Βοηθούν Ανθρώπους να Διαβάσουν

ΠΟΙΟΙ είναι αυτοί οι εκατομμύρια άνθρωποι που δεν μπορούν ούτε να διαβάσουν ούτε να γράψουν; Στο σύνολό τους είναι υπεύθυνοι, σκληρά εργαζόμενοι πολίτες. Στα αναπτυσσόμενα κράτη, αυτοί παρέχουν τροφή, ρουχισμό και στέγη για τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού. Στις βιομηχανοποιημένες χώρες, αυτοί αναλαμβάνουν τις εργασίες που κανείς άλλος δεν θέλει να κάνει—δουλειές που είναι εξαντλητικές, μονότονες και ταπεινές, ωστόσο απαραίτητες για την κοινωνία.

Πολύ συχνά, η έλλειψη ευκαιριών είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι δεν έχουν αποκτήσει την ικανότητα της ανάγνωσης και της γραφής. Ως ομάδα, οι αναλφάβητοι δεν είναι ανόητοι, αδαείς ή ανίκανοι. «Δεν έχω πρόβλημα στο να σκέφτομαι», είπε κάποιος αντιπροσωπευτικός μαθητής. «Το πρόβλημά μου είναι μόνο η ανάγνωση».

Έλλειψη Ευκαιριών

Για πολλούς, ο αναλφαβητισμός συνδέεται με τη φτώχεια. Σε οικογενειακό επίπεδο, φτώχεια σημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι περισσότερο απασχολημένοι με την εξασφάλιση της τροφής τους παρά με το να λάβουν κάποια εκπαίδευση. Όταν τα παιδιά χρειάζεται να μείνουν στο σπίτι για να εργαστούν, δεν πηγαίνουν στο σχολείο. Πολλά που πηγαίνουν δεν το συνεχίζουν.

Η φτώχεια προξενεί βλάβη και σε εθνικό επίπεδο επίσης. Τα αναπτυσσόμενα κράτη που είναι καταβαρημένα από το εξωτερικό χρέος αναγκάζονται να περικόψουν χρήματα από την παιδεία. Στην Αφρική, για παράδειγμα, οι συνολικές δαπάνες για την παιδεία μειώθηκαν σχεδόν κατά 30 τοις εκατό στην περίοδο 1980-1985. Ενώ τα πλούσια κράτη δαπανούν περισσότερα από 6.000 δολάρια (περ. 1.200.000 δρχ.) το χρόνο για καθένα από τα παιδιά τους σχολικής ηλικίας, μερικές φτωχές χώρες στην Αφρική και στη Νότια Ασία δαπανούν μόλις 2 δολάρια (περ. 400 δρχ.). Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν ελάχιστα σχολεία καθώς και δάσκαλοι που έχουν να διδάξουν πάρα πολλά παιδιά.

Ο πόλεμος και οι εμφύλιες διαμάχες επίσης συντελούν στον αναλφαβητισμό. Το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά υπολογίζει ότι εφτά εκατομμύρια παιδιά υποφέρουν σε στρατόπεδα προσφύγων, όπου οι εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις συνήθως είναι ανεπαρκείς. Σε μια μόνο αφρικανική χώρα, 1,2 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 15 ετών δεν έχουν μπορέσει να παρακολουθήσουν μαθήματα στο σχολείο εξαιτίας ενός φρικτού εμφύλιου πολέμου.

Εκείνοι που χάνουν την ευκαιρία όταν είναι παιδιά μερικές φορές έχουν την ευκαιρία να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν αργότερα στη ζωή, αλλά δεν πιστεύουν όλοι τους ότι αξίζει την προσπάθεια. Σχετικά με τους αναλφάβητους αγρότες, το βιβλίο Εκπαίδευση Ενηλίκων για Αναπτυσσόμενες Χώρες (Adult Education for Developing Countries) δηλώνει: «Ο ενήλικος που τα έχει καταφέρει χωρίς να ξέρει ανάγνωση και γραφή είναι απίθανο, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, να έχει τη διακαή επιθυμία να διαβάζει και να γράφει. . . . Αν και θα ήταν εντελώς εσφαλμένο να συμπεράνουμε ότι αυτός είναι πλήρως ευχαριστημένος με τη ζωή του, ίσως να μην είναι αρκετά δυσαρεστημένος ώστε να θέλει να κάνει πάρα πολλά πράγματα για να την αλλάξει».

Ωστόσο, πολλοί έχουν πράγματι ισχυρή επιθυμία να βελτιωθούν. Τα κίνητρα ποικίλλουν, φυσικά. Μερικοί απλώς θέλουν να βελτιώσουν τη μόρφωσή τους και το αίσθημα της αυτοαξίας τους. Άλλοι υποκινούνται από οικονομικούς λόγους. Εκείνοι που δεν έχουν εργασία σκέφτονται ότι η ανάγνωση και η γραφή θα τους βοηθήσουν να βρουν κάποια εργασία· εκείνοι που έχουν εργασία ίσως ψάχνουν για μια καλύτερη.

Αναγνωρίζοντας τη στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ της ανάγνωσης και γραφής και της ανάπτυξης τόσο σε ατομικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, κυβερνήσεις και οργανισμοί έχουν δημιουργήσει προγράμματα διδασκαλίας ανάγνωσης και γραφής σε ενηλίκους. Αυτή είναι μια δύσκολη εργασία που απαιτεί κατανόηση από μέρους των δασκάλων καθώς και αναγνώριση των μοναδικών χαρακτηριστικών του ενήλικου μαθητή.

Το Πορτρέτο του Ενήλικου Μαθητή

Εκείνοι που διδάσκουν ενηλίκους θα πρέπει να αναγνωρίζουν τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ ενήλικων μαθητών και παιδιών μαθητών. Η προσωπικότητα, οι συνήθειες, η νοοτροπία και τα ενδιαφέροντα είναι πιο βαθιά ριζωμένα στους ενηλίκους παρά στα παιδιά, κάνοντας τον ενήλικο πιο άκαμπτο και λιγότερο δεκτικό σε αλλαγές. Από την άλλη μεριά, οι ενήλικοι έχουν πλούσιες εμπειρίες πάνω στις οποίες μπορούν να οικοδομήσουν και είναι περισσότερο ικανοί να κατανοήσουν γεγονότα και ιδέες που μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση στα παιδιά. Συνήθως αυτοί δεν έχουν τόσο ελεύθερο χρόνο όσο έχουν τα παιδιά. Μια άλλη πολύ σημαντική διαφορά είναι ότι οι ενήλικοι μαθητές, ανόμοια με τα παιδιά, είναι ελεύθεροι να διακόψουν την εκπαίδευσή τους οποτεδήποτε.

Πολλοί ενήλικοι αναλφάβητοι κατέχουν μοναδικά ταλέντα και έχουν επιτύχει σε μερικούς τομείς της ζωής· αυτοί απλώς δεν έχουν αναπτύξει τις ικανότητες της ανάγνωσης και της γραφής. Αυτός που διδάσκει ανάγνωση και γραφή είναι ανάγκη να τους ενθαρρύνει να χρησιμοποιήσουν την προσαρμοστικότητα, τη δημιουργικότητα και την υπομονή που έχουν επιδείξει σε άλλους τομείς της ζωής.

Απαιτείται θάρρος για να παραδεχτεί κάποιο αναλφάβητο άτομο τις ελλείψεις του και να ζητήσει βοήθεια. Αν και οι περιστάσεις και τα άτομα ποικίλλουν, πολλοί ενήλικοι βλέπουν τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής με φόβο και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Μερικοί ίσως είχαν στο παρελθόν πολλές αποτυχίες στον τομέα της εκπαίδευσης. Άλλοι μπορεί να αισθάνονται ότι είναι τόσο μεγάλοι ώστε δεν μπορούν να μάθουν νέα πράγματα. «Είναι δύσκολο να γίνει κανείς αριστερόχειρας όταν γεράσει», λέει μια παροιμία της Νιγηρίας.

Οι δάσκαλοι μπορούν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και να διατηρήσουν το ενδιαφέρον με το να αναγνωρίζουν και να επαινούν γρήγορα την πρόοδο που σημειώνεται. Τα μαθήματα θα πρέπει να είναι σχεδιασμένα με τρόπο που να ελαχιστοποιεί την αποτυχία μάθησης και να εξασφαλίζει την επανειλημμένη επίτευξη στόχων σε σχέση με τη μάθηση. Το έντυπο Εκπαιδεύοντας τον Ενήλικο (Educating the Adult) δηλώνει: «Πάνω από όλα, η επιτυχία είναι πιθανότατα ο σημαντικότερος παράγοντας για να παραμείνει αμείωτο το κίνητρο».

Οι ενήλικοι γενικά γνωρίζουν τι θέλουν από τις εκπαιδευτικές εμπειρίες και επιθυμούν να βλέπουν άμεση πρόοδο προς τους στόχους τους. Ένας καθηγητής που εκπαιδεύει ενηλίκους στην Αφρική δήλωσε: «Θέλουν να μπουν στην τάξη, να μάθουν όσα χρειάζονται να μάθουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα, και κατόπιν να φύγουν».

Μερικές φορές οι στόχοι τους οποίους θέτει κάποιος σπουδαστής είναι υπερβολικά φιλόδοξοι. Από την αρχή, ο δάσκαλος θα πρέπει να βοηθήσει το μαθητή να θέσει μέσους, βραχυπρόθεσμους στόχους και κατόπιν να βοηθήσει το σπουδαστή να τους επιτύχει. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι κάποιος Χριστιανός ή Χριστιανή εγγράφεται σε μια τάξη διδασκαλίας ανάγνωσης και γραφής επειδή θέλει να μάθει να διαβάζει την Αγία Γραφή και τα Γραφικά έντυπα. Αυτοί είναι μακροπρόθεσμοι στόχοι. Καθώς εργάζεται προς την επίτευξή τους, ο δάσκαλος μπορεί να ενθαρρύνει το σπουδαστή να θέσει μέσους στόχους, όπως να μάθει καλά το αλφάβητο, να βρίσκει και να διαβάζει επιλεγμένα εδάφια και να διαβάζει από πιο απλά Γραφικά έντυπα. Το να πετυχαίνει στόχους τακτικά διατηρεί το κίνητρο και διεγείρει το σπουδαστή ώστε να συνεχίσει να μαθαίνει.

Οι αποτελεσματικοί δάσκαλοι μπορούν να κάνουν πολλά για να διεγείρουν το κίνητρο με το να ενθαρρύνουν και να επαινούν τους σπουδαστές τους και με το να τους βοηθούν να εργάζονται για να επιτύχουν πρακτικούς, εφικτούς στόχους. Ωστόσο, για να σημειώσουν πρόοδο, οι ενήλικοι δεν πρέπει να τα περιμένουν όλα έτοιμα. Πρέπει να είναι πρόθυμοι να αναλάβουν την ευθύνη για τη δική τους εκπαίδευση και να εργαστούν σκληρά για να μάθουν. Κάνοντάς το αυτό, θα μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, και αυτές οι ικανότητες θα μεταμορφώσουν τη ζωή τους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Κατευθυντήριες Γραμμές για τη Διδασκαλία Ανάγνωσης και Γραφής σε Ενηλίκους

1. Είναι ζωτικό να διεγείρετε το κίνητρο στο σπουδαστή. Από το πρώτο μάθημα, να τονίσετε τα οφέλη της εκμάθησης ανάγνωσης και γραφής και να ενθαρρύνετε το σπουδαστή να θέσει λογικούς μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους.

2. Για να σημειώσει πρόοδο ο σπουδαστής θα πρέπει να διδάσκεται αρκετές φορές την εβδομάδα. Μια φορά την εβδομάδα δεν είναι αρκετό. Ο σπουδαστής θα πρέπει να κάνει εργασίες στο σπίτι μεταξύ των μαθημάτων.

3. Μην είστε υπερβολικά απαιτητικοί και μην παραφορτώνετε το σπουδαστή με υπερβολικά πολλή ύλη σε ένα μάθημα. Αυτό μπορεί να τον κάνει να αποθαρρυνθεί και να σταματήσει να παρακολουθεί τα μαθήματα.

4. Να είστε συνεχώς ενθαρρυντικοί και θετικοί. Οι ικανότητες ανάγνωσης και γραφής αναπτύσσονται με μικρά, διαδοχικά βήματα. Ο σπουδαστής θα πρέπει να βρίσκει ικανοποίηση στην πρόοδό του.

5. Ενθαρρύνετε το σπουδαστή να εφαρμόζει το γρηγορότερο δυνατόν στην καθημερινή του ζωή όσα μαθαίνει.

6. Μη σπαταλάτε χρόνο σε δευτερεύοντα ζητήματα. Οι ενήλικοι είναι πολυάσχολοι. Εκμεταλλευτείτε στο έπακρο τα μαθήματα για να διδάξετε τα βασικά πράγματα.

7. Πάντοτε να σέβεστε το σπουδαστή, αποδίδοντάς του την αξιοπρέπεια που του αξίζει. Ποτέ μην τον φέρετε σε δύσκολη θέση ούτε να τον υποβιβάσετε.

8. Να είστε άγρυπνοι να διακρίνετε ατομικά προβλήματα. Ίσως ο σπουδαστής να μην μπορεί να διαβάσει τα μικρά γράμματα επειδή χρειάζεται γυαλιά. Κάποιος άλλος μπορεί να είναι βαρήκοος και έτσι ίσως δυσκολεύεται να ακούσει τη σωστή προφορά.

9. Ο σπουδαστής θα πρέπει να μάθει να γράφει τα γράμματα του αλφαβήτου ξεχωριστά προτού επιχειρήσει τη συνήθη γραφή (στην οποία τα γράμματα είναι ενωμένα). Είναι ευκολότερο να μάθει να γράφει με αυτόν τον τρόπο γιατί τα γράμματα μοιάζουν περισσότερο με εκείνα που βρίσκονται στις τυπωμένες σελίδες.

10. Ένας καλός τρόπος για να διδάξετε το σπουδαστή να γράφει τα γράμματα είναι να τον βάλετε να τα ξεπατηκώσει από κάποιο υπόδειγμα. Θα μπορούσε να ξεπατηκώσει ένα γράμμα αρκετές φορές προτού προσπαθήσει να το αντιγράψει χωρίς να το ξεπατηκώνει.

11. Η πρόοδος στην ανάγνωση είναι συνήθως γρηγορότερη από την πρόοδο στη γραφή. Μην αναβάλλετε τα νέα μαθήματα ανάγνωσης αν ο σπουδαστής δεν είναι σε θέση να κάνει τις γραπτές εργασίες στο σπίτι. Από την άλλη μεριά, να θυμάστε ότι ο σπουδαστής μαθαίνει και θυμάται τα νέα γράμματα ευκολότερα αν εξασκείται γράφοντάς τα.

12. Αν και ο ενήλικος σπουδαστής μπορεί να είναι σε θέση να επιτελεί περίπλοκες εργασίες με τα χέρια του, το γράψιμο με στυλό ή μολύβι ίσως αποτελεί δύσκολη και απογοητευτική εμπειρία για αυτόν. Μην επιμένετε να γράφει τελείως σχηματισμένα γράμματα.