Τι Προκαλεί τη Βία στο Σπίτι;

«Αντί να αποτελεί καταφύγιο από το άγχος, την πίεση και τον παραλογισμό του κοινωνικού περίγυρου, η οικογένεια συχνά φαίνεται να μεταδίδει ή ακόμη και να μεγεθύνει αυτές τις πιέσεις».—Το Στενό Περιβάλλον—Εξερεύνηση του Γάμου και της Οικογένειας (The Intimate Environment—Exploring Marriage and the Family).

Η ΕΡΕΥΝΑ που έχει ως αντικείμενο τη βία στην οικογένεια είναι μια σχετικά νέα απασχόληση. Εκτεταμένες μελέτες έχουν διεξαχτεί μόνο στη διάρκεια των πρόσφατων δεκαετιών. Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών μπορεί να μην είναι πάντοτε σταθερά, αλλά έχουν βρεθεί μερικοί βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη βία στο σπίτι. Ας εξετάσουμε μερικούς από αυτούς.

Τι Ρόλο Παίζει το Οικογενειακό Παρελθόν;

Αρκετοί ερευνητές είπαν για τις διαπιστώσεις τους: «Όσο πιο βίαιο ήταν το ζευγάρι από το οποίο παίρναμε συνέντευξη, τόσο πιο βίαια ήταν τα παιδιά μεταξύ τους και προς τους γονείς τους».

Το θέαμα και μόνο της βίας στην οικογένεια έχει μεγάλη επιρροή σε κάποιο νεαρό άτομο. «Ένα παιδί βλέποντας τη μητέρα του να ξυλοκοπείται είναι σαν να ξυλοκοπείται το ίδιο», παρατηρεί ο θεραπευτής Τζον Μπράντσοου. Στο νεαρό Εντ δεν άρεσε το ότι έβλεπε τον πατέρα του να χτυπάει τη μητέρα του. Ωστόσο, μολονότι μπορεί να μην το είχε συνειδητοποιήσει, διδασκόταν να πιστεύει ότι οι άντρες πρέπει να ελέγχουν τις γυναίκες και ότι για να το πετύχουν αυτό πρέπει να τις εκφοβίζουν, να τις χτυπούν και να τις υποβιβάζουν. Όταν έγινε ενήλικος, ο Εντ χρησιμοποιούσε αυτού του είδους την τακτική που περιλάμβανε κακομεταχείριση και βία στη σύζυγό του.

Μερικοί γονείς ενεργώντας με περίσκεψη δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους να παρακολουθούν βία στην τηλεόραση, και αυτό είναι καλό. Αλλά οι γονείς θα έπρεπε να δείχνουν ακόμη μεγαλύτερη περίσκεψη καθώς εξετάζουν τι υπόδειγμα θέτει η δική τους συμπεριφορά για τα παιδιά τους που επηρεάζονται εύκολα.

Τι Ρόλο Παίζει το Στρες;

Μεταξύ άλλων, η εγκυμοσύνη, η ανεργία, ο θάνατος ενός γονέα, η μετακόμιση, η ασθένεια και τα οικονομικά προβλήματα επιφέρουν στρες. Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το στρες χωρίς να καταφεύγουν στη βία. Για μερικούς, όμως, το στρες μπορεί να είναι προοίμιο για τη βία, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με άλλους παράγοντες. Για παράδειγμα, η φροντίδα για κάποιον ηλικιωμένο γονέα—ειδικά αν ο γονέας είναι άρρωστος—συχνά οδηγεί σε κακομεταχείριση όταν αυτός που έχει αναλάβει τη φροντίδα υπερφορτώνεται με άλλες οικογενειακές ευθύνες.

Η ανατροφή παιδιών επιφέρει στρες. Ως αποτέλεσμα, η πιθανότητα παιδικής κακομεταχείρισης μπορεί να αυξηθεί ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας. Τα παιδιά μπορεί να συντελέσουν και σε μεγαλύτερη κακομεταχείριση της συζύγου επίσης, επειδή «οι διαμάχες με αφορμή τα παιδιά είναι η πιθανότερη αιτία να οδηγηθεί ένα ζευγάρι σε ρήξη», αναφέρει το βιβλίο Πίσω από τις Κλειστές Πόρτες (Behind Closed Doors).

Ακατάλληλη Άποψη για τα δύο Φύλα

Ο Νταν Μπάτζορεκ, που διευθύνει μια συμβουλευτική ομάδα στον Καναδά, λέει ότι οι βάναυσοι άντρες έχουν εσφαλμένη αντίληψη για τις γυναίκες: «Από όποια κοινωνία και αν προέρχονται, έχουν ανατραφεί να πιστεύουν ότι οι άντρες είναι οι υπ’ αριθμόν 1». Ο Χάμις Σίνκλερ, επικεφαλής ενός θεραπευτικού προγράμματος για βάναυσους άντρες, λέει ότι οι άντρες εκπαιδεύονται να πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τις γυναίκες και ότι έχουν το δικαίωμα «να τις τιμωρούν, να τις διαπαιδαγωγούν ή να τις εκφοβίζουν».

Σε πολλές χώρες θεωρείται ότι ο άντρας έχει το δικαίωμα να φέρεται στη σύζυγό του σαν να ήταν αυτή ένα απλό αντικείμενο, απλώς ένα επιπλέον κομμάτι της περιουσίας του. Ο έλεγχος και η κυριαρχία πάνω στη σύζυγό του θεωρούνται μέτρο του ανδρισμού και της τιμής του. Συχνά οι γυναίκες υφίστανται φρικτούς ξυλοδαρμούς και άλλης μορφής κακομεταχείριση, και τα νομικά συστήματα δεν κάνουν τίποτα για αυτό επειδή έτσι είναι το «έθιμο» σε εκείνες τις χώρες. Ο άντρας είναι ανώτερος και η γυναίκα κατώτερη· αυτή πρέπει να τον υπακούει πλήρως άσχετα από το πόσο αναίσχυντος, βίαιος, διεστραμμένος ή ιδιοτελής είναι αυτός.

Ο Μόρλεϊ Σέιφερ, δημοσιογράφος του τηλεοπτικού δικτύου CBS, ανέφερε για κάποια χώρα της Νότιας Αμερικής: «Πουθενά αλλού στη Λατινική Αμερική δεν είναι πιο έκδηλη η λατρεία του ανδρισμού . . . Αυτή διαποτίζει ολόκληρη την κοινωνία, περιλαμβανομένου και του δικαστηρίου όπου ο άντρας που υπερασπίζεται την τιμή του μπορεί να αθωωθεί ακόμη και αν έχει σκοτώσει, ιδιαίτερα αν το θύμα είναι η γυναίκα του». Αυτός συμπέρανε ότι «κανένα μέρος στη γη δεν υποβαθμίζει τόσο τις γυναίκες» όσο αυτή η χώρα. Αλλά η αντρική κυριαρχία και η υποβάθμιση της γυναίκας είναι διαδεδομένες. Δεν περιορίζονται σε μία χώρα, όσο σοβαρές και αν είναι εκεί.

Η Μίνα Σούλμαν, διευθύντρια μιας υπηρεσίας για τη βία στο σπίτι και την επιβολή του νόμου στη Νέα Υόρκη, δήλωσε ότι η βία είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν οι άντρες για να διατηρήσουν τον έλεγχο και να κάνουν επίδειξη δύναμης και εξουσίας σε μια γυναίκα. Η ίδια πρόσθεσε: «Βλέπουμε τη βία στο σπίτι ως κατάχρηση δύναμης και ελέγχου».

Μερικοί άντρες που δέρνουν τις συζύγους τους πάσχουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, το ίδιο χαρακτηριστικό που αυτοί μεταδίδουν και στα θύματά τους. Αν μπορούν να το κάνουν αυτό, τότε θα έχει ικανοποιηθεί το εγώ τους και θα έχουν το αίσθημα της ανωτερότητας και του ελέγχου πάνω σε κάποιον άλλον άνθρωπο. Νομίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύουν τον ανδρισμό τους. Το κάνουν όμως; Εφόσον στρέφουν τη βιαιότητά τους σε πιο αδύναμες από σωματική άποψη γυναίκες, αποδεικνύει αυτό ότι είναι πραγματικά άντρες δύναμης ή μήπως, αντίθετα, αποδεικνύει ότι είναι παράλογοι; Είναι πράγματι ένδειξη ανδρισμού για κάποιο δυνατότερο άντρα να χτυπάει μια πιο αδύναμη, πιο ανυπεράσπιστη γυναίκα; Ένας άντρας με ισχυρό ηθικό χαρακτήρα θα έδειχνε περίσκεψη και κατανόηση για τους πιο αδύναμους και ανυπεράσπιστους αντί να τους εκμεταλλεύεται.

Άλλο ένα δείγμα του παράλογου τρόπου σκέψης που χαρακτηρίζει το βάναυσο άντρα αποτελεί το γεγονός ότι συχνά κατηγορεί τη σύζυγό του πως αυτή προκαλεί τους ξυλοδαρμούς. Μπορεί να υπονοεί, ή ακόμη και να της λέει, πράγματα όπως: ‘Αυτό δεν το έκανες καλά. Γι’ αυτό σε χτυπάω’. Ή: ‘Το βραδινό δεν ήταν έτοιμο στην ώρα του, ό,τι και αν σου κάνω λοιπόν σου αξίζει’. Στο μυαλό του βάναυσου άντρα, το σφάλμα είναι δικό της. Ωστόσο, κανένα από τα ελαττώματα του άλλου συντρόφου δεν δικαιολογεί τον ξυλοδαρμό.

Παίζει το Αλκοόλ Κάποιο Ρόλο;

Εφόσον το αλκοόλ μειώνει τον έλεγχο και αυξάνει την πιθανότητα να ενεργεί κάποιος από παρόρμηση, δεν είναι παράξενο που μερικοί πιστεύουν ότι επιδρά καταλυτικά στο θέμα της κακομεταχείρισης. Συχνά κάποιος μπορεί να διατηρήσει τον έλεγχο των βίαιων συναισθημάτων όταν είναι νηφάλιος, αλλά έπειτα από μερικά ποτά γίνεται επιθετικός. Το αλκοόλ έχει θολώσει το μυαλό του και έχει μειώσει την ικανότητά του να ελέγχει τα νεύρα του.

Ωστόσο, άλλοι ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο στρες μάλλον παρά στο ίδιο το αλκοόλ. Λένε ότι το άτομο που χρησιμοποιεί το αλκοόλ για να αντιμετωπίσει το στρες είναι ο ίδιος τύπος ανθρώπου ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιήσει βία για τον ίδιο σκοπό. Αυτό σημαίνει ότι εκείνος που πίνει μπορεί να είναι εξίσου επιθετικός όταν είναι νηφάλιος και όταν είναι μεθυσμένος. Παρ’ όλα αυτά, όποιο και αν είναι το σκεπτικό σε αυτόν τον τομέα, το αλκοόλ σίγουρα δεν συντελεί στο να ελέγχει κανείς τα συναισθήματά του, αλλά συνήθως κάνει το αντίθετο.

Πώς τα Μέσα Ενημέρωσης Επηρεάζουν τις Ενέργειες των Ανθρώπων

Μερικοί ισχυρίζονται ότι η τηλεόραση και ο κινηματογράφος προωθούν ένα πρότυπο ανδρισμού για τους άντρες και διδάσκουν ότι η βία είναι θεμιτός τρόπος για να αντιμετωπίζει κανείς τις διαμάχες και το θυμό. «Με εντυπωσίασε η δική μου έντονη αντίδραση στην ταινία Ράμπο», παραδέχεται ένας οικογενειακός σύμβουλος. «Ενώ ο νομοταγής ενήλικος [μέσα] μου νιώθει τρομοκρατημένος από τις μαζικές δολοφονίες του Ράμπο, το παιδί [μέσα] μου τον ζητωκραυγάζει».

Εφόσον πολλά παιδιά βλέπουν χιλιάδες ώρες τηλεόραση με αμέτρητες σκηνές βίας, βιασμών και υποβάθμισης άλλων ανθρώπων, ιδιαίτερα γυναικών, δεν είναι να απορεί κανείς που πολλά μεγαλώνουν και εκδηλώνουν αυτά τα ίδια αντικοινωνικά χαρακτηριστικά σε βάρος άλλων. Και δεν επηρεάζονται μόνο τα παιδιά αλλά και οι ενήλικοι.

Επίσης, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί σε αξιοσημείωτο βαθμό η παραστατικότητα με την οποία απεικονίζονται στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο η βία, η ανηθικότητα και η ταπείνωση της γυναίκας. Αυτό δεν μπορεί παρά να χειροτερέψει την κατάσταση της βίας στο σπίτι. Όπως διαπίστωσε μια ερευνητική ομάδα, υπάρχει «φανερός . . . συσχετισμός μεταξύ της παρακολούθησης βίας και της επιθετικής συμπεριφοράς».

Η Επίδραση της Απομόνωσης

Η ζωή είναι απρόσωπη και μοναχική για πολλούς σήμερα. Τα σούπερ μάρκετ και τα πολυκαταστήματα έχουν αντικαταστήσει το φιλικό μπακάλικο της γειτονιάς. Η αναβάθμιση των αστικών περιοχών, τα οικονομικά προβλήματα και η ανεργία αναγκάζουν τις οικογένειες να μετακινούνται συχνά. Έχει διαπιστωθεί ότι ανάμεσα σε αυτούς που δεν έχουν ισχυρές κοινωνικές επαφές η αναλογία βίας στο σπίτι είναι υψηλή.

Ο Τζέιμς Κ. Κόουλμαν, στο βιβλίο του Στενές Σχέσεις, Γάμος και Οικογένεια (Intimate Relationships, Marriage, and the Family), εξηγεί γιατί ο ίδιος νομίζει ότι συμβαίνει αυτό. Πιστεύει ότι με την απομόνωση μειώνεται ο ουσιαστικός διάλογος, και ο βάναυσος άντρας είναι δύσκολο να δει την κατάστασή του αντικειμενικά και να ζητήσει βοήθεια από κάποιον έμπιστο φίλο. Το ότι δεν έχει φίλους και στενούς συγγενείς που μπορούν να λειτουργήσουν ως ανασταλτική δύναμη δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να εξωτερικεύει τον εγωισμό του ευκολότερα, αφού ο εσφαλμένος τρόπος σκέψης του δεν εξουδετερώνεται καθημερινά από άλλους που θα βρίσκονταν κοντά του. Είναι όπως το αναφέρει το εδάφιο Παροιμίαι 18:1, ΜΝΚ: ‘Εκείνος που απομονώνεται θα ζητάει την ιδιοτελή του επιθυμία· θα εναντιώνεται σε κάθε πρακτική σοφία’.

Βοήθεια για τη Βίαιη Οικογένεια

Εξετάσαμε ένα μόλις μέρος των εξηγήσεων που δίνονται για τη βία στο σπίτι. Υπάρχουν και άλλες. Αφού προσδιορίσαμε μερικές από τις αιτίες, τώρα πρέπει να εξετάσουμε λύσεις. Για κάποιο άτομο που ζει σε μια βίαιη οικογένεια, πώς μπορεί να ανατραπεί αυτή η κατάσταση στην οποία επικρατεί η κακομεταχείριση; Ποια είναι η άποψη της Αγίας Γραφής; Θα τερματιστεί ποτέ η βία στο σπίτι; Το άρθρο στη σελίδα 10 θα απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 9]

Συναισθηματική Βία—Σκληρά Χτυπήματα με Λόγια

ΣΤΗ σωματική κακομεταχείριση η προσβολή πραγματοποιείται με γροθιές· στη συναισθηματική κακομεταχείριση η επίθεση πραγματοποιείται με λόγια. Η μόνη διαφορά είναι η εκλογή των όπλων. Είναι όπως λέει το εδάφιο Παροιμίαι 12:18: «Ο φλύαρος είναι ως τραύματα μαχαίρας· η δε γλώσσα των σοφών, ίασις».

Πόσο επικίνδυνη είναι η συναισθηματική βία, στην οποία περιλαμβάνονται αυτά τα «τραύματα μαχαίρας»; Η Δρ Σούζαν Φόργουορντ γράφει: «Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο [όπως αυτό της σωματικής κακομεταχείρισης]. Φοβάσαι εξίσου, αισθάνεσαι εξίσου αβοήθητος και πονάς το ίδιο», από συναισθηματική άποψη.

Συναισθηματική βία προς τη σύζυγο: «Η συζυγική βία δεν είναι μόνο σωματική. Κατά μεγάλο μέρος, ίσως μάλιστα το μεγαλύτερο, πρόκειται για προφορική και συναισθηματική βία», ανέφερε ένα μακροχρόνιο θύμα. Η κακομεταχείριση μπορεί να περιλαμβάνει υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, φωνές, διαρκή επίκριση, υποβιβαστικές προσβολές και απειλές σωματικής βίας.

Τα κακεντρεχή σχόλια που μειώνουν, ταπεινώνουν ή εκφοβίζουν μπορεί να προξενήσουν σοβαρή βλάβη. Σαν το νερό που στάζει σε κάποιο βράχο, αρχικά οι μειωτικοί υπαινιγμοί μπορεί να φαίνονται ακίνδυνοι. Αλλά η αυτοεκτίμηση σύντομα διαβρώνεται. «Αν έπρεπε να διαλέξω μεταξύ της σωματικής και της προφορικής κακομεταχείρισης, σε κάθε περίπτωση θα προτιμούσα το ξύλο», είπε κάποια γυναίκα. «Τα σημάδια φαίνονται», εξήγησε η ίδια, «και έτσι οι άνθρωποι τουλάχιστον σε λυπούνται. Η προφορική κακομεταχείριση απλώς σε τρελαίνει. Οι πληγές είναι αδιόρατες. Κανείς δεν δίνει σημασία».

Συναισθηματική βία προς κάποιο παιδί: Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη συνεχή κριτική και υποτίμηση της εμφάνισης, της νοημοσύνης, της ικανότητας ή της αξίας του παιδιού ως ατόμου. Ο σαρκασμός είναι ιδιαίτερα βλαπτικός. Τα παιδιά συχνά παίρνουν τοις μετρητοίς τα σαρκαστικά σχόλια, επειδή δεν διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ αυτών που λέγονται στα σοβαρά και αυτών που λέγονται στα αστεία. Ο οικογενειακός θεραπευτής Σον Χόγκαν-Ντόουνι παρατηρεί: «Το παιδί πληγώνεται αλλά όλοι γελάνε, έτσι μαθαίνει να μην εμπιστεύεται τα αισθήματά του».

Στις περισσότερες περιπτώσεις, λοιπόν, επαληθεύεται αυτό που είπε κάποτε ο Σκοτσέζος ιστορικός και δοκιμιογράφος Τόμας Καρλάιλ: «Τώρα θεωρώ ότι ο σαρκασμός, γενικά, είναι η γλώσσα του Διαβόλου· για αυτόν το λόγο τον έχω από καιρό ουσιαστικά αποκηρύξει».

Η Τζόι Μπάιερς, ειδική σε θέματα κακομεταχείρισης παιδιών, λέει: «Η σωματική κακομεταχείριση μπορεί να σκοτώσει ένα παιδί, αλλά μπορείς να σκοτώσεις και το πνεύμα του, και αυτό μπορούν να το κάνουν τα διαρκή αρνητικά σχόλια από μέρους των γονέων». Το περιοδικό Εκπαιδευτής για την Οικογενειακή Ζωή (FLEducator) σχολιάζει: «Ανόμοια με τη μελανιά που φαίνεται και με τον καιρό φεύγει, η συναισθηματική κακομεταχείριση προκαλεί αδιόρατες αλλαγές στη διάνοια και στην προσωπικότητα του παιδιού, οι οποίες μεταβάλλουν μόνιμα την αντίληψη που έχει για τα πράγματα και τις αντιδράσεις του στις σχέσεις με τους άλλους».

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Όταν ένα παιδί εκτίθεται στη βία, αυτό αποτελεί ισχυρή επιρροή για τη μελλοντική συμπεριφορά του