Βιβλία-μινιατούρες—Ο Συναρπαστικός Κόσμος Τους

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΤΑ ΡΕΚΟΡ γοητεύουν τους ανθρώπους—το ψηλότερο βουνό, ο βαθύτερος ωκεανός, το ψηλότερο κτίριο, η μακρύτερη σήραγγα—τι θα πούμε, λοιπόν, για το μικρότερο βιβλίο; Τα βιβλία-μινιατούρες είναι συναρπαστικά! Έχουν τυπωθεί εκατομμύρια από αυτά, για κάθε θέμα που μπορεί να φανταστεί κανείς και τουλάχιστον σε 20 γλώσσες. Αν δεν έχετε εξερευνήσει τον κόσμο τους, ρίξτε μια σύντομη ματιά τώρα.

Πώς ορίζουμε ένα βιβλίο-μινιατούρα; Το αποδεκτό πρότυπο είναι ένα βιβλίο που δεν ξεπερνάει τα οχτώ εκατοστά στο ύψος ή στο πλάτος. Σε αυτές τις διαστάσεις περιλαμβάνεται και το δέσιμο, μολονότι μερικοί σχολαστικοί συλλέκτες προτιμούν να υπολογίζουν μόνο τις σελίδες του βιβλίου. Γιατί τυπώνονταν αυτά τα βιβλία-μινιατούρες;

Όψεις της Τέχνης

Αντίθετα με αυτό που θα περίμενε κάποιος, τα περισσότερα βιβλία-μινιατούρες είναι αρκετά ευανάγνωστα. Όταν πρόκειται για μινιατούρες, αλμανάκ, κλασικά έργα, νουβέλες, θεατρικά έργα, λεξικά και ιερά συγγράμματα μπορούν να μεταφερθούν και να χρησιμοποιηθούν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Μολονότι πριν από χρόνια αυτός θα ήταν ο βασικός λόγος για να έχει κάποιος στην κατοχή του τέτοια μικροσκοπικά βιβλία, ο σύγχρονος συλλέκτης ενδιαφέρεται περισσότερο για μια άλλη πλευρά αυτών των βιβλίων: την επιδεξιότητα εκείνων που τα τύπωσαν και τα έδεσαν.

Οι τυπογράφοι χρειάστηκε να ξεπεράσουν πολλά τεχνικά προβλήματα για να σχεδιάσουν και να φτιάξουν τυπογραφικά στοιχεία τα οποία θα ήταν ευανάγνωστα, με ή χωρίς τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού. Το αποτέλεσμα μεγάλου μέρους του έργου τους ήταν πανέμορφα βιβλία. Οι κατασκευαστές χαρτιού και μελανιού επίσης ένωσαν τις ικανότητές τους για να εξασφαλίσουν την πεντακάθαρη ευκρίνεια της τυπωμένης σελίδας.

Αφού τυπωθεί το βιβλίο-μινιατούρα, δένεται· και το δέσιμο αυτών των βιβλίων μπορεί να είναι έξοχο. Η επιδεξιότητα των τεχνιτών είναι φανερή στην παραγωγή μικροσκοπικών εξωφύλλων από δέρμα με χαραγμένα σχέδια, από χρυσό ή ασημένιο φιλιγκράν, από ταρταρούγα ή από σμάλτο με περίτεχνα στολίσματα. Άλλα εξώφυλλα είναι φτιαγμένα από μετάξι ή βελούδο ή είναι κεντητά ή ακόμη και διακοσμημένα με πέρλες και πούλιες, και μερικά βιβλία έχουν θήκες για να διατηρούνται καλύτερα.

Οι χαράκτες που διακόσμησαν τα κείμενα δημιούργησαν απίστευτα λεπτομερείς εικόνες, συχνά μέσα σε λιγότερα από εφτά τετραγωνικά εκατοστά χαρτί! Ένα παράδειγμα είναι το πορτραίτο του Άγγλου λεξικογράφου Δρ Σάμιουελ Τζόνσον στο Αγγλικό Λεξικό του Μπράις σε Μέγεθος Αντίχειρα (Bryce’s Thumb English Dictionary), το οποίο τυπώθηκε στη δεκαετία του 1890· και άλλο ένα είναι η απεικόνιση απέναντι από τη σελίδα με τον τίτλο του έργου του Σέξπιρ Βασιλιάς Ριχάρδος Γ΄, που αφιερώθηκε το 1909 στην Αγγλίδα ηθοποιό Έλεν Τέρι.

Το έντυπο Η Φορητή Βιβλιοθήκη του Ταξιδιώτη (Bibliothèque Portative du Voyageur) που εκδόθηκε στο Παρίσι είναι μια βιβλιοθήκη-μινιατούρα την οποία πιστεύουν ότι είχε μαζί του ο Ναπολέων Βοναπάρτης στις εκστρατείες του. Οι 49 τόμοι κλασικών γαλλικών έργων είναι φυλαγμένοι σε ένα κουτί με δερμάτινο κάλυμμα, το οποίο όταν είναι κλειδωμένο μοιάζει με ένα βιβλίο μεγάλου μεγέθους.

Η «Βίβλος του Αντίχειρα»

Οι Γραφές που αποκαλούνται «Βίβλος του αντίχειρα» δεν περιλαμβάνουν κατ’ ανάγκη ολόκληρη την Αγία Γραφή. Μερικές περιέχουν μόνο την «Καινή Διαθήκη». Άλλες είναι συνοπτικές Βιβλικές ιστορίες ή περιέχουν ολόκληρη την ιστορία της Αγίας Γραφής συντομευμένη σε περίπου 7.000 λέξεις, και σχεδιάστηκαν ειδικά για παιδιά. Έχουν τίτλους όπως Η Βίβλος-Μινιατούρα (The Bible in Miniature), Η Ιστορία της Αγίας Γραφής (The History of the Holy Bible) και Η Βίβλος του Παιδιού (The Child’s Bible).

Από πού πήρε το όνομά της η «Βίβλος του αντίχειρα»; Η προφανής εξήγηση είναι ότι αυτή η Αγία Γραφή είναι λίγο μεγαλύτερη από το πάνω μέρος του αντίχειρα του ανθρώπου. Εντούτοις, το βιβλίο Τρεις Αιώνες με τη Βίβλο του Αντίχειρα (Three Centuries of Thumb Bibles) αναφέρει ότι ο όρος μπορεί να επινοήθηκε αφότου επισκέφτηκε την Αγγλία ο διάσημος Αμερικανός νάνος Τσαρλς Στράτον, πιο γνωστός ως στρατηγός Τομ Θαμπ (στην αγγλική το «θαμπ» σημαίνει αντίχειρας). Κάτι που υποστηρίζει αυτόν τον ισχυρισμό είναι το γεγονός ότι ο Τομ Θαμπ επισκέφτηκε την Αγγλία το 1844 και ο όρος «Βίβλος του αντίχειρα» φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1849.

Ασυνήθιστοι Τόμοι των Γραφών

Μια παράξενη προσθήκη στον κόσμο των μικρών Αγίων Γραφών είναι Η Καινή Διαθήκη σε Μέγεθος Δαχτύλου (The Finger New Testament), η οποία τυπώθηκε στις αρχές του αιώνα. Έχει πλάτος μόλις 3 εκατοστά και μήκος 9 εκατοστά—όσο ένα δάχτυλο—από όπου και πήρε το όνομά της. Ωστόσο, επειδή έχει μήκος πάνω από οχτώ εκατοστά δεν είναι, με την αυστηρή έννοια του όρου, βιβλίο-μινιατούρα, μολονότι γενικά κατατάσσεται σε αυτές τις Γραφές. Τα τυπογραφικά στοιχεία μεγέθους 4 στιγμών που χρησιμοποιούνται σε αυτό το μικρό βιβλίο είναι πεντακάθαρα και ευανάγνωστα για πολλούς χωρίς μεγεθυντικό φακό.

Ένα ασυνήθιστο παράδειγμα έχει τίτλο Η Εικονογραφημένη Βίβλος (The Illustrated Bible), με ποιήματα που έχουν τίτλο Σιδηρόδρομος προς τον Ουρανό (Railway to Heaven). Τυπωνόταν πάνω από 50 χρόνια στην αρχική εποχή των βρετανικών σιδηροδρόμων. Ο συγγραφέας επωφελήθηκε από το θέμα των σιδηροδρόμων, γράφοντας ένα δισέλιδο ποίημα που είχε τίτλο «Στραφείτε σε Άλλη Γραμμή». Αυτή η άλλη γραμμή είναι «ο Ιησούς Χριστός, ο Γιος του Ιεχωβά». Το ποίημα καταλήγει: «Γιε μου, λέει ο Θεός, δώσε μου την καρδιά σου. Βιάσου—το τρένο μην το χάσεις».

Επίσης ασυνήθιστο είναι το βιβλίο Ο Πρωινός μου Σύμβουλος (My Morning Counsellor) του 1900. Έχει ένα Γραφικό εδάφιο για κάθε μέρα, και κάθε μήνας αρχίζει με έναν τύπο του θεϊκού ονόματος. Ο τύπος του Φεβρουαρίου, για παράδειγμα, είναι «Ιεχωβά-Σαλώμ». Τόσο αυτό το βιβλίο όσο και Η Εικονογραφημένη Βίβλος που αναφέρθηκε νωρίτερα αποδεικνύουν ότι το όνομα Ιεχωβά, το όνομα του Θεού, χρησιμοποιούνταν ευρέως στη Βρετανία πριν από εκατό χρόνια.

Το Μικρότερο;

Στο πέρασμα των αιώνων πολλοί ισχυρίστηκαν ότι έφτιαξαν το μικρότερο βιβλίο που είχε τυπωθεί ποτέ. Ο πρώτος βάσιμος ισχυρισμός προβλήθηκε το 1674 όταν το βιβλίο Μπλεμ-Χόφιε (Bloem-Hofje), του Κ. φαν Λάνγκε, τυπώθηκε με μικροσκοπικά τυπογραφικά στοιχεία. Το έντυπο Βιβλία-Μινιατούρες παρατηρεί ότι είχε «μέγεθος νυχιού» και κατείχε το ρεκόρ πάνω από 200 χρόνια.

Μια περίφημη έκδοση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη τυπώθηκε με τυπογραφικά στοιχεία μεγέθους 2 στιγμών, τα οποία πιστεύεται ότι είναι τα μικρότερα που έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ—μετά βίας διαβάζονται με γυμνό μάτι. Το βιβλίο τυπώθηκε στην Πάδουα της Ιταλίας το 1878. Χρειάστηκε ένας μήνας για να τυπωθούν 30 σελίδες, και ήταν απαραίτητα νέα τυπογραφικά στοιχεία για κάθε νέα φόρμα. Παρά το γεγονός αυτό, τυπώθηκαν 1.000 αντίτυπα.

Οι μειώσεις στο μέγεθος συνεχίστηκαν. Το 1978 το παιδικό τραγουδάκι Τρία Τυφλά Ποντικάκια (Three Blind Mice) του εκδοτικού οίκου Γκλένιφερ Πρες στο Πέισλι της Σκωτίας έγινε το «μικρότερο βιβλίο στον κόσμο». Αυτή η έκδοση σε περιορισμένα αντίτυπα ξεπεράστηκε το 1985 από τους ίδιους εκδότες όταν τύπωσαν 85 αντίτυπα ενός άλλου παιδικού τραγουδιού, του Ολντ Κινγκ Κόουλ! (Old King Cole!). Κάθε αντίτυπο έχει μέγεθος μόλις 1 επί 1 χιλιοστό. Οι σελίδες του γυρίζουν με τη βοήθεια βελόνας!

Τέτοια μικρόσχημα βιβλία, που περιγράφονται από τον Λούις Μπόντι ως «λίγο μεγαλύτερα από κόκκους σκόνης», είναι αποδείξεις απερίγραπτης υπομονής και δεξιοτεχνίας. Ωστόσο, αυτά τα μικροσκοπικά βιβλία ξεφεύγουν από το αρχικό πνεύμα όσον αφορά τα βιβλία-μινιατούρες, το οποίο ήταν να παράγονται βιβλία ευανάγνωστα και εύχρηστα.

Εξαίρετες συλλογές με τέτοια υπέροχα βιβλία-μινιατούρες υπάρχουν σε μουσεία, και πολλές άλλες βρίσκονται σε χέρια ιδιωτών. Αν μπείτε ποτέ σε αυτόν το συναρπαστικό κόσμο, να θυμάστε ότι πρέπει να πιάνετε αυτά τα μικροσκοπικά βιβλία με μεγάλη προσοχή. Είναι στ’ αλήθεια έργα τέχνης!

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 14]

Φωτομηχανική Σμίκρυνση

Η μικρότερη «Καινή Διαθήκη» που τυπώθηκε ποτέ ήταν του Ντέιβιντ Μπράις, στη Γλασκώβη της Σκωτίας, το 1895. Έχει μέγεθος 1,9 επί 1,6 εκατοστά και πάχος μόλις 0,8 εκατοστά! Πώς κατάφεραν να την τυπώσουν; «Η εκτύπωσή της είναι άψογη και καθαρή χάρη στη φωτομηχανική σμίκρυνση», εξηγεί ο Λούις Μπόντι στο έντυπο Βιβλία-Μινιατούρες (Miniature Books). Καθώς η φωτογραφία ήταν ακόμη στα σπάργανα πριν από εκατό χρόνια, αυτό δεν ήταν καθόλου μικρό επίτευγμα.

Ο Ντέιβιντ Μπράις τύπωσε επίσης μερικές πλήρεις «Βίβλους του Αντίχειρα» με την ίδια μέθοδο. Για εκείνους που δυσκολεύονται να διαβάσουν τα μικροσκοπικά γράμματα, κάθε Αγία Γραφή έχει ένα μικρό μεγεθυντικό φακό που μπαίνει μέσα από το κάλυμμα. Με αυτό το βοήθημα, όσοι είναι επίμονοι καταφέρνουν να διαβάσουν.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η διαδικασία της εκτύπωσης φωτογραφικά σμικρυμένων εντύπων χρησιμοποιήθηκε κατάλληλα από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά ενώ διώκονταν τόσο από τους ναζιστές στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου όσο και από τους κομμουνιστές αργότερα. Στις συνοδευτικές εικόνες φαίνεται ένα βοήθημα μελέτης της Αγίας Γραφής το οποίο τυπώθηκε με αυτή τη μέθοδο. Κρυμμένο μέσα σε ένα σπιρτόκουτο, το πέρασαν λαθραία στους Μάρτυρες σε ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Αυτό χωράει σε ένα σπιρτόκουτο, και το πέρασαν λαθραία σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Αν και μικρά, τα βιβλία-μινιατούρες μπορούν να είναι ευανάγνωστα

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Μια βιβλιοθήκη με βιβλία-μινιατούρες