Τι Συνέβη στα Παραδοσιακά Χριστούγεννα;

«Τα Χριστούγεννα ήταν ένας ευχάριστος καιρός για εμάς τα παιδιά», λέει η Ρίτα, αναπολώντας τη δεκαετία του 1930. «Όλοι πηγαίναμε στην εκκλησία, όπου ψέλναμε τους αγαπημένους μας ύμνους. Όταν επιστρέφαμε στο σπίτι, η μαμά μαγείρευε γαλοπούλα, και τρώγαμε χριστουγεννιάτικη πουτίγκα και σαντιγί. Ειλικρινά πιστεύαμε ότι ήταν τα γενέθλια του Ιησού, η ημέρα που ήταν αφιερωμένη σε αυτόν. Αλλά τα πράγματα έχουν αλλάξει. Το μόνο πράγμα που φαίνεται ότι σκέφτονται πολλά παιδιά τώρα είναι ο Αϊ-Βασίλης που έρχεται για να φέρει δώρα».

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

ΜΕ ΤΟ πέρασμα των ετών, ο εορτασμός των Χριστουγέννων έχει αλλάξει με πολλούς τρόπους—και όχι μόνο τα τελευταία χρόνια. Ακόμα και το 1836, ο Άγγλος συγγραφέας Κάρολος Ντίκενς είπε: «Υπάρχουν άνθρωποι που θα σας πουν ότι τα Χριστούγεννα δεν είναι πια για αυτούς αυτό που ήταν κάποτε».

Κάτι που ίσως ξαφνιάσει μερικούς είναι ότι τα Χριστούγεννα δεν ήταν πάντα δημοφιλές γεγονός. Το 19ο αιώνα, όταν έγραψε ο Ντίκενς, η δημοτικότητα των Χριστουγέννων είχε μειωθεί. Οι περισσότερες βρετανικές εφημερίδες δεν τους έδιναν προσοχή στις αρχές εκείνου του αιώνα.

Ο Ντίκενς και ο πιο ηλικιωμένος Αμερικανός συνάδελφός του, ο Ουάσινγκτον Έρβινγκ, προσπάθησαν να εξιδανικεύσουν τα Χριστούγεννα. Γιατί; Όχι απλώς και μόνο για να αποκαταστήσουν τις παλιές παραδόσεις αλλά επίσης, τουλάχιστον όσον αφορά τον Ντίκενς, για να αφυπνίσει τους αναγνώστες σε σχέση με τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής των μη προνομιούχων, και έτσι να βελτιώσει την κατάστασή τους.

Η Πραγματικότητα του 19ου Αιώνα

Ενώ η βιομηχανική επανάσταση έφερε ευημερία σε ορισμένους, είχε επίσης ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν φτωχογειτονιές, να επέλθει αθλιότητα και εξαντλητική εργασία. «Κάθε μεγάλη πόλη έχει μία ή περισσότερες φτωχογειτονιές», έγραψε ο Φρίντριχ Ένγκελς το 1844, «όπου η εργατική τάξη συνωστίζεται . . . , μακριά από το βλέμμα των πιο ευτυχισμένων τάξεων».

Ο βρετανικός Εργοστασιακός Νόμος του 1825, ο οποίος αφορούσε μόνο τα εργοστάσια κατεργασίας βαμβακιού, δήλωνε ότι κανένα άτομο δεν θα έπρεπε να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο κατεργασίας βαμβακιού περισσότερο από 12 ώρες τις καθημερινές ή 9 ώρες το Σάββατο. Το 1846, ο ιστορικός Τόμας Μακόλεϊ κατηγόρησε ότι αυτή η έντονη εργασία «παρεμποδίζει την ανάπτυξη του νου, δεν αφήνει χρόνο για υγιεινή εξάσκησή του, ούτε χρόνο για πνευματική καλλιέργεια».

Οι εορταστικές εκδηλώσεις των Χριστουγέννων αναβίωσαν ανάμεσα σε αυτά τα κοινωνικά και ηθικά προβλήματα του 19ου αιώνα.

Ο Ντίκενς και τα Χριστούγεννα

Ο Κάρολος Ντίκενς ηγήθηκε της αφύπνισης της κοινωνικής συνείδησης σε ό,τι αφορά τα προβλήματα των φτωχών. Στο κλασικό του μυθιστόρημα Χριστουγεννιάτικη Ιστορία (A Christmas Carol), που δημοσιεύτηκε το 1843, ο Ντίκενς χρησιμοποίησε επιδέξια τη γνώση του για τις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις προκειμένου να πετύχει το σκοπό του.

Η Χριστουγεννιάτικη Ιστορία έγινε αμέσως επιτυχία, και πουλήθηκαν χιλιάδες αντίτυπα. Τον επόμενο χρόνο, εννέα θέατρα στο Λονδίνο ανέβασαν δραματοποιημένες εκδοχές του μυθιστορήματος. Την Παραμονή των Χριστουγέννων του 1867, ο Ντίκενς διάβασε δημόσια αυτό το βιβλίο σε κάποια εκδήλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης. Στο ακροατήριο βρισκόταν ο κ. Φέρμπανκς, εργοστασιάρχης από το Βέρμοντ, ο οποίος είπε στη σύζυγό του: «Νομίζω ότι, αφού ακούσαμε τον κ. Ντίκενς να διαβάζει τη Χριστουγεννιάτικη Ιστορία απόψε, θα πρέπει να σταματήσω τη συνήθεια που είχαμε ως τώρα να ανοίγουμε το εργοστάσιο την Ημέρα των Χριστουγέννων». Εκείνος κράτησε το λόγο του. Τον επόμενο χρόνο πρόσθεσε την παράδοση του να δίνει μια γαλοπούλα στους υπαλλήλους του τα Χριστούγεννα.

Εμπορικοποίηση των Χριστουγέννων

Οι φιλανθρωπικές δωρεές έγιναν κάτι το κοινό στη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων, και ποίκιλλαν από φιλανθρωπικές οργανώσεις οι οποίες μοίραζαν κάρβουνο στις φτωχές χήρες μέχρι και προύχοντες στα χωριά οι οποίοι δώριζαν χρήματα και τροφή. Τα Χριστούγεννα έγιναν γρήγορα, στη θεωρία, η ευκαιρία για όλες τις τάξεις να έρθουν κοντά με κοινωνική αρμονία. Το ότι οι διαφορές ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς αφήνονταν εσκεμμένα να ξεθωριάσουν αυτή την εποχή του χρόνου κατεύναζε πολλές συνειδήσεις.

Αρκετές εορταστικές παραδόσεις είτε αναβίωσαν είτε δημιουργήθηκαν. Για παράδειγμα, οι πρώτες χριστουγεννιάτικες κάρτες εμφανίστηκαν το 1843, και καθώς η εκτύπωση γινόταν φθηνότερη, η αγορά άκμασε. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, μια πολύ παλιότερη παράδοση, έγιναν επίσης πολύ πιο δημοφιλή αφότου ο Πρίγκιπας Αλβέρτος, σύζυγος της Βασίλισσας Βικτωρίας, εισήγαγε το γερμανικό τρόπο διακόσμησης χρησιμοποιώντας φανταχτερές κορδέλες, στολίδια και κεριά.

Η εμπορική προώθηση των Χριστουγέννων κέρδιζε έδαφος. Σήμερα, έπειτα από έναν αιώνα και κάτι, τα Χριστούγεννα έχουν εμπορικοποιηθεί τόσο πολύ ώστε έχει ξεσπάσει δημόσια κατακραυγή για αυτό. Το γεγονός αυτό εγείρει το ερώτημα: Πώς ήταν τα Χριστούγεννα αρχικά;

Προέλευση των Χριστουγέννων

Παρέχοντας ιστορικές πληροφορίες, η εφημερίδα Δε Σικάγκο Τρίμπιουν (The Chicago Tribune) παρατήρησε μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο σε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο: «Είναι ειρωνεία ότι η γιορτή για την οποία τώρα οι Χριστιανοί παραπονιούνται λέγοντας ότι έχει καταληφτεί από το εμπόριο έχει τις ρίζες της σε μια ειδωλολατρική γιορτή η οποία καταλήφτηκε από τη Χριστιανοσύνη.

»Η πρώτη φορά που αναφέρεται ότι γιορτάστηκαν τα Χριστούγεννα ως η ημέρα γέννησης του Ιησού Χριστού ήταν 300 και πλέον χρόνια μετά το γεγονός. Τον 4ο αιώνα, η Χριστιανοσύνη έγινε η επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και, όπως πιστεύουν οι λόγιοι, οι Χριστιανοί καθόρισαν ως ημερομηνία γέννησης του Ιησού την 25 Δεκ. για να συμπίπτει με μια ήδη υπάρχουσα γιορτή που τελούνταν από μη Χριστιανούς.

»‘Αντί να αγωνιστούν κατά των ειδωλολατρικών γιορτών, αποφάσισαν να συμμετέχουν σε αυτές και να προσπαθήσουν να τις αντικαταστήσουν’, είπε ο καθηγητής Ράσελ Μπελκ του Πανεπιστημίου της Γιούτα . . . ‘Οι ειδωλολατρικές γιορτές που αντικαταστάθηκαν από τη Χριστιανοσύνη ήταν οι ρωμαϊκοί εορτασμοί των Σατουρναλίων—οι οποίοι ήταν πανηγυρικοί εορτασμοί με ανταλλαγή δώρων—και αργότερα οι εορτασμοί Γιουλ στην Αγγλία και στη Γερμανία οι οποίοι τελούνταν προς τιμή του χειμερινού ηλιοστασίου’, είπε ο Μπελκ.

»Η δημοτικότητα των Χριστουγέννων αυξομειωνόταν στο πέρασμα των αιώνων. Για ένα διάστημα είχαν τεθεί υπό απαγόρευση στην Αγγλία και στην Αμερική από τους Πουριτανούς, οι οποίοι αποδοκίμαζαν την έλλειψη σοβαρότητας που σχετιζόταν με αυτά. Αλλά προς τα μέσα του 19ου αιώνα, λέει ο Μπελκ, ‘τα Χριστούγεννα αντιμετώπιζαν προβλήματα, καθώς η δημοτικότητά τους είχε μειωθεί’. Αυτός λέει ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες καλοδέχτηκαν την ανάμειξη του εμπορίου, μέσω της ανταλλαγής δώρων και του Αϊ-Βασίλη, για την αναβίωση αυτής της γιορτής.

»Αυτή η αναβίωση, είπε ο Μπελκ, οφειλόταν κατά κύριο λόγο στον Άγγλο συγγραφέα Κάρολο Ντίκενς, του οποίου το έργο ‘Χριστουγεννιάτικη Ιστορία’, το 1843, παρουσίαζε έναν αλλαγμένο Σκρουτζ, ο οποίος έγινε γενναιόδωρος δότης».

Τι θα Λεχτεί για τα Έθιμα των Χριστουγέννων;

Ο Ντίκενς λέγεται ότι «απολάμβανε όλα τα έθιμα και τα πράγματα που σχετίζονταν με τα Χριστούγεννα». Αλλά από πού προήλθαν όλα αυτά;

Παρέχοντας ενδιαφέροντα στοιχεία για αυτό το ζήτημα, η εφημερίδα Νιου Γιορκ Νιούζντεϊ (New York Newsday) με ημερομηνία 22 Δεκεμβρίου 1992 παρέθεσε τα λόγια του Τζον Μόζλι, ο οποίος έγραψε το βιβλίο Το Άστρο των Χριστουγέννων (The Christmas Star): «‘Οι πρώτοι εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν γιόρταζαν τα Χριστούγεννα το Δεκέμβριο με συγκεκριμένο σκοπό να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού’, είπε [ο Μόζλι]. ‘Ήταν ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζαν το θέμα του χειμερινού ηλιοστασίου’, το σημείο στροφής του χειμώνα, όταν ο ήλιος σταματάει την πορεία του προς το νότο και κατευθύνεται ξανά προς το βορρά, φέρνοντας νέο φως.

»Αποδείξεις για αυτό το γεγονός υπάρχουν στα σύμβολα των Χριστουγέννων, είπε ο Μόζλι. Πιο αδιαμφισβήτητη απόδειξη είναι η χρησιμοποίηση πράσινων φυτών, τα οποία συμβολίζουν τη ζωή σε μια εποχή σκοταδιού και κρύου. ‘Το πιο φανταχτερό πράσινο φυτό είναι το χριστουγεννιάτικο δέντρο’, είπε. ‘Μάλιστα, οι βορειοευρωπαίοι γιόρταζαν το ηλιοστάσιο στο δάσος· λάτρευαν δέντρα. Συνεπώς το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι πραγματικά επιστροφή στη λατρεία των δέντρων της προϊστορικής εποχής’.

»Επίσης ο Μόζλι είπε: ‘Τι βάζετε πάνω στα δέντρα; Φώτα. Το φως θυμίζει τον Ήλιο και συμβολίζει τον Ήλιο. Έχει να κάνει με την αναγέννηση του Ήλιου και την επιστροφή του φωτός μετά το ηλιοστάσιο. Τα κύρια πράγματα που περιλαμβάνονται στους εορτασμούς για το ηλιοστάσιο παντού είναι το φως και τα πράσινα φυτά’.

»Η 25η Δεκ., πρόσθεσε, ‘ήταν επίσης η ημέρα που αρχικά γιορταζόταν το χειμερινό ηλιοστάσιο, και πολλά από τα πράγματα που κάνουμε τώρα, και τα οποία νομίζουμε ότι είναι σχετικά σύγχρονα χριστουγεννιάτικα έθιμα, στην πραγματικότητα έχουν τις ρίζες τους στους εορτασμούς για το ηλιοστάσιο’».

Η μουσική επίσης χαρακτηρίζει τους εορτασμούς των Χριστουγέννων. Συνεπώς, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ρωμαϊκή γιορτή των Σατουρναλίων φημιζόταν για τα συμπόσιά της και για τα γλέντια της, που περιλάμβαναν χορό και τραγούδι. Οι λόγιοι δεν αμφισβητούν πια το ότι τα σύγχρονα Χριστούγεννα οφείλουν πάρα πολλά στα αρχαία Σατουρνάλια.

Βαθιές Αμφιβολίες

Ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι της Αγγλίας, ο Δρ Τζορτζ Κάρεϊ, παραπονέθηκε για τα «Χριστούγεννα όπως αυτά είχαν διαμορφωθεί από τη Βικτωρία και τον Κάρολο Ντίκενς». Για ποιο λόγο; «Ανησυχώ μήπως τα παιδιά μας επηρεαστούν από την εμπορικοποίηση», είπε.

Σύμφωνα με την εφημερίδα Δε Σκότσμαν (The Scotsman), ο Αγγλικανός επίσκοπος Ντέιβιντ Τζένκινς πιστεύει ότι η εμπορικοποίηση των Χριστουγέννων οδηγεί τους ανθρώπους στο νευρικό κλονισμό. «Λατρεύουμε την απληστία, και τα Χριστούγεννα γίνονται η γιορτή της απληστίας και του παραλογισμού», είπε, και πρόσθεσε: «Οι συνηθισμένοι άνθρωποι γίνονται δυστυχισμένοι εξαιτίας των χρεών που έχουν από τις πιστωτικές κάρτες. . . . Υπάρχουν αυξανόμενες αποδείξεις ότι μετά τα Χριστούγεννα οι άνθρωποι βυθίζονται σε απόγνωση και έχουν οικογενειακούς καβγάδες. Τα αυξανόμενα μειονεκτήματα της γιορτής ξεπερνούν τα πλεονεκτήματά της».

Η εφημερίδα Δε Τσερτς Τάιμς (The Church Times) της Αγγλίας κατάλληλα συνόψισε το πρόβλημα των Χριστουγέννων ως εξής: «Υπάρχει ανάγκη να απελευθερωθούμε από το μεγάλο βακχικό όργιο που επιτρέψαμε να γίνουν αυτά!»

Τι να Κάνετε για Αυτό

Μπορείτε να συνειδητοποιήσετε τι είναι τα Χριστούγεννα, δηλαδή, μια ειδωλολατρική γιορτή η οποία εσφαλμένα παρουσιάζεται ως η ημέρα γέννησης του Ιησού, και να μην έχετε καμιά σχέση μαζί τους. Αυτό έκανε η Ρίτα, η γυναίκα που αναφέρεται στην αρχή του άρθρου. Έγινε Μάρτυρας του Ιεχωβά, και τώρα είναι ενωμένη με 4.500.000 και πλέον Μάρτυρες, οι οποίοι απέχουν εντελώς από τα Χριστούγεννα.

Εντούτοις, δεν είναι πάντοτε εύκολο να ακολουθεί κανείς μια πορεία που διαφέρει από εκείνη που ακολουθεί η πλειονότητα. (Παράβαλε Ματθαίος 7:13, 14). Η εφημερίδα Δε Τσερτς Τάιμς παραδέχτηκε: «Χρειάζονται θαρραλέοι άντρες, θαρραλέες γυναίκες, θαρραλέες οικογένειες για να αποφασίσουν να μη λαβαίνουν πια μέρος σε κάποια γιορτή η οποία μας επιβάλλεται τόσο φορτικά από τους συνανθρώπους μας».

Πολλά άτομα που έχουν πάρει την απόφαση να ‘μη λαβαίνουν μέρος’ συμφωνούν. Αλλά, επίσης, γνωρίζουν ότι η βαθιά αγάπη για την αλήθεια ήταν εκείνη που τους έδωσε τόσο το κίνητρο όσο και τη δύναμη να πάρουν και να διατηρήσουν αυτή τη στάση. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε εσάς—αν αυτή είναι η επιθυμία σας.

[Πλαίσιο στη σελίδα 17]

Ξέρατε αυτά τα γεγονότα;

* Ο Ιησούς δεν γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου.

* Οι βοσκοί στον Ισραήλ είχαν τα πρόβατά τους σε κάποιο στεγασμένο χώρο στο καταχείμωνο και όχι στους αγρούς κατά τη διάρκεια της νύχτας.

* Οι ‘σοφοί άντρες’ ήταν στην πραγματικότητα Μάγοι, αστρολόγοι, και επισκέφτηκαν τον Ιησού όταν αυτός ήταν μικρό παιδί, όχι βρέφος.

* Πουθενά δεν λέει η Αγία Γραφή ότι οι Χριστιανοί πρέπει να γιορτάζουν τη γέννηση του Ιησού. Αλλά υπάρχει μια σαφής εντολή να γιορτάζεται η ανάμνηση του θανάτου του.

[Πλαίσιο στη σελίδα 18]

Γιατί Δεν Γιορτάζουν οι Μάρτυρες

Η επίσημη εφημερίδα της Ρωμαιοκαθολικής αρχιεπισκοπής του Νταμπιούκ της Αϊόβα, των Η.Π.Α., Δε Γουίτνες (The Witness), παρουσίασε την ακόλουθη ερώτηση στη στήλη της «Στήλη των Ερωτήσεων».

«Η σύζυγός μου ζήτησε από τα 10 παιδιά μου να βοηθήσουν για να γιορτάσουμε τα 80ά μου γενέθλια.

»Όμως, δύο από τα παιδιά μου είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά και είπαν ότι δεν γιορτάζουν γενέθλια επειδή ζουν ακολουθώντας πιστά το παράδειγμα που μας άφησε ο Ιησούς, καθώς επίσης ζουν σύμφωνα με την Αγία Γραφή.

»Λένε ότι ούτε ο Ιησούς ούτε κάποιος από τους πρώτους Χριστιανούς γιόρταζε γενέθλια. Αυτή ήταν ειδωλολατρική παράδοση, μια παράδοση με την οποία οι Χριστιανοί δεν θα πρέπει να έχουν καμιά σχέση. Θεωρούνταν ειδωλολατρική παράδοση την εποχή του Χριστού και το ίδιο θα πρέπει να θεωρείται και σήμερα».

Ο ιερέας Τζον Ντίτσεν έδωσε την εξής απάντηση στην ερώτηση: «Ξέρω πως αυτό είναι οδυνηρό για εσάς, αλλά οι πληροφορίες που μας δίνετε είναι σωστές. Ανάμεσα στις πολυάριθμες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των Μαρτύρων του Ιεχωβά και άλλων Χριστιανικών θρησκειών σε ό,τι αφορά τις πεποιθήσεις και τις συνήθειες είναι και αυτή.

»Σε αρμονία με αυτή την πεποίθηση, τα μέλη τους δεν γιορτάζουν ούτε τα Χριστούγεννα, εν μέρει επειδή αυτά τιμούν τα γενέθλια του Ιησού και επίσης επειδή η ημέρα των Χριστουγέννων καθιερώθηκε, προφανώς τον τέταρτο αιώνα, για να συμπίπτει με την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου (σύμφωνα με το παλιό Ιουλιανό ημερολόγιο) η οποία νωρίτερα ήταν μια μεγάλη ειδωλολατρική γιορτή».

[Ευχαριστία για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 16]

Αϊ-Βασίλης: Thomas Nast/Dover Publications, Inc. 1978

Δέντρο και κάλτσες: Old-Fashioned Christmas Illustrations/Dover Publications, Inc.