ΣΑΜΑΡΕΙΤΕΣ

(Σαμαρείτες) [πιθανότατα, Της Σαμάρειας (Από τη Σαμάρεια)].

Η λέξη «Σαμαρείτες» εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αγία Γραφή μετά την κατάληψη του δεκάφυλου βασιλείου της Σαμάρειας το 740 Π.Κ.Χ., αναφερόμενη σε εκείνους που ζούσαν στο βόρειο βασίλειο πριν από την κατάληψή του, κατά αντιδιαστολή με τους αλλοεθνείς που φέρθηκαν αργότερα εκεί από άλλα μέρη της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας. (2Βα 17:29) Φαίνεται ότι οι Ασσύριοι δεν εκδίωξαν όλους τους Ισραηλίτες κατοίκους, δεδομένου ότι η αφήγηση στα εδάφια 2 Χρονικών 34:6-9 (παράβαλε 2Βα 23:19, 20) υποδηλώνει ότι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιωσία εξακολουθούσαν να υπάρχουν Ισραηλίτες σε εκείνον τον τόπο. Με τον καιρό, η λέξη «Σαμαρείτες» κατέληξε να αναφέρεται στους απογόνους εκείνων που είχαν παραμείνει στη Σαμάρεια και εκείνων που έφεραν οι Ασσύριοι. Συνεπώς, μερικοί είχαν αναμφίβολα προέλθει από επιγαμία. Σε ακόμη μεταγενέστερη περίοδο αυτό το όνομα είχε περισσότερο θρησκευτική παρά φυλετική ή πολιτική χροιά. «Σαμαρείτης» ήταν κάποιος ο οποίος ανήκε στη θρησκευτική αίρεση που ανθούσε στην περιοχή της αρχαίας Συχέμ και της Σαμάρειας και ο οποίος διακρατούσε ορισμένες δοξασίες σαφώς διαφορετικές από αυτές του Ιουδαϊσμού.—Ιωα 4:9.

Η Σαμαρειτική Θρησκεία. Στη διαμόρφωση της σαμαρειτικής θρησκείας συντέλεσαν αρκετοί παράγοντες, αφορμή δε για έναν από αυτούς—καθόλου ασήμαντο—στάθηκαν οι προσπάθειες που έκανε ο Ιεροβοάμ να αποξενώσει τις δέκα φυλές από τη λατρεία του Ιεχωβά, το κέντρο της οποίας βρισκόταν στην Ιερουσαλήμ. Για μια περίοδο 250 χρόνων περίπου μετά τη διαίρεση του έθνους σε δύο βασίλεια, οι χειροτονημένοι από τον Θεό Λευίτες ιερείς είχαν αντικατασταθεί από ένα ιερατείο διορισμένο από ανθρώπους, το οποίο με τη σειρά του οδήγησε το βασίλειο του Ισραήλ σε εξαχρειωτική ειδωλολατρία. (1Βα 12:28-33· 2Βα 17:7-17· 2Χρ 11:13-15· 13:8, 9) Ακολούθως επήλθε η πτώση του βόρειου βασιλείου. Οι ειδωλολάτρες έποικοι που φέρθηκαν από τη Βαβυλώνα, τη Χουθά, την Αβά, την Αιμάθ και τη Σεφαρβαΐμ ήταν λάτρεις πολλών θεοτήτων—της Σοκχώθ-βενώθ, του Νεργάλ, της Ασιμά, του Νιβάζ, του Ταρτάκ, του Αδραμμέλεχ και του Αναμμέλεχ. Αυτοί διδάχτηκαν μεν κάποια πράγματα για τον Ιεχωβά από έναν ιερέα που ανήκε στο ιερατείο του Ιεροβοάμ, αλλά, όπως είχε κάνει και η Σαμάρεια με τα χρυσά μοσχάρια, συνέχισαν επί γενιές ολόκληρες να λατρεύουν τους ψεύτικους θεούς τους. (2Βα 17:24-41) Οι προσπάθειες που έκανε ο Ιωσίας σε ευρεία κλίμακα να απαλλάξει τις βόρειες αυτές κοινότητες από την ειδωλολατρία τους, σχεδόν εκατό χρόνια μετά την πτώση της Σαμάρειας, δεν απέδωσαν κάτι μονιμότερο από ό,τι οι αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις που έκανε ο ίδιος στο νότιο βασίλειο του Ιούδα.—2Βα 23:4-20· 2Χρ 34:6, 7.

Το 537 Π.Κ.Χ. ένα υπόλοιπο από τις 12 φυλές επέστρεψε από τη βαβυλωνιακή εξορία, έτοιμο να ανοικοδομήσει το ναό του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ. (Εσδ 1:3· 2:1, 70) Τότε οι «Σαμαρείτες», οι οποίοι βρίσκονταν ήδη εκεί όταν έφτασαν οι Ισραηλίτες και οι οποίοι περιγράφονταν ως «αντίδικοι του Ιούδα και του Βενιαμίν», πλησίασαν τον Ζοροβάβελ και τους πρεσβυτέρους λέγοντας: «Ας χτίσουμε και εμείς μαζί σας· διότι, όπως εσείς, έτσι και εμείς αναζητούμε τον Θεό σας και σε εκείνον θυσιάζουμε από τις ημέρες του Εσάρ-αδδών, του βασιλιά της Ασσυρίας, ο οποίος μας ανέβασε εδώ». (Εσδ 4:1, 2) Ωστόσο, αυτός ο ισχυρισμός περί αφοσίωσης στον Ιεχωβά αποδείχτηκε κενός, επειδή όταν ο Ζοροβάβελ απέρριψε την προσφορά τους, οι Σαμαρείτες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποτρέψουν την οικοδόμηση του ναού. Αφού απέτυχαν όλες οι από μέρους τους συντονισμένες προσπάθειες παρενόχλησης και εκφοβισμού, στη συνέχεια αυτοί έγραψαν μια επιστολή με ψεύτικες κατηγορίες προς τον Πέρση αυτοκράτορα και πέτυχαν την έκδοση ενός κυβερνητικού διατάγματος που σταμάτησε την ανέγερση του ναού για αρκετά χρόνια.—Εσδ 4:3-24.

Στα μέσα του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ., όταν ο Νεεμίας άρχισε να επισκευάζει τα τείχη της Ιερουσαλήμ, ο Σαναβαλλάτ (κυβερνήτης της Σαμάρειας, σύμφωνα με έναν από τους Παπύρους της Ελεφαντίνης) έκανε αρκετές σθεναρές αλλά ανεπιτυχείς προσπάθειες να σταματήσει το έργο. (Νε 2:19, 20· 4:1-12· 6:1-15) Αργότερα, έπειτα από μακρά απουσία, ο Νεεμίας επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ, όπου διαπίστωσε ότι ο εγγονός του Αρχιερέα Ελιασίβ είχε παντρευτεί την κόρη του Σαναβαλλάτ. Αμέσως, ο Νεεμίας τον “έδιωξε”.—Νε 13:6, 7, 28.

Η ανέγερση του σαμαρειτικού ναού στο Όρος Γαριζίν, πιθανώς τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., ενός ναού που ανταγωνιζόταν αυτόν της Ιερουσαλήμ, θεωρείται από κάποιους ότι επισφράγισε το τελειωτικό σχίσμα μεταξύ Ιουδαίων και Σαμαρειτών, παρότι μερικοί πιστεύουν ότι η ρήξη των σχέσεων επήλθε έναν και πλέον αιώνα αργότερα. Όταν ο Ιησούς άρχισε τη διακονία του, το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές δεν είχε γεφυρωθεί, παρότι ο ναός στο Γαριζίν είχε καταστραφεί σχεδόν ενάμιση αιώνα νωρίτερα. (Ιωα 4:9) Οι Σαμαρείτες εξακολουθούσαν να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα στο Όρος Γαριζίν (Ιωα 4:20-23), και οι Ιουδαίοι δεν τους είχαν σε μεγάλη υπόληψη. (Ιωα 8:48) Αυτή η επικρατούσα περιφρονητική στάση έδωσε στον Ιησού την ευκαιρία να μεταδώσει στους ακροατές του ένα δυνατό μήνυμα με την παραβολή του καλού Σαμαρείτη.—Λου 10:29-37.

Η Σαμαρειτική Πεντάτευχος. Από την αρχαιότητα, οι Γραφές των Σαμαρειτών περιείχαν μόνο τα πρώτα πέντε βιβλία της Αγίας Γραφής, και αυτά μόνο στη δική τους αναθεώρηση, η οποία ήταν γραμμένη με το δικό τους αλφάβητο και ήταν γνωστή ως η σαμαρειτική Πεντάτευχος. Τις υπόλοιπες Εβραϊκές Γραφές, με πιθανή εξαίρεση το βιβλίο του Ιησού του Ναυή, τις απέρριπταν. Η σαμαρειτική Πεντάτευχος διαφέρει από το Μασοριτικό κείμενο σε περίπου 6.000 σημεία, τα περισσότερα από τα οποία είναι επουσιώδη. Ωστόσο, μερικά είναι σημαντικά, όπως για παράδειγμα η απόδοση του εδαφίου Δευτερονόμιο 27:4, όπου το Γαριζίν έχει αντικαταστήσει το Εβάλ, το μέρος όπου οι νόμοι του Μωυσή έπρεπε να γραφτούν πάνω σε ασβεστωμένες πέτρες. (Δευ 27:8) Ο προφανής σκοπός αυτής της αλλαγής ήταν το να γίνει πιστευτή η δοξασία τους ότι το Γαριζίν είναι το άγιο βουνό του Θεού.

Ωστόσο, το γεγονός ότι δέχονταν σε γενικές γραμμές την Πεντάτευχο παρείχε στους Σαμαρείτες τη βάση για να πιστεύουν ότι θα ερχόταν ένας προφήτης μεγαλύτερος από τον Μωυσή. (Δευ 18:18, 19) Τον πρώτο αιώνα οι Σαμαρείτες πρόσμεναν τον ερχομό του Χριστού, του Μεσσία, και μερικοί από αυτούς τον αναγνώρισαν. Άλλοι τον απέρριψαν. (Λου 17:16-19· Ιωα 4:9-43· Λου 9:52-56) Αργότερα, μέσω του κηρύγματος των πρώτων Χριστιανών, πολλοί Σαμαρείτες ασπάστηκαν με χαρά τη Χριστιανοσύνη.—Πρ 8:1-17, 25· 9:31· 15:3.