Ο Συναρπαστικός Κόσμος των Σκουληκιών

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ της Αιγύπτου τα ανακήρυξε ιερά. Ο Αριστοτέλης τα ονόμασε έντερα της γης. Ο Κάρολος Δαρβίνος πίστευε ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του κόσμου. Ποιο ζώο κέρδισε το θαυμασμό τόσο διάσημων ανθρώπων; Ο ταπεινός γεωσκώληκας.

Όπως θα διαπιστώσετε, τα σκουλήκια κερδίζουν δικαιωματικά το θαυμασμό. Ομολογουμένως, είναι γλοιώδη και συστρέφονται. Αλλά ακόμη και αυτές οι ιδιότητές τους, τις οποίες ίσως να μη θεωρούμε ελκυστικές, μπορούν να σας εμπνεύσουν δέος όταν γνωρίσετε λίγο καλύτερα το σκουλήκι. Αρκεί απλώς να σκύψετε και να σηκώσετε έναν σβόλο χώματος ή να κουνήσετε ένα στρώμα πεσμένων φύλλων, και μπήκατε στο συναρπαστικό κόσμο των σκουληκιών.

Απλός Εγκέφαλος, Καταπληκτικές Ικανότητες

Αν δείτε από πιο κοντά έναν γεωσκώληκα θα παρατηρήσετε ότι το σώμα του είναι φτιαγμένο από δακτυλιοειδή τμήματα, ή δακτύλιους, τα οποία μοιάζουν με μια σειρά από μικροσκοπικά ντόνατς δεμένα σφιχτά μαζί. Ο κάθε δακτύλιος κινείται με τη βοήθεια δύο μυϊκών ομάδων. Η μία ομάδα, η οποία βρίσκεται ακριβώς κάτω από το δέρμα, σχηματίζει έναν κύκλο γύρω από το σώμα του σκουληκιού. Κάτω από αυτό το στρώμα, η δεύτερη ομάδα εκτείνεται κατά μήκος του σκουληκιού. Το σκουλήκι κινείται διαστέλλοντας και συστέλλοντας αυτές τις αντίρροπες μυϊκές ομάδες και, καθώς κάμπτει τον έναν δακτύλιο μετά τον άλλον, το σώμα του κυματίζει με ρυθμικό παλμό.

Αν βάλετε στο χέρι σας έναν γεωσκώληκα, είναι βέβαιο ότι θα συσπάται και θα συστρέφεται. Το σκουλήκι αντιδράει με αυτόν τον τρόπο επειδή το σώμα του είναι γεμάτο από αισθητήρια όργανα—ως και 1.900 σε έναν και μόνο δακτύλιο. Αυτοί οι δέκτες δίνουν στο σκουλήκι την αίσθηση της αφής, τη δυνατότητα να γεύεται και την ικανότητα να εντοπίζει το φως.

Το σκουλήκι γαντζώνεται στο χώμα με τη βοήθεια μικρών, τριχοειδών προεξοχών οι οποίες ονομάζονται σμήριγγες. Κάθε δακτύλιος του σκουληκιού έχει ομάδες από σμήριγγες η λειτουργία των οποίων μοιάζει κάπως με τα κουπιά μιας βάρκας. Το σκουλήκι βυθίζει τις σμήριγγες μέσα στο χώμα, σέρνεται μπροστά και μετά τις τραβάει έξω από το χώμα. Μπορεί να «κωπηλατεί» προς οποιαδήποτε κατεύθυνση χρησιμοποιώντας μια ομάδα σμηρίγγων κάθε φορά ή, αν φοβηθεί, μπορεί να στηρίξει το ένα άκρο του σώματός του ενώ μαζεύει γρήγορα το άλλο άκρο. Την αθλητική επιδεξιότητα με την οποία συγχρονίζονται αυτές οι «κωπηλατικές κινήσεις» θα τη ζήλευε ακόμη και μια Ολυμπιακή ομάδα κωπηλασίας.

Αν ένα πουλί κόψει κάποιους δακτύλιους της ουράς τους, μερικά είδη σκουληκιών απλώς αναγεννούν αυτό το κομμάτι​—αλλά ποτέ δεν αναγεννούν περισσότερους δακτύλιους από αυτούς που χάθηκαν. Φαίνεται ότι ο κάθε δακτύλιος παράγει ένα ανεπαίσθητο ηλεκτρικό φορτίο και ότι τα σκουλήκια αναγεννούν χαμένους δακτύλιους ωσότου ξαναποκτήσουν ένα προκαθορισμένο μέγιστο φορτίο.

Τα χιλιάδες αισθητήρια όργανα και τα πολύπλοκα μυϊκά συστήματα συνδέονται με το εγκεφαλικό γάγγλιο, στο άκρο όπου βρίσκεται το στόμα του σκουληκιού. Πειράματα έχουν δείξει ότι εκτός από τις σωματικές τους ικανότητες, τα σκουλήκια έχουν μια περιορισμένη δυνατότητα μνήμης, και μάλιστα μπορούν να μάθουν να αποφεύγουν τον κίνδυνο.

Γιατί Είναι Τόσο Γλοιώδη;

Η γλοιώδης επιφάνεια του σκουληκιού, η οποία για πολλούς είναι τόσο αποκρουστική, στην πραγματικότητα επιτρέπει στο μικρό αυτό πλάσμα να αναπνέει. Έχει πορώδες δέρμα, και τα αιμοφόρα αγγεία κοντά στο δέρμα απορροφούν οξυγόνο από τον αέρα ή από το νερό που περιέχει οξυγόνο ενώ απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα. Αυτή η ανταλλαγή αερίων, όμως, μπορεί να γίνεται μόνο αν το δέρμα είναι υγρό. Αν κάποιο σκουλήκι αφυδατωθεί, σιγά σιγά θα πεθάνει.

Από την άλλη πλευρά, αν ένα σκουλήκι παγιδευτεί στη σήραγγά του στη διάρκεια δυνατής βροχής, η ποσότητα οξυγόνου στο νερό σύντομα θα εξαντληθεί. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο τα σκουλήκια έρπουν προς την επιφάνεια έπειτα από μια νεροποντή. Αν δεν βγουν από τη σήραγγα, θα πεθάνουν από ασφυξία.

Ο Πλανήτης Βρίθει από Παραγωγικούς Αγρότες

Πάνω από 1.800 είδη γεωσκώληκων βρίσκονται στον πλανήτη μας. Κατοικούν παντού εκτός από τα πολύ ξηρά και πολύ ψυχρά μέρη της γης. Στις σαβάνες της Νότιας Αφρικής, σε κάθε τετραγωνικό μέτρο χώματος μπορεί να υπάρχουν μόλις 70 σκουλήκια, ενώ σε δασικό έδαφος στον Καναδά μπορεί να υπάρχουν πάνω από 700 σκουλήκια ανά τετραγωνικό μέτρο.

Στη Νέα Ζηλανδία οι γεωσκώληκες χωρίζονται σε τρεις βασικούς τύπους. Ο πρώτος τύπος περιλαμβάνει τα σκουλήκια που αναπαράγονται και κινούνται γρήγορα και τα οποία ζουν μέσα σε αποσυντεθειμένη οργανική ύλη στην επιφάνεια του εδάφους. Ο δεύτερος και ευρύτατα διαδεδομένος τύπος περιλαμβάνει σκουλήκια που σκάβουν οριζόντιες σήραγγες στις ανώτερες στοιβάδες του εδάφους. Τα σκουλήκια του τρίτου τύπου διατρυπούν κάθετα το έδαφος και μπορεί να μείνουν αρκετά χρόνια​—όλη τους τη ζωή—​μέσα σε μια σήραγγα. Αυτά είναι τα πιο δυνατά σκουλήκια. Διαθέτουν ισχυρούς μυϊκούς δακτύλιους γύρω από το κεφάλι τους οι οποίοι τους δίνουν τη δυνατότητα να σπρώχνουν και να εισχωρούν στη γη. Ένα από τα μεγαλύτερα σκουλήκια στον κόσμο βρίσκεται στη νότια Αυστραλία. Αυτός ο γίγαντας μπορεί να ξεπεράσει το 1,5 μέτρο μήκος και να ζυγίζει 500 γραμμάρια.

Καθώς τα σκουλήκια συστρέφονται στην επιφάνεια της γης, ενεργούν σαν μικροσκοπικοί αγρότες. Ενώ προχωρούν μασουλώντας κοπριά, χώμα και βλάστηση που αποσυντίθεται, παράγουν απόβλητα σε τεράστιες ποσότητες. Έχει υπολογιστεί ότι τα σκουλήκια που εργάζονται κάτω από τα πράσινα λιβάδια της Αγγλίας παράγουν ετησίως 2 τόνους απόβλητα ανά στρέμμα. Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα σκουλήκια της Κοιλάδας του Νείλου. Αυτά τα σκουλήκια μπορεί να εναποθέσουν μέχρι και 250 τόνους απόβλητα ανά στρέμμα. Καθώς τα σκουλήκια οργώνουν το χώμα, αυτό αερίζεται καλύτερα, απορροφά αποτελεσματικότερα το νερό και γίνεται πιο γόνιμο.

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι το πεπτικό σύστημα του σκουληκιού μετατρέπει τα θρεπτικά στοιχεία σε μορφές τις οποίες μπορούν να απορροφήσουν τα φυτά, και ως εκ τούτου τα απόβλητα των σκουληκιών είναι πολύ θρεπτικά για τα φυτά. Επιπρόσθετα, πολλοί επιβλαβείς μικροοργανισμοί, οι οποίοι βρίσκονται στην κοπριά και στη βλάστηση που αποσυντίθεται, καταστρέφονται περνώντας από τα έντερα του σκουληκιού. Έτσι λοιπόν, τα σκουλήκια καθαρίζουν το χώμα ενώ τρώνε. Αποτελούν ιδανική μηχανή ανακύκλωσης—αναπτύσσονται τρώγοντας απόβλητα ενώ παράγουν θρεπτική τροφή.

Αξιοποίηση της Δύναμης των Σκουληκιών

Η βιομηχανία διαχείρισης αποβλήτων αξιοποιεί τις εκπληκτικές δυνάμεις ανακύκλωσης των σκουληκιών. Κάποια εταιρία στην Αυστραλία χρησιμοποιεί συνολικά 500 εκατομμύρια σκουλήκια σε διάφορες μονάδες διαχείρισης αποβλήτων. Τα σκουλήκια βρίσκονται σε ειδικά σχεδιασμένους χώρους και τρέφονται με περιττώματα γουρουνιών ή ανθρώπων αναμειγμένα με κομματιασμένο χαρτί ανακύκλωσης και άλλη οργανική ύλη. Αυτά τα σκουλήκια καταναλώνουν καθημερινά υλικό το βάρος του οποίου φτάνει στο 50 ως και 100 τοις εκατό του δικού τους σωματικού βάρους και παράγουν μια πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία τροφή για τα φυτά η οποία κυκλοφορεί ευρέως στην αγορά.

Μελέτες έχουν αποκαλύψει μια άλλη πιθανή χρήση των σκουληκιών​—ως τροφή. Τα σκουλήκια περιέχουν τα ίδια ωφέλιμα αμινοξέα με το βοδινό κρέας. Με βάση το βάρος τους σε ξηρή κατάσταση, περιέχουν 60 τοις εκατό πρωτεΐνη και 10 τοις εκατό λίπος καθώς και ασβέστιο και φωσφόρο. Ήδη σε μερικές χώρες, οι άνθρωποι τρώνε πίτες με γεωσκώληκες. Σε άλλα μέρη του κόσμου τα τηγανίζουν ή τα τρώνε ακόμη και ωμά.

Αν και τα σκουλήκια δεν θα γίνουν ποτέ τα πιο δημοφιλή ζώα του κόσμου, ο κόσμος σίγουρα θα ήταν διαφορετικός χωρίς αυτά. Έτσι λοιπόν, την επόμενη φορά που θα θαυμάσετε ένα γαλήνιο τοπίο στην εξοχή, σκεφτείτε για λίγο το στρατό των γεωσκώληκων που βρίσκονται κάτω από τα πόδια σας, οι οποίοι με ζήλο οργώνουν και εμπλουτίζουν το έδαφος, διατηρώντας αυτή την όμορφη εικόνα.

[Διάγραμμα/Εικόνες στη σελίδα 22]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ανατομία ενός Γεωσκώληκα

Επιδερμίδα

Επιμήκης μυς

Μυς σμηρίγγων

Σμήριγγες

Κυκλικός μυς

Κύστη

Έντερο

Νευρική χορδή

[Ευχαριστίες]

Lydekker

J. Soucie © BIODIDAC

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Τα σκουλήκια «κωπηλατούν» στο έδαφος με τις σμήριγγές τους

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Τα σκουλήκια οργώνουν το χώμα, αυξάνοντας τη γονιμότητά του

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Το γιγάντιο σκουλήκι Γκίπσλαντ, είδος υπό εξαφάνιση στην Αυστραλία, μπορεί να ξεπεράσει το 1,5 μέτρο μήκος

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Dr A. L. Yen

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Τα σκουλήκια μετατρέπουν τα απόβλητα σε τροφή για τα φυτά η οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία