Η Ιστορία του Αμιάντου—Από Σωτήρας, Θανάσιμη Απειλή

ΔΕΝ πάει πολύς καιρός από τότε που οι κάτοικοι ενός πάρκου με τροχόσπιτα στην Αριζόνα των Η.Π.Α. αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα σπιτικά τους και τα αποκτήματά τους στην κυβέρνηση και να μετακομίσουν. Τα πάντα μέσα στο πάρκο, από τα τροχόσπιτα μέχρι τα έπιπλα και τα παιχνίδια των παιδιών, τα κατέστρεψαν συστηματικά—τα έσπασαν σε κομμάτια και τα έθαψαν κάτω από στρώματα διηθητικού χαρτιού, χαλικιών και χώματος. Γιατί; Μήπως εξαιτίας ραδιενέργειας; Τοξικών χημικών ουσιών; Μολυσμένου νερού; Όχι· το πάρκο με τα τροχόσπιτα βρισκόταν πάνω από τα κατάλοιπα μιας παλιάς εγκατάστασης επεξεργασίας ορυκτών. Είχε μολυνθεί από αμίαντο.

Αυτός ο αιώνας υπήρξε ταραχώδης για τον αμίαντο—έπεσε ιλιγγιωδώς από τον κολοφώνα της δημοτικότητας στα βάθη του διασυρμού. Ενώ κάποτε ήταν ο ευνοούμενος της βιομηχανίας και ο επίτιμος σωτήρας αναρίθμητων ανθρώπων από τη φωτιά, τώρα ο αμίαντος κατηγορείται για συνενοχή στο θάνατο κυριολεκτικά εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ο αμίαντος κατέχει την αμφίβολη διάκριση ότι έφερε επανάσταση στην οικοδομική βιομηχανία—όχι μια φορά, αλλά δυο: Την πρώτη φορά, όταν η χρήση του στα κτίρια έγινε παγκόσμια μόδα· τη δεύτερη, όταν η βιαστική προσπάθεια να τον αφαιρέσουν ξανά έγινε, μερικές φορές, φρενίτιδα.

Σχολεία, γραφεία και πολυκατοικίες έκλεισαν, με μνημειώδες κόστος για τους φορολογουμένους, τους ιδιοκτήτες και τους κατοίκους. Ένα παλιρροϊκό κύμα μηνύσεων κατέκλυσε το νομικό σύστημα. Και ο φόβος άλλαξε τις ζωές των ανθρώπων—όλα αυτά εξαιτίας του αμιάντου.

Αλλά τι είναι ο αμίαντος; Από πού προέρχεται; Είναι στ’ αλήθεια τόσο επικίνδυνος;

Το Πολυτάραχο Παρελθόν του

Σε αντίθεση με τη γνώμη μερικών, ο αμίαντος δεν είναι απλώς μια ακόμα αποτυχία της σύγχρονης τεχνολογίας, ένα ακόμα «πνευματικό παιδί» των εργαστηρίων που «παραφρόνησε». Όχι, ο αμίαντος είναι ένα ορυκτό που εξορύσσεται από τη γη. Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, ο αμίαντος είναι μια ομάδα ορυκτών—υπάρχουν έξι τύποι που είναι εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους. Όλοι, όμως, έχουν ινώδη δομή και επιδεικνύουν εξαιρετική αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον αμίαντο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Πολλούς αιώνες πριν από τον Χριστό, Φινλανδοί χωρικοί τον αναμείγνυαν σε κεραμικά σκεύη και ‘στοκάριζαν’ μ’ αυτόν τις ρωγμές στις ξύλινες καλύβες τους. Οι αρχαίοι Έλληνες τον χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή φιτιλιών για λάμπες. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι ύφαιναν τις ίνες του αμιάντου και τις έκαναν ύφασμα για πετσέτες, δίχτυα, ακόμα και γυναικείες καλύπτρες. Αυτά τα υφάσματα καθαρίζονταν πολύ εύκολα: Τα έριχναν απλώς σε δυνατή φωτιά και όταν τα έβγαζαν ήταν λαμπερά και κατάλευκα!

Λέγεται πως, τον καιρό του μεσαίωνα, ο Αυτοκράτορας Καρλομάγνος έπεισε κάποιους αλλόφυλους καλεσμένους του ότι είχε υπερφυσικές δυνάμεις όταν έριξε ένα τραπεζομάντηλο από αμίαντο στη φωτιά και κατόπιν το τράβηξε χωρίς αυτό να έχει το παραμικρό κάψιμο. Μερικοί έμποροι του μεσαίωνα, που είχαν επιχειρηματικό μυαλό, έφτασαν στο σημείο να πουλάνε σταυρούς από αμίαντο, παρουσιάζοντας την αντοχή τους στη φωτιά ως απόδειξη ότι ήταν κατασκευασμένοι από το ξύλο του «αληθινού σταυρού»!

Ωστόσο, μέχρι το 19ο αιώνα, ο αμίαντος ήταν απλώς κάτι το αξιοπερίεργο. Τα πράγματα άλλαξαν με την έναρξη της βιομηχανικής εποχής. Το 19ο αιώνα ο κόσμος της βιομηχανίας συνειδητοποίησε ότι ο αμίαντος δεν είναι μόνο πυρίμαχος· είναι επίσης ανθεκτικός στη διάβρωση και αποτελεί καλό μονωτικό υλικό. Ο αμίαντος σύντομα χρησιμοποιήθηκε στα αμιαντόχαρτα για κάλυψη οροφών, στα κεραμίδια, στα πλακάκια, στα μονωτικά υλικά, στα μείγματα του μπετόν, στους τσιμεντένιους σωλήνες, στην άσφαλτο, στις αυλαίες των θεάτρων, στα υλικά τριβής των φρένων, ακόμα και στα φίλτρα. Τελικά, βρέθηκαν περίπου 3.000 χρήσεις για τον αμίαντο.

Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα ο αμίαντος στήριζε μια ανθίζουσα παγκόσμια βιομηχανία. Ανακαλύφτηκαν μεγάλα κοιτάσματα στα Ουράλια Όρη της Σοβιετικής Ένωσης, στις Άλπεις της βόρειας Ιταλίας, στο Βερμόντ των Ηνωμένων Πολιτειών και στη Νότια Αφρική. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η παγκόσμια παραγωγή αμιάντου πλησίασε τους έξι εκατομμύρια τόνους το χρόνο.

Το Τρομερό Τίμημα

Εντούτοις, αυτή η ταχεία άνοδος σε δημοτικότητα συνοδεύτηκε από δυσοίωνες προβλέψεις. Μάλιστα, πριν από 19 ολόκληρους αιώνες, ο Ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος είχε επισημάνει ότι οι δούλοι που εργάζονταν σε ορυχεία αμιάντου φαινόταν να παρουσιάζουν αναπνευστικά προβλήματα. Αυτός έδωσε την πρώτη από τις πολλές προειδοποιήσεις.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι γιατροί στην Ευρώπη άρχισαν να παρατηρούν ότι οι εργάτες αμιάντου πέθαιναν από ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος. Έφτασε το 1918 και μερικές ασφαλιστικές εταιρίες ήδη αρνούνταν να καλύψουν αυτούς τους εργάτες, επειδή η διάρκεια της ζωής τους ήταν ασυνήθιστα σύντομη. Μέχρι τη δεκαετία του 1930, οι νεκροψίες είχαν επιβεβαιώσει το γεγονός ότι η υπερβολική έκθεση στον αμίαντο μπορούσε πράγματι να αποβεί μοιραία. Οι μικροσκοπικοί, όμοιοι με βελόνες, κρύσταλλοι, που συναντώνται σε πολλούς τύπους αμιάντου, μπορούν να εισχωρήσουν βαθιά μέσα στους πνεύμονες ή ακόμα και στην περιτοναϊκή κοιλότητα, και να παραμείνουν εκεί, προκαλώντας μερικές φορές κάποια ασθένεια δεκαετίες αργότερα. Οι ακόλουθες είναι μερικές από τις πιο συνηθισμένες ασθένειες που σχετίζονται με τον αμίαντο:

Αμιάντωση. Η πιο κοινή πάθηση ειδικά ανάμεσα σ’ εκείνους που είχαν εκτεθεί στον αμίαντο επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι μια φλεγμονή του πνευμονικού ιστού η οποία βαθμιαία προκαλεί την ακαμψία του και φράζει τις κυψελίδες των πνευμόνων. Η αμιάντωση προκαλεί δύσπνοια και καθιστά τους πνεύμονες πιο ευάλωτους σε μολύνσεις όπως η πνευμονία και η βρογχίτιδα, οι οποίες με τη σειρά τους αποδεικνύονται πολύ πιο επικίνδυνες για τους ανθρώπους που πάσχουν από αμιάντωση. Η αμιάντωση είναι ανίατη και μπορεί να επιφέρει το θάνατο.

Καρκίνος του πνεύμονα. Επίσης πολύ κοινή πάθηση, η οποία θανατώνει περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι η αμιάντωση. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, το γεγονός ότι όταν η έκθεση στον αμίαντο συνδυαστεί με το κάπνισμα, οι πιθανότητες προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα εκτοξεύονται στα ύψη—είναι πολύ περισσότερες από το απλό άθροισμα των κινδύνων από το κάπνισμα και από την έκθεση στον αμίαντο.

Μεσοθηλίωμα. Μια σπάνια αλλά εξαιρετικά θανατηφόρα μορφή καρκίνου. Προσβάλλει τη μεμβράνη που περιβάλλει τη θωρακική ή την περιτοναϊκή κοιλότητα. Μπορεί να εμφανιστεί ακόμα κι έπειτα από περιορισμένη έκθεση στο ορυκτό και μπορεί να εκδηλωθεί με καθυστέρηση μέχρι και 40 ετών.

Σύμφωνα με το Διεθνές Περιοδικό για τις Υπηρεσίες Υγείας (International Journal of Health Services), ο αμίαντος θα επιφέρει από διακόσιες ως τριακόσιες χιλιάδες πρόωρους και οδυνηρούς θανάτους ανάμεσα στα έτη 1986 και 2000, στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο. Αν αυτό αληθεύει, τότε ισοδυναμεί με τον αριθμό του αμερικανικού στρατιωτικού προσωπικού που σκοτώθηκε στις μάχες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Υπερβολική Αντίδραση;

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί επιστήμονες διατείνονται ότι οι αντιδράσεις, όσον αφορά την απειλή του αμιάντου, υπήρξαν υπερβολικές. Ισχυρίζονται ότι μερικοί επιστήμονες υπερβάλλουν για τους κινδύνους, δημιουργώντας έτσι μια διαδεδομένη «ινοφοβία», μια κατάσταση πανικού η οποία επέφερε περισσότερο κακό παρά καλό.

Για παράδειγμα, η Μπρουκ Μόσμαν, του Ιατρικού Κολεγίου του Πανεπιστημίου του Βερμόντ, ήταν επικεφαλής μιας ομάδας επιστημόνων οι οποίοι έγραψαν ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επιστήμη (Science). Η Μόσμαν και οι συνεργάτες της επικρίνουν το γεγονός ότι ξοδεύονται τεράστια χρηματικά ποσά στην προσπάθεια να αφαιρεθεί από τα γραφεία και τα σχολεία ο αμίαντος, συχνά για να αποφύγουν επίπεδα έκθεσης τόσο χαμηλά, που—όπως λένε—είναι στην ουσία αβλαβή.

Μάλιστα, εκφράζουν κατηγορίες ότι, σε μερικά κτίρια τα οποία είναι υποψήφια για αφαίρεση του αμιάντου, υπάρχει στην πραγματικότητα λιγότερος αμίαντος μέσα στο κτίριο απ’ ό,τι έξω. Παρέθεσαν στατιστικές που έδειχναν ότι τα παιδιά κινδυνεύουν πολύ περισσότερο όταν κάνουν ποδήλατο ή από έναν τυχαίο κεραυνό παρά από τα τόσο χαμηλά επίπεδα αμιάντου. Εκτός αυτού, πολλά προγράμματα για την απομάκρυνση του αμιάντου εφαρμόστηκαν τόσο βιαστικά και απρόσεχτα που στην πραγματικότητα αύξησαν τα επίπεδα του αμιάντου στα κτίρια καθώς σήκωναν όλη τη σκόνη. Σε τέτοιες περιπτώσεις θα ήταν ασφαλέστερο να αφήσουν απλώς τον αμίαντο στη θέση του και να τον απομονώσουν.

Επιπλέον, πολλά ευρωπαϊκά κράτη, στους νόμους τους που αφορούν τον αμίαντο, αναγνωρίζουν ότι δεν έχουν όλες οι ποικιλίες του ορυκτού τέτοιες ίνες που μοιάζουν με βελόνες. Ο χρυσοτιλικός αμίαντος αποτελείται από μακρύτερες, ελικοειδείς ίνες, οι οποίες παγιδεύονται και αποβάλλονται από τους πνεύμονες με μεγαλύτερη ευκολία. Περίπου το 95 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής αμιάντου ανήκει σ’ αυτή την ποικιλία. Ο αμφίβολος ή αμφιβολιτικός αμίαντος, που φαίνεται πως προκαλεί τις περισσότερες περιπτώσεις μεσοθηλιώματος, χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.

Η Μόσμαν και οι συνεργάτες της απορρίπτουν επίσης τη ‘θεωρία της μιας ίνας’—τον ισχυρισμό πως ακόμα και μια μόνο ίνα αμιάντου μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Στο κάτω-κάτω, ο αμίαντος υπάρχει στη φύση. Σύμφωνα μ’ ένα συντάκτη του περιοδικού Επιστήμη, ο καθένας μας αναπνέει περίπου ένα εκατομμύριο ίνες αμιάντου κάθε χρόνο!

Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι απόψεις δεν καθησυχάζουν όλους τους επιστήμονες. Ο Δρ Ίρβιν Τζ. Σέλικοφ, ο οποίος το 1964 έκανε μια βαρυσήμαντη μελέτη σχετικά με τους κινδύνους από τον αμίαντο, επιμένει ότι τα χαμηλά επίπεδα έκθεσης στον αμίαντο μπορεί πράγματι να είναι επικίνδυνα. Πολλοί επιστήμονες συμφωνούν μαζί του. Αυτοί ενδιαφέρονται κυρίως για τα σχολικά κτίρια. Όπως ισχυρίζονται, απλώς το να μετράει κάποιος το ποσοστό του αμιάντου στον αέρα δεν έχει νόημα, επειδή ο κίνδυνος παρουσιάζεται μόνο σε πολύ συγκεκριμένες πηγές αμιάντου, όπως είναι οι μονωμένοι σωλήνες και λέβητες. Τα περίεργα ή τα άτακτα παιδιά είναι πιθανόν να ανακαλύψουν και να πειράξουν τέτοιες πηγές· οι επιστάτες και οι συντηρητές ίσως εκτίθενται τακτικά στον αμίαντο.

Οι επιστήμονες διαφωνούν επίσης αναφορικά με τους κινδύνους του χρυσοτιλικού αμιάντου. Μια διεθνής διάσκεψη επιστημόνων, η οποία έγινε την άνοιξη του 1990, απάντησε στο άρθρο της Μόσμαν στο περιοδικό Επιστήμη υποστηρίζοντας ότι ο χρυσοτιλικός αμίαντος είναι εξίσου επικίνδυνος όπως και οι άλλες ποικιλίες. Επιπλέον, μερικοί καταγγέλλουν ότι οι επιστήμονες που ελαχιστοποιούν τους κινδύνους του αμιάντου απλώς χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία αμιάντου, η οποία πληρώνει μερικούς απ’ αυτούς για να καταθέσουν στα δικαστήρια.

Ο Παράγοντας Απληστία

Τέτοιες κατηγορίες, αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, στιγματίζουν τους κατηγορουμένους ως άπληστους. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η απληστία είναι ένα χρόνιο χαρακτηριστικό στην ιστορία του αμιάντου στον αιώνα μας.

Η βιομηχανία αμιάντου έχει κατηγορηθεί για σκανδαλώδη απληστία, επειδή κράτησε τους εργάτες στο σκοτάδι όσον αφορά τους κινδύνους που εγκυμονεί η έκθεση στον αμίαντο. Πολλές αποφάσεις δικαστηρίων έχουν επιβάλει χρηματικές ποινές στις βιομηχανίες αμιάντου, επειδή δεν φρόντισαν να ενημερώσουν τους εργαζομένους για τους κινδύνους που διέτρεχαν. Και παρ’ όλη αυτή τη διαμάχη, οι εταιρίες αμιάντου εξακολουθούν να εξάγουν τα προϊόντα τους στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες οι οποίες δεν έχουν ακόμα απαγορεύσει αυτό το υλικό—και στις οποίες οι εργάτες των εργοστασίων δεν προστατεύονται πάντα απ’ αυτό με τον κατάλληλο τρόπο.

Οι κατηγορίες για απληστία στρέφονται επίσης και εναντίον των επιχειρήσεων αφαίρεσης του αμιάντου. Οι επικριτές εκφράζουν την αποδοκιμασία τους για το εξωφρενικό κόστος που συχνά κυμαίνεται από 250 ως 500 δολάρια (περ. 37.500-75.000 δρχ.) το τετραγωνικό μέτρο—πάνω από εκατό φορές το αρχικό κόστος της τοποθέτησης του αμιάντου. Έχουν επίσης αναφερθεί περιπτώσεις διαφθοράς. Πολλές εταιρίες που ασχολούνται με την αφαίρεση του αμιάντου πιάστηκαν να δωροδοκούν κυβερνητικούς αξιωματούχους ώστε αυτοί να παραβλέψουν τις παράνομες και επικίνδυνες μεθόδους που χρησιμοποιούν οι εταιρίες για την αφαίρεση και την απομάκρυνση του υλικού. Έχει γίνει γνωστό ότι διεφθαρμένοι ιδιοκτήτες αναθέτουν σε ασυνείδητες εταιρίες να αφαιρέσουν τον αμίαντο με ακατάλληλο τρόπο μόνο και μόνο για να εξοικονομήσουν χρήματα. Συχνά, οι εργάτες που προσλαμβάνονται δεν έχουν ιδέα για τους κινδύνους της δουλειάς τους, δεν φοράνε προστατευτικά ρούχα και έχει γίνει γνωστό ότι πετάνε παράνομα τον αμίαντο—ακόμα και σε πάρκα.

Ο Αμίαντος κι Εσείς

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει κάποια ελπίδα σ’ αυτή τη σκοτεινή ιστορία. Σε όλο τον κόσμο γίνεται ενημέρωση για τους διάφορους κινδύνους του αμιάντου. Πολλές κυβερνήσεις περιορίζουν τη χρήση του αμιάντου ή, τουλάχιστον, φροντίζουν ώστε οι εργάτες που ασχολούνται με το ορυκτό αυτό να φοράνε προστατευτικό εξοπλισμό.

Τι πρέπει να κάνετε αν νομίζετε ότι υπάρχει αμίαντος στο σπίτι σας ή στον τόπο της εργασίας σας; Πρώτα απ’ όλα, μόνο το εργαστηριακό τεστ μπορεί να εξακριβώσει αν είναι πράγματι αμίαντος ή όχι. Δεύτερον, μην πανικοβληθείτε. Ο πανικός έχει κάνει μερικούς να προσπαθήσουν να αφαιρέσουν μόνοι τους τον αμίαντο, πράγμα που συχνά είναι παράνομο και πολύ πιο επικίνδυνο από το να αφήσουν τον αμίαντο στη θέση του. Πριν κάνετε οτιδήποτε συμβουλευτείτε τους ειδικούς. Μόνο σε μια αξιόπιστη και εξουσιοδοτημένη εταιρία θα πρέπει να επιτραπεί να αφαιρέσει τον αμίαντο ή να τον απομονώσει, ανάλογα με την περίπτωση.

Αν δεν έχετε άλλη επιλογή από το να δουλεύετε σε εργασία σχετική με τον αμίαντο, είναι πολύ σημαντικό να φοράτε τον προστατευτικό εξοπλισμό και να διατηρείτε υγρό το υλικό, ώστε οι ίνες να μην μπορούν να μεταφερθούν από τον αέρα—ανεξάρτητα από το πόσο άβολα μπορεί να σας φαίνονται όλα αυτά. Σε μια έρευνα που έγινε σε 405 εργάτες στην Αίγυπτο, διαπιστώθηκε ότι μόνο το 31,4 τοις εκατό των εργατών φορούσαν τον προστατευτικό τους εξοπλισμό όταν εργάζονταν.

Τέλος, μην καπνίζετε! Σε μια μελέτη που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες, διαπιστώθηκε ότι το 34 τοις εκατό των εργατών αμιάντου ήταν καπνιστές παρά το ότι ανησυχούσαν για τον καρκίνο και παρά το γεγονός ότι οι καπνιστές έχουν περίπου 50 φορές περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν από διαταραχές που σχετίζονται με τον αμίαντο.

Φυσικά, οι ειδικοί εξακολουθούν να διαφωνούν σχετικά με το πόσο επικίνδυνος είναι ο αμίαντος και για το αν υπάρχει οποιοδήποτε ασφαλές επίπεδο έκθεσης σ’ αυτόν. Ίσως συνεχίσουν να διαφωνούν, εκτοξεύοντας με θυμό στατιστικές και μελέτες ο ένας στον άλλον, μέχρι την ημέρα που ο άνθρωπος θα πάψει να ‘διαφθείρει τη γη’ και να χρησιμοποιεί τους πόρους της με εσφαλμένο τρόπο. (Αποκάλυψις 11:18) Αλλά μέχρι τότε, η σοφή πορεία ίσως είναι, αν κάνουμε λάθος, αυτό να είναι προς την πλευρά της ασφάλειας.

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Χαρακτηριστική εγκατάσταση αμιάντου, περιλαμβανομένων και των χώρων απολύμανσης. Από αριστερά προς τα δεξιά: 1. περιοχή εργασίας· 2. δωμάτιο εξοπλισμού· 3. φραγή αέρος· 4. ντους· 5. φραγή αέρος· 6.  καθαρό δωμάτιο