Η Αναζήτηση ενός Βασιλιά για Σοφία

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

Ο 13ος αιώνας ήταν εποχή έντονης μισαλλοδοξίας και τρομερής βίας. Η Ευρώπη βρισκόταν στη δίνη της διαβόητης Ιεράς Εξέτασης και των φονικών Σταυροφοριών. Ωστόσο, στο μέσο αυτής της αιματηρής περιόδου, ένας Ισπανός βασιλιάς προσπάθησε να μεταδώσει λίγη φρόνηση στον κόσμο. Το όνομά του ήταν Αλφόνσος Ι΄, ο επονομαζόμενος Αλφόνσος ο Σοφός.

Σε αυτόν το βασιλιά αποδίδεται η πολιτιστική αφύπνιση που μερικές φορές χαρακτηρίζεται ως η αναγέννηση του 13ου αιώνα. Αυτός εισήγαγε νέες γνώσεις στην Ισπανία από μακρινές χώρες. Ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τους τομείς της τέχνης, της ιστορίας, του δικαίου και της επιστήμης. Αυτό άσκησε βαθιά επίδραση στην πολιτιστική ανάπτυξη τόσο της Ισπανίας όσο και της υπόλοιπης Ευρώπης. Ακόμη πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι η αναζήτησή του τον ώθησε να προαγάγει το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή.

Ο Αλφόνσος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση μιας ακαδημίας όπου μπορούσαν να συνεργαστούν πολυμαθείς Εβραίοι, Μουσουλμάνοι και «Χριστιανοί». Για να διευκολύνει το έργο τους, ο βασιλιάς δημιούργησε και χρηματοδότησε μια από τις πρώτες κρατικές βιβλιοθήκες στον κόσμο.

Ο ίδιος ο Αλφόνσος συμμετείχε ενεργά στη συγγραφή και στην ταξινόμηση μιας ολόκληρης σειράς έργων με θέμα τη δικονομία, την επιστήμη και την ιστορία. Έδωσε ώθηση στη λογοτεχνία και στην ποίηση, τομείς στους οποίους διακρινόταν και ο ίδιος, όπως φαίνεται από τις διάσημες καντίγκας που συνέθεσε.a Αυτές ήταν γραμμένες στη γαλικιανή γλώσσα, η οποία την εποχή εκείνη χρησιμοποιούνταν για λυρικές συνθέσεις.

Σχολή Μεταφραστών

Ο Αλφόνσος ίδρυσε τη Σχολή των Μεταφραστών στο Τολέδο. «Έργο του βασιλιά ήταν η επιλογή τόσο των μεταφραστών όσο και των έργων που θα μεταφράζονταν», εξηγεί το βιβλίο Η Σχολή των Μεταφραστών στο Τολέδο (La Escuela de Traductores de Toledo). «Αναθεωρούσε τις μεταφράσεις, προωθούσε τη διεξαγωγή συζητήσεων ανάμεσα στους διανοουμένους και χρηματοδοτούσε τη δημιουργία νέων έργων».

Οι λόγιοι του Τολέδο άρχισαν μεταφράζοντας έναν μεγάλο αριθμό αραβικών έργων. Μουσουλμάνοι λόγιοι είχαν ήδη μεταφράσει τα σπουδαιότερα έργα του ελληνικού, του ινδικού, του περσικού και του συριακού πολιτισμού στην αραβική. Το απόθεμα γνώσεων που δημιουργήθηκε είχε φανεί χρήσιμο στη συνεχή πρόοδο που έκαναν οι Μουσουλμάνοι λόγιοι στον τομέα των μαθηματικών, της αστρονομίας, της ιστορίας και της γεωγραφίας. Με τη σειρά της, η σχολή του Τολέδο προσπάθησε να αξιοποιήσει αυτό το απόθεμα. Πώς; Μεταφράζοντας σπουδαία αραβικά έργα στη λατινική και στην ισπανική.

Τα νέα για τα επιτεύγματα των λογίων του Τολέδο εξαπλώθηκαν σε άλλες χώρες. Σύντομα πολυμαθείς άντρες από πανεπιστήμια της βόρειας Ευρώπης συγκεντρώθηκαν στο Τολέδο. Όλα αυτά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιστημονική και στη φιλολογική πρόοδο της Δύσης. Στην πραγματικότητα, τα αποτελέσματα αυτού του τεράστιου μεταφραστικού εγχειρήματος επηρέασαν την ανάπτυξη της Αναγέννησης.

Χάρη στο μόχθο των μεταφραστών του Τολέδο, οι γιατροί μπορούσαν να διαβάσουν τα ιατρικά συγγράμματα του Γαληνού, του Ιπποκράτη και του Αβικέννα, του οποίου Ο Κανόνας της Ιατρικής αποτελούσε το βασικό ιατρικό εγχειρίδιο στα πανεπιστήμια της Δύσης μέχρι το 17ο αιώνα. Οι αστρονόμοι μπορούσαν να διαβάσουν τα έργα του Πτολεμαίου και να ωφεληθούν από την τριγωνομετρία των Αράβων και τους αστρονομικούς πίνακες του Αλ-Χουαριζμί.b

Ο Αλφόνσος ήθελε να είναι αυτές οι μεταφράσεις κατανοητές από το ευρύ κοινό. Αυτή η πρωτοβουλία καθιέρωσε την ισπανική γλώσσα ως μέσο διάδοσης της επιστήμης και της φιλολογίας. Το έργο που ξεκίνησε ο Αλφόνσος συνέβαλε στην αλλαγή της κοινής άποψης ότι η λατινική ήταν η γλώσσα του πολιτισμού.

Η Βίβλος του Αλφόνσου

Η πείρα που απέκτησαν οι λόγιοι του Τολέδο καθώς μετέφραζαν μια τέτοια αφθονία ύλης πρέπει να αποδείχτηκε πολύ χρήσιμη όταν ο Αλφόνσος παρήγγειλε να μεταφραστούν τμήματα της Αγίας Γραφής στην ισπανική. Σύμφωνα με τον Ισπανό ιστορικό Χουάν ντε Μαριάνα, ο βασιλιάς χρηματοδότησε εκείνη τη μετάφραση της Γραφής ελπίζοντας ότι μέσω αυτής θα εξωραϊζόταν και θα εμπλουτιζόταν η ισπανική γλώσσα. Χωρίς αμφιβολία, εκείνη η πρώιμη μετάφραση της Γραφής συνέβαλε πράγματι στην εξέλιξη της ισπανικής γλώσσας.

Ο βασιλιάς θεωρούσε τη Γραφή πολύτιμη για τη διδασκαλία του ανθρώπου. Ο ίδιος έγραψε στον πρόλογο του έργου Χρονικό της Ισπανίας (Crónica de España): «Αν σκεφτούμε το όφελος που απορρέει από τις Ιερές Γραφές, βλέπουμε ότι έγκειται στη διδασκαλία που αυτές μας παρέχουν όσον αφορά τη δημιουργία του κόσμου, την έλευση των πατριαρχών, . . . την υποσχεμένη έλευση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, και τα πάθη, την ανάσταση και την ανάληψή του».

Ο Αλφόνσος επέβλεψε επίσης την προετοιμασία ενός φιλόδοξου φιλολογικού έργου το οποίο ονόμασε Γενική Ιστορία (General Estoria). Σε αυτό συμπεριλαμβανόταν μια ισπανική μετάφραση τμημάτων των Εβραϊκών Γραφών. (Η μετάφραση τμημάτων των Ελληνικών Γραφών προστέθηκε αργότερα.) Αυτό το εντυπωσιακό έργο, γνωστό ως η Βίβλος του Αλφόνσου (Biblia Alfonsina), ήταν το μεγαλύτερο του είδους του από αυτά που παράχθηκαν κατά το Μεσαίωνα. Αντιγράφηκε πολλές φορές και μέρη του μεταφράστηκαν στην πορτογαλική και στην καταλανική.

Η Κληρονομιά του Αλφόνσου

Τα μεσαιωνικά χειρόγραφα της εποχής του Αλφόνσου διατήρησαν ζωντανή τη Γραφική γνώση στη διάρκεια μιας περιόδου πνευματικού σκοταδιού. Χάρη σε αυτές τις μεταφράσεις, κεντρίστηκε το ενδιαφέρον για την Αγία Γραφή στην καθομιλουμένη. Τους επόμενους δύο αιώνες, εκδόθηκαν και άλλες Βιβλικές μεταφράσεις στην ισπανική.

Η εφεύρεση του τυπογραφείου και το ακαταπόνητο έργο των Βιβλικών μεταφραστών του 16ου αιώνα στην Ισπανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν το έργο που είχε αρχίσει ο Αλφόνσος και οι σύγχρονοί του. Οι άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη μπορούσαν επιτέλους να έχουν την Αγία Γραφή στη δική τους γλώσσα. Αν και στη διάρκεια της βασιλείας του Αλφόνσου Ι΄ δεν έλειψαν οι πόλεμοι και οι εξεγέρσεις, η αναζήτησή του για γνώση συνέβαλε στο να γίνει η θεϊκή σοφία ευρέως διαθέσιμη.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 14]

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΙΣΠΑΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Τα έργα του Αλφόνσου Ι΄ δεν ήταν τα πρώτα που συμπεριέλαβαν μεταφράσεις τμημάτων της Γραφής στην ισπανική. Λίγα χρόνια νωρίτερα, ο Ερμάνους Αλεμάνους, ένας από τους μεταφραστές που εργάστηκαν στη σχολή του Τολέδο, είχε μεταφράσει τους Ψαλμούς απευθείας από την εβραϊκή στην ισπανική. Επίσης, στις αρχές του 13ου αιώνα μεταφράστηκε η Μεσαιωνική Ρωμανική προ της Εποχής του Αλφόνσου Βίβλος (Biblia medieval romanceada Prealfonsina). (Βλέπε εικόνα αριστερά.) Το έργο αυτό θεωρείται η παλαιότερη πλήρης Αγία Γραφή στην ισπανική. Αυτή ασφαλώς επηρέασε τη μετάφραση της Γραφής την οποία παρήγγειλε ο Αλφόνσος Ι΄ λίγα χρόνια αργότερα.

Σχετικά με αυτή την προ της εποχής του Αλφόνσου Βίβλο, ο λόγιος Τόμας Μοντγκόμερι αναφέρει: «Ο μεταφραστής αυτής της Γραφής παρήγαγε ένα αξιοθαύμαστο έργο τόσο ως προς την ακρίβεια όσο και ως προς την καλαίσθητη γλώσσα. Αυτή η έκδοση ακολουθεί σχολαστικά το πρότυπο της Βουλγάτας χωρίς υπερβολική χρήση λατινικών εκφράσεων ή όρων. Η γλώσσα είναι απλή και σαφής, όπως χρειαζόταν για μια Γραφή σχεδιασμένη για ανθρώπους που δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη λατινική γλώσσα».

[Ευχαριστίες]

Bible: Patrimonio Nacional. Real Biblioteca de El Escorial

[Εικόνα στη σελίδα 12, 13]

Το άγαλμα του Αλφόνσου Ι΄ στην είσοδο της Ισπανικής Εθνικής Βιβλιοθήκης, στη Μαδρίτη

[Εικόνες στη σελίδα 13]

Ο βασιλιάς μαζί με μεταφραστές από το Τολέδο (επάνω)· οι καλλιγράφοι του (κάτω)· το Ευαγγέλιο του Λουκά στη «Βίβλο του Αλφόνσου» (κάτω)

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 13]

All photos except statue of Alfonso X: Oronoz