Τα Μυστικά του Ύπνου των Ζώων

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΕΝΥΑ

ΥΠΝΟΣ—περνάμε γύρω στο ένα τρίτο της ζωής μας σε αυτή τη γαλήνια κατάσταση. Αντί να είναι χάσιμο χρόνου, ο ύπνος φαίνεται ότι καλύπτει μερικές σπουδαίες φυσιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες. Γι’ αυτό ο ύπνος μπορεί να θεωρηθεί πολύτιμο δώρο από τον Θεό.—Παράβαλε Ψαλμός 127:2.

Δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι ο ύπνος παίζει σημαντικό ρόλο και στον κόσμο των ζώων. Πράγματι, πολλά είδη παίρνουν τον υπνάκο τους με τρόπους που είναι συναρπαστικοί, μερικές φορές διασκεδαστικοί και πολλές φορές ασυνήθιστοι. Ας δούμε μερικά παραδείγματα.

Πρωταθλητές του Ύπνου

Όποιος έχει δει ποτέ ένα λιοντάρι να κοιμάται ανάσκελα με τις πατούσες του στραμμένες προς τον ουρανό μέσα στον καυτό μεσημεριάτικο ήλιο της Αφρικής μπορεί εύκολα να συμπεράνει ότι αυτό το άγριο αιλουροειδές είναι ήμερο σαν γάτα. Αλλά τα φαινόμενα απατούν. Ο συγγραφέας του 17ου αιώνα Τόμας Κάμπιον έγραψε: «Ποιος τολμά να προκαλέσει ένα κοιμισμένο λιοντάρι;» Ναι, ακόμα και το ισχυρό λιοντάρι χρειάζεται ύπνο—περίπου 20 ώρες τη μέρα—προκειμένου να συνεχίσει τη ζωή του ως αρπακτικό ζώο.

Παρατηρήστε, επίσης, τον τουατάρα, ένα νωθρό ζώο που μοιάζει με σαύρα και ζει στη Νέα Ζηλανδία. Αυτός περνάει περίπου το μισό χρόνο σε κατάσταση ελαφριάς χειμερίας νάρκης. Μάλιστα, ο τουατάρα είναι τόσο τεμπέλης ώστε κοιμάται ακόμα και ενώ μασάει την τροφή του! Προφανώς, όμως, ο τόσος ύπνος τού κάνει και κάποιο καλό, αφού οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι μερικοί τουατάρα ζουν γύρω στα 100 χρόνια!

Σαν τον μυθικό Ριπ Βαν Γουίνκλ, και άλλα πλάσματα επίσης κοιμούνται για μεγάλες χρονικές περιόδους. Με αυτόν τον τρόπο πολλά από αυτά επιζούν από τους κρύους χειμώνες. Το ζώο προετοιμάζεται συσσωρεύοντας μεγάλα στρώματα λίπους τα οποία θα το τροφοδοτούν στην εκτεταμένη περίοδο του ύπνου του. Τι είναι, όμως, εκείνο που δεν αφήνει το κοιμισμένο ζώο να παγώσει και να πεθάνει; Όπως εξηγεί το βιβλίο Στα Άδυτα του Κόσμου των Ζώων (Inside the Animal World), ο εγκέφαλος ενεργοποιεί χημικές αλλαγές στο αίμα του ζώου, δημιουργώντας έτσι ένα είδος φυσικού αντιψυκτικού. Καθώς η θερμοκρασία του σώματός του πέφτει σε λίγους βαθμούς πάνω από το μηδέν, οι παλμοί της καρδιάς του μειώνονται σε ένα κλάσμα του φυσιολογικού ρυθμού· η αναπνοή του επιβραδύνεται. Κατόπιν πέφτει σε λήθαργο, ο οποίος μπορεί να κρατήσει πολλές εβδομάδες.

Κοιμάται «στο Φτερό»;

Μερικά ζώα κοιμούνται με πολύ ασυνήθιστους τρόπους. Προσέξτε ένα θαλασσοπούλι που λέγεται καπνογλάρονο. Όταν ένα νεαρό καπνογλάρονο αφήνει τη φωλιά του, κατευθύνεται προς τη θάλασσα και πετάει αδιάκοπα για τα επόμενα λίγα χρόνια! Επειδή δεν είναι εφοδιασμένο με αδιάβροχο φτέρωμα και τα πόδια του δεν έχουν νηκτική μεμβράνη, όπως συμβαίνει με τα άλλα γλαρόνια τα οποία μπορούν να προσθαλασσωθούν, το καπνογλάρονο αποφεύγει να βυθίζεται στη θάλασσα. Κυνηγάει αρπάζοντας μικρά ψάρια από την επιφάνεια του νερού.

Αλλά πότε κοιμάται; Το βιβλίο Πουλιά της Βόρειας Αμερικής: Υδρόβια, Αρπακτικά και Θηράματα (Water, Prey, and Game Birds of North America) λέει: «Φαίνεται απίθανο να κοιμούνται στον ωκεανό διότι τα φτερά τους θα μούσκευαν. Μερικοί επιστήμονες λένε ότι αυτά τα πουλιά ίσως κοιμούνται “στο φτερό”».

Υποθαλάσσια Σιέστα

Κοιμούνται τα ψάρια; Σύμφωνα με την Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), ανάμεσα στα σπονδυλωτά «μόνο τα ερπετά, τα πουλιά και τα θηλαστικά κοιμούνται πραγματικά, εμφανίζοντας αλλαγές στα εγκεφαλικά κύματα». Πάντως, και τα ψάρια επίσης απολαμβάνουν περιόδους ανάπαυσης που μοιάζουν με ύπνο—αν και τα περισσότερα δεν μπορούν να κλείσουν τα μάτια τους.

Μερικά ψάρια κοιμούνται στο πλάι· άλλα, ανάποδα ή κάθετα. Ορισμένα γλωσσοειδή, όπως είναι η χωματίδα, μένουν στο βυθό της θάλασσας όταν είναι ξύπνια. Όταν κοιμούνται, πλέουν λίγα εκατοστά πάνω από το βυθό.

Το πολύχρωμο παπαγαλόψαρο έχει μια μοναδική συνήθεια ύπνου: Φοράει «νυχτικό». Καθώς πλησιάζει η ώρα να αναπαυτεί, εκκρίνει μια βλέννα, δηλαδή ένα γλοιώδες υγρό, που σκεπάζει εντελώς το σώμα του. Για ποιο λόγο; «Πιθανώς για να μην [το] εντοπίζουν τα αρπακτικά», λέει ο φυσιοδίφης συγγραφέας Νταγκ Στιούαρτ. Όταν ξυπνάει βγάζει τη γλοιώδη φορεσιά του.

Παρόμοια οι φώκιες έχουν μια ενδιαφέρουσα συνήθεια ύπνου: Φουσκώνουν το λαιμό τους σαν μπαλόνι, δημιουργώντας έτσι ένα είδος φυσικού σωσίβιου. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούν την άνωσή τους και μπορούν να κοιμηθούν καθώς πλέουν κατακόρυφα στο νερό με τις μύτες τους να εξέχουν από το νερό ώστε να αναπνέουν.

Ποια Λαγοκοιμούνται

Ασφαλώς, το να κοιμάται ένα ζώο στο φυσικό του περιβάλλον το κάνει πιο ευπρόσβλητο στα αρπακτικά. Γι’ αυτό πολλά πλάσματα λαγοκοιμούνται, όπως θα λέγαμε. Ο εγκέφαλός τους διατηρεί ένα επίπεδο εγρήγορσης στη διάρκεια του ύπνου, πράγμα που τους επιτρέπει να ανταποκρίνονται σε οποιουσδήποτε ήχους προμηνύουν κίνδυνο. Εντούτοις, άλλα πλάσματα επιβιώνουν με το να κάνουν τακτικά «περιπολίες». Για παράδειγμα, τα πουλιά που κοιμούνται σε σμήνη ανοίγουν πότε-πότε τα μάτια τους και ρίχνουν μια σύντομη ματιά για να δουν μήπως υπάρχει κίνδυνος.

Κοπάδια αντιλόπες ή ζέβρες στην Αφρική παρόμοια προσέχουν το ένα το άλλο την ώρα της ανάπαυσης. Μερικές φορές ολόκληρο το κοπάδι τεμπελιάζει καθισμένο στο έδαφος, με τα κεφάλια τους τεντωμένα σε κατάσταση εγρήγορσης. Κάπου-κάπου, ένα ζώο γυρίζει στο πλευρό του και ξαπλώνει αποχαυνωμένο στο έδαφος, βυθισμένο σε βαθύ ύπνο. Έπειτα από λίγα λεπτά, έρχεται η σειρά κάποιου άλλου μέλους του κοπαδιού.

Οι ελέφαντες παρόμοια κοιμούνται σε κοπάδια. Ωστόσο, τα ενήλικα άτομα συνήθως μένουν όρθια και ελαφροκοιμούνται, ενώ πού και πού ανοίγουν τα μάτια τους και σηκώνουν και τεντώνουν τα τεράστια αφτιά τους για να συλλάβουν οποιονδήποτε απειλητικό θόρυβο. Υπό την προστασία που τους παρέχουν αυτοί οι τεράστιοι φύλακες, τα μικρότερα ελεφαντάκια είναι ελεύθερα να ξαπλώνουν στο πλάι και να κοιμούνται βαθιά. Στο βιβλίο της Αναμνήσεις από τους Ελέφαντες (Elephant Memories), η συγγραφέας Σίνθια Μος θυμάται την περίπτωση που είδε ένα ολόκληρο κοπάδι να πέφτει για ύπνο: «Πρώτα οι μικροί, κατόπιν οι μεγαλύτεροι και τελικά οι ενήλικοι θηλυκοί, όλοι ξάπλωσαν και κοιμήθηκαν. Στο φεγγαρόφωτο έμοιαζαν με τεράστιους γκρίζους βράχους, αλλά το βαθύ και ρυθμικό ροχαλητό τους διέψευδε αυτή την εντύπωση».

Έχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε για τις συνήθειες ύπνου των ζώων. Αλλά όταν σκεφτείτε τα σχετικά λίγα πράγματα που γνωρίζουμε, δεν υποκινείστε να στοχαστείτε τη φοβερή σοφία Εκείνου που “δημιούργησε τα πάντα”;—Αποκάλυψη 4:11.