδόν ερασιτέχνες πολιτικοί. Και τώρα στην εποχή της τηλεόρασης, το πόσο εμφανίσιμος και χαρισματικός είναι ένας υποψήφιος μπορεί να του χαρίσει ψήφους που ποτέ δεν θα του χάριζαν οι διοικητικές του ικανότητες.

Άλλο ένα εμφανές μειονέκτημα των δημοκρατιών είναι το ότι χαρακτηρίζονται από αργοπορία. Ένας δικτάτορας μιλάει, και τα λόγια του γίνονται έργα! Η πρόοδος σε μια δημοκρατία μπορεί να επιβραδυνθεί από ατέλειωτες συζητήσεις. Φυσικά, η διεξοδική συζήτηση αμφιλεγόμενων ζητημάτων μπορεί να έχει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα. Όμως, όπως παρατήρησε κάποτε ο Κλέμεντ Άτλι, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας: «Δημοκρατία σημαίνει διακυβέρνηση μέσω διαλόγου, αλλά είναι αποτελεσματική μόνο όταν μπορείς να σταματήσεις τους ανθρώπους από το να μιλάνε συνεχώς».

Αλλά ακόμη και μετά το τέλος της συζήτησης, είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσον οι αποφάσεις που παίρνονται αντιπροσωπεύουν πραγματικά τη θέληση «του λαού». Ψηφίζουν οι αντιπρόσωποι σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των ψηφοφόρων τους ή, πιο συχνά, σύμφωνα με τις δικές τους; Ή μήπως εγκρίνουν απλώς με κλειστά τα μάτια την επίσημη γραμμή του κόμματός τους;

Η δημοκρατική αρχή της ύπαρξης ενός συστήματος ελέγχου για την παρεμπόδιση της διαφθοράς θεωρείται καλή ιδέα, αλλά σπάνια αποδεικνύεται αποτελεσματική. Το 1989, το περιοδικό Τάιμ μιλούσε για μια «κυβερνητική παρακμή σε όλα τα επίπεδα», αποκαλώντας μια από τις κορυφαίες δημοκρατικές κυβερνήσεις «διογκωμένο, μη αποτελεσματικό και ανίσχυρο γίγαντα». Ο εισηγητής μιας ειδικής επιτροπής που συστήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 για να κάνει έρευνα για σπατάλες μιας άλλης κυβέρνησης αισθάνθηκε την ανάγκη να εκφράσει τη βαθιά του θλίψη λέγοντας: «Η διακυβέρνηση ασκείται με απαίσιο τρόπο».

Γι’ αυτούς και για πολλούς άλλους λόγους, οι δημοκρατίες πολύ δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν ιδανικές κυβερνήσεις. Η φανερή αλήθεια, όπως τονίστηκε από τον Τζον Ντράιντεν, έναν Άγγλο ποιητή του 17ου αιώνα, είναι ότι «οι πολλοί μπορούν να κάνουν λάθη τόσο χονδροειδή όσο και οι λίγοι». Ο Χένρι Μίλερ, Αμερικανός συγγραφέας, ήταν κάπως ωμός, αλλά οπωσδήποτε ακριβής, όταν είπε σαρκαστικά: «Τυφλοί οδηγούν τυφλούς. Αυτό είναι το δημοκρατικό σύστημα».

Στον Τάφο της;

Η δημοκρατική διακυβέρνηση έχει κερδίσει μεγαλύτερη αποδοχή αυτόν τον αιώνα απ’ ό,τι ποτέ άλλοτε. Οι πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στην Ανατολική Ευρώπη υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Παρ’ όλα αυτά, «η φιλελεύθερη δημοκρατία αντιμετωπίζει τώρα σοβαρά προβλήματα σ’ όλο τον κόσμο», έγραψε ο δημοσιογράφος Τζέιμς Ρέστον πριν από μερικά χρόνια. Ο Ντάνιελ Μόινιχαν προειδοποίησε ότι «η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν αποτελεί ανερχόμενη ιδεολογία» και ότι «οι δημοκρατίες φαίνεται να εξαφανίζονται». Ο Βρετανός ιστορικός Αλεξάντερ Τάιλερ είπε ότι μια δημοκρατική κυβέρνηση δεν μπορεί να διαρκέσει απεριόριστα, επειδή «πάντα καταρρέει εξαιτίας της χαλαρής οικονομικής πολιτικής». Φυσικά, υπάρχουν και αντιρρήσεις γι’ αυτή την άποψη.

Όπως και να έχουν τα πράγματα, η δημοκρατία είναι φανερό ότι αποτελεί συνέχεια της τάσης που πρωτοεμφανίστηκε στην Εδέμ, όταν οι άνθρωποι αποφάσισαν να κάνουν τα πράγματα με το δικό τους τρόπο, κι όχι με τον τρόπο που ήθελε ο Θεός. Είναι η ύστατη μορφή ανθρώπινης διακυβέρνησης, αφού απλώνεται για να περιλάβει όλα τα άτομα, τουλάχιστον θεωρητικά, στις κυβερνητικές διαδικασίες. Αλλά το λατινικό ρητό Βοξ πόπουλι, βοξ Ντέι (Vox populi, vox Dei), «φωνή λαού φωνή Θεού», δεν είναι αληθινό. Έτσι, εκείνοι που υποστηρίζουν τη δημοκρατική ανθρώπινη διακυβέρνηση πρέπει να είναι πρόθυμοι να μοιραστούν την ευθύνη των πράξεών της.—Παράβαλε 1 Τιμόθεον 5:22.

Το γεγονός αυτό έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα από το 1914. Σ’ αυτό το καθοριστικό για το μέλλον έτος, η θεϊκή διακυβέρνηση άρχισε να ασκείται μ’ ένα μοναδικό τρόπο. Η Μεσσιανική Βασιλεία του Θεού είναι τώρα έτοιμη να αναλάβει τον πλήρη έλεγχο των ανθρώπινων υποθέσεων. Όλοι οι τύποι ανθρώπινης διακυβέρνησης—περιλαμβανομένων και των δημοκρατικών—ζυγίζονται στην πλάστιγγα. Ανάλογα με το βαθμό στον οποίο τις υποστηρίζει ο καθένας μας ατομικά, ζυγιζόμαστε κι εμείς μαζί τους.—Δανιήλ 2:44· Αποκάλυψις 19:11-21.

[Πλαίσιο στη σελίδα 12]

«Του περιπατούντος ανθρώπου δεν είναι το να κατευθύνη τα διαβήματα αυτού».—Ιερεμίας 10:23

[Πλαίσιο στη σελίδα 14]

«Υπάρχει οδός, ήτις φαίνεται ορθή εις τον άνθρωπον, αλλά τα τέλη αυτής φέρουσιν εις θάνατον».—Παροιμίαι 14:12

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Εκείνοι που υποστηρίζουν τη δημοκρατική ανθρώπινη διακυβέρνηση πρέπει να είναι πρόθυμοι να μοιραστούν την ευθύνη των πράξεών της

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στης σελίδα 11]

U.S. National Archives photo