Ιαπωνικοί Κήποι—Η Φύση σε Μικρογραφία

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ έξω από το παράθυρό σας, ατενίζετε τον ωκεανό και ολόγυρα λευκές αμμουδιές και πεύκα με βαθύ πράσινο χρώμα. Στέκεστε στο κατώφλι σας και αντικρίζετε μεγαλόπρεπα βουνά με κλιμακωτούς καταρράκτες. Ως εκεί που φτάνει το μάτι σας, τα πάντα βρίσκονται μέσα στα όρια της ιδιοκτησίας σας. Άπιαστο όνειρο για τους συνηθισμένους ανθρώπους; Όχι· όχι αν έχετε ιαπωνικό κήπο. Αυτό το φαινομενικά αδύνατο όνειρο γίνεται πραγματικότητα με μια μικρογραφική αντιγραφή της φύσης.

Για να δοθεί η αίσθηση του φυσικού μεγαλείου, χρησιμοποιούνται βράχοι, νερό, φυτά και μερικές φορές άμμος. Χρειάζεται βέβαια λίγη φαντασία, αλλά όταν οι αναλογίες είναι σωστές δημιουργούνται πανέμορφες ψευδαισθήσεις. Μια τεχνητή λιμνούλα αναπαριστάνει τον ωκεανό ή κάποια φυσική λίμνη, και οι πέτρες περάσματος που προεξέχουν από το νερό, τα νησιά. Οι μεγάλοι βράχοι γίνονται βουνά, και το νερό που κυλάει ανάμεσα στους βράχους γίνεται καταρράκτης.

Τι Δέντρα Χρησιμοποιούνται στον Ιαπωνικό Κήπο

Εφόσον το πράσινο κυριαρχεί στα φυσικά τοπία της Ιαπωνίας, στον κήπο επικρατούν τα δέντρα και όχι τα λουλούδια. Η θέση των δέντρων δεν είναι συμπτωματική ούτε τα αφήνουν να μεγαλώσουν ανεξέλεγκτα. Η μεταξύ τους απόσταση καθορίζεται με βάση υπολογισμούς και η ανάπτυξή τους τηρείται υπό έλεγχο. Πράγματι, τα δέντρα παίζουν σημαντικό ρόλο. Αποπνέουν μια γαλήνη που είναι χαρακτηριστική των ιαπωνικών κήπων.

Χρησιμοποιούνται και ποικιλίες δέντρων με αποχρώσεις, αλλά σε περιορισμένο βαθμό. Καθώς εναλλάσσονται οι εποχές, αυτά χαρίζουν στον κήπο ποικίλους τόνους. Η δαμασκηνιά, η κερασιά και η μανόλια χρησιμοποιούνται στις αρχές της άνοιξης για να δώσουν χρώμα. Τον Απρίλιο και το Μάιο, τα ζωηρόχρωμα άνθη της αζαλέας δίνουν γιορτινή νότα στην κατά τα άλλα ήσυχη ατμόσφαιρα. Αυτές συνήθως τις κλαδεύουν για να γίνουν σφαιρικές, λείες μπάλες, άλλες μικρές και άλλες μεγάλες. Το φθινόπωρο τα φύλλα του ιαπωνικού σφενδαμιού σκορπίζουν τριγύρω τις κατακόκκινες πινελιές τους. Ωστόσο, το πράσινο είναι αυτό που κυριαρχεί στον ιαπωνικό κήπο.

Μερικές χαριτωμένες συστάδες μπαμπού κάνουν πιο έντονη την ανατολίτικη ατμόσφαιρα. Τα κυπαρίσσια και οι κέδροι κυκλώνονται από καταβολάδες και έτσι τονίζεται η περίμετρος του κήπου. Ο ιαπωνικός ίληξ (ίνου-τσούγε) συγκεντρώνει τη γενική προτίμηση επειδή μπορούν να γίνουν πολλά με αυτόν. Μπορείτε να βρείτε ίληκα κλαδεμένο σε σχήμα γαμήλιας τούρτας, χελώνας ή γερανού που στέκεται στο ένα πόδι. Ωστόσο, από όλα τα δέντρα που χρησιμοποιούνται στον κήπο, το προβάδισμα έχουν τα επιβλητικά πεύκα.

Διαμόρφωση και Φροντίδα των Δέντρων

Από τις διάφορες ποικιλίες ιαπωνικών πεύκων, για διαμόρφωση χρησιμοποιούνται περισσότερο το μαύρο και το κόκκινο πεύκο. Το μαύρο ονομάζεται «αρσενικό» των ειδών και το κόκκινο «θηλυκό», λόγω των χαρακτηριστικών τους που αντίστοιχα είναι αδρά και λεπτεπίλεπτα. Από αυτά τα δυο, το μαύρο πεύκο, επειδή έχει πιο στιβαρή δομή, είναι πιο εύκολο στην περιποίηση και στη διάπλασή του. Ας πάρουμε λοιπόν ως παράδειγμα τα πεύκα για να δούμε πώς γίνεται η διαμόρφωση και η φροντίδα των δέντρων σε έναν ιαπωνικό κήπο.

Ο κηπουρός αρχίζει την εργασία του με τα δενδρύλλια. Αφού εξετάσει την κατεύθυνση προς την οποία τείνουν να αναπτυχτούν αυτά, προσεκτικά δίνει μορφή στα νεαρά δέντρα σύμφωνα με τα διάφορα δημοφιλή στιλ. Ο κηπουρός μπορεί να ενισχύσει την κλίση ενός δέντρου οπότε, αν αυτό τοποθετηθεί έτσι ώστε να πέφτει πάνω από μια εξωτερική πύλη, να σχηματίζεται μια υπέροχη πεύκινη αψίδα που καλωσορίζει τους επισκέπτες. Ή μπορεί στο σχέδιο που θα δοκιμάσει τα κλαριά να γέρνουν προς τα κάτω δίνοντας εντύπωση καταρράκτη. Θα μπορούσε επίσης να εφαρμοστεί η τυπική ευθυτενής στάση. Πώς δημιουργεί ο κηπουρός το σχήμα και τις διαστάσεις που θέλει;

Μπορεί να φυτέψει το δενδρύλλιό του υπό γωνία και να χρησιμοποιήσει πασσάλους από μπαμπού για υποστηρίγματα. Προσαρτεί στο δέντρο πλαίσια ή υποστηρίγματα και πασσάλους από μπαμπού για τα πλάγια χρησιμοποιώντας μαύρο σπάγκο που δεν σαπίζει, από φλοιό φοίνικα. «Ο σπάγκος», εξηγεί ένας κηπουρός τέταρτης γενιάς, «αντικαθίσταται κατά περιόδους ώστε να μην αφήνει άσχημα σημάδια στα κλαριά». Οι πάσσαλοι παραμένουν στη θέση τους ένα ή δύο χρόνια μέχρις ότου το δέντρο σταθεροποιηθεί στο νέο σχήμα χωρίς αυτούς.

Ακολουθεί το μυστικό που διέπει τη διάπλαση των δέντρων—το κλάδεμα. «Ο κηπουρός προσπαθεί να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στα δέντρα των οποίων το φύλλωμα και τα κλαριά αναπτύσσονται στην τύχη άσκοπα και ακανόνιστα και στα δέντρα που κλαδεύονται σε σημείο που η ανθρώπινη κυριαρχία γίνεται πια εξόφθαλμη», λέει το βιβλίο Οι Ιαπωνικοί Κήποι τού Σήμερα (Japanese Gardens for Today). Σκοπός του είναι να τονίσει τα πιο ελκυστικά μέρη του δέντρου, αποκόπτοντας ό,τι χαλάει τη σύνθεση. Θέλει να στρέψει το δέντρο προς μια κατεύθυνση; Τότε κλαδεύει τα κατακόρυφα κλαριά. Ως αποτέλεσμα, ο θρεπτικός χυμός θα πάει στα πλευρικά κλαριά και έτσι θα αλλάξει το σχήμα του δέντρου.

Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερα. Κάθε άνοιξη κόβονται οι άκρες των νέων βλαστών. Έτσι απομένουν στο άκρο του κάθε κλαριού 25 περίπου χιλιοστά από το βλαστό και η ανάπτυξη του κλαριού διατηρείται υπό έλεγχο. Επίσης, το Σεπτέμβριο ο κηπουρός αποσπά με το χέρι τις μονοετείς πευκοβελόνες. Αυτό δίνει στα ιαπωνικά πεύκα την κυματιστή, πτερυγοειδή εμφάνισή τους.

Τα πεύκα όταν έχουν καλή περιποίηση μπορούν να ζήσουν εκατοντάδες χρόνια. Για να διασφαλιστεί η μακροβιότητά τους, χωρίς ασθένειες, ο κηπουρός συνεχώς προσπαθεί να τα διατηρεί υγιή. Ένας ασυνήθιστος τρόπος με τον οποίο το κάνει αυτό είναι να περιτυλίγει μέρος του κορμού με αχυρένια ψάθα. Όταν μπαίνει ο χειμώνας, τα ζωύφια που ζουν μέσα στο δέντρο αναζητούν ζεστασιά οπότε κατεβαίνουν και κάθονται πάνω στην ψάθα όπου αποθέτουν και τα αβγά τους. Μέσα στο καταχείμωνο, προτού οι ζεστές ανοιξιάτικες μέρες κάνουν τα έντομα να ξαναβγούν, ο κηπουρός αφαιρεί την ψάθα και την καίει μαζί με τα ζωύφια. Άλλα δέντρα, όπως τους φοίνικες, η αχυρένια ψάθα τα καλύπτει σε όλο το μήκος τους και τα προστατεύει από το χιόνι και την παγωνιά. Αυτό το κομψό αχυρένιο ένδυμα, εκτός από το ότι κρατάει ζεστά τα δέντρα, φωτίζει και το σκοτεινό χειμερινό τοπίο.

Η όλη επιχείρηση είναι μια τέχνη που δεν μαθαίνεται ούτε αντιγράφεται εύκολα. Πράγματι, για τη φροντίδα μερικών από αυτά τα μακρόβια δέντρα, απαιτούνται γενιές ολόκληρες κηπουρών.

Σπιτικοί Κήποι

Σε σύγκριση με τους πιο περίτεχνους κήπους που βρίσκουμε στους δημόσιους χώρους, η ατμόσφαιρα στους ιαπωνικούς σπιτικούς κήπους είναι λιγότερο επίσημη και πιο φιλική. Οι ευκαιρίες για συνδυασμούς και συνταίριασμα των διαφόρων ειδών πρασίνου, ανάλογα με τις προσωπικές προτιμήσεις και τη φαντασία, είναι ατέλειωτες.

Χρησιμοποιώντας μεγάλους βράχους και μικρά δέντρα, μερικές οικογένειες δημιουργούν τη δική τους μικρογραφία ορεινού τοπίου με έναν ορμητικό καταρράκτη ή ένα ήσυχο ελικοειδές ρυάκι. Ακόμη και όταν το σπίτι διαθέτει λίγα μόνο μέτρα κήπου, στριμωχτά σε κάποια γωνία, μπορούν να εφαρμοστούν οι ίδιες αρχές μικρογραφίας που εφαρμόζονται στη φύτευση μεγαλύτερων περιοχών. Με τη βοήθεια μάλιστα κάποιων επιδέξια διαμορφωμένων δέντρων, δείτε! η ψευδαίσθηση επιτελείται.

Σε όποιο μέρος της γης και αν ζείτε, οι ίδιες αυτές αρχές που εφαρμόζονται στη δημιουργία των όμορφων ιαπωνικών κήπων μπορούν να φέρουν το μεγαλείο της φύσης μέσα στον κήπο σας.

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Οι κερασιές προσθέτουν χρώμα την άνοιξη

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τα δέντρα διαμορφώνονται σε διάφορα σχέδια