Μεγάλες Αλλαγές στο Τοπίο

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

«ΟΤΑΝ αφήσαμε το σπίτι μας, η σύζυγός μου έγινε ράκος», είπε ο Ντίτερ. «Η Μιχαέλα, η 11χρονη κόρη μας, ήταν και αυτή καταλυπημένη. Αλλά δεν είχαμε άλλη επιλογή». Μήπως αυτά τα λόγια ειπώθηκαν από κάποια οικογένεια προσφύγων που έφυγε από εμπόλεμη ζώνη; Όχι, αυτή η οικογένεια ζει σε μια από τις περιοχές όπου υπάρχουν ορυχεία στη Γερμανία.

Τα τελευταία 55 χρόνια, περίπου 33.000 άνθρωποι στη Ρηνανία της Γερμανίας έζησαν την ίδια εμπειρία με αυτήν του Ντίτερ και της οικογένειάς του. Εγκαταστάθηκαν κάπου αλλού προκειμένου να μετατραπεί η περιοχή σε επιφανειακά ορυχεία εξόρυξης λιγνίτη. Οι αυξανόμενες βιομηχανικές απαιτήσεις για ενέργεια έχουν ως αποτέλεσμα την εξαγωγή περίπου 180 εκατομμυρίων τόνων λιγνίτη ετησίως από επιφανειακά ορυχεία στη Γερμανία και μόνο. Αυτός ο αριθμός ισούται με το 25πλάσιο περίπου του υπολογιζόμενου βάρους της Πυραμίδας του Χέοπα στην Αίγυπτο.

Πώς επηρεάζει αυτή η κατάσταση το τοπίο και τους ανθρώπους που ζουν εκεί; Η Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους (Brockhaus Enzyklopädie) δηλώνει: «Η επιφανειακή εξόρυξη μεγάλης κλίμακας περιλαμβάνει συνήθως εκτεταμένη μετεγκατάσταση και ριζικές αλλαγές».a Ας ρίξουμε μια ματιά στα επιφανειακά ορυχεία της Ρηνανίας και στους ανθρώπους των οποίων η ζωή έχει επηρεαστεί από αυτά.

Επιφανειακή Εξόρυξη Λιγνίτη

Η περιοχή ανάμεσα στην Κολωνία και στο Άαχεν, στον Κάτω Ρήνο, είναι η μεγαλύτερη λιγνιτοφόρα περιοχή στην Ευρώπη. Έχει έκταση σχεδόν όση και το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου ή το Εθνικό Πάρκο Γιοσέμιτι της Καλιφόρνιας, στις ΗΠΑ. Ο λιγνίτης βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, καλυμμένος από στρώματα χαλικιού, άμμου ή αργίλου, τα οποία πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν με απόξεση. Αυτά τα ανώτερα στρώματα ονομάζονται υπερκείμενα.

Για να εξαχθεί ο λιγνίτης, εκσκαφείς καδοτροχού αφαιρούν τα υπερκείμενα στρώματα. Ένας τέτοιος εκσκαφέας απομακρύνει καθημερινά υλικό που μπορεί να γεμίσει 16.000 καρότσες φορτηγών. Για να μην καταρρεύσουν οι πλευρές καθώς η εκσκαφή προχωρεί όλο και πιο βαθιά, η εξόρυξη γίνεται έτσι ώστε να σχηματίζονται κλιμακωτά επίπεδα, ή αλλιώς αναβαθμίδες. Δείτε τους εκσκαφείς καδοτροχού που εργάζονται σε αυτά τα ξεχωριστά επίπεδα του ορυχείου καθώς προχωράει η εκσκαφή, όπως δείχνει η παραπάνω φωτογραφία. Τα μηχανήματα αυτά είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Έχουν ύψος 95 μέτρα​—περίπου διπλάσιο από αυτό του Αγάλματος της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη.

Όταν τα υπερκείμενα στρώματα αφαιρεθούν με τη βοήθεια του εκσκαφέα, απομακρύνονται με ταινιομεταφορείς. Προσπαθήστε να φανταστείτε πόσο υλικό πρέπει να μεταφερθεί. Για κάθε κυβικό μέτρο λιγνίτη που εξάγεται στη Ρηνανία της Γερμανίας, πρέπει να αφαιρεθούν πάνω από 4,6 κυβικά μέτρα υπερκείμενου υλικού. Το υλικό αυτό κινείται πάνω στους ταινιομεταφορείς με αστραπιαία ταχύτητα. Θα δυσκολευόμασταν να το ακολουθήσουμε, ακόμη και με ποδήλατο. Οι ταινιομεταφορείς καταλήγουν σε ένα σημείο συλλογής. Από εκεί τα διάφορα υλικά μεταφέρονται σε αποθήκες, φορτώνονται σε βαγονέτα και οδηγούνται σε ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς ή συγκεντρώνονται σε σωρούς. Το μεγαλύτερο μέρος του λιγνίτη οδηγείται σε ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς ώστε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας.

Όσο είναι δυνατόν, τα υπερκείμενα στρώματα χρησιμοποιούνται για την επιχωμάτωση των περιοχών από όπου έχει εξαχθεί ο λιγνίτης. Αυτή η εργασία γίνεται με ειδικά μηχανήματα, τα οποία σκορπίζουν το χώμα στο ορυχείο σε στρώσεις μέχρις ότου γεμίσει ο λάκκος. Το υπόλοιπο υλικό τοποθετείται σε εξωτερικούς σωρούς. Αυτοί σχηματίζουν λοφίσκους που μπορεί να φτάνουν τα 200 μέτρα ύψος. Η ενσωμάτωση αυτών των λοφίσκων υπερκείμενου υλικού στο τοπίο της υπαίθρου και η αξιοποίησή τους στη γεωργία και στη δασοκομία αποτελούν πραγματική πρόκληση για εκείνους που ασχολούνται με τη διαμόρφωση εξωτερικών χώρων.

Πτώση της Στάθμης του Υδροφόρου Ορίζοντα

Η επιφανειακή εξόρυξη έχει αναπόφευκτα μεγάλο αντίκτυπο στο τοπίο και στους φυσικούς κύκλους. Για να διατηρηθεί στεγνό το επιφανειακό ορυχείο, η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα πέφτει φτάνοντας κάτω από το βαθύτερο σημείο του ορυχείου. Η ποσότητα του νερού που αντλείται κάθε χρόνο στη Γερμανία θα κάλυπτε τις ανάγκες των κατοίκων της μεγαλύτερης πόλης της, του Βερολίνου, επί σχεδόν τριάμισι χρόνια. Η άντληση τόσο μεγάλης ποσότητας νερού απασχολεί τους περιβαλλοντολόγους, οι οποίοι ανησυχούν ιδιαίτερα για την απειλή που μπορεί να σημάνει αυτό για το γειτονικό Φυσικό Πάρκο Μάας-Σβαλμ-Νέτε, στα σύνορα της Γερμανίας με την Ολλανδία. Το πάρκο είναι ένας φυσικός υγρότοπος που αποτελεί περιβάλλον διαβίωσης πολλών φυτών και πουλιών.

Οι υπεύθυνοι του επιφανειακού ορυχείου δίνουν διαβεβαιώσεις ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Το νερό που αντλείται κατά την εξόρυξη αναπληρώνεται από το νερό που διοχετεύεται στο έδαφος σε μικρή απόσταση από το ορυχείο. Αυτό γίνεται εν μέρει μέσω φρεάτων. Με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει η ελπίδα ότι η περιοχή δεν θα στεγνώσει.

Διαμόρφωση Καινούριου Τοπίου

Η γη βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς αλλαγής. Περίπου 25 δισεκατομμύρια τόνοι ιζημάτων παρασύρονται στους ωκεανούς κάθε χρόνο, χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε. Εντούτοις, οι αλλαγές στο τοπίο είναι πιο εμφανείς όταν κάποιος στέκεται στο χείλος ενός επιφανειακού ορυχείου. Εκεί διαμορφώνεται ένα καινούριο τοπίο. Τι σημαίνει αυτό για τη λιγνιτοφόρα περιοχή της Ρηνανίας;

Στη λεκάνη που βρίσκεται ανάμεσα στην Κολωνία και στο Άαχεν, τμήματα τα οποία προηγουμένως ήταν ορυχεία έχουν αποκατασταθεί και μετατραπεί σε γεωργική γη, δάση και πάρκα. Επιπλέον, έχουν εκτραπεί υδάτινες οδοί, καθώς και δρόμοι και σιδηροδρομικές γραμμές. Το έντυπο Λιγνιτωρυχεία στη Ρηνανία (Lignite Mining in the Rhineland) εξηγεί: «[Η αποκατάσταση] δεν είναι προσπάθεια αντιγραφής της φύσης. Ο άνθρωπος μπορεί απλώς να έχει μια αρχική συμβολή. Το περισσότερο έργο το κάνει η ίδια η φύση». Μέχρι στιγμής, πάνω από το 65 τοις εκατό του σκαμμένου εδάφους έχει γίνει πάλι αξιοποιήσιμο, και το μεγαλύτερο μέρος του χρησιμοποιείται στη γεωργία. Για να επιτευχθεί αυτό, το εύφορο επιφανειακό χώμα απλώθηκε όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφα σχηματίζοντας ένα στρώμα δύο μέτρων πάνω από τα διαπερατά υλικά. Επί αρκετά χρόνια, η γη σε αυτή την περιοχή καλλιεργούνταν ως εταιρική ιδιοκτησία, αλλά κατόπιν έγινε διαθέσιμη για γενική γεωργική χρήση.

Ένα μικρό τμήμα των νέων δασών και τεχνητών λιμνών έχει γίνει περιοχή διατήρησης του περιβάλλοντος που προστατεύεται από το νόμο. Μερικά απειλούμενα είδη μάλιστα κατοικούν σε τέτοιες αποκαταστημένες περιοχές. Η λεπτεπίλεπτη πεταλούδα λιμενίτις και πουλιά όπως η τσιχλοποταμίδα είναι μόνο δύο από αυτά. Επίσης, εκεί υπάρχουν φυτά όπως η κοινή ουτρικουλαρία και η ορχιδέα η στρατιωτική. Οι κάτοικοι της Κολωνίας και της Βόννης διαπιστώνουν ότι το πρώην επιφανειακό ορυχείο είναι τώρα τόπος όπου μπορούν να πάνε για να ξεκουραστούν και να χαλαρώσουν.

Μετεγκατάσταση και Νέο Ξεκίνημα

Ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα αναφορικά με την επιφανειακή εξόρυξη είναι η μετεγκατάσταση των ανθρώπων που ζουν ακριβώς εκεί όπου βρίσκεται ο λιγνίτης. Για να αρχίσει η εξόρυξη, πρέπει να μετακινηθούν ολόκληρες κοινότητες.

Η μετεγκατάσταση απαιτεί μεγάλο σχεδιασμό, ο οποίος αρχίζει περίπου 10 με 15 χρόνια πριν από την έναρξη του έργου. Καταβάλλονται προσπάθειες ώστε να παραμένουν μαζί οι κάτοικοι μιας κοινότητας όταν μεταφέρονται σε νέα τοποθεσία. Η πείρα έχει δείξει ότι περίπου οι μισοί από τους ανθρώπους που επηρεάζονται προτιμούν να μείνουν στην ίδια κοινότητα με τους γείτονές τους, ενώ άλλοι βλέπουν τη μετακίνηση ως μια ευκαιρία να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα κάπου αλλού. Οι άνθρωποι που αναγκάζονται να μετακομίσουν αποζημιώνονται, αλλά μερικά πράγματα δεν αποτιμούνται με χρήματα. Παραδείγματος χάρη, πώς μπορείτε να αποζημιωθείτε για το γεγονός ότι θα στερηθείτε την όμορφη θέα από το παράθυρο του σαλονιού σας ή τη στενή σχέση που απολαμβάνετε με τους γείτονές σας; Τα πάντα μπορεί να είναι διαφορετικά στο καινούριο σας περιβάλλον.

Μετεγκατάσταση δεν είναι απλώς η μετακίνηση σε ένα άλλο σπίτι. Η εξόρυξη μεταβάλλει το περιβάλλον για πάντα. Οι γονείς ποτέ δεν θα έχουν την ευκαιρία να δείξουν στα παιδιά τους το μέρος όπου μεγάλωσαν και πήγαν στο σχολείο. Το σπίτι των παιδικών τους χρόνων χάνεται για πάντα. Πώς αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτή την κατάσταση; Το Ξύπνα! ρώτησε μερικούς από αυτούς.

Ο Φρίτχελμ ζει σε ένα χωριό που πρόκειται σύντομα να μετεγκατασταθεί. Η οικοδόμηση ενός καινούριου σπιτιού στην ηλικία του​—στην περίπτωσή του, για δεύτερη φορά—​δεν είναι ευχάριστη προοπτική. «Όταν χτίσαμε το πρώτο μας σπίτι διδαχτήκαμε πολλά πολύτιμα μαθήματα», λέει η Ίνγκε, η σύζυγός του, «αλλά δεν έχουμε πια τη δύναμη να ξαναρχίσουμε από την αρχή». Η κατασκευή ενός καινούριου σπιτιού, που σημαίνει ότι κάποιος ίσως χρειαστεί να ζει σε εργοτάξιο για μερικά χρόνια, μπορεί να αποτελέσει πραγματική πρόκληση.

Ο Βέρνερ και η Μαργκαρέτα πιστεύουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βγαίνουν κερδισμένοι από υλική άποψη όταν μεταφέρονται σε άλλη περιοχή. Αλλά ορισμένες ομάδες​—όπως οι ηλικιωμένοι, οι αγρότες και οι έμποροι—​πλήττονται με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο. Για μερικούς ανθρώπους που έχουν δικές τους επιχειρήσεις, μια καινούρια αρχή σε νέα τοποθεσία είναι πολύ δαπανηρή. Ένας αγρότης, που μετεγκαταστάθηκε και ο οποίος διατήρησε το νέο του αγρόκτημα στα αποκαταστημένα εδάφη επί 20 και πλέον χρόνια, λέει ότι πιστεύει πως τα πράγματα έχουν εξελιχθεί αρκετά καλά. Έχει την άποψη ότι πρέπει «να κάνουμε το καλύτερο δυνατόν στη συγκεκριμένη κατάσταση, διότι ούτως ή άλλως δεν μπορούμε να την αλλάξουμε».

Πόσο αληθινό είναι αυτό! Με τον καιρό, ο Ντίτερ και η οικογένειά του, οι οποίοι αναφέρθηκαν στην αρχή, προσαρμόστηκαν και αυτοί στο καινούριο τους σπίτι. Πρόκειται για τρεις μόνο από τους πολλούς ανθρώπους που μπορούν να πουν εκ πείρας ότι τα επιφανειακά ορυχεία φέρνουν μεγάλες αλλαγές στο τοπίο και στους ανθρώπους που ζουν εκεί.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Εκσκαφέας καδοτροχού εξορύσσει λιγνίτη

[Ευχαριστίες]

Rheinbraun AG

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Αυτό το μηχάνημα σκορπίζει στο ορυχείο εύφορο χώμα

Πρώην επιφανειακό ορυχείο που έχει αλλάξει μορφή

[Ευχαριστίες]

Όλες οι φωτογραφίες: Rheinbraun AG