Γεύση—Δώρο ενός Στοργικού Δημιουργού

«ΣΤΟ βασίλειο των [πέντε] αισθήσεων», είπε η Λίντα Μπαρτόσακ, κορυφαία ερευνήτρια στο ζήτημα της γεύσης, η «γεύση είναι η βασίλισσα». Η γεύση μάς προσφέρει μια ευχάριστη εμπειρία που μας προστατεύει βοηθώντας μας να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στο τι είναι αποδεκτό και στο τι είναι επιβλαβές.

Το θαύμα της γεύσης μάς επιτρέπει να απολαμβάνουμε τη γλύκα ενός φρέσκου πορτοκαλιού, την αναζωογονητική δροσιά ενός παγωτού μέντα, το τονωτικό πίκρισμα μιας κούπας καφέ το πρωί και τα ανεπαίσθητα καρυκεύματα στη μυστική σάλτσα ενός σεφ. Η γεύση είναι μια τόσο ισχυρή αίσθηση ώστε έχουν συσχετιστεί με αυτήν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Ίσως έχετε πει ότι κάποιος είναι γλυκός ή γλυκιά. Από την άλλη μεριά, μπορεί να έχετε πει για κάποιον ότι είναι γλυκανάλατος. Ένα άτομο που τρέφει εχθρότητα για κάποιον άλλον μπορεί να λεχθεί ότι έχει πικρία. Η Αγία Γραφή, για παράδειγμα, μιλάει για κάποιους “ανθρώπους πικρόχολους στην ψυχή”, και επίσης αναφέρεται στα «πικρά λόγια».—Κριτές 18:25· Ψαλμός 64:3· 2 Σαμουήλ 17:8.

Γεύση και Παγκόσμια Ιστορία

Η γεύση αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στα εξερευνητικά ταξίδια του 15ου και του 16ου αιώνα. Πριν από 500 χρόνια περίπου, ο Βάσκο ντε Γκάμα περιέπλευσε την άκρη της Αφρικής, πήγε στην Ινδία και κατόπιν γύρισε στην Πορτογαλία φορτωμένος μπαχαρικά. Τους επόμενους τρεις αιώνες, τα ευρωπαϊκά έθνη βυθίστηκαν στον πόλεμο, καθώς η Γαλλία, η Ισπανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Πορτογαλία και η Ολλανδία ανταγωνίζονταν η μια την άλλη για να αναλάβουν τον έλεγχο των περιοχών που παρήγαν μπαχαρικά.

“Μα”, μπορεί να αναρωτηθείτε, “να μάχονται και να σκοτώνονται τα έθνη για τα μπαχαρικά;” Για την ικανοποίηση της γεύσης! Ναι, η επιθυμία των Ευρωπαίων για μπαχαρικά ήταν πολύ ισχυρή. Μέχρι σήμερα, η σύγχρονη βιομηχανία, το εμπόριο και η επιστήμη βρίσκονται στην υπηρεσία της γεύσης.

Αλλά τι είναι η γεύση; Και πώς λειτουργεί σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες αισθήσεις μας;

Ο Ρόλος της Γλώσσας

Βασικός συντελεστής στην αίσθηση της γεύσης μας είναι η γλώσσα. Οι περισσότεροι γευστικοί κάλυκες που διαθέτουμε βρίσκονται εκεί, αν και μερικοί βρίσκονται και σε άλλα σημεία του στόματος καθώς και στον οισοφάγο. Κοιτάξτε από κοντά τη γλώσσα σας στον καθρέφτη. Προσέξτε τις πολυάριθμες μικρές προεξοχές που δίνουν στη γλώσσα σας βελούδινη υφή. Αυτές λέγονται γευστικές θηλές. Συστάδες μικροσκοπικών γευστικών καλύκων περιέχονται μέσα στις γευστικές θηλές, στην επιφάνεια της γλώσσας. «Κάθε κάλυκας περιέχει 100 περίπου γευστικά κύτταρα», λέει το περιοδικό Επιστήμη (Science), «τα οποία, όταν διεγερθούν, ενεργοποιούν ένα νευρικό κύτταρο που μεταφέρει το σήμα στον εγκέφαλο».

Ο αριθμός των γευστικών καλύκων μπορεί να ποικίλλει πολύ από άτομο σε άτομο, πράγμα που επηρεάζει τη γεύση. Η ανθρώπινη γλώσσα μπορεί να περιέχει έως και 10.000 γευστικούς κάλυκες ή μόλις 500. Ο Ίνγκλις Μίλερ, ο οποίος έχει μελετήσει την ανατομία των γευστικών καλύκων, παρατήρησε: «Οι άνθρωποι που έχουν περισσότερους γευστικούς κάλυκες έχουν οξύτερη γεύση· οι άνθρωποι που έχουν λιγότερους γευστικούς κάλυκες έχουν πιο αδύναμη γεύση».

Πώς Λειτουργεί η Γεύση

Η γεύση είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη αίσθηση. Για να ακριβολογήσουμε, είναι ζήτημα χημείας. Τα χημικά συστατικά των τροφών που διαλύονται στο στόμα μας ενεργοποιούν τους γευστικούς υποδοχείς που προεξέχουν μέσα από τους πόρους της γλώσσας μας. Τα κύτταρα-υποδοχείς αντιδρούν και ενεργοποιούν νευρικά κύτταρα (νευρώνες) για την αποστολή σημάτων από το γευστικό κάλυκα στον εγκέφαλο.

Το εκπληκτικό είναι ότι ένας γευστικός κάλυκας μπορεί να ενεργοποιήσει πολλούς διαφορετικούς νευρώνες, και ένας νευρώνας μπορεί να λάβει μηνύματα από διάφορους γευστικούς κάλυκες. Κανείς δεν γνωρίζει με ποιον ακριβώς τρόπο κάνουν το διαχωρισμό οι γευστικοί υποδοχείς και το πολύπλοκο σύστημά τους. Η Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια (The Encyclopedia Americana) αναφέρει: «Οι αισθήσεις που αντιλαμβάνεται ο εγκέφαλος προφανώς είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης κωδικοποίησης των ηλεκτρικών διεγέρσεων τις οποίες μεταβιβάζουν τα κύτταρα-υποδοχείς».

Και άλλες αισθήσεις επίσης περιλαμβάνονται στο αίσθημα που ονομάζουμε γεύση. Το Νέο Βιβλίο της Εκλαϊκευμένης Επιστήμης (The New Book of Popular Science) επισήμανε: «Μερικές φορές κάποιος δεν μπορεί καν να ξεχωρίσει αν γεύεται ή αν μυρίζει μια ουσία». Για παράδειγμα, μπορεί να περάσουμε έξω από ένα αρτοποιείο και να μυρίσουμε το άρωμα του φρεσκοψημένου ψωμιού. Το στόμα μας αρχίζει να υγραίνεται. Κατόπιν, αν μπούμε στο κατάστημα και δούμε το ψωμί, ίσως μάλιστα αγγίξουμε και την κόρα του, οι αισθήσεις μας διεγείρονται ακόμη περισσότερο. Ανυπομονούμε να δοκιμάσουμε την πρώτη μπουκιά!

Τι είναι, λοιπόν, η αίσθηση της γεύσης; Το περιοδικό Όμνι (Omni) εξηγεί: «Αυτό που ο απλός άνθρωπος περιγράφει ως γεύση είναι στην πραγματικότητα ένα περίπλοκο κράμα διαφόρων εντυπώσεων: της όσφρησης, της γεύσης, της αφής, της υφής, της όρασης, ενός χημικού ερεθισμού (το κάψιμο από το κόκκινο πιπέρι, η δροσιά της μέντας), και της θερμοκρασίας».

Από την άλλη μεριά, συνεχίζει το άρθρο, «η γεύση . . . είναι εξαιρετικά απλή. Διακρίνουμε τέσσερις (και μόνο τέσσερις) γευστικές ποιότητες: τη γλυκιά, την αλμυρή, την όξινη και την πικρή». Παρότι ήταν αποδεκτό να χαρτογραφείται η γλώσσα σε περιοχές γευστικής αισθητικότητας, τώρα πιστεύεται ότι ένας και μόνο γευστικός κάλυκας σε οποιοδήποτε σημείο της γλώσσας μπορεί να ανιχνεύσει μερικές αν όχι και τις τέσσερις γευστικές ποιότητες.

Ωστόσο, υπάρχουν πολλά ακόμη γύρω από τη χημεία της γεύσης που είναι άγνωστα. Για παράδειγμα, δεν έχει κατανοηθεί γιατί όταν προσθέτουμε λίγες σταγόνες ξινό χυμό λεμονιού βελτιώνεται η αλμυρή γεύση του φαγητού. Και είναι ενδιαφέρον ότι οι γευστικές ποιότητες του γλυκού, του ξινού και του αλμυρού πυροδοτούν ηλεκτρικά σήματα μέσα στα γευστικά κύτταρα, ενώ το πικρό φαίνεται ότι κάνει αυτά τα κύτταρα να παράγουν χημικό μήνυμα.

Πώς να Μάθετε να Τρώτε Κάτι Καινούριο

Πιθανώς έχετε μάθει να τρώτε τώρα κάποιες τροφές που δεν σας άρεσαν πρώτα. Αυτό μπορεί να ισχύει για κάποια είδη όπως οι ελιές, το ροκφόρ, η ρέβα, τα καυτερά μπαχαρικά και τα ποτά μπίτερ. Από παλιά, τα «πικρά χόρτα», όπως τα αντίδια και τα ραδίκια, χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν ιδιαίτερη γεύση στα φαγητά και στις σαλάτες. Αλλά για να σας αρέσει το πικρό πρέπει να εκπαιδεύσετε τη γεύση σας.—Έξοδος 12:8.

Έρευνες δείχνουν ότι το αν θα σας αρέσει η γεύση κάποιας τροφής έχει άμεση σχέση με τις συνθήκες υπό τις οποίες θα τη δοκιμάσετε. Για παράδειγμα, μια γυναίκα δεν είχε δοκιμάσει ποτέ της καπνιστό λουκάνικο. Ακόμη και η όψη και η μυρωδιά του της ήταν αποκρουστικές, και αυτό γιατί η μητέρα της εκδήλωνε παρόμοια απέχθεια για αυτό το λουκάνικο. Αλλά κάποια ημέρα, όταν ήταν ήδη πάνω από 20 χρονών, αυτή η γυναίκα πεινούσε πολύ και δεν βρήκε τίποτα άλλο να φάει εκτός από αυτό το λουκάνικο. Έφαγε λίγο, λοιπόν, και εξεπλάγη από το πόσο πολύ της άρεσε η γεύση!

Γι’ αυτό, αν θέλετε να μάθετε να τρώτε κάτι καινούριο, δοκιμάστε το κάποια στιγμή που θα πεινάτε πολύ. Επίσης, αν είστε γονέας, να θυμάστε ότι η δική σας αντίδραση απέναντι σε ορισμένες τροφές καθώς και οι συνθήκες υπό τις οποίες τις προσφέρετε μπορούν να επηρεάσουν τα παιδιά σας. Δημιουργήστε ένα ευχάριστο περιβάλλον όταν προσφέρετε καινούριες τροφές. Φροντίστε να έχει το παιδί σας ενεργή ανάμειξη σε αυτό. Μια συγγραφέας πρότεινε τα εξής:

«Όταν ετοιμάζετε το φαγητό, να έχετε το μωρό σας στην κουζίνα, είτε στο πάρκο του είτε στο κάθισμά του. Έτσι, ενώ θα απολαμβάνει μια ευχάριστη, άνετη ατμόσφαιρα, θα βλέπει και θα μυρίζει τα φαγητά που τρώει η οικογένεια—και θα μαθαίνει για αυτά ακόμη και προτού μεγαλώσει αρκετά ώστε να μπορεί να τα τρώει. Λίγους μήνες αργότερα μπορείτε να του δίνετε μικρές μπουκιές από αυτά που ετοιμάζετε, ωμά ή ελαφρώς ψημένα».

Η ίδια πρόσθεσε: «Μπορεί να απαιτείται προσχεδιασμός και περισσότερος χρόνος, αλλά όταν πρόκειται για ένα καθημερινό γεύμα, βρείτε απλούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να σας βοηθήσει το παιδί σας να ετοιμάσετε ένα καινούριο φαγητό ή ένα φαγητό που δεν του αρέσει. Να το βάζετε να δοκιμάζει ενόσω ετοιμάζεται το φαγητό. Ο βοηθός σας θα είναι χαρούμενος και πεινασμένος όταν θα δοκιμάσει—οι τέλειες συνθήκες για μια επιτυχημένη πρώτη επαφή με τη συγκεκριμένη τροφή».

Όταν η Γεύση Δεν Λειτουργεί Καλά

Δυστυχώς, η αίσθηση της γεύσης μπορεί να εξασθενεί με την ηλικία, κάτι που επισήμανε ο ηλικιωμένος φίλος του Βασιλιά Δαβίδ ο Βαρζελαΐ, όταν είπε: «Εγώ είμαι ογδόντα χρονών σήμερα. . . . Μήπως μπορώ εγώ ο υπηρέτης σου να γευτώ κάτι που έφαγα και κάτι που ήπια;» (2 Σαμουήλ 19:35) Άλλοι παράγοντες επίσης μπορεί να ευθύνονται για την εξασθένηση της αίσθησης της γεύσης ή ακόμη και για την απώλειά της.

Το πρόβλημα μπορεί να έχει προκληθεί από κάποιον τραυματισμό στο κεφάλι, από αλλεργία, λοίμωξη, φάρμακα, έκθεση σε τοξικές χημικές ουσίες ή ακόμη και από ένα απλό συνάχι. Το μέγεθος της απόγνωσης εκείνων που δεν έχουν ούτε όσφρηση ούτε γεύση το επισήμανε με συγκινητικό τρόπο μια γυναίκα η οποία υπέστη αυτή την απώλεια. Εκείνη έγραψε: «Θεωρούμε τόσο δεδομένο το πλούσιο άρωμα του καφέ και τη γλυκιά γεύση των πορτοκαλιών ώστε, όταν χάνουμε αυτές τις αισθήσεις, μοιάζει σαν να έχουμε ξεχάσει πώς να αναπνέουμε».

Η αποκαλούμενη κατά φαντασία γεύση είναι μια ενοχλητική διαταραχή κατά την οποία το άτομο γεύεται διαρκώς κάτι το οποίο δεν υπάρχει. Οι καρκινοπαθείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία μερικές φορές παρουσιάζουν αλλοίωση των αισθήσεων της γεύσης και της όσφρησης.

Μια Θεόδοτη Ευλογία

Πόσο ευχάριστα νιώθουμε όταν έχουμε οξεία γεύση! Πολλοί ηλικιωμένοι θυμούνται με ευχαρίστηση τις γεύσεις που απολάμβαναν όταν ήταν νέοι—τα ώριμα φρούτα που έκοβαν από τα δέντρα ή κάποια ξεχωριστά φαγητά. Το ότι ο Δημιουργός μας θέλει να απολαμβάνουμε τις χαρές που μας δίνει η γεύση μπορεί να φανεί από την υπόσχεσή του για ένα συμπόσιο «με φαγητά που έχουν άφθονο λάδι και είναι γεμάτα μυελό» στο δίκαιο νέο του κόσμο, όταν δεν θα υπάρχουν πια παθήματα, γηρατειά και θάνατος.—Ησαΐας 25:6-9· Ιώβ 33:25· Αποκάλυψη 21:3, 4.

Η γεύση πραγματικά προσθέτει στη ζωή μας μια άλλη διάσταση που την εμπλουτίζει. Χωρίς αυτήν, το φαγητό θα ήταν τόσο βαρετό όσο και το να βάζεις βενζίνη σε ένα αυτοκίνητο. Πρόκειται, πράγματι, για μια ευλογία από τον πάνσοφο και στοργικό Δημιουργό!

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Μάθετε στο παιδί σας να απολαμβάνει τις θρεπτικές τροφές