Μόσχα—Η 850ή Επέτειός Της
Μια Πόλη που Έχει Επιζήσει
«ΑΔΕΛΦΕ, έλα να με βρεις στη Μόσχα». Αυτή η πρόσκληση που απηύθυνε ο Γιούρι Ντολγκορούκι σε έναν άλλον πρίγκιπα το 1147 φαίνεται ότι είναι η πρώτη αναφορά που γίνεται για τη Μόσχα στα ιστορικά χρονικά. Η ημερομηνία—πριν από 850 χρόνια—έχει γίνει αποδεκτή ως το έτος ίδρυσης της Μόσχας, της πρωτεύουσας της Ρωσίας, μολονότι αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι υπήρχε κάποιος καταυλισμός στην περιοχή πολύ καιρό προηγουμένως.
Για την 850ή επέτειο της Μόσχας, εκατοντάδες εγκαταστάσεις της πόλης ανακαινίστηκαν και επισκευάστηκαν—στάδια, θέατρα, εκκλησίες, σιδηροδρομικοί σταθμοί, πάρκα και δημόσια κτίρια. Τι θαυμαστή μεταμόρφωση! «Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα», παρατήρησε κάποια Μοσχοβίτισσα, «έχουν γίνει αγνώριστα».
Σε μια επίσκεψη στη Μόσχα τον περασμένο Ιούνιο, είδαμε συνεργεία να εργάζονται σε προγράμματα αποκατάστασης σε όλο το κέντρο της πόλης, κοντά στην Κόκκινη Πλατεία. Οι εργασίες συνεχίζονταν 24 ώρες το 24ωρο. Και παντού υπήρχαν αναφορές για την 850ή επέτειο—στις βιτρίνες των καταστημάτων, στο Μετρό, στις κολόνες του ηλεκτρικού, στα εμπορεύματα—ακόμη και μια παράσταση του τσίρκου της Μόσχας που παρακολουθήσαμε έκανε κάποια νύξη για αυτήν.
Το Σεπτέμβριο, όταν χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο ήταν παρόντες για τις ειδικές εορταστικές εκδηλώσεις της 850ής επετείου, η βελτίωση της εμφάνισης της Μόσχας ήταν θεαματική. Ναι, παρά τις τρομερά αντίξοες περιόδους που γνώρισε η Μόσχα σε όλη την ιστορία της, επέζησε και ανθεί.
Ένας λόγιος της Αγίας Γραφής προφανώς είχε κατά νου μια τέτοια περίοδο της ιστορίας της Μόσχας όταν, στις αρχές του περασμένου αιώνα, σχολίασε τη «μάχη» που σχετίζεται με τον “Αρμαγεδδώνα” στην Αγία Γραφή. (Αποκάλυψη 16:14, 16, Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου) Ανέφερε ότι κάποιοι είχαν υποδείξει τη Μόσχα ως την τοποθεσία όπου θα λάβαινε χώρα ο Αρμαγεδδώνας, μολονότι ο ίδιος δεν συμφωνούσε με αυτή την άποψη.a
Γιατί το ισχυρίστηκαν ορισμένοι αυτό; Εξετάστε τη συναρπαστική και συχνά τραγική ιστορία της Μόσχας.
Πώς Επέζησε τα Πρώτα Χρόνια
Η Μόσχα βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι κοντά σε μεγάλους ποταμούς (τον Οκά, το Βόλγα, τον Ντον και το Δνείπερο), καθώς και σε σημαντικές χερσαίες οδούς. Ο Πρίγκιπας Ντολγκορούκι «έθεσε τα θεμέλια της πόλης της Μόσχας», αναφέρει ένα χρονικό του 1156, προφανώς εννοώντας ότι έφτιαξε τις πρώτες οχυρώσεις από αναχώματα που είχαν ένα ξύλινο τείχος στην κορυφή. Αυτό το οχυρό, ή αλλιώς Κρεμλίνο, βρισκόταν σε ένα τριγωνικό κομμάτι γης ανάμεσα στον ποταμό Μόσκοβα και στο μικρό παραπόταμο Νεγκλινάια.
Το τραγικό είναι ότι μόλις 21 χρόνια αργότερα ο πρίγκιπας του κοντινού Ριαζάν «επιτέθηκε στη Μόσχα και έκαψε ολόκληρη την πόλη». Η Μόσχα ξαναχτίστηκε, αλλά το Δεκέμβριο του 1237, οι Μογγόλοι με αρχηγό τον Μπατού Χαν, εγγονό του ξακουστού Τζένγκις Χαν, κατέλαβαν και έκαψαν ξανά τη Μόσχα μέχρι τα θεμέλια. Οι Μογγόλοι επίσης λεηλάτησαν την πόλη το 1293.
Το βρίσκετε αξιοσημείωτο ότι η Μόσχα επιζούσε έπειτα από κάθε συντριπτικό χτύπημα; Η πόλη ήρθε επίσης στο προσκήνιο ως θρησκευτικό κέντρο της Ρωσίας το 1326, όταν ο πρίγκιπας της Μόσχας, Ιβάν Καλιτά, έπεισε την κεφαλή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να ζήσει στη Μόσχα.
Τελικά, όταν κυβερνούσε ο Ιβάν ο Μέγας (από το 1462 ως το 1505), η Μόσχα είχε κερδίσει πια την ανεξαρτησία της από τους Μογγόλους. Το 1453 η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων, και έτσι οι άρχοντες της Ρωσίας ήταν πια οι μόνοι εναπομείναντες Ορθόδοξοι μονάρχες στον κόσμο. Ως αποτέλεσμα, η Μόσχα ονομάστηκε «Τρίτη Ρώμη» και οι ρώσοι άρχοντες ονομάστηκαν τσάροι, δηλαδή καίσαρες.
Προς το τέλος της διακυβέρνησης του Ιβάν του Μεγάλου—όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος έκανε ταξίδια στην Αμερική—το Κρεμλίνο επεκτάθηκε και χτίστηκαν πλίνθινα τείχη και πύργοι που επιζούν μέχρι σήμερα σχεδόν αμετάβλητα. Τα τείχη έχουν μήκος πάνω από 2 χιλιόμετρα, πάχος μέχρι 6 μέτρα και ύψος 18 μέτρα, και περικλείουν την περιοχή του Κρεμλίνου, μια έκταση περίπου 300 στρεμμάτων.
Ίσως νιώσετε έκπληξη μαθαίνοντας ότι στα μέσα του 16ου αιώνα λεγόταν πως η Μόσχα ήταν μεγαλύτερη από το Λονδίνο. Τότε, στις 21 Ιουνίου 1547, χτύπησε η συμφορά, όταν η πόλη καταστράφηκε από μια πυρκαγιά η οποία άφησε άστεγους ουσιαστικά όλους τους κατοίκους. Και πάλι, οι επινοητικοί άνθρωποι της Μόσχας την έχτισαν ξανά. Εκείνη την εποχή εμφανίστηκε και ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Βασιλείου, ο οποίος κατασκευάστηκε για να εορταστούν οι στρατιωτικές νίκες κατά των Τατάρων, ή Μογγόλων, στο Καζάν. Ακόμη και σήμερα, αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα στην Κόκκινη Πλατεία (το οποίο αποπερατώθηκε το 1561) είναι ένα πασίγνωστο σύμβολο της Μόσχας.
Περίπου δέκα χρόνια αργότερα, το 1571, οι Μογγόλοι της Κριμαίας επιτέθηκαν και κατέλαβαν τη Μόσχα, σκορπώντας απίστευτο όλεθρο. Έκαψαν σχεδόν τα πάντα εκτός από το Κρεμλίνο. Τα αρχεία αποκαλύπτουν ότι από τους 200.000 κατοίκους της πόλης επέζησαν μόνο 30.000. «Ο ποταμός Μόσκοβας ήταν γεμάτος με τόσα πτώματα ώστε άλλαξε ο ρους του, και το νερό ήταν κόκκινο για χιλιόμετρα ολόκληρα», αναφέρουν οι εκδότες των βιβλίων Τάιμ-Λάιφ στο σύγγραμμα Η Άνοδος της Ρωσίας (Rise of Russia).
Για άλλη μια φορά, η Μόσχα έπρεπε να ανασυγκροτηθεί. Και αυτό συνέβη! Αργότερα, η πόλη επεκτάθηκε κυκλικά γύρω από το Κρεμλίνο, με διαδοχικά τείχη που περιέκλειαν τμήματα όπως το Κιτάι Γκόροντ, η Λευκή Πόλη και η Ξύλινη Πόλη. Σήμερα η Μόσχα εξακολουθεί να έχει ένα παρόμοιο κυκλικό σχήμα, και αντί για τείχη γύρω από το Κρεμλίνο υπάρχουν περιφερειακοί δρόμοι.
Εκείνη την εποχή οι κάτοικοι της Μόσχας στέναζαν κάτω από την τυραννική διακυβέρνηση του Ιβάν του Τρομερού, εγγονού του Ιβάν του Μεγάλου. Έπειτα, το 1598, ο γιος και διάδοχος του Ιβάν του Τρομερού, ο Φιόντορ, πέθανε χωρίς να αφήσει κληρονόμο. Τότε ξεκίνησε η «Περίοδος των Ταραχών», την οποία το βιβλίο Η Άνοδος της Ρωσίας αποκαλεί «την πλέον θυελλώδη και ταραχώδη περίοδο της ρωσικής ιστορίας». Διήρκεσε περίπου 15 χρόνια.
Άντεξε μια Μοναδική Κρίση
Λίγο μετά την ανάληψη του θρόνου από τον Μπορίς Γκοντουνόφ, γαμπρό του Φιόντορ, η Μόσχα πλήγηκε από μια τρομερή ξηρασία και πείνα. Μέσα σε ένα εφτάμηνο, το 1602, αναφέρεται ότι πέθαναν 50.000 άτομα. Συνολικά, πάνω από 120.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους στην πόλη μεταξύ του 1601 και του 1603.
Αμέσως μετά τη συμφορά αυτή, ένας άντρας που ισχυριζόταν ότι ήταν ο Πρίγκιπας Δημήτριος, γιος του Ιβάν του Τρομερού, εισέβαλε στη Ρωσία με τη βοήθεια Πολωνών στρατιωτών. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τα στοιχεία ο πραγματικός Δημήτριος είχε σκοτωθεί το 1591. Όταν ο Γκοντουνόφ πέθανε απρόσμενα το 1605, ο αποκαλούμενος Ψευδο-Δημήτριος μπήκε στη Μόσχα και στέφθηκε τσάρος. Έπειτα από μόλις 13 μήνες διακυβέρνησης, τον εκτέλεσαν οι πολέμιοί του.
Ακολούθησαν άλλοι διεκδικητές του θρόνου, μεταξύ των οποίων και ένας δεύτερος Ψευδο-Δημήτριος, ο οποίος επίσης είχε τη βοήθεια της Πολωνίας. Οι ίντριγκες, ο εμφύλιος πόλεμος και οι δολοφονίες μπήκαν στην ημερήσια διάταξη. Ο Βασιλιάς Σιγισμούνδος Γ΄ Βάζα, της Πολωνίας, εισέβαλε στη Ρωσία το 1609 και αργότερα υπογράφτηκε μια συνθήκη που αναγνώριζε τον γιο του Λαδίσλαο Δ΄ Βάζα ως τσάρο της Ρωσίας. Όταν οι Πολωνοί μπήκαν στη Μόσχα το 1610, η πόλη περιήλθε υπό τον πολωνικό έλεγχο. Αλλά σύντομα οι Ρώσοι ανασυντάχθηκαν κατά των Πολωνών και τους εκδίωξαν από τη Μόσχα στο τέλος του 1612.
Αυτοί οι τρομεροί καιροί ταραχών έκαναν τη Μόσχα “έρημο τόπο στον οποίο φύτρωναν επί ολόκληρα χιλιόμετρα αγκάθια και αγριόχορτα εκεί που κάποτε υπήρχαν δρόμοι”. Το τείχος της Ξύλινης Πόλης είχε κατακαεί και τα κτίρια του Κρεμλίνου ήταν ερειπωμένα. Ένας Σουηδός απεσταλμένος που την επισκέφτηκε συμπέρανε: «Αυτό ήταν το τρομερό και καταστροφικό τέλος της ξακουστής πόλης της Μόσχας». Ωστόσο, έκανε λάθος.
Ένας Ρώσος τσάρος από την οικογένεια Ρομανόφ εκλέχθηκε το 1613, και αυτή η νέα δυναστεία των τσάρων Ρομανόφ διήρκεσε πάνω από 300 χρόνια. Μολονότι ο νεαρός καινούριος τσάρος, ο Μιχαήλ, λέγεται ότι «δεν είχε πού να ζήσει» εξαιτίας της ερήμωσης, η Μόσχα ανοικοδομήθηκε και έγινε ξανά μια μεγάλη πόλη του κόσμου.
Το 1712, ο τσάρος Πέτρος ο Μέγας, εγγονός του Μιχαήλ, μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωσίας από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη, την οποία είχε χτίσει στη Βαλτική Θάλασσα. Αλλά η Μόσχα παρέμεινε η αγαπημένη «καρδιά» της Ρωσίας. Μάλιστα, ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Βοναπάρτης, όταν ήθελε να την κατακτήσει, λέγεται ότι είπε: “Αν καταλάβω την Πετρούπολη, θα κατακτήσω τη Ρωσία από το κεφάλι της, και αν καταλάβω τη Μόσχα, θα καταστρέψω την καρδιά της”.
Ο Ναπολέων κατέλαβε τη Μόσχα, αλλά όπως δείχνει η ιστορία η καρδιά που καταστράφηκε ήταν η δική του, όχι η Μόσχα. Αυτό που συνέβη στη Μόσχα ήταν τόσο φρικιαστικό ώστε προφανώς έκανε μερικούς να ταυτίσουν την πόλη με τον Αρμαγεδδώνα.
Η Μόσχα Ξαναγεννιέται από τις Στάχτες Της
Την άνοιξη του 1812, ο Ναπολέων εισέβαλε στη Ρωσία με περίπου 600.000 στρατιώτες. Εφαρμόζοντας την τακτική της «καμένης γης», οι Ρώσοι υποχώρησαν και δεν άφησαν τίποτα στον εχθρό. Τελικά, αποφάσισαν να αφήσουν την εγκαταλειμμένη Μόσχα στους Γάλλους!
Πολλοί ειδικοί αναφέρουν ότι οι Μοσχοβίτες έβαλαν οι ίδιοι φωτιά στην πόλη τους για να μην την πάρουν οι Γάλλοι. «Ένας σφοδρός άνεμος έκανε τη φωτιά πραγματική κόλαση», αναφέρει ένα βιβλίο ρωσικής ιστορίας. Οι Γάλλοι έμειναν χωρίς τροφή για τους ίδιους και για τα ζώα τους, όπως εξηγεί αυτό το βιβλίο: «Ούτε ένα σακί αλεύρι ούτε ένα κάρο χόρτο δεν άφησαν οι Ρώσοι στους Γάλλους στρατιώτες». Χωρίς άλλη επιλογή, οι Γάλλοι εγκατέλειψαν τη Μόσχα λιγότερο από έξι εβδομάδες μετά την εισβολή και στη συνέχεια καθώς υποχωρούσαν έχασαν σχεδόν όλο το στρατό τους.
Το θάρρος των Μοσχοβιτών είχε σώσει την ένδοξη πόλη τους, και εκείνοι με αποφασιστικότητα φρόντισαν να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες της. Ο Αλεξάντρ Πούσκιν, ο οποίος κατά πολλούς θεωρείται ο μεγαλύτερος Ρώσος ποιητής, ήταν 13 ετών όταν ο Ναπολέων εισέβαλε στη Μόσχα, την αγαπημένη γενέτειρα του Πούσκιν. Για τη Μόσχα έγραψε: «Με τι σκέψεις πλημμυρίζει αυτή η λέξη κάθε αφοσιωμένο Ρώσο! Πόσο βαθιά είναι η απήχησή της!»
Επιβίωση και Ευημερία
Πολλοί που ζουν σήμερα θυμούνται, είτε από προσωπική πείρα είτε από ταινίες, τις τρομερές δυσκολίες που πέρασε η Μόσχα κατά τη ρωσική επανάσταση που άρχισε το 1917. Εντούτοις, η πόλη δεν επέζησε απλώς—ευημέρησε. Κατασκευάστηκε ένα μετρό, καθώς και η Διώρυγα Μόσχας-Βόλγα για να υδροδοτήσει την πόλη. Ο αναλφαβητισμός ουσιαστικά εξαλείφθηκε, και στα τέλη της δεκαετίας του 1930 η Μόσχα είχε πάνω από χίλιες βιβλιοθήκες.
Το 1937 ένας πρώην δήμαρχος του Μάντσεστερ της Αγγλίας έγραψε στο βιβλίο του Η Κατασκευή της Μόσχας (Moscow in the Making): «Αν δεν υπάρξει κάποιος μεγάλος πόλεμος, . . . πιστεύω ότι όταν ολοκληρωθεί το δεκαετές σχέδιο η Μόσχα θα έχει σχεδόν γίνει, όσον αφορά την υγεία, τις ανέσεις, και τις χαρές της ζωής για όλους τους πολίτες της, η καλύτερα οργανωμένη μεγάλη πόλη που έχει γνωρίσει ποτέ ο κόσμος».
Αλλά τον Ιούνιο του 1941 η Γερμανία εξαπέλυσε μια απρόκλητη επίθεση στη Ρωσία, ένα σύμμαχο με τον οποίο είχε υπογράψει σύμφωνο μη επίθεσης σχεδόν δύο χρόνια νωρίτερα. Τον Οκτώβριο, οι Γερμανοί στρατιώτες έφτασαν σε απόσταση 40 χιλιομέτρων από το Κρεμλίνο. Η πτώση της Μόσχας φαινόταν αναπόφευκτη. Σχεδόν οι μισοί από τους 4,5 εκατομμύρια κατοίκους της Μόσχας είχαν διακομιστεί σε άλλες περιοχές. Περίπου 500 εργοστάσια είχαν συσκευάσει τα μηχανήματά τους και τα είχαν στείλει σε καινούριους χώρους στην ανατολική Ρωσία. Εντούτοις, η Μόσχα αρνούνταν να παραδοθεί. Η πόλη κυριολεκτικά γέμισε χαρακώματα, οχυρώθηκε και απέκρουσε τους Γερμανούς.
Η Μόσχα υπέφερε τρομερά, όπως και πολλές άλλες ρωσικές πόλεις. «Η Μόσχα έχει περάσει τόσα μέσα σε έναν αιώνα», έγραψε ένας Αμερικανός δημοσιογράφος που έζησε εκεί στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, «ώστε απορώ πώς έχει επιζήσει». Είναι στ’ αλήθεια αξιοπρόσεκτο πώς κατάφερε η Μόσχα να επιβιώσει και να γίνει μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες πόλεις του σύγχρονου κόσμου.
Σήμερα η Μόσχα έχει πληθυσμό πάνω από εννέα εκατομμύρια και έκταση περίπου 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, πράγμα που σημαίνει ότι είναι μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη από την Πόλη της Νέας Υόρκης. Μια σειρά περιφερειακών δρόμων κυκλώνουν το Κρεμλίνο, και ο Περιφερειακός της Μόσχας, που έχει μήκος πάνω από 100 χιλιόμετρα, σχηματίζει αδρά το περίγραμμα της Μόσχας. Φαρδιές λεωφόροι εκτείνονται προς την περιφέρεια, σαν ακτίνες τροχού, από το κέντρο της πόλης.
Οι περισσότεροι Μοσχοβίτες, όμως, ταξιδεύουν με το καταπληκτικό Μετρό της πόλης, το οποίο έχει επεκταθεί για να συμπεριλάβει εννέα γραμμές και περίπου 150 σταθμούς, εξυπηρετώντας όλα τα σημεία της πόλης. Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (World Book Encyclopedia) αποκαλεί τους σταθμούς του Μετρό της Μόσχας «τους πιο περίτεχνους του κόσμου». Μερικοί σταθμοί μοιάζουν με παλάτια, διακοσμημένοι με πολυελαίους, αγάλματα, βιτρό και άφθονο μάρμαρο. Στην πραγματικότητα, οι πρώτοι 14 σταθμοί που χτίστηκαν περιείχαν πάνω από 70.000 τετραγωνικά μέτρα μάρμαρο, περισσότερο από όσο υπήρχε σε όλα τα παλάτια που έχτισαν οι Ρομανόφ μέσα σε 300 χρόνια!
Η Πόλη Αποκτάει Νέα Όψη
Όταν επισκεφτήκαμε τη Μόσχα το περασμένο καλοκαίρι, πήραμε το Μετρό για να δούμε ένα από τα μεγαλύτερα έργα ανακαίνισης—το τεράστιο Στάδιο Λένιν, χωρητικότητας 103.000 θέσεων, το οποίο χτίστηκε στα νότια της Μόσχας στη δεκαετία του 1950. Όταν φτάσαμε, τοποθετούσαν καινούρια καθίσματα, και με τα μάτια της φαντασίας μας είδαμε την κινητή οροφή που θα του επιτρέπει να φιλοξενεί διάφορες εκδηλώσεις όλο το χρόνο.
Η πρόσοψη του φημισμένου πολυκαταστήματος GUM, στην Κόκκινη Πλατεία απέναντι από το Κρεμλίνο, παρουσίαζε μια όμορφη καινούρια εικόνα. Στην άλλη πλευρά του Κρεμλίνου, εκεί που έρρεε ο Νεγκλινάια προτού παροχετευτεί υπογείως τον περασμένο αιώνα, το τοπίο τώρα περιλαμβάνει και ένα ποταμάκι που θυμίζει τον πρώην ποταμό. Ακριβώς απέναντι από το ποταμάκι κατασκευαζόταν ένα γιγάντιο πολυώροφο υπόγειο εμπορικό κέντρο, το οποίο περιλαμβάνει εστιατόρια και άλλες εγκαταστάσεις. Κάποια συγγραφέας στη Μόσχα το αποκάλεσε «το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της Ευρώπης», αλλά πρόσθεσε, «ή τουλάχιστον αυτό πιστεύουν στο Δημαρχείο».
Σε μια άλλη περιοχή κοντά στο Κρεμλίνο υπήρχαν παντού γερανοί και έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Στις εκσκαφές ανακαλύφτηκαν αρχαιολογικοί θησαυροί, μεταξύ των οποίων, σε κάποιο σημείο, μια κρύπτη με πάνω από 95.000 νομίσματα από τη Ρωσία και τη Δυτική Ευρώπη, τα οποία χρονολογούνται από το 15ο ως το 17ο αιώνα.
Ναοί ανακαινίστηκαν και μερικοί ξαναχτίστηκαν. Ο Καθεδρικός Ναός της Παναγίας του Καζάν, στην Κόκκινη Πλατεία, ο οποίος είχε καταστραφεί το 1936 και αντικατασταθεί από δημόσιες τουαλέτες, είχε ήδη ολοκληρωθεί. Η κολοσσιαία Μητρόπολη του Σωτήρος, που χτίστηκε για να γιορταστεί η νίκη επί του Ναπολέοντα, είχε ανατιναχτεί το 1931 στη διάρκεια της εκστρατείας των κομμουνιστών κατά της θρησκείας. Όταν την επισκεφτήκαμε, η ανακατασκευή της κόντευε να ολοκληρωθεί στην αρχική της τοποθεσία, στην οποία επί χρόνια υπήρχε μια τεράστια ανοιχτή θερμαινόμενη πισίνα.
Η περιήγηση στα εργοτάξια ήταν συναρπαστική, ιδιαίτερα καθώς φανταζόμασταν τη νέα όψη που θα είχε η Μόσχα στο τέλος του έτους. Εντούτοις, αυτό που μας έκανε να αγαπήσουμε τη Μόσχα ήταν οι άνθρωποί της. «Ο επισκέπτης κατακλύζεται από την έμφυτη φιλικότητα που εκδηλώνουν οι Μοσχοβίτες», έγραψε κάποτε ένας ανταποκριτής στη Μόσχα. Διαπιστώσαμε ότι αυτό είναι αλήθεια, ιδιαίτερα όταν βρεθήκαμε στριμωγμένοι γύρω από ένα μικρό τραπέζι κουζίνας, και απολαύσαμε τη θερμή αγάπη και τη φιλοξενία μιας ρωσικής οικογένειας.
Χαρήκαμε όταν διαπιστώσαμε επίσης ότι πολλοί Μοσχοβίτες έχουν μάθει την αληθινή σημασία του Αρμαγεδδώνα, της μάχης στην οποία ο Δημιουργός μας θα καθαρίσει ολόκληρη τη γη. Αμέσως μετά θα ακολουθήσει ένας καιρός κατά τον οποίο όλοι όσοι τον αγαπούν αληθινά θα μπορούν να ζουν μαζί, όχι με προκατάληψη και καχυποψία, αλλά με κατανόηση και εμπιστοσύνη, ως παιδιά του Θεού, που αγαπούν το ένα το άλλο και υπηρετούν ενωμένα τον Θεό. (Ιωάννης 13:34, 35· 1 Ιωάννη 2:17· Αποκάλυψη 21:3, 4)—Από Συνεργάτη.
[Υποσημειώσεις]
a Σχολιολόγιο της Αγίας Γραφής (Commentary on the Holy Bible), του Άνταμ Κλαρκ, Μονότομη Έκδοση, σελίδα 1349.
[Εικόνα στη σελίδα 13]
Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Βασιλείου και τα τείχη του Κρεμλίνου, πασίγνωστα σύμβολα της Μόσχας
[Εικόνα στη σελίδα 15]
Παντού υπάρχουν αναφορές για την 850ή επέτειο
[Εικόνα στη σελίδα 16]
Το φημισμένο πολυκατάστημα GUM, με τη νέα του όψη
[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]
Πολλοί σταθμοί του Μετρό μοιάζουν με παλάτια
[Ευχαριστίες]
Tass/Sovfoto
[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]
Ανακαίνιση του Σταδίου Λένιν
[Εικόνα στη σελίδα 17]
Οι χώροι έξω από το Κρεμλίνο αναδιαμορφώθηκαν
[Εικόνες στη σελίδα 18]
Γερανοί υπήρχαν παντού, και η οικοδομική δραστηριότητα ήταν έντονη