Ραδόνιο—Κίνδυνος Μέσα στο Σπίτι Σας;

ΕΝΑΣ μηχανικός ο οποίος εργαζόταν στον πυρηνικό ηλεκτροπαραγωγό σταθμό του Λίμερικ, στις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, διαπίστωσε ότι το σώμα του έθετε σε λειτουργία το συναγερμό ανίχνευσης της ραδιενέργειας, προτού ακόμη μπει στην περιοχή του σταθμού. Όταν πλέον αποδείχτηκε ότι δεν έπαιρνε ραδιενέργεια από τον πυρηνικό σταθμό, έγινε έλεγχος στο σπίτι του και ανακαλύφθηκε ότι αυτό ήταν η εστία της μόλυνσης.

Ένας 68χρονος ιεραπόστολος ο οποίος βρισκόταν στο στάδιο της ανάρρωσης έπειτα από μια καρδιοχειρουργική επέμβαση διπλής παράκαμψης δυσκολευόταν να υπερνικήσει την αναιμία του, παρ’ όλο που έπαιρνε φάρμακα για να βελτιώσει την ποιότητα του αίματός του. Μια από τις ερωτήσεις που του έκανε ο γιατρός ήταν: «Έχετε ποτέ εκτεθεί σε ραδιενέργεια;»

«Ναι», απάντησε εκείνος. «Όταν ήμουν γύρω στα 20, δούλεψα δυο χρόνια τεχνικός σε εργοστάσιο, όπου ήμουν εκτεθειμένος σε ραδόνιο».

«Ίσως το πρόβλημά σας να οφείλεται σ’ αυτό», συμπέρανε ο γιατρός.

Τόσο ο μηχανικός στον πυρηνικό ηλεκτροπαραγωγό σταθμό όσο και ο άνθρωπος που υπέφερε από αναιμία είχαν εκτεθεί σ’ έναν αόρατο κίνδυνο, το ραδόνιο.

‘Ραδόνιο. Τι είναι αυτό; Θα μπορούσε να αποτελεί κίνδυνο μέσα στο σπίτι μου;’ ίσως ρωτήσετε.

Τι Είναι;

Το ραδόνιο, ένα άοσμο, άχρωμο αέριο, είναι ένα από τα έξι χημικά στοιχεία που είναι γνωστά ως ευγενή ή αδρανή αέρια. Το ραδόνιο, ωστόσο, διαφέρει από τα άλλα πέντε ευγενή αέρια στο ότι είναι ραδιενεργό. Είναι προϊόν διάσπασης του ραδιενεργού στοιχείου ράδιο.

Τα ραδιενεργά στοιχεία εκπέμπουν ορισμένες ακτίνες ή σωματίδια και, στην πορεία της διάσπασης, αυτά τα στοιχεία μεταστοιχειώνονται. Έτσι, το ραδιενεργό μέταλλο ουράνιο τελικά γίνεται ράδιο. Όταν το άτομο του μετάλλου ράδιο εκπέμπει ραδιενέργεια, μεταστοιχειώνεται σε άτομο ραδονίου. Το ραδόνιο, με τη σειρά του, διασπάται σε ραδιενεργά προϊόντα, γνωστά ως θυγατρικά του ισότοπα.

Ο ρυθμός διάσπασης μιας ραδιενεργής ουσίας καλείται χρόνος υποδιπλασιασμού. Ο χρόνος υποδιπλασιασμού του ραδονίου είναι λίγο μικρότερος από τέσσερις μέρες, πράγμα που σημαίνει ότι μέσα σε τέσσερις περίπου μέρες το μισό από το αρχικό ραδόνιο θα έχει διασπαστεί σε άλλες ουσίες. Εξάλλου, για το ράδιο ο χρόνος υποδιπλασιασμού είναι 1.660 χρόνια και για το ουράνιο 4.500.000.000 χρόνια! Έτσι, στη φυσική του κατάσταση, το ουράνιο υπάρχει σε μεγαλύτερες ποσότητες απ’ ό,τι το ράδιο, επειδή το ουράνιο έχει μεγαλύτερο χρόνο υποδιπλασιασμού.

Η Πηγή του Προβλήματος

Σε κάθε μετάλλευμα ουρανίου, υπάρχει πάντα κάποιο ποσοστό ραδίου, καθώς και μικρές ποσότητες ραδονίου. Αυτό το ραδιενεργό αέριο, το οποίο βρίσκει τρόπους για να διεισδύσει σ’ ένα σπίτι, είναι η πηγή του προβλήματος.

Η ποσότητα ουρανίου που βρίσκεται στους βράχους και στο έδαφος ποικίλλει από τόπο σε τόπο. Αυτό σημαίνει ότι, σε ορισμένες περιοχές, σημαντικές ποσότητες ραδονίου μπορούν να βγουν σιγά-σιγά από το έδαφος. Αν το ραδόνιο διαφύγει στο ύπαιθρο, σύντομα θα χαθεί. Αλλά αν τυχόν το αέριο είναι κάτω από κάποιο σπίτι, μπορεί να παγιδευτεί εκεί και σιγά-σιγά να διεισδύσει στο υπόγειο του σπιτιού μέσα από ρωγμές στο πάτωμα ή στους τοίχους ή μέσα από φρεάτια και σωλήνες αποχέτευσης.

Ραδόνιο μπορεί επίσης να βρεθεί σε υπόγεια αποθέματα νερού, οπότε είναι δυνατό να διεισδύσει μέσα στα σπίτια και από το σύστημα ύδρευσης. Ο κίνδυνος δεν προέρχεται τόσο από το να πιει κανείς αυτό το νερό όσο από την εισπνοή του αερίου που απελευθερώνεται από το νερό καθώς κάποιος πλένει, κάνει μπάνιο ή μαγειρεύει.

Η εμπειρία του μηχανικού από τον πυρηνικό σταθμό στο Λίμερικ, την οποία αναφέραμε στην αρχή του άρθρου, δείχνει παραστατικά τις πιθανότητες κινδύνου. Ανακαλύφθηκε πως τα θεμέλια του σπιτιού όπου έμενε αυτός είχαν τεθεί στην επιφάνεια ενός βράχου ο οποίος περιείχε κοίτασμα ουρανίου. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι η ραδιενέργεια που υπήρχε στο σαλόνι ήταν 3.200 πικο-Κιουρί, ενώ η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.] συνιστά να λαμβάνονται μέτρα προκειμένου να μειώνονται τα επίπεδα ραδονίου σε σπίτια όπου οι μετρήσεις έχουν δείξει πάνω από 4 πικο-Κιουρί ανά λίτρο αέρα.a

Σύμφωνα με κάποιον υπολογισμό, η οικογένεια δέχτηκε μέσα στον ένα χρόνο που έμεινε σ’ εκείνο το σπίτι το ίδιο ποσοστό ραδιενέργειας που θα δεχόταν από 260.000 ακτινογραφίες θώρακος! Έτσι, οι πιθανότητες που είχαν να παρουσιάσουν καρκίνο του πνεύμονα αυξήθηκαν κατά πολύ. Η οικογένεια, ενεργώντας σοφά, μετακόμισε ώσπου η κατάσταση διορθώθηκε. «Δεν καπνίζω και, όταν ήμουν έγκυος, δεν ήπια ούτε μια φορά αλκοόλ», είπε συντετριμμένη η γυναίκα. «Κι έφερα τα μωρά μου να ζήσουν μέσα σ’ ένα ραδιενεργό νέφος».

Υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας έχουν επίσης βρεθεί σε περιοχές της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Δανίας, της Ελλάδας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλίας, της Ολλανδίας και της Σουηδίας. Πολλοί ανθρακωρύχοι που εργάζονταν σε ορυχεία ουρανίου και οι οποίοι ήταν εκτεθειμένοι σε ραδόνιο πέθαναν από καρκίνο του πνεύμονα. Μάλιστα, μια αρθρογράφος της εφημερίδας Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) ισχυρίζεται: «Κανείς δεν αμφισβητεί την ικανότητα που έχει [το ραδόνιο] να προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, μια ασθένεια που στο παρελθόν σκότωνε τους μισούς από τους ανθρακωρύχους στα ορυχεία ουρανίου, οι οποίοι εισέπνεαν κάθε εργάσιμη ημέρα μεγάλες ποσότητες προϊόντων διάσπασης ραδονίου».

Πόσο Μεγάλος Είναι ο Κίνδυνος;

Επειδή το ραδόνιο που πηγαίνει στους πνεύμονες μέσω της εισπνοής αποβάλλεται κατά μεγάλο μέρος, προτού διασπαστεί, με την εκπνοή, δεν είναι αυτό καθαυτό εκείνο που προξενεί σοβαρό πρόβλημα υγείας. Ωστόσο τα θυγατρικά ισότοπά του—τα ραδιενεργά προϊόντα στα οποία διασπάται το ραδόνιο—μπορεί να είναι επικίνδυνα. Αυτά τα προϊόντα είναι χημικώς ενεργά και προσκολλιούνται στα μικροσκοπικά σωματίδια σκόνης που μπορεί να μείνουν στους πνεύμονες. Έτσι, ο ιστός των πνευμόνων μπορεί να προσβληθεί από τη ραδιενέργεια. Όπως εξηγεί ο Δρ Άντονι Νίρο ο Νεότερος, διακεκριμένος επιστήμονας στο Εργαστήριο Λόρενς Μπέρκλι του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας: «Επειδή αυτά [τα ραδιενεργά προϊόντα στα οποία διασπάται το ραδόνιο] έχουν μικρό χρόνο υποδιπλασιασμού, από τη στιγμή που συγκεντρώνονται στον πνεύμονα είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα διασπαστούν [εκεί]».

Ο κίνδυνος από την έκθεση σε ραδόνιο μέσα στα σπίτια αποτελεί αντικείμενο έρευνας εδώ και λίγα μόνο χρόνια, και κανείς ουσιαστικά δεν ξέρει ποιο είναι το ασφαλές επίπεδο έκθεσης. Στις αρχές αυτού του έτους η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.] μείωσε τον αριθμό που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της αντιπροσωπεύει τον κίνδυνο. «Προηγουμένως υπολογίζαμε ότι κάθε χρόνο 21.000 άτομα θα πέθαιναν από καρκίνο εξαιτίας του ραδονίου και αυτός ο αριθμός ίσως είναι τώρα 16.000 άτομα», λέει ο Δρ Ρίτσαρντ Τζ. Γκίμοντ, ανώτερος διοικητικός υπάλληλος της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.]. Παρ’ όλα αυτά υποστηρίζει: «Το ραδόνιο εξακολουθεί να είναι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι». Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αποδώσει με βεβαιότητα κάποιο κρούσμα καρκίνου σε ραδόνιο που υπήρχε μέσα στο σπίτι.

Μερικοί, στην πραγματικότητα, πιστεύουν ότι οι ανησυχίες που εκφράζονται για το ραδόνιο είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές. Ο Γουίλιαμ Μιλς, πρώην επικεφαλής της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.], λέει ότι ο αριθμός των θανάτων από καρκίνο που αποδίδονται στο ραδόνιο είναι διογκωμένος, κι αυτό επειδή για πολλούς απ’ αυτούς τους θανάτους υπόλογο θα πρέπει να θεωρηθεί το κάπνισμα. «Η άποψή μου», λέει ο ίδιος, «είναι ότι ο πραγματικός κίνδυνος από ραδόνιο κυμαίνεται μεταξύ του μηδέν και κάποιου αριθμού κοντά στο μηδέν». Της ίδιας γνώμης είναι και ο Ρότζερ Ίτον, επικεφαλής μιας ομάδας ερευνητών με αντικείμενο το ραδόνιο, στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας της καναδικής κυβέρνησης. «Η πείρα μας», λέει αυτός, «μας έχει δείξει ότι ο καρκίνος του πνεύμονα είναι μια σπάνια αρρώστια όταν περιλαμβάνονται άνθρωποι που δεν καπνίζουν».

Το κάπνισμα προφανώς αυξάνει αισθητά τον κίνδυνο που προέρχεται από το ραδόνιο για εκείνους που εκτίθενται σ’ αυτό. Το περιοδικό Επιστήμη (Science) λέει ότι η έκθεση σε ραδόνιο τουλάχιστον δεκαπλασιάζει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα για τους καπνιστές. Δεν είναι γνωστό γιατί το ραδόνιο επηρεάζει τους καπνιστές περισσότερο απ’ ό,τι τους μη καπνιστές, αλλά μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι πνεύμονες που έχουν υποστεί κάποια φθορά από το κάπνισμα ίσως έχουν την τάση να παγιδεύουν ραδιενεργά προϊόντα διάσπασης ραδονίου.

Μερικές περιοχές είναι γνωστές για τη μεγάλη συγκέντρωση ραδονίου. Στο Κλίντον του Νιου Τζέρσι, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ανακαλύφθηκε ότι όλα τα σπίτια της κοινότητας στην οποία έγινε έλεγχος είχαν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας από ραδόνιο. Πέντε σπίτια είχαν τόση ραδιενέργεια, ώστε υπολογίστηκε ότι αν οι κάτοικοί τους ζούσαν εκεί όλη τους τη ζωή θα αντιμετώπιζαν τον ίδιο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο του πνεύμονα όσο και αν κάπνιζαν 20 πακέτα τσιγάρα την ημέρα!

Ο Δρ Νίρο εξηγεί: «Πολλοί άνθρωποι σ’ αυτές τις περιοχές ζουν σε σπίτια όπου το επίπεδο ραδονίου υπερβαίνει τα 20 πικο-Κιουρί, επίπεδο που είναι μεγαλύτερο από το επαγγελματικό όριο για τους ανθρακωρύχους». Ο Νίρο υπολογίζει: «Υπάρχουν 100.000 περίπου τέτοια σπιτικά, και αυτοί οι άνθρωποι όντως χρειάζονται βοήθεια».

Η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.] προειδοποίησε ότι οχτώ εκατομμύρια αμερικανικά σπίτια έχουν επίπεδα ραδονίου που πιθανόν ξεπερνούν το κρατικό όριο των τεσσάρων πικο-Κιουρί ανά λίτρο αέρα. Ωστόσο, μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι υπολογισμοί της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.] σχετικά με τα σπίτια που βρίσκονται σε κίνδυνο είναι υπερβολικοί. Αμφισβητούν επίσης το αν τα χαμηλά επίπεδα ραδονίου εμπερικλείουν κάποιον κίνδυνο. Ο Δρ Μπέρναρντ Λ. Κόεν, ο οποίος διδάσκει φυσική και είναι ειδικός γύρω από τις επιδράσεις της ραδιενέργειας στην υγεία, στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, είπε: «Η ερμηνεία που δίνω εγώ για τις μετρήσεις είναι ότι η έκθεση σε χαμηλά επίπεδα ραδονίου είναι ουσιαστικά αβλαβής· δεν υπάρχουν επιπτώσεις με τα πολύ χαμηλά επίπεδα, τα οποία παρατηρούνται στα περισσότερα σπίτια».

Τι Γίνεται στο Σπίτι σας;

Ο κίνδυνος που εμπερικλείει το ραδόνιο για εσάς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συγκέντρωση ουρανίου στο έδαφος του τόπου όπου ζείτε. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι ο τύπος του εδάφους που βρίσκεται κάτω από το σπίτι σας· τα εδάφη που έχουν μεγαλύτερη διαπερατότητα επιτρέπουν την εισροή μεγαλύτερης ποσότητας ραδονίου ακόμη κι αν το ποσοστό περιεκτικότητας του εδάφους σε ράδιο είναι χαμηλό.

Ένας ακόμη παράγοντας που αυξάνει τον κίνδυνο είναι το πώς έχει χτιστεί το σπίτι σας. Για παράδειγμα, πολλά σύγχρονα σπίτια είναι χτισμένα με τέτοιον τρόπο ώστε είναι κυριολεκτικά αεροστεγή, προκειμένου να διατηρείται η ενέργεια. Έτσι, το ραδόνιο που διεισδύει μέσα σ’ αυτά δεν μπορεί να διαφύγει εύκολα. Όπως εξήγησε ένας ανώτερος υπάλληλος της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.]: «Όσο προσπαθείς να κλείσεις ερμητικά ένα σπίτι, τόσο μεγαλώνουν τα επίπεδα της μόλυνσης». Συνεπώς, τα παλιά σπίτια στα οποία ο αέρας βρίσκει διάφορες διόδους είναι ίσως πιο ασφαλή σε ό,τι αφορά τον ενδεχόμενο κίνδυνο από ραδόνιο.

Μια περιοχή στις Ηνωμένες Πολιτείες γνωστή για τη μεγάλη συγκέντρωση ουρανίου είναι αυτή που εκτείνεται από την ανατολική Πενσιλβανία, διασχίζει το βόρειο τμήμα του Νιου Τζέρσι και φτάνει μέχρι τη Νέα Υόρκη. Μια άλλη εντοπίζεται στην κοιλάδα του ποταμού Ρεντ, μεταξύ της Μινεσότας και της Βόρειας Ντακότας. Αν ζείτε σε μια τέτοια περιοχή που φημίζεται για τη μεγάλη συγκέντρωση ουρανίου, θα ήταν ίσως σοφό να φροντίσετε να γίνει έλεγχος στο εσωτερικό του σπιτιού σας για να διαπιστώσετε ποιο είναι το επίπεδο του ραδονίου.

Ωστόσο, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται το σπίτι σας, τα αποτελέσματα του ελέγχου είναι απρόβλεπτα. Ένα σπίτι στην Πενσιλβανία περιείχε ραδόνιο του οποίου το επίπεδο έφτανε τα 2.694 πικο-Κιουρί, αλλά το διπλανό σπίτι είχε μόνο 3,6! Έτσι λοιπόν, υψηλά επίπεδα ραδονίου σε εσωτερικούς χώρους μπορούν να παρουσιαστούν σε περιοχές που δεν φημίζονται για μεγάλη συγκέντρωση ουρανίου. Εξαιτίας αυτής της απρόβλεπτης κατάστασης, ένας διευθυντής της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.] λέει: «Το μόνο που ζητάμε από τον κόσμο είναι να ξοδέψουν γύρω στα 10 με 20 δολάρια [περ. 1.800-3.600 δρχ.] για να ανακαλύψουν αν υπάρχει πρόβλημα».

Αν αποφασίσετε να κάνετε έλεγχο στο σπίτι σας, υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να το κάνετε αυτό. Μπορεί να θέλετε να πάρετε πληροφορίες από τοπικά γραφεία που ασχολούνται με τον περιβαλλοντικό έλεγχο. «Τα στάνταρ που δίνονται αφορούν το μέσο όρο έκθεσης σε ραδιενέργεια στα δωμάτια όπου μένετε», σημειώνει ο Δρ Νίρο. «Αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ανίχνευσης που κάνει η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας [των Η.Π.Α.]», λέει ο ίδιος, «γίνεται με ανιχνευτές που τοποθετούνται στα υπόγεια». Επίσης τονίζει: «Οι μετρήσεις θα πρέπει να διαρκούν μήνες, και το ιδεώδες θα ήταν ένας χρόνος».

Θα ήταν σοφό να προσέξετε ποια εταιρία θα επιλέξετε για τον έλεγχο, κι αυτό γιατί μερικές είναι πιο αξιόπιστες σε σχέση με άλλες. Μπορείτε επίσης να αγοράσετε ανιχνευτές ραδονίου. Αλλά οι εκθέσεις δείχνουν ότι από μοντέλο σε μοντέλο υπάρχει μεγάλη απόκλιση στην ακρίβεια.

Αν αφού γίνει ο έλεγχος διαπιστώσετε ότι το σπίτι σας έχει υψηλό επίπεδο ραδιενέργειας, υπάρχει δυνατότητα να χειριστείτε το πρόβλημα. Ίσως αρκεί να κλείσετε τις ρωγμές στους τοίχους και στο πάτωμα του υπογείου και να βάλετε ανεμιστήρες για να βελτιώσετε τον αερισμό του σπιτιού. Στο Κλίντον του Νιου Τζέρσι, την κοινότητα που αναφέραμε νωρίτερα όπου όλα τα σπίτια είχαν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας, στα πρώτα δέκα σπίτια στα οποία έγιναν εργασίες το επίπεδο της ραδιενέργειας κατέβηκε στα αποδεκτά όρια μέσα σε έξι μήνες. Οι επισκευές για τη διόρθωση του προβλήματος σπάνια κοστίζουν περισσότερο από 1.500 δολάρια (περ. 270.000 δρχ.)—γενικά κοστίζουν πολύ λιγότερο.

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως αυτή του μηχανικού ο οποίος εργαζόταν στον πυρηνικό σταθμό, μπορεί να είναι αναγκαίες εκτενείς εργασίες. Χρειάστηκε να αφαιρεθεί όλο το τσιμεντένιο πάτωμα του υπογείου του και μεγάλο μέρος του εδάφους κάτω απ’ αυτό. Τα θεμέλια του σπιτιού καλύφτηκαν μ’ ένα ειδικό πλαστικό που εμποδίζει τη διείσδυση του ραδονίου και τοποθετήθηκε σιλικόνη σε όλες τις ρωγμές που υπήρχαν στο τσιμέντο. Τέλος, εγκατέστησαν ένα ειδικό σύστημα κλιματισμού. Οι προσπάθειες μείωσης ραδονίου στα ασφαλή επίπεδα αποδείχτηκαν επιτυχημένες, παρότι αυτό στοίχισε 32.600 δολάρια (περ. 5.850.000 δρχ.).

Ευτυχώς, οι αποδείξεις φαίνεται πως μαρτυρούν ότι η απειλή του ραδονίου στα σπίτια δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο φοβούνταν μερικοί. Αλλά αν έχετε αμφιβολίες για το σπίτι σας, ίσως θέλετε να το ελέγξετε για να έχετε το κεφάλι σας ήσυχο.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνες στη σελίδα 13]

Πώς μπορεί να μπει σ’ ένα σπίτι το ραδόνιο

Αναθυμιάσεις από πηγαδίσιο νερό

Ρωγμές σε πατώματα και τοίχους

Σωλήνες αποχέτευσης που έχουν χαλαρώσει

Γρανίτης

Πηγαδίσιο νερό

Ρωγμές στο πάτωμα

Τοίχος από τούβλα