Μωυσής​—Άνθρωπος ή Μυθικό Πρόσωπο;

Ο ΜΩΥΣΗΣ γεννήθηκε στη σκιά του θανάτου. Ο λαός του ήταν μια ομάδα οικογενειών που ζούσαν νομαδικά και είχαν εγκατασταθεί στην Αίγυπτο με τον πατέρα τους τον Ιακώβ, ή αλλιώς Ισραήλ, για να γλιτώσουν από τη λιμοκτονία. Επί δεκαετίες συνυπήρχαν ειρηνικά με τους Αιγύπτιους γείτονές τους. Αλλά στη συνέχεια επήλθε μια δυσοίωνη αλλαγή. Κάποια έγκυρη ιστορική αφήγηση λέει: «Εγέρθηκε στην Αίγυπτο ένας καινούριος βασιλιάς . . . Και αυτός είπε στο λαό του: “Δείτε! Ο λαός των γιων του Ισραήλ είναι πολυπληθέστερος και κραταιότερος από εμάς. Ελάτε! Ας φερθούμε έξυπνα απέναντί τους, μήπως και πληθύνουν”». Ποιο ήταν το σχέδιο; Να θέσουν υπό έλεγχο τον πληθυσμό των Ισραηλιτών κάνοντάς τους «δούλους υπό τυραννία» και έπειτα διατάζοντας τις Εβραίες μαίες να σκοτώνουν κάθε αρσενικό παιδί που γεννούσαν οι γυναίκες των Ισραηλιτών. (Έξοδος 1:8-10, 13, 14) Ωστόσο, χάρη στο θάρρος που έδειχναν οι μαίες τους, οι Ισραηλίτες αυξάνονταν. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου διέταξε λοιπόν: «Κάθε νεογέννητο γιο θα τον ρίχνετε στον ποταμό Νείλο».​—Έξοδος 1:22.

Ένα αντρόγυνο Ισραηλιτών, ο Αμράμ και η Ιωχαβέδ, «δεν φοβήθηκαν τη διαταγή του βασιλιά». (Εβραίους 11:23) Η Ιωχαβέδ γέννησε έναν γιο που αργότερα θα περιγραφόταν ως «πανέμορφος ενώπιον του Θεού».a (Πράξεις 7:20) Ίσως διέκριναν με κάποιον τρόπο ότι αυτό το παιδί είχε την εύνοια του Θεού. Όπως και να είχαν τα πράγματα, αρνήθηκαν να παραδώσουν το παιδί τους για να εκτελεστεί. Με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής, αποφάσισαν να το κρύψουν.

Έπειτα από τρεις μήνες οι γονείς του Μωυσή δεν μπορούσαν πλέον να τον κρύβουν. Μη έχοντας άλλη επιλογή, ανέλαβαν δράση. Η Ιωχαβέδ έβαλε το βρέφος σε ένα κιβώτιο από πάπυρο και το άφησε στον ποταμό Νείλο. Εν αγνοία της, με αυτόν τον τρόπο ο Μωυσής ξεκίνησε το ταξίδι του στο ρου της ιστορίας!​—Έξοδος 2:3, 4.

Αξιόπιστα Γεγονότα;

Πολλοί μελετητές σήμερα απορρίπτουν αυτά τα γεγονότα θεωρώντας τα αποκυήματα της φαντασίας. «Η πραγματικότητα είναι», λέει το περιοδικό Η Χριστιανοσύνη Σήμερα (Christianity Today), «ότι δεν έχει βρεθεί το παραμικρό ίχνος άμεσων αρχαιολογικών αποδείξεων για [τα χρόνια] κατά τα οποία διέμειναν τα παιδιά του Ισραήλ στην Αίγυπτο». Μολονότι μπορεί να μην υπάρχουν άμεσες απτές αποδείξεις, υπάρχουν σημαντικές έμμεσες αποδείξεις για το ότι η αφήγηση της Αγίας Γραφής είναι αξιόπιστη. Στο βιβλίο του Ο Ισραήλ στην Αίγυπτο (Israel in Egypt), ο αιγυπτιολόγος Τζέιμς Κ. Χόφμαϊερ λέει: «Τα αρχαιολογικά δεδομένα δείχνουν καθαρά ότι στην Αίγυπτο σύχναζαν λαοί από το Λεβάντε [χώρες στα παράλια της ανατολικής Μεσογείου], κυρίως λόγω των κλιματολογικών προβλημάτων που έφερναν ξηρασία . . . Επομένως, την περίοδο από το 1800 ως το 1540 π.Χ. περίπου, η Αίγυπτος αποτελούσε μεταναστευτικό πόλο έλξης για τους λαούς της δυτικής Ασίας που μιλούσαν τη σημιτική γλώσσα».

Επιπλέον, εδώ και πολύ καιρό, η Βιβλική περιγραφή για την αιγυπτιακή δουλεία θεωρείται ακριβής. Το βιβλίο Μωυσής​—Μια Ζωή (Moses​—A Life) αναφέρει: «Η βιβλική αφήγηση για την καταδυνάστευση των Ισραηλιτών φαίνεται πως επιβεβαιώνεται από μια αρχαία αιγυπτιακή απεικόνιση σε τάφο, αντίγραφα της οποίας βλέπει κανείς συχνά, όπου παρουσιάζεται με κάθε λεπτομέρεια η παραγωγή πλίθων από μια ομάδα σκλάβων».

Η Βιβλική περιγραφή για το μικρό κιβώτιο που χρησιμοποίησε η Ιωχαβέδ ηχεί επίσης αληθινή. Η Γραφή λέει ότι αυτό φτιάχτηκε από πάπυρο, ο οποίος, σύμφωνα με το Σχολιολόγιο (Commentary) του Κουκ, «συνήθως χρησιμοποιούνταν από τους Αιγυπτίους για ελαφριές και γρήγορες βάρκες».

Ωστόσο, δεν είναι άραγε δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο ηγέτης ενός έθνους θα διέταζε την εν ψυχρώ δολοφονία βρεφών; Ο μελετητής Τζορτζ Ρόλινσον μας υπενθυμίζει: «Η βρεφοκτονία . . . επικρατούσε ευρέως σε διάφορες εποχές και τοποθεσίες, και θεωρούνταν ασήμαντο ζήτημα». Πράγματι, δεν χρειάζεται να ψάξει κανείς πολύ για να βρει εξίσου ανατριχιαστικά παραδείγματα μαζικής δολοφονίας στη σύγχρονη εποχή. Αν και συγκλονιστική, η Γραφική αφήγηση είναι πολύ αξιόπιστη.

Υιοθετείται στο Σπιτικό του Φαραώ

Το βρέφος της Ιωχαβέδ δεν αφέθηκε στην τύχη του. Εκείνη «έβαλε [το κιβώτιο] ανάμεσα στα καλάμια, κοντά στην όχθη του ποταμού Νείλου». Έλπιζε ότι αυτό ήταν ένα μέρος όπου πιθανότατα θα το έβρισκαν. Εκεί πήγαινε, ίσως τακτικά, η κόρη του Φαραώ για να λουστεί.b​—Έξοδος 2:2-4.

Το μικρό κιβώτιο ανακαλύφτηκε γρήγορα. «Όταν [η κόρη του Φαραώ] το άνοιξε, είδε το παιδί· και το αγόρι έκλαιγε. Τότε ένιωσε συμπόνια για αυτό, αν και είπε: “Αυτό είναι ένα από τα παιδιά των Εβραίων”». Η Αιγύπτια πριγκίπισσα αποφάσισε, λοιπόν, να το υιοθετήσει. Όποιο όνομα και αν του είχαν δώσει αρχικά οι γονείς έχει ξεχαστεί προ πολλού. Σήμερα είναι παγκοσμίως γνωστός με το όνομα που του έδωσε η θετή του μητέρα​—Μωυσής.c​—Έξοδος 2:5-10.

Δεν είναι παράδοξο, όμως, να πιστεύουμε ότι μια Αιγύπτια πριγκίπισσα θα κρατούσε ένα τέτοιο παιδί; Όχι, επειδή η αιγυπτιακή θρησκεία δίδασκε πως οι καλές πράξεις αποτελούσαν προϋπόθεση για την είσοδο στον ουρανό. Όσον αφορά αυτή καθαυτή την πράξη της υιοθεσίας, η αρχαιολόγος Τζόις Τίλντζλι παρατηρεί: «Οι γυναίκες στην Αίγυπτο είχαν ισότητα με τους άντρες. Απολάμβαναν τα ίδια νομικά και οικονομικά δικαιώματα, τουλάχιστον θεωρητικά, και . . . οι γυναίκες μπορούσαν να κάνουν υιοθεσίες». Ο αρχαίος Πάπυρος των Υιοθεσιών στην πραγματικότητα τεκμηριώνει την υιοθεσία κάποιων δούλων από την Αιγύπτια ιδιοκτήτριά τους. Σε ό,τι αφορά τη μίσθωση της μητέρας του Μωυσή ως τροφού, Το Λεξικό της Βίβλου Άγκυρα (The Anchor Bible Dictionary) αναφέρει: «Η πληρωμή της φυσικής μητέρας του Μωυσή για να τον θηλάζει . . . φέρνει στο νου παρόμοιες συνήθειες που ακολουθήθηκαν σε συμφωνίες υιοθεσίας στη Μεσοποταμία».

Τώρα που ο Μωυσής είχε υιοθετηθεί, θα παρέμενε άραγε κρυφή από αυτόν, σαν ένα ένοχο μυστικό, η εβραϊκή του κληρονομιά; Μερικές κινηματογραφικές ταινίες του Χόλιγουντ έχουν παρουσιάσει έτσι τα πράγματα. Οι Γραφές δείχνουν το αντίθετο. Με έξυπνο χειρισμό, η αδελφή του, η Μαριάμ, διευθέτησε να θηλάζει τον Μωυσή η ίδια η μητέρα του, η Ιωχαβέδ. Ασφαλώς, αυτή η θεοφοβούμενη γυναίκα δεν θα απέκρυπτε την αλήθεια από το γιο της! Εφόσον δε στους αρχαίους καιρούς τα παιδιά συνήθως θήλαζαν επί αρκετά χρόνια, η Ιωχαβέδ είχε άφθονες ευκαιρίες να διδάξει τον Μωυσή σχετικά με “τον Θεό του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ”. (Έξοδος 3:6) Ένα τέτοιο πνευματικό θεμέλιο φάνηκε πολύ χρήσιμο στον Μωυσή, επειδή όταν παραδόθηκε στην κόρη του Φαραώ «ο Μωυσής διδάχτηκε όλη τη σοφία των Αιγυπτίων». Ο ισχυρισμός του ιστορικού Ιώσηπου ότι ο Μωυσής αναρριχήθηκε στο αξίωμα του στρατηγού σε έναν πόλεμο με την Αιθιοπία δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, η Γραφή λέει ότι ο Μωυσής «ήταν δυνατός στα λόγια και στις πράξεις του».d​—Πράξεις 7:22.

Σε ηλικία 40 ετών, ο Μωυσής ήταν πιθανότατα έτοιμος να γίνει ένας εξέχων Αιγύπτιος ηγέτης. Μπορούσε να έχει δύναμη και πλούτη αν παρέμενε στο σπιτικό του Φαραώ. Τότε συνέβη κάτι που άλλαξε τη ζωή του.

Εξορία στη Μαδιάμ

Μια μέρα ο Μωυσής «είδε κάποιον Αιγύπτιο να χτυπάει κάποιον Εβραίο από τους αδελφούς του». Επί χρόνια, ο Μωυσής απολάμβανε τα πλεονεκτήματα τόσο της εβραϊκής όσο και της αιγυπτιακής ταυτότητάς του. Βλέποντας, όμως, να χτυπούν έναν Ισραηλίτη αδελφό του​—ίσως με τρόπο απειλητικό για τη ζωή του—​ο Μωυσής υποκινήθηκε να πάρει μια δραματική απόφαση. (Έξοδος 2:11) «Αρνήθηκε να αποκαλείται γιος της κόρης του Φαραώ, επιλέγοντας να υφίσταται κακομεταχείριση με το λαό του Θεού».​—Εβραίους 11:24, 25.

Ο Μωυσής ανέλαβε άμεση και αμετάκλητη δράση: «Πάταξε τον Αιγύπτιο και τον έκρυψε στην άμμο». (Έξοδος 2:12) Αυτή δεν ήταν πράξη ατόμου που είναι «επιρρεπές σε ξαφνικά ξεσπάσματα θυμού», όπως ισχυρίστηκε κάποιος κριτικός. Πιθανότατα ήταν μια πράξη πίστης​—αν και άστοχη—​στην υπόσχεση του Θεού ότι ο Ισραήλ θα απελευθερωνόταν από την Αίγυπτο. (Γένεση 15:13, 14) Ίσως ο Μωυσής να πίστευε αφελώς ότι οι πράξεις του θα ξεσήκωναν το λαό του σε επανάσταση. (Πράξεις 7:25) Προς απογοήτευσή του, όμως, οι Ισραηλίτες αδελφοί του αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την ηγεσία του. Όταν ο Φαραώ έμαθε τα νέα για το φόνο, ο Μωυσής αναγκάστηκε να καταφύγει στην εξορία. Εγκαταστάθηκε στη Μαδιάμ και παντρεύτηκε τη Σεπφώρα, την κόρη ενός νομαδικού αρχηγού ονόματι Ιοθόρ.

Επί 40 ολόκληρα χρόνια, ο Μωυσής ζούσε ως απλός ποιμένας, έχοντας πάψει πια να ελπίζει ότι θα γινόταν ελευθερωτής. Κάποια μέρα, όμως, οδήγησε τα ποίμνια του Ιοθόρ σε ένα σημείο κοντά στο Όρος Χωρήβ. Εκεί, άγγελος του Ιεχωβά εμφανίστηκε στον Μωυσή μέσα σε μια φλεγόμενη βάτο. Φανταστείτε τη σκηνή: “Βγάλε το λαό μου, τους γιους του Ισραήλ, από την Αίγυπτο”, προστάζει ο Θεός. Αλλά η απάντηση του Μωυσή δείχνει τώρα έναν άνθρωπο διστακτικό, επιφυλακτικό, αβέβαιο για τον εαυτό του. «Ποιος είμαι εγώ», ικετεύει, «που θα πάω στον Φαραώ και θα βγάλω τους γιους του Ισραήλ από την Αίγυπτο;» Μάλιστα αποκαλύπτει ένα προσωπικό του ελάττωμα το οποίο μερικοί παραγωγοί κινηματογραφικών ταινιών έχουν αποκρύψει: Προφανώς έχει ένα πρόβλημα στην ομιλία. Πόσο διαφορετικός είναι ο Μωυσής από τους αρχαίους μυθικούς ήρωες! Τα 40 χρόνια της ποιμενικής ζωής ταπείνωσαν και ωρίμασαν αυτόν τον άνθρωπο. Αν και ο Μωυσής νιώθει αβέβαιος για τον εαυτό του, ο Θεός έχει την πεποίθηση ότι είναι κατάλληλος για να γίνει ηγέτης!​—Έξοδος 3:1–4:20.

Απελευθέρωση από την Αίγυπτο

Ο Μωυσής φεύγει από τη Μαδιάμ και εμφανίζεται ενώπιον του Φαραώ, απαιτώντας να απελευθερωθεί ο λαός του Θεού. Όταν ο πεισματικός μονάρχης αρνείται, εξαπολύονται δέκα ερημωτικές πληγές. Η δέκατη πληγή θανατώνει τα πρωτότοκα της Αιγύπτου και ο ηττημένος Φαραώ αφήνει τελικά ελεύθερους τους Ισραηλίτες.​—Έξοδος, κεφάλαια 5-13.

Αυτά τα γεγονότα είναι πολύ γνωστά στους περισσότερους αναγνώστες. Είναι όμως κάποια από αυτά ιστορικά; Μερικοί ισχυρίζονται πως, εφόσον ο Φαραώ δεν κατονομάζεται, η αφήγηση πρέπει να είναι αποκύημα της φαντασίας.e Ωστόσο, ο Χόφμαϊερ, ο οποίος αναφέρθηκε νωρίτερα, παρατηρεί ότι οι Αιγύπτιοι γραμματείς συνήθως παρέλειπαν εσκεμμένα τα ονόματα των εχθρών του Φαραώ, και υποστηρίζει: «Ασφαλώς οι ιστορικοί δεν θα απέρριπταν την ιστορικότητα της εκστρατείας του Τουθμώσεως Γ΄ στη Μεγιδδώ επειδή τα ονόματα των βασιλιάδων της Κάδης και της Μεγιδδώ δεν έχουν καταγραφεί». Ο Χόφμαϊερ πιθανολογεί ότι η παράλειψη του ονόματος του Φαραώ εξυπηρετούσε «εύλογους θεολογικούς σκοπούς». Ένας λόγος είναι ότι, αφήνοντας ανώνυμο τον Φαραώ, η αφήγηση στρέφει την προσοχή στον Θεό, όχι στον Φαραώ.

Όπως και αν είχαν τα πράγματα, οι κριτικοί αντιδρούν στην ιδέα μιας μαζικής εξόδου Εβραίων από την Αίγυπτο. Σύμφωνα με τον μελετητή Όουμερ Γ. Σμιθ, μια τέτοια μαζική μετακίνηση «ασφαλώς θα είχε αφήσει ένα ηχηρό στίγμα στην αιγυπτιακή ή στη συριακή ιστορία . . . Το πιθανότερο είναι ότι ο θρύλος της εξόδου αποτελεί μια παραποιημένη και ευφάνταστη αφήγηση της φυγής σχετικά λίγων ατόμων από την Αίγυπτο προς την Παλαιστίνη».

Πράγματι, δεν έχει βρεθεί καμία αιγυπτιακή καταγραφή αυτού του γεγονότος. Αλλά οι Αιγύπτιοι δεν δίσταζαν να αλλάζουν τα ιστορικά αρχεία όταν η αλήθεια ενοχλούσε ή ερχόταν σε αντίθεση με τα πολιτικά τους συμφέροντα. Όταν ο Τούθμωσις Γ΄ ανήλθε στην εξουσία, προσπάθησε να εξαλείψει οτιδήποτε θύμιζε την προκάτοχό του, τη Χατσεπσούτ. Ο αιγυπτιολόγος Τζον Ρέι αναφέρει: «Οι επιγραφές της σβήστηκαν, οι οβελίσκοι της περιτοιχίστηκαν και τα μνημεία της ξεχάστηκαν. Το όνομά της δεν εμφανίζεται σε μεταγενέστερα χρονικά». Παρόμοιες προσπάθειες τροποποίησης ή συγκάλυψης ενοχλητικών γεγονότων έχουν λάβει χώρα ακόμη και στους σύγχρονους καιρούς.

Όσο για την έλλειψη αρχαιολογικών αποδείξεων που να πιστοποιούν τη διαμονή στην έρημο, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι Εβραίοι ήταν νομαδικός λαός. Δεν έχτιζαν πόλεις ούτε είχαν καλλιέργειες. Ενδεχομένως, δεν άφηναν πίσω τους παρά ελάχιστα ίχνη. Ωστόσο, πειστικές αποδείξεις για αυτή τη διαμονή μπορούν να βρεθούν στην ίδια τη Γραφή. Σχετικές αναφορές υπάρχουν παντού σε αυτό το ιερό βιβλίο. (1 Σαμουήλ 4:8· Ψαλμός 78· Ψαλμός 95· Ψαλμός 106· 1 Κορινθίους 10:1-5) Είναι σημαντικό ότι και ο Ιησούς Χριστός βεβαίωσε πως τα γεγονότα στην έρημο όντως συνέβησαν.​—Ιωάννης 3:14.

Αναμφίβολα, λοιπόν, η Γραφική αφήγηση για τον Μωυσή είναι αξιόπιστη, αληθινή. Εντούτοις, ο Μωυσής έζησε πριν από πολύ καιρό. Πώς μπορεί να επηρεάσει τη ζωή σας σήμερα;