Ματιές στον Κόσμο
Το «Ρολόι της Καταστροφής» Ρυθμίζεται Ξανά
Στο Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων (The Bulletin of the Atomic Scientists), και συγκεκριμένα στο εξώφυλλο του τεύχους του Δεκεμβρίου 1991, ο λεπτοδείκτης του ‘Ρολογιού της Καταστροφής’ ήταν τοποθετημένος πιο πίσω από κάθε άλλη φορά—στα 17 λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα. «Το ρολόι, σύμβολο του ψυχρού πολέμου» το οποίο πρωτοεμφανίστηκε το 1947, σημειώνει το περιοδικό Νέα των Η.Π.Α. και Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report), «αντικατοπτρίζει την ένταση που επικρατεί στο ζήτημα των πυρηνικών όπλων υποδεικνύοντας πόσος καιρός απομένει μέχρι τα μεσάνυχτα του Αρμαγεδδώνα». Όταν επινοήθηκε, το ρολόι είχε κλίμακα 15 μόνο λεπτών, επειδή οι εμπνευστές του πίστευαν πως αυτά τα χρονικά περιθώρια αρκούσαν για τη δική τους γενιά. Καθώς οι σχέσεις Ανατολής και Δύσης εξελίσσονταν στο πέρασμα των ετών, ο δείκτης του ρολογιού τοποθετήθηκε πίσω και εμπρός 13 φορές, και οι ενδείξεις κυμάνθηκαν από 12 ως 2 λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα. Τώρα, με τη Συνθήκη για τον Περιορισμό των Στρατηγικών Όπλων και την απόσυρση χιλιάδων τακτικών όπλων, οι εκδότες του Δελτίου πιστεύουν ότι έχουμε μπει σε μια καινούρια εποχή, με ελπίδες να επιτευχθεί «μια νέα παγκόσμια τάξη». «Ωστόσο, ο κόσμος εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος τόπος», αναφέρει το Δελτίο. «Υπάρχουν ακόμα σχεδόν 50.000 πυρηνικές βόμβες και πυρηνικές κεφαλές».
Θύματα από Νάρκες στην Καμπότζη
«Η Καμπότζη έχει το μεγαλύτερο ποσοστό σωματικά αναπήρων στον κόσμο», δηλώνει το περιοδικό Δε Ικόνομιστ (The Economist). Γιατί; Επειδή «στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου τόσο οι κυβερνητικές ομάδες όσο και οι ομάδες της αντίθετης παράταξης τοποθέτησαν παντού χωρίς διάκριση» νάρκες ξηράς. Επειδή δεν τηρήθηκε αρχείο ναρκοθέτησης, οι νάρκες έχουν προκαλέσει περισσότερους τραυματισμούς από κάθε άλλο όπλο. Δυο ομάδες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ομάδες Επαγρύπνηση για την Ασία και Γιατροί Υπέρ των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, πιστεύουν ότι οι χώρες που προμήθευσαν τις νάρκες ή έδωσαν οδηγίες για την τοποθέτησή τους—το Βιετνάμ, η Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Σιγκαπούρη, η πρώην Σοβιετική Ένωση και η Ταϋλάνδη—έχουν ηθική υποχρέωση να μεριμνήσουν για την απομάκρυνσή τους. Αυτές οι ομάδες ζητούν από τον Ο.Η.Ε. να απαγορεύσει μηχανισμούς οι οποίοι «δεν ξεχωρίζουν το βάρος της πατημασιάς ενός στρατιώτη από εκείνο ενός παιδιού που μαζεύει ξύλα», αναφέρει το περιοδικό.
Γάμος και Διάρκεια Ζωής
Σύμφωνα με μια έκθεση του γαλλικού Εθνικού Ινστιτούτου Δημογραφικών Μελετών, τα παντρεμένα άτομα γενικά ζουν περισσότερο απ’ αυτούς που είναι άγαμοι. Τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, η έκθεση αποκαλύπτει μια σαφή σχέση ανάμεσα στην έγγαμη κατάσταση του ατόμου και την αναμενόμενη διάρκεια της ζωής του. Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα παντρεμένα άτομα έχουν τον πιο υψηλό μέσο όρο ζωής, ενώ τα χωρισμένα άτομα, τα ελεύθερα άτομα, οι γυναίκες και οι άντρες που βρίσκονται σε χηρεία έχουν αντίστοιχα μικρότερη διάρκεια ζωής. Παρατηρώντας ότι η διαφορά στην αναμενόμενη διάρκεια ζωής μεταξύ των παντρεμένων και των άγαμων γυναικών δεν είναι και τόσο μεγάλη, οι ερευνητές λένε ότι, απ’ ό,τι φαίνεται, οι γυναίκες τα καταφέρνουν καλύτερα στο να προσαρμόζονται στην άγαμη κατάστασή τους.
Προστασία της Ανταρκτικής
«Η Ανταρκτική κέρδισε επιτέλους τη μάχη για την προστασία του περιβάλλοντός της», σημειώνει το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist). Τα κράτη-μέλη της Συνθήκης της Ανταρκτικής «υπέγραψαν ένα πρωτόκολλο με το οποίο απαγορεύονται οι εργασίες εξόρυξης στην ήπειρο για τουλάχιστον 50 χρόνια». Τα άρθρα του πρωτόκολλου περιέχουν κανονισμούς για τη μόλυνση και για την καταστροφή των αποβλήτων, σύμφωνα με τους οποίους κάθε καινούρια δραστηριότητα θα πρέπει να υποβάλλεται σε μελέτη για να καθορίζεται η επίδρασή της στο περιβάλλον. Προς το παρόν, ο τουρισμός θεωρείται η πιο άμεση απειλή για τα οικοσυστήματα της Ανταρκτικής. Κάθε κράτος-μέλος πρέπει να προμηθεύσει σε μια νεοσύστατη περιβαλλοντολογική επιτροπή λεπτομερείς πληροφορίες για το ποιες διαδικασίες ακολουθεί ως προς τη διαχείριση του περιβάλλοντος, καθώς επίσης για την ηλεκτρονική παρακολούθηση του επιπέδου της μόλυνσης. Το πρωτόκολλο δεν θα τεθεί σε ισχύ αν δεν επικυρωθεί επίσημα από τα κράτη-μέλη, πράγμα το οποίο θα απαιτήσει περίπου δυο χρόνια.
Το Κληροδότημα του Κολόμβου
Ο Κολόμβος και άλλοι εξερευνητές έκαναν κάτι περισσότερο από το να ανακαλύψουν την Αμερική—την άλλαξαν ριζικά. Σήμερα, γράφει ο ιστορικός Άλφρεντ Κρόσμπι, ένας «βοτανολόγος μπορεί εύκολα να βρει ολόκληρα λιβάδια [στην Αμερική], όπου μόλις και μετά βίας θα κατορθώσει να εντοπίσει κάποιο είδος που ευδοκιμούσε στην Αμερική της προκολομβιανής εποχής». Σύμφωνα με το έντυπο Ουίλσον Κουόρτερλι (Wilson Quarterly), ανάμεσα στα φυτά που ήρθαν από τη Γηραιά Ήπειρο συγκαταλέγονται τα βλίτα, το ζαχαροκάλαμο, το λάχανο, τα λεμόνια, τα μάνγκο, οι μαργαρίτες, το μαρούλι, οι μπανάνες, η πόα η λειμώνια, τα πορτοκάλια, τα ραπανάκια, τα ροδάκινα, το ρύζι και το στάρι. Στα ζώα που μεταφέρθηκαν περιλαμβάνονται άλογα, αρουραίοι, βοοειδή, γαϊδούρια, γάτες, γουρούνια, κοτόπουλα, μαυροπούλια, μέλισσες, πρόβατα και σπουργίτια. Ωστόσο, αυτό που επέφερε τη μεγαλύτερη καταστροφή ήταν οι ασθένειες οι οποίες έφτασαν ως εκεί. Ανάμεσά τους ήταν η αμυγδαλίτιδα, η ανεμοβλογιά, η βουβωνική πανώλη, η γρίπη, η ελονοσία, η ευλογιά, ο ίκτερος, η ιλαρά, ο κοκίτης, η μηνιγγίτιδα και η παρωτίτιδα. Ενώ ένας μεγάλος αριθμός ζώων και φυτών ακολούθησε αντίστροφη πορεία, από την Αμερική προς τη Γηραιά Ήπειρο, πιστεύεται πως από τις ασθένειες μόνο μια, η σύφιλη, πήρε το δρόμο της επιστροφής.
Σκαθάρια των Περιττωμάτων
Κάθε μέρα, μια κανονική αγελάδα αποβάλλει 10 με 15 μεγάλους σβόλους κοπράνων· ο ελέφαντας αποβάλλει γύρω στα δυο κιλά κάθε ώρα περίπου. Αν σ’ αυτά προσθέσουμε και τα περιττώματα όλων των υπόλοιπων ζώων, περιλαμβανομένων και αυτών του ανθρώπου, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος γιατί ο πλανήτης μας δεν έχει κατακλυστεί από περιττώματα. Η απάντηση είναι τα σκαθάρια των περιττωμάτων. Αυτά εξαφανίζουν καθημερινά τεράστιες ποσότητες κοπράνων. Αμέσως μόλις αποβληθεί ένας σβόλος, χιλιάδες σκαθάρια από 120 είδη πέφτουν επάνω του και τον απομακρύνουν στα γρήγορα. Οι ερευνητές καταμέτρησαν 16.000 είδη σκαθαριών πάνω σ’ ένα μόνο σβόλο από περιττώματα ελέφαντα, και ο σβόλος είχε εξαφανιστεί εντελώς όταν οι επιστήμονες επέστρεψαν δυο ώρες αργότερα. Μερικά είδη, μάλιστα, προσκολλώνται στο τρίχωμα στα οπίσθια ορισμένων ζώων και πηδούν πάνω στα περιττώματα προτού αυτά προλάβουν να αγγίξουν το έδαφος. Όσα απ’ αυτά δεν τα τρώνε, τα κάνουν μπάλες και τα θάβουν για να χρησιμεύσουν ως τροφή στους απογόνους τους. Κάνοντάς το αυτό, προσφέρουν άλλη μια μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα: προσθέτουν άζωτο που λιπαίνει το χώμα. Επίσης ανακατώνουν το χώμα και το αερίζουν, και οι προνύμφες των σκαθαριών τρώνε τα σκουλήκια και τα παράσιτα τα οποία ζουν στα περιττώματα και μπορούν να μεταδώσουν ασθένειες. Αυτά τα σκαθάρια είναι τόσο πολύτιμα ώστε οι αρχαίοι Αιγύπτιοι μάλιστα απέδιδαν λατρεία στο σκαραβαίο.
Διπλό Παρκάρισμα
Οι κατασκευαστές αυτοκινήτων στην Ιαπωνία, οι οποίοι παράγουν ασταμάτητα αυτοκίνητα και πολύ θα ήθελαν να πείσουν τις οικογένειες να αγοράσουν και δεύτερο αυτοκίνητο, έχουν σκοντάψει σ’ ένα εμπόδιο—στην έλλειψη χώρων στάθμευσης. Οι νέες διατάξεις περί στάθμευσης απαιτούν από τον ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου να διαθέτει ένα αυτοκόλλητο το οποίο θα αποδεικνύει ότι έχει χώρο για παρκάρισμα του αυτοκινήτου του, είτε στο σπίτι είτε κοντά στην εργασία του, αναγκαία προϋπόθεση για να δηλωθεί το αυτοκίνητο. Όμως, οι χώροι στάθμευσης είναι ακριβοί και κοστίζουν 230.000 γιεν (περ. 325.000 δρχ.) το μήνα σε μερικές συνοικίες του Τόκιο. Έτσι, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων άρχισαν την επιχείρηση πώλησης μηχανημάτων με τα οποία δυο ή τρία αυτοκίνητα μπορούν να παρκάρουν σ’ ένα μόνο χώρο στάθμευσης. Το πρώτο αυτοκίνητο οδηγείται πάνω σε μια πλατφόρμα, η οποία κατόπιν ανυψώνεται με ηλεκτρισμό, και το δεύτερο (ή το τρίτο) αυτοκίνητο παρκάρεται από κάτω. Μια παραλλαγή είναι το μηχάνημα για παρκάρισμα στο σπίτι, το οποίο κατεβάζει το πρώτο αυτοκίνητο σ’ ένα χαντάκι κάτω από το έδαφος. Επίσης στους αγοραστές αυτοκινήτων δίνονται πληροφορίες για τη διαθεσιμότητα χώρων στάθμευσης.
Αυτοεπιδιορθούμενα Δόντια;
Τα δόντια μπορούν να κάνουν τις δικές τους μικροεπιδιορθώσεις αν τους δώσουμε αρκετό χρόνο για να εργαστούν. Αυτό εξηγεί ο καθηγητής Ταντάσι Γιαμάντα στο ιαπωνικό ιατρικό περιοδικό Άποψη Οδοντιατρικών Κύκλων (Shikai Tenbo). Μόλις μπει ζάχαρη στο στόμα, ανεξάρτητα από την ποσότητα, η οδοντική πλάκα γίνεται όξινη επί 8 μέχρι 20 λεπτά περίπου. Η όξινη πλάκα διαλύει το ασβέστιο των δοντιών προκαλώντας αυτό που ο Γιαμάντα αποκαλεί «μικροκοιλότητες». Σύμφωνα με τον Γιαμάντα, ωστόσο, ασβέστιο από το σάλιο σταδιακά αντικαθιστά το χαμένο ασβέστιο κι έτσι, έπειτα από μερικές ώρες, τα δόντια επιστρέφουν στην κανονική κατάσταση. Εφόσον ίχνη ζάχαρης υπάρχουν στις περισσότερες τροφές, ο Γιαμάντα προτείνει να βουρτσίζουμε τα δόντια μας τακτικά, ιδιαίτερα πριν πάμε για ύπνο, και να αποφεύγουμε τα «σνακς» μεταξύ των κύριων γευμάτων, ώστε να αφήνουμε αρκετό χρόνο στα δόντια να κάνουν τις δικές τους εργασίες επιδιόρθωσης.
Τραγωδία στη Μαύρη Θάλασσα
«Αιώνες ολόκληρους, η Μαύρη Θάλασσα προμήθευε δέρματα δελφινιών, χαβιάρι και ψάρια τόσο πλουσιοπάροχα, ώστε κανείς δεν πίστευε ότι αυτή η αφθονία θα μπορούσε ποτέ να σταματήσει», σημειώνει η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times). Τώρα αυτά έχουν αλλάξει. Δεν είναι μόνο οι βιομηχανίες και οι πόλεις που βρίσκονται στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, οι οποίες όλες ανεξαιρέτως τη χρησιμοποιούν σαν οχετό, αλλά και οι 60 και πλέον ποταμοί οι οποίοι αδειάζουν μέσα στη θάλασσα απόβλητα μιας περιοχής που εμπερικλείει 160 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι τέσσερις μεγαλύτεροι—ο Δούναβης, ο Ντον, ο Δνείπερος και ο Δνείστερος—διατρέχουν μια περιοχή που θεωρείται η περισσότερο μολυσμένη στον κόσμο και μεταφέρουν τόνους ολόκληρους τοξικές ουσίες. Η υπερβολική αλιεία έχει επίσης συμβάλει στην καταστροφή σε συνδυασμό με τις τσούχτρες, οι οποίες πολλαπλασιάζονται και τρώνε τα αβγά και τις προνύμφες άλλων ψαριών. Ως αποτέλεσμα, μόνο 5 από τα 26 εμπορεύσιμα είδη ψαριών που αφθονούσαν το 1970 βρίσκονται σε ποσότητες οι οποίες ανταποκρίνονται στη ζήτηση του εμπορίου σήμερα, και οι φώκιες έχουν εξαφανιστεί εντελώς. «Ακόμα κι αν σταματούσαμε όλη τη μόλυνση ως δια μαγείας», λέει ο βιολόγος Γιούβναλι Ζάιτσεφ, «θα ήταν αδύνατον να επιστρέψουμε στις συνθήκες της δεκαετίας του 1950. Η φύση έχει τους δικούς της νόμους».
Ανοσοποιημένα Παιδιά
Σε παγκόσμια κλίμακα, 4 στα 5 παιδιά ανοσοποιούνται τώρα ενάντια σε έξι δολοφονικές αρρώστιες: στη διφθερίτιδα, στην ιλαρά, στον κοκίτη, στην πολιομυελίτιδα, στον τέτανο και στη φυματίωση, αναφέρει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Πριν από δέκα χρόνια, η αναλογία ήταν 1 στα 5 παιδιά. Τώρα, με κόστος για τα εμβόλια μόνο ένα δολάριο (περ. 180 δρχ.) ανά παιδί, σώζεται η ζωή περίπου τριών εκατομμυρίων παιδιών κάθε χρόνο. Ωστόσο, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, αρρώστιες που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί εξακολουθούν ακόμη να αφαιρούν τη ζωή περίπου δύο εκατομμυρίων παιδιών κάθε χρόνο.
9. Μπριτάνικα, τ. 9, σ. 367, στ. 3