Γιατί Απογοητεύονται οι Άνθρωποι από τη Ζωή

«Κάθε περίπτωση αυτοκτονίας είναι ξεχωριστή: πολύ προσωπική, ακατανόητη και φρικτή».​—Κέι Ρέντφιλντ Τζάμισον, ψυχίατρος.

«ΜΟΥ είναι ανυπόφορο να ζω». Αυτά τα λόγια έγραψε λίγο πριν αυτοκτονήσει ο Ριουνοσούκε Ακουταγκάβα, δημοφιλής συγγραφέας που έζησε στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ιαπωνία. Ωστόσο, πριν από αυτή τη δήλωση είχε γράψει: «Φυσικά δεν θέλω να πεθάνω, αλλά . . .»

Σαν τον Ακουταγκάβα, πολλοί αυτόχειρες ουσιαστικά δεν θέλουν να πεθάνουν αλλά «να δώσουν ένα τέλος σε αυτά που συμβαίνουν», δήλωσε κάποιος καθηγητής ψυχολογίας. Αυτό υποστηρίζεται και από τα σημειώματα που γράφονται συνήθως πριν από την αυτοκτονία. Εκφράσεις όπως: “Δεν μπορούσα να αντέξω άλλο” ή “Γιατί να συνεχίσω να ζω;” δείχνουν τη βαθιά επιθυμία ενός ατόμου να ξεφύγει από τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής. Αλλά, όπως το περιέγραψε κάποιος ειδικός, με την αυτοκτονία είναι «σαν να προσπαθείς να θεραπεύσεις ένα κρυολόγημα με ατομική βόμβα».

Αν και οι λόγοι που κάνουν τους ανθρώπους να αυτοκτονούν ποικίλλουν, κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις στη ζωή οδηγούν συνήθως στην αυτοκτονία.

Καταστάσεις που Οδηγούν στην Αυτοκτονία

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο για νεαρούς να ενδίδουν στην απόγνωση και να αυτοκτονούν για ζητήματα που σε άλλους θα φαίνονταν ασήμαντα. Όταν νιώθουν πληγωμένοι και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για αυτό, οι νέοι μπορεί να πιστεύουν ότι με το θάνατό τους θα εκδικηθούν εκείνους που τους πλήγωσαν. Ο Χιρόσι Ιναμούρα, ειδικός στο χειρισμό ανθρώπων με τάσεις αυτοκτονίας στην Ιαπωνία, έγραψε: «Μέσω του δικού τους θανάτου, τα παιδιά ικανοποιούν μια εσωτερική παρόρμηση να τιμωρήσουν το άτομο που τα έχει βασανίσει».

Μια πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία έδειξε ότι όταν τα παιδιά υπόκεινται σε σοβαρή κακομεταχείριση από άλλους νεαρούς, η πιθανότητα να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας είναι περίπου εφτά φορές μεγαλύτερη. Ο συναισθηματικός πόνος που νιώθουν αυτά τα παιδιά είναι πραγματικός. Ένα 13χρονο αγόρι το οποίο κρεμάστηκε άφησε ένα σημείωμα κατονομάζοντας πέντε άτομα που το είχαν βασανίσει και μάλιστα του είχαν αποσπάσει χρήματα. «Σας παρακαλώ σώστε τα άλλα παιδιά», έγραψε.

Άλλοι μπορεί να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν όταν έχουν προβλήματα στο σχολείο ή με το νόμο, όταν τερματίζεται κάποια αισθηματική τους σχέση, όταν παίρνουν κακούς βαθμούς, όταν αντιμετωπίζουν άγχος στις σχολικές εξετάσεις ή όταν καταβαρύνονται από ανησυχίες σχετικά με το μέλλον. Ανάμεσα σε αριστούχους εφήβους οι οποίοι τείνουν να είναι τελειομανείς, κάποια αναποδιά ή αποτυχία​—πραγματική ή φανταστική—​θα μπορούσε να οδηγήσει σε απόπειρα αυτοκτονίας.

Τα οικονομικά ή τα εργασιακά προβλήματα είναι συνήθως οι καταστάσεις που οδηγούν τους ενηλίκους στην αυτοκτονία. Στην Ιαπωνία, έπειτα από χρόνια οικονομικής κάμψης, οι αυτοκτονίες πρόσφατα ξεπέρασαν τις 30.000 το χρόνο. Σύμφωνα με την εφημερίδα Μαϊνίτσι Ντέιλι Νιουζ (Mainichi Daily News), περίπου τα τρία τέταρτα των αυτόχειρων αντρών μέσης ηλικίας αυτοκτόνησαν «λόγω προβλημάτων που προέρχονταν από χρέη, αποτυχίες στην εργασία, φτώχεια και ανεργία». Τα οικογενειακά προβλήματα επίσης μπορεί να οδηγήσουν στην αυτοκτονία. Μια φινλανδική εφημερίδα ανέφερε: «Οι μεσήλικοι άντρες που έχουν πάρει διαζύγιο πρόσφατα» αποτελούν μία από τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Κάποια μελέτη στην Ουγγαρία αποκάλυψε ότι η πλειονότητα των κοριτσιών που σκέφτονται την αυτοκτονία μεγάλωσαν σε διαλυμένα σπίτια.

Η συνταξιοδότηση και οι σωματικές ασθένειες είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες που οδηγούν στην αυτοκτονία, ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους. Συχνά ο ασθενής επιλέγει την αυτοκτονία ως διέξοδο, όχι απαραίτητα επειδή κάποια ασθένεια είναι θανατηφόρα, αλλά επειδή πιστεύει ότι δεν μπορεί να την αντέξει.

Ωστόσο, δεν αντιδρούν όλοι σε αυτές τις καταστάσεις αυτοκτονώντας. Αντίθετα, οι περισσότεροι, όταν αντιμετωπίζουν τέτοιες καταστάσεις που προκαλούν άγχος, δεν βάζουν τέρμα στη ζωή τους. Γιατί λοιπόν μερικοί θεωρούν ότι η αυτοκτονία είναι η λύση ενώ οι περισσότεροι δεν έχουν αυτή την άποψη;

Βαθύτεροι Παράγοντες

«Η απόφαση που παίρνει κάποιος να πεθάνει σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το πώς ερμηνεύει τις καταστάσεις», λέει η Κέι Ρέντφιλντ Τζάμισον, καθηγήτρια ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, προσθέτοντας: «Οι περισσότερες διάνοιες, όταν είναι υγιείς, δεν ερμηνεύουν καμία κατάσταση ως τόσο καταστροφική ώστε να δικαιολογεί την αυτοκτονία». Η Ιβ Κ. Μοστσίτσκι, του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ, παρατηρεί ότι συνδυάζονται πολλοί παράγοντες​—μερικοί από αυτούς βαθύτεροι—​οδηγώντας σε τάσεις αυτοκτονίας. Σε αυτούς τους βαθύτερους παράγοντες περιλαμβάνονται οι ψυχικές διαταραχές και οι διαταραχές που σχετίζονται με εθισμούς, η γενετική κατασκευή και η χημεία του εγκεφάλου. Ας εξετάσουμε μερικούς από αυτούς.

Κυριότερος από όλους αυτούς τους παράγοντες είναι οι ψυχικές διαταραχές και οι διαταραχές που σχετίζονται με εθισμούς, όπως η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή διάθεσης, η σχιζοφρένεια, ο αλκοολισμός και η χρήση ναρκωτικών. Έρευνες στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες φανερώνουν ότι το 90 τοις εκατό και πλέον των αυτοκτονιών σχετίζονται με τέτοιες διαταραχές. Μάλιστα, Σουηδοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι στους άντρες οι οποίοι δεν είχαν καμία διαταραχή αυτού του είδους, το ποσοστό αυτοκτονιών ήταν 8,3 ανά 100.000, αλλά σε αυτούς που είχαν κατάθλιψη το ποσοστό εκτοξεύτηκε στους 650 ανά 100.000! Οι ειδικοί λένε επίσης ότι οι παράγοντες που οδηγούν στην αυτοκτονία είναι παρόμοιοι στις Ανατολικές χώρες. Ωστόσο, ακόμη και όταν η κατάθλιψη συνδυάζεται με καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκτονία, η αυτοκτονία δεν είναι αναπόφευκτη.

Η καθηγήτρια Τζάμισον, η οποία κάποτε αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, λέει: «Φαίνεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να ανεχτούν ή να υπομείνουν την κατάθλιψη όσο έχουν την πεποίθηση ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν». Ωστόσο, διαπίστωσε ότι καθώς η συσσωρευμένη απόγνωση γίνεται ανυπόφορη, η ικανότητα της διάνοιας να καταπνίγει τις τάσεις αυτοκτονίας εξασθενεί βαθμιαία. Η καθηγήτρια παρομοιάζει αυτή την κατάσταση με τα φρένα ενός αυτοκινήτου τα οποία φθείρονται από τη συνεχή πίεση που δέχονται.

Είναι ζωτικό να αναγνωρίζεται μια τέτοια τάση επειδή η κατάθλιψη επιδέχεται ιατρική αντιμετώπιση. Τα αισθήματα απελπισίας μπορούν να αντιστραφούν. Όταν αντιμετωπίζονται κατάλληλα οι βαθύτεροι παράγοντες, οι άνθρωποι είναι δυνατόν να αντιδρούν διαφορετικά στις μεγάλες στενοχώριες και στις εντάσεις που συχνά οδηγούν στην αυτοκτονία.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι η γενετική κατασκευή μπορεί να είναι ένας βαθύτερος παράγοντας σε πολλές αυτοκτονίες. Είναι αλήθεια πως τα γονίδια παίζουν ρόλο στον καθορισμό της ψυχοσύνθεσης κάποιου, και οι μελέτες αποκαλύπτουν ότι σε μερικές οικογένειες παρουσιάζονται περισσότερα κρούσματα αυτοκτονιών από ό,τι σε άλλες. Ωστόσο, «η γενετική προδιάθεση στην αυτοκτονία με κανέναν τρόπο δεν υποδηλώνει ότι η αυτοκτονία είναι αναπόφευκτη», λέει η Τζάμισον.

Η χημεία του εγκεφάλου επίσης μπορεί να είναι ένας βαθύτερος παράγοντας. Στον εγκέφαλο δισεκατομμύρια νευρώνες επικοινωνούν ηλεκτροχημικά. Στις διακλαδωτές απολήξεις των νευρικών ινών υπάρχουν μικρές σχισμές, που ονομάζονται συνάψεις, κατά μήκος των οποίων οι νευροδιαβιβαστές μεταφέρουν χημικά τις πληροφορίες. Τα επίπεδα ενός νευροδιαβιβαστή, της σεροτονίνης, μπορεί να επηρεάσουν τη βιολογική ευπάθεια του ατόμου απέναντι στην αυτοκτονία. Το βιβλίο Στο Εσωτερικό του Εγκεφάλου (Inside the Brain) εξηγεί: «Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης . . . μπορεί να στερήσουν από κάποιον τη χαρά της ζωής, μειώνοντας το ενδιαφέρον του για την ύπαρξή του και αυξάνοντας τον κίνδυνο κατάθλιψης και αυτοκτονίας».

Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι κανένας δεν είναι καταδικασμένος να αυτοκτονήσει. Εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν μεγάλες στενοχώριες και εντάσεις. Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν στις πιέσεις η διάνοια και η καρδιά είναι αυτό που οδηγεί μερικούς στην αυτοκτονία. Δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνο οι άμεσες αιτίες που οδηγούν στην αυτοκτονία αλλά και οι βαθύτεροι παράγοντες.

Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν, για τη διαμόρφωση μιας πιο θετικής άποψης η οποία θα επαναφέρει ως έναν βαθμό το κέφι για ζωή;

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Φύλο και Αυτοκτονία

Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξάχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οι γυναίκες έχουν διπλάσιες ή και τριπλάσιες πιθανότητες να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας σε σύγκριση με τους άντρες, οι άντρες έχουν τετραπλάσιες πιθανότητες να κάνουν επιτυχημένες απόπειρες. Οι γυναίκες έχουν τουλάχιστον διπλάσιες πιθανότητες από τους άντρες να πάθουν κατάθλιψη, πράγμα το οποίο ίσως εξηγεί για ποιο λόγο κάνουν περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας. Ωστόσο, οι μορφές κατάθλιψης από τις οποίες προσβάλλονται ίσως είναι πιο ήπιες και έτσι μπορεί να καταφεύγουν σε πιο ήπια μέσα. Οι άντρες, από την άλλη πλευρά, ίσως τείνουν να χρησιμοποιούν πιο επιθετικά και αποφασιστικά μέσα για να διασφαλίσουν το αποτέλεσμα.

Στην Κίνα, εντούτοις, οι γυναίκες που κάνουν επιτυχημένες απόπειρες αυτοκτονίας είναι περισσότερες από τους άντρες. Μάλιστα, μια έρευνα αποκαλύπτει ότι περίπου το 56 τοις εκατό από τις αυτοκτονίες των γυναικών ανά τον κόσμο συμβαίνουν στην Κίνα, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές. Λέγεται ότι εκεί μία από τις αιτίες για τις παρορμητικές απόπειρες αυτοκτονίας γυναικών που καταλήγουν σε θάνατο είναι η εύκολη πρόσβαση σε φονικά παρασιτοκτόνα.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 7]

Αυτοκτονία και Μοναξιά

Η μοναξιά είναι ένας από τους παράγοντες που οδηγούν τους ανθρώπους στην κατάθλιψη και στην αυτοκτονία. Ο Γιούκο Λόνκβιστ, ο οποίος ηγήθηκε μιας μελέτης για τις αυτοκτονίες στη Φινλανδία, είπε: «Για έναν μεγάλο αριθμό ατόμων [που αυτοκτόνησαν], η καθημερινή ζωή ήταν μοναχική. Είχαν πολύ ελεύθερο χρόνο αλλά λίγες κοινωνικές επαφές». Ο Κενσίρο Οχάρα, ψυχίατρος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Χαμαμάτσου στην Ιαπωνία, παρατήρησε ότι η «απομόνωση» βρισκόταν πίσω από την πρόσφατη αύξηση των αυτοκτονιών μεσήλικων αντρών σε αυτή τη χώρα.

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Τα οικονομικά ή τα εργασιακά προβλήματα είναι συνήθως οι καταστάσεις που οδηγούν τους ενηλίκους στην αυτοκτονία