Η Συναρπαστική Έρευνα για Νέα Φάρμακα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

Τι το κοινό έχουν το καουτσούκ, το κακάο, το βαμβάκι και τα παυσίπονα; Όλα προέρχονται από φυτά. Εκτός από τα σάκχαρα και το οξυγόνο που δημιουργούν μέσω της φωτοσύνθεσης, τα πράσινα φυτά παράγουν επίσης μια καταπληκτική ποικιλία ουσιών από άλλα βασικά χημικά δομικά στοιχεία. Αυτές οι δευτερεύουσες χημικές ουσίες είναι αυτές που δίνουν σε κάθε φυτό τις ξεχωριστές του ιδιότητες.

ΤΟ ΤΣΙΜΠΗΜΑ της τσουκνίδας, η ξινή γεύση ενός μήλου και το λεπτό άρωμα ενός τριαντάφυλλου, όλα οφείλονται σε διαφορετικούς συνδυασμούς χημικών ουσιών τις οποίες παρασκευάζουν τα ίδια τα φυτά. Συνεπώς, αυτό που μπορεί να φαίνεται ως ένα μόνο προϊόν συνήθως είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ σύνθετο μείγμα.

Τα Χημικά Εργοστάσια της Φύσης

Σκεφτείτε τη χαρακτηριστική μυρωδιά του κακάο. Ξέρατε ότι μέχρι σήμερα οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει 84 διαφορετικές πτητικές χημικές ουσίες οι οποίες συνδυάζονται για να δημιουργήσουν αυτό το μοναδικό άρωμα; Το περιεχόμενο των κόκκων του κακάο είναι ιδιαίτερα σύνθετο, και πολλές προσπάθειες έχουν καταβληθεί στα πρόσφατα χρόνια για να προσδιοριστεί. Και αυτό είναι μόνο ένα φυσικό προϊόν.

Η χοληστερίνη είναι λιπώδης ουσία, η οποία ίσως είναι περισσότερο γνωστή για την πιθανή της σχέση με την καρδιοπάθεια στον άνθρωπο. Εντούτοις, σε μερικά φυτά είναι η αφετηρία για τη δημιουργία μιας ζωτικής ομάδας χημικών ουσιών που αποκαλούνται στεροειδή. Τα στεροειδή περιλαμβάνουν βιταμίνη D, ορμόνες (όπως είναι η κορτιζόνη) και φαρμακευτικές ουσίες όπως είναι η αντιφλεγμονώδης βηταμεθαζόνη. Η διοσγενίνη, ένα στεροειδές που χρησιμοποιείται στην παρασκευή αντισυλληπτικών που χορηγούνται από το στόμα, παράγεται από συγκεκριμένα είδη της άγριας διοσκορέας. Από την άλλη μεριά, η κορτιζόνη παρασκευάζεται από την εκογενίνη, ένα φυσικό στεροειδές που εξάγεται από πολτό φύλλων του φυτού σισάλ μετά την παρασκευή ινών. Πολλές από τις σημερινές νέες φαρμακευτικές ουσίες απομονώθηκαν για πρώτη φορά στον ιστό των φυτών.

Φυτά και Άνθρωπος

Μολονότι η από μέρους του ανθρώπου χρήση συνθετικών φαρμακευτικών ουσιών αποτελεί σύγχρονη ιατρική εξέλιξη, τα εκχυλίσματα φυτών χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία κοινών ασθενειών επί χιλιάδες χρόνια. Αρχαία ασσυριακά υπομνήματα περιγράφουν τη χρήση της κοινής ανεμώνης για την ανακούφιση του πόνου. Επίσης, αιγυπτιακοί ιατρικοί πάπυροι από την εποχή των Φαραώ αποκαλύπτουν ότι γινόταν ευρεία χρήση φαρμακευτικών φυτών.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει καταγράψει τη χρήση περίπου 20.000 φαρμακευτικών φυτών σε όλο τον κόσμο. Στη Βρετανία και μόνο, υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 6.000 με 7.000 τόνοι βότανα χρησιμοποιούνται ως συστατικά σε περίπου 5.500 διαφορετικά προϊόντα με βότανα, και στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει υπολογιστεί ότι οι μισές και πλέον ιατρικές συνταγές είναι για φάρμακα που προέρχονται από φυτά.

Βρίσκονται Νέα Φάρμακα

Καθώς στον κόσμο υπάρχουν περίπου 250.000 γνωστά είδη φυτών, καθένα από τα οποία έχει ενδεχομένως μοναδική χημική σύσταση, οι επιστήμονες ψάχνουν διαρκώς για ενδείξεις βάσει των οποίων θα βρουν χρήσιμα φάρμακα. Ένας από τους προφανείς τρόπους είναι να μελετήσουν το πώς οι άνθρωποι θεραπεύουν διάφορες ασθένειες χρησιμοποιώντας φυτά που μεγαλώνουν στην περιοχή τους.

Η ανακάλυψη της κοκαΐνης άρχισε όταν παρατηρήθηκε ότι με το να μασάει κάποιος φύλλα κόκας νέκρωνε την έντονη αίσθηση της πείνας και ελάττωνε την κόπωση. Απομονώνοντας και τροποποιώντας τη δομή του μορίου της κοκαΐνης, οι χημικοί παρασκεύασαν ένα συνθετικό παράγωγο που χρησιμοποιείται ως τοπικό αναισθητικό. Αν ο οδοντίατρός σας σάς έχει κάνει κάποια ένεση με σκοπό να «μουδιάσει» μέρος του σαγονιού σας για να σας γλιτώσει από μια οδυνηρή εμπειρία, τότε μπορεί κάλλιστα να έχετε ωφεληθεί από αυτή την έρευνα.

Πολλές πολύτιμες πληροφορίες για τη χρήση των φυτών εξακολουθούν να είναι καταχωνιασμένες σε βοτανικές συλλογές. Επιστήμονες, οι οποίοι δαπάνησαν πάνω από τέσσερα χρόνια εξετάζοντας 2,5 εκατομμύρια δείγματα στο Γκρέι Ερμπάριο και στο Βοτανικό Κήπο Άρνολντ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, μπόρεσαν να εντοπίσουν περισσότερα από 5.000 είδη φυτών, που στο παρελθόν είχαν παραβλεφτεί, ως πιθανές πηγές φαρμάκων.

Ένα άλλο στάδιο διερεύνησης συγκρίνει το χημικό περιεχόμενο των φυτών. Αν ένα είδος περιέχει χρήσιμες ενώσεις, τα συναφή είδη μπορεί επίσης να είναι πολύτιμα. Όταν σε κάποια εργασία που έγινε για ένα δέντρο της βόρειας Αυστραλίας, την καστανιά του Μόρτον Μπέι, απομονώθηκε καστανοσπερμίνη, δηλητήριο το οποίο παρουσιάζει δράση εναντίον των ιών, οι βοτανολόγοι που έψαχναν για συναφή δέντρα πρότειναν να διερευνηθεί το είδος Alexa της Νότιας Αμερικής.

Αντικαρκινική Έρευνα

Μερικές φορές οι ενδείξεις μπορεί να είναι παροδηγητικές και στη συνέχεια να αποφέρουν απροσδόκητα αποτελέσματα. Είχε λεχτεί, για παράδειγμα, ότι εκχυλίσματα του φυτού Βίνκα η ρόδινη θα μπορούσαν να θεραπεύσουν το διαβήτη. Καναδοί ερευνητές άρχισαν τις δοκιμές, αλλά προς έκπληξή τους το εκχύλισμα του φυτού κατέστελλε το ανοσοποιητικό σύστημα μειώνοντας την παραγωγή λευκών αιμοσφαιρίων. Αυτό έδωσε στους γιατρούς την ιδέα να χρησιμοποιήσουν δοκιμαστικά το εκχύλισμα κατά της λευχαιμίας, ενός καρκίνου των λευκών αιμοσφαιρίων.

Τελικά απομονώθηκαν περίπου 90 ουσίες, από τις οποίες δύο, γνωστές ως βινκριστίνη και βινβλαστίνη, αποδείχτηκαν χρήσιμες από φαρμακευτική άποψη. Αυτές βρίσκονται στο φυτό σε τόσο μικρές ποσότητες ώστε χρειάζεται περίπου ένας τόνος από αυτό για να παραχτούν 2 γραμμάρια βινκριστίνης. Σήμερα αυτές οι ενώσεις και τα παράγωγά τους παρέχουν μια χημειοθεραπεία η οποία χρησιμοποιείται παγκόσμια για τη θεραπεία της παιδικής λευχαιμίας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των Η.Π.Α. εισήγαγε ένα 25ετές πρόγραμμα εξονυχιστικής έρευνας, στη διάρκεια του οποίου δοκιμάστηκαν 114.000 εκχυλίσματα φυτών που προέρχονταν από 40.000 είδη για να διαπιστωθεί αν παρουσίαζαν δράση κατά των όγκων σε καρκινικές καλλιέργειες. Περίπου 4.500 από αυτά είχαν αξιοσημείωτη επίδραση, άξια περαιτέρω μελέτης. Αλλά ο ειδικευμένος φαρμακογνώστης Δρ Γ. Τσ. Έβανς τονίζει: «Είναι εξαιρετικά απίθανο να βρεθούν αντικαρκινικές φαρμακευτικές ουσίες ευρέος φάσματος» ως άμεσο αποτέλεσμα τέτοιου είδους έρευνας, μολονότι αυτή είναι σημαντική. Οι καρκίνοι διαφέρουν πάρα πολύ, και σε αυτές τις δοκιμές χρησιμοποιήθηκαν μόνο ελάχιστες καλλιέργειες γοργά αναπτυσσόμενων καρκινικών κυττάρων.

Νέα Φάρμακα από Παλιά Φυτά

Πολύ γνωστά φυτά παρέχουν στους ερευνητές περισσότερη τροφή για σκέψη. Η πιπερόρριζα, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται τώρα ως αντιεμετικό και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική κατά της ναυτίας.a Κάτι ακόμα πιο σημαντικό, η πιπερόρριζα μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη στην ανακούφιση όσων υποφέρουν από την τροπική παρασιτική ασθένεια σχιστοσωμίαση (βιλαρζίαση). Δοκιμές που έγιναν σε μαθητές που είχαν προσβληθεί από την ασθένεια στη Νιγηρία, χρησιμοποιώντας χάπια κονιοποιημένης πιπερόρριζας, σταμάτησαν την εμφάνιση αίματος στα ούρα τους και μείωσαν τον αριθμό των αβγών του σχιστοσώματος.

Οι ερευνητές βρίσκονται ακόμα στην αρχή του έργου της μελέτης του φυτικού βασιλείου ερευνώντας για περισσότερα φάρμακα. Ακόμα και τα φυτά που είναι σχετικά πολύ γνωστά εξακολουθούν να κρύβουν πολλά μυστικά. Η γλυκόρριζα είναι τώρα πολύ δημοφιλής εφόσον οι χημικές ουσίες που βρέθηκαν σε αυτήν αποτελούν δραστικούς αντιφλεγμονώδεις παράγοντες και τα παράγωγά τους μπορούν να ανακουφίσουν μερικά άτομα που υποφέρουν από αρθρίτιδα. Οι επιστήμονες εξετάζουν επίσης το κοινό μπιζέλι για να διαπιστώσουν αν έχει αντιμυκητική και αντιμικροβιακή δράση.

Η ανεξέλεγκτη καταστροφή των φυτικών ειδών σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, προτού καταγραφούν αυτά τα φυτά, σημαίνει ότι η έρευνα για νέα φάρμακα πρέπει να συνεχιστεί με γοργό ρυθμό. Η προσεκτική χημική ανάλυση των φυτών και η γενετική τους διατήρηση παραμένουν ζητήματα πρωταρχικής σπουδαιότητας, ακόμα και για φυτά που είναι πολύ γνωστά. Αλλά υπάρχει ακόμα ένα αίνιγμα που πρέπει να λυθεί: Σε τι ωφελούν πολλές από αυτές τις εκπληκτικές χημικές ουσίες τα ίδια τα φυτά; Γιατί, για παράδειγμα, η γλιστρίδα να παράγει μια τόσο υψηλή συγκέντρωση νοραδρεναλίνης, μιας ορμόνης που έχει αποδειχτεί ουσιώδης για την ανθρώπινη ευημερία;

Πράγματι, η γνώση μας γύρω από τις ιδιαιτερότητες της φυτικής ζωής είναι ακόμα εξαιρετικά περιορισμένη. Αλλά αυτά που ξέρουμε δείχνουν ότι υπάρχει ένα συνολικό σχέδιο, το οποίο αποδίδεται σε έναν Μεγαλειώδη Σχεδιαστή.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Η πιπερόρριζα χρησιμοποιείται ως αντίδοτο κατά της ναυτίας