Η Καθολική Εκκλησία και η Εξέλιξη

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιταλία

ΣΤΙΣ 26 Απριλίου 1882 ο Κάρολος Δαρβίνος κηδεύτηκε στο Αβαείο του Γουεστμίνστερ, στο Λονδίνο. Μερικοί μπορεί να κρίνουν ότι μια εκκλησία ήταν ο πιο ανάρμοστος τόπος ταφής για τον άνθρωπο που κατηγορήθηκε ότι “εκθρόνισε τον Θεό” με την εξελικτική θεωρία του περί φυσικής επιλογής. Και όμως, ο τάφος του Δαρβίνου βρίσκεται εκεί επί έναν αιώνα και πλέον.

Αφότου εκδόθηκε το βιβλίο του Δαρβίνου Η Καταγωγή των Ειδών, το 1859, οι απόψεις των θεολόγων έκλιναν σταδιακά προς την εξέλιξη. Ο θεολόγος Κάρλο Μολάρι έγραψε για το πώς στις αρχές αυτού του αιώνα από τη φάση του «ανοιχτού πολέμου» περάσαμε στην «κατάπαυση του πυρός». Κατόπιν, είπε, στα μέσα του 20ού αιώνα έγινε «ανακωχή», για να φτάσουμε τελικά στη σημερινή «ειρήνη».

Πριν από τον Δαρβίνο

Φυσικά, η ιδέα της εξέλιξης δεν ξεκίνησε με τον Δαρβίνο. Διάφοροι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν αναπτύξει θεωρίες σχετικά με τη μετατροπή μιας μορφής ζωής σε κάποια άλλη. Οι πρώτες σύγχρονες εξελικτικές εικασίες ανάγονται σε αρκετούς φυσιοδίφες του 18ου αιώνα.

Στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα, πολλοί λόγιοι προώθησαν διάφορες εξελικτικές θεωρίες, αν και σπάνια εμφανιζόταν η λέξη «εξέλιξη». Ο παππούς του Δαρβίνου, ο Έρασμος Δαρβίνος (1731-1802), παρουσίασε σε κάποιο από τα έργα του αρκετές εξελικτικές ιδέες, και αυτό το έργο περιλαμβανόταν στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων που είχε καταρτίσει η Καθολική Εκκλησία.

Γιατί Ξέσπασε «Ανοιχτός Πόλεμος»

Ορισμένοι λαϊκοί διέκριναν ότι η θεωρία του Δαρβίνου θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μέσο για την αποδυνάμωση του κλήρου. Ξέσπασε, λοιπόν, μια σκληρή μάχη. Το 1860 οι Γερμανοί επίσκοποι διατείνονταν: «Οι πρόγονοί μας δημιουργήθηκαν απευθείας από τον Θεό. Επομένως, κηρύσσουμε απόλυτα αντίθετη προς την Αγία Γραφή και την Πίστη την άποψη εκείνων που τολμούν να ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος, όσον αφορά το σώμα του, προέρχεται από κάποια ατελή φύση μέσω αυτόματης μετατροπής».

Σε παρόμοιο τόνο, το Μάιο του 1877, ο Πάπας Πίος Θ΄ εγκωμίασε τον Γάλλο γιατρό Κονσταντέν Ζαμ για ένα έντυπο που εξέδωσε με σκοπό να αντικρούσει την εξέλιξη και να υποστηρίξει την αφήγηση της Γένεσης περί δημιουργίας. Η πρώτη φάση της σύγκρουσης κορυφώθηκε με τη δημοσίευση μιας σειράς επιστολών από την Παπική Βιβλική Επιτροπή μεταξύ των ετών 1905 και 1909. Σε μια από αυτές, η επιτροπή διακήρυξε ότι τα πρώτα τρία κεφάλαια της Γένεσης είναι ιστορικά και πρέπει να εκλαμβάνονται ως «ακριβής ιστορία».

«Κατάπαυση του Πυρός» και «Ανακωχή»

Εντούτοις, καθώς το γόητρο της θεωρίας του Δαρβίνου μεγάλωνε στους ακαδημαϊκούς κύκλους, διάφοροι Καθολικοί θεολόγοι, όπως ο Γάλλος Ιησουίτης Τεϊγιάρ ντε Σαρντέν, άρχισαν να μεταστρέφονται στον εξελικτισμό. Μολονότι οι ιδέες του Τεϊγιάρ διέφεραν από εκείνες των παραδοσιακών εξελικτών, από το 1921 και έπειτα ο ίδιος θεωρούσε ότι «επιβεβαιώνεται όλο και περισσότερο ο αληθινός χαρακτήρας της βιολογικής εξέλιξης». Η τάση συμβιβασμού μεταξύ της Καθολικής πίστης και του εξελικτισμού γινόταν ολοένα εντονότερη.

Το 1948 ένας άλλος Ιησουίτης δήλωσε: «Επί 20 και πλέον χρόνια, αυξάνεται εκπληκτικά ο αριθμός των θεολόγων—ατόμων που θεωρούνται υπεράνω κάθε υποψίας σε ό,τι αφορά την αποδοχή των καθιερωμένων δοξασιών—οι οποίοι διακηρύττουν ότι ο συμβιβασμός [ανάμεσα στην εξέλιξη και στην Καθολική πίστη] είναι εφικτός αν παραμείνει μέσα σε καθορισμένα όρια». Την ίδια περίπου εποχή, η Παπική Βιβλική Επιτροπή αναίρεσε μεγάλο μέρος όσων είχε γράψει το 1909 για να υποστηρίξει την αφήγηση της Γένεσης περί δημιουργίας.

Κατόπιν, το 1950, η εγκύκλιος Χουμάνι γκένερις (Humani generis) που εξέδωσε ο Πίος ΙΒ΄ ανέφερε ότι οι Καθολικοί λόγιοι θα μπορούσαν να βλέπουν τη θεωρία της εξέλιξης ως λογική υπόθεση. Ο πάπας, όμως, είπε: «Η Καθολική πίστη μάς υποχρεώνει να διακρατούμε την άποψη ότι οι ψυχές δημιουργήθηκαν απευθείας από τον Θεό».

Γιατί η Λεγόμενη Ειρήνη;

Ο Κάρλο Μολάρι σημειώνει ότι, με λίγες εξαιρέσεις, από τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο του Βατικανού και έπειτα, «οι επιφυλάξεις σχετικά με τις εξελικτικές θεωρίες έχουν αρθεί οριστικά». Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι τον Οκτώβριο του 1996 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ διακήρυξε: «Σήμερα, σχεδόν μισό αιώνα μετά την έκδοση της εγκυκλίου [του Πίου ΙΒ΄], νέα στοιχεία μάς οδηγούν στο να αναγνωρίσουμε ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν είναι απλώς μια υπόθεση. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο το ότι αυτή η θεωρία γίνεται σταδιακά αποδεκτή από τους ερευνητές».

Ο ιστορικός Λούτσιο Βιλάρι αποκάλεσε τη δήλωση του πάπα «κρίσιμη παραδοχή». Ένας τίτλος στη συντηρητική ιταλική εφημερίδα Ιλ Τζιορνάλε (Il Giornale) ανέφερε: «Ο Πάπας Λέει ότι Ίσως Προερχόμαστε από τους Πιθήκους». Και το περιοδικό Τάιμ (Time) συμπέρανε ότι η παραδοχή του πάπα «αντανακλά την αποδοχή της εξέλιξης από την εκκλησία».

Σε τι οφείλεται αυτό που έχει αποκληθεί «λίγο πολύ χαλαρός προσανατολισμός προς τον εξελικτισμό» από μέρους των Καθολικών ηγετών; Γιατί έκανε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ειρήνη με τη διδασκαλία της εξέλιξης;

Είναι σαφές ότι πολλοί Καθολικοί θεολόγοι θεωρούν την Αγία Γραφή «λόγο ανθρώπων» και όχι «λόγο του Θεού». (1 Θεσσαλονικείς 2:13· 2 Τιμόθεο 3:16, 17) Η Καθολική Εκκλησία προσδίδει μεγαλύτερη βαρύτητα στα λόγια των σύγχρονων εξελικτών παρά στα λόγια του Γιου του Θεού, του Ιησού Χριστού, ο οποίος πιστοποίησε ως ακριβή την αφήγηση της Γένεσης περί δημιουργίας, λέγοντας: «Δεν διαβάσατε ότι αυτός που τους δημιούργησε από την αρχή τούς έκανε αρσενικό και θηλυκό;» (Ματθαίος 19:4) Εσείς, τίνος την άποψη θεωρείτε περισσότερο βαρύνουσα;

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και η Εξέλιξη

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν υποστηρίξει με συνέπεια τη διδασκαλία του Χριστού ότι ο Θεός δημιούργησε απευθείας το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι και «τους έκανε αρσενικό και θηλυκό». (Ματθαίος 19:4· Γένεση 1:27· 2:24) Το 1886 (1923, στην ελληνική) ο Α΄ Τόμος από τη Χαραυγή της Χιλιετηρίδος (η οποία αργότερα ονομάστηκε Γραφικαί Μελέται) ανέφερε ότι ο Δαρβινισμός είναι «αβάσιμός τις θεωρία», και το 1898 το βιβλιάριο Η Γραφή Εναντίον της Θεωρίας της Εξελίξεως (The Bible Versus the Evolution Theory) υποστήριξε τη Βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας. Τη Βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας υπερασπίστηκαν επίσης τα βιβλία Η Νέα Κτίσις (1904 [1923, στην ελληνική]) και Δημιουργία (1927), καθώς και κάποια από τα πρώτα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά Η Σκοπιά και Ο Χρυσούς Αιών.

Το 1950, την εποχή που ο Πάπας Πίος ΙΒ΄ κοινοποιούσε την εγκύκλιό του Χουμάνι γκένερις, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εξέδιδαν το έντυπο Η Εξέλιξις Εναντίον του Νέου Κόσμου (Evolution Versus the New World). Αυτό το βιβλιάριο περιέχει επιστημονικά και ιστορικά στοιχεία που αποδεικνύουν τη Βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας και καταγγέλλει τις απόπειρες ορισμένων κληρικών να «συνδέσουν την εξέλιξη με την Αγία Γραφή». Το βιβλίο Προήλθε ο Άνθρωπος από Εξέλιξη ή από Δημιουργία; (Did Man Get Here by Evolution or by Creation?) (1967) υποστηρίζει επίσης τη Βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας, όπως κάνει και το βιβλίο Ζωή—Πώς Βρέθηκε Εδώ; Από Εξέλιξη ή από Δημιουργία; που εκδόθηκε το 1985, καθώς και πολλά άρθρα που δημοσιεύτηκαν στη Σκοπιά και στο Ξύπνα!

Έτσι, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν βοηθήσει πολλά άτομα να εξοικειωθούν με τις συντριπτικές αποδείξεις που υπάρχουν για το ότι ο Θεός «μας έφτιαξε και όχι εμείς».—Ψαλμός 100:3.