Λήψις του Νόμου του Θεού στην Καρδιά Μας

«Ω γεύθητε και ιδέτε ότι αγαθός ο Ιεχωβά.»—Ψαλμ. 34:8, ΑΣ.

1. Ποια ερωτήματα εγείρονται από ποια γεγονότα που αφορούν σπόρους μερικών ερημικών φυτών;

ΟΙ ΣΠΟΡΟΙ μερικών ερημικών φυτών φαίνεται σαν να έχουν μια δική τους νοημοσύνη. Δεν φυτρώνουν ώσπου να πέση βροχή μισής τουλάχιστον ίντσας, και κατά προτίμησιν περισσότερη. Οι σπόροι και το έδαφος γύρω τους είναι εξίσου βρεγμένοι έπειτα από βροχή ενός δεκάτου της ίντσας όπως είναι έπειτα από βροχή δύο ιντσών, όμως οι σπόροι αρνούνται να φυτρώσουν έπειτα από την ελαφρότερη βροχή. Αλλά πώς μπορεί ένας σπόρος που βρίσκεται σε νάρκη να μετρήση τη βροχή; Είναι εξίσου μουσκεμένος σε μια δακτυλήθρα γεμάτη νερό όπως είναι όταν ρίπτεται σε μια λίμνη. Γιατί δεν φυτρώνει όταν μουσκεύεται τελείως από την ελαφρότερη βροχή; Πώς μπορεί να μετρήση την ποσότητα; Πώς γνωρίζει να περιμένη για περισσότερη; Επίσης, οι σπόροι αυτοί φαίνεται να γνωρίζουν τη διεύθυνσι, από την οποίαν έρχεται το νερό. Όταν έχη πέσει αρκετή βροχή και έχη διαποτίσει προς τα κάτω το έδαφος, θα φυτρώσουν, αλλ’ αν το νερό διαποτίζη το έδαφος από κάτω προς τα επάνω, αρνούνται να βλαστήσουν. Πώς μπορούν να προσδιορίσουν την κατεύθυνσι; Και γιατί αυτή πρέπει να δημιουργή διαφορά; Οι απαντήσεις σ’ αυτές τις ερωτήσεις επεξηγούν μέρος της διαδικασίας της λήψεως του νόμου του Θεού στην καρδιά μας. Αν θέλωμε ειλικρινώς τον νόμον του Ιεχωβά στην καρδιά μας, μπορεί να γραφή εκεί. Πώς;

2. Ποιος καθαρισμός και απόσβεσις πρέπει να γίνη προτού μπορέση να γραφή ο νόμος του Ιεχωβά επάνω στην καρδιά;

² Για να γράψη κανείς, χρειάζεται μια καθαρή επιφάνεια, και μπορεί να χρειάζεται και ένα μέσον αποσβέσεως για να αφαιρεθή προηγούμενο γράψιμο. Το να προστεθή νέο γράψιμο επάνω στο παλαιό θα προξενούσε σύγκρουσι και σύγχυσι. Καρδιές αποξενωμένες από τον Ιεχωβά είναι απρόσεκτα γραμμένες με εσφαλμένο γράψιμο. Για τον άνθρωπο πριν από τον Κατακλυσμό ο Ιεχωβά είπε: «Πάντες οι σκοποί των διαλογισμών της καρδίας αυτού ήσαν μόνον κακία πάσας τας ημέρας.» Μετά τον Κατακλυσμό, η καρδιά του πεπτωκότος ανθρώπου εχρειάζετο ακόμη καθαρισμό: «Η καρδία είναι απατηλή υπέρ πάντα, και σφόδρα διεφθαρμένη.» Αλλ’ η αφήγησις προχωρεί για να δείξη ότι ο Ιεχωβά θα θεραπεύση την καρδιά εκείνων που το θέλουν αυτό. Πολλοί έχουν σκληρύνει την καρδιά τους, την έχουν κάμει πεπωρωμένη από αμαρτία, ασυγκίνητη από έλεος, αδιαπέραστη από καλωσύνη, αναίσθητη στις εκκλήσεις. Το γράψιμο επάνω σε τέτοιες καρδιές είναι σαν εκείνο που ήταν επάνω στην καρδιά του Ιούδα: «Η αμαρτία του Ιούδα είναι γεγραμμένη με γραφίδα σιδηράν, με όνυχα αδαμάντινον ενεχαράχθη επί της πλακός της καρδίας αυτών.» Εφόσον εκείνος που «σκληρύνει την καρδίαν αυτού, θέλει πέσει εις συμφοράν», «δια τι λοιπόν σκληρύνετε τας καρδίας σας, καθώς οι Αιγύπτιοι και ο Φαραώ εσκλήρυναν τας καρδίας αυτών;» Μάλλον, γιατί να μην προσεύχεσθε: «Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, Θεέ· και πνεύμα ευθές ανανέωσον εντός μου»; Μια τέτοια καρδιά παρουσιάζει μια καθαρή επιφάνεια για το γράψιμο του νόμου του Ιεχωβά.—Γεν. 6:5· Ιερεμ. 17:9, 14, 1· Παροιμ. 28:14· 1 Σαμ. 6:6· Ψαλμ. 51:10.

3. Ποια εδάφια δείχνουν πώς να βάλετε τον νόμο του Θεού στην καρδιά σας;

³ Στον αποπλανημένο και διασκορπισμένο λαό του ο Ιεχωβά είπε όταν προέλεγε την επανάκτησί του στην αληθινή λατρεία: «Και θέλω ράνει εφ’ υμών καθαρόν ύδωρ, και θέλετε καθαρισθή· από πασών των ακαθαρσιών σας, και από πάντων των ειδώλων σας, θέλω σας καθαρίσει. Και θέλω δώσει εις εσάς καρδίαν νέαν· και πνεύμα νέον θέλω εμβάλει εν υμίν, και, αποσπάσας την λιθίνην καρδίαν από της σαρκός σας, θέλω δώσει εις εσάς καρδίαν σαρκίνην.» Τα αγνιστικά νερά της αληθείας πραγματοποιούν μια αλλαγή στην καρδιά μας αν χρησιμοποιηθούν πιστά. Με συχνή συνομιλία για την αλήθεια θα μπορέσουν οι γονείς να βάλουν την αλήθεια στην καρδιά των τέκνων τους: «Και ούτοι οι λόγοι, τους οποίους εγώ σε προστάζω σήμερον, θέλουσιν είσθαι εν τη καρδία σου· και θέλεις διδάσκει αυτούς επιμελώς εις τα τέκνα σου, και περί αυτών θέλεις ομιλεί καθήμενος εν τη οικία σου, και περιπατών εν τη οδώ, και πλαγιάζων, και εγειρόμενος.» Με το να κηρύττη ο απόστολος Παύλος έκαμε να γραφή ο νόμος του Ιεχωβά, όχι επάνω σε λίθινες πλάκες, αλλά επάνω σε ανθρώπινες καρδιές: «Και φανερόνεσθε ότι είσθε επιστολή Χριστού, γενομένη δια της διακονίας ημών, εγγεγραμμένη ουχί με μελάνην, αλλά με το πνεύμα του Θεού του ζώντος, ουχί εις πλάκας λιθίνας, αλλ’ εις πλάκας σαρκίνας της καρδίας.» Για έναν ευλογημένον από τον Ιεχωβά είναι γραμμένο: «Εν τω νόμω αυτού μελετά ημέραν και νύκτα.» Με το να μελετάτε και να θυμάστε τις διδασκαλίες και τις εντολές και τις υψηλές αρχές του Ιεχωβά, μπορείτε να ‘εγχαράξητε αυτάς επί την πλάκα της καρδίας σας’. Αυτές γίνονται μέρος του εαυτού μας.—Ιεζ. 36:25, 26· Δευτ. 6:6, 7· 2 Κορ. 3:3· Ψαλμ. 1:2· Παροιμ. 3:1-3.

ΠΩΣ ΒΟΗΘΕΙ Η ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ

4. Εκτός από την πλήρωσι της διανοίας με τον νόμο του Ιεχωβά, ποια ακόμη ενέργεια μπορεί να είναι αναγκαία για να τον θέσετε στην καρδιά σας;

⁴ Η πλήρωσις της διανοίας με την αλήθεια του Ιεχωβά κάνει ένα αγνιστικό έργο, απωθεί τις προηγούμενες εσφαλμένες σκέψεις, ανακαινίζει τη διάνοια. Αλλά μπορεί οι παλαιές κατευθύνσεις να είναι τόσο βαθιά εγχαραγμένες στην καρδιά, ώστε η ακρόασις και η ανάγνωσις του νόμου του Θεού να μην τις εξαλείφουν. Η μελέτη και η σκέψις σας έδειξαν τι πρέπει να κάμετε, και σεις θα θέλατε να συμμορφωθήτε, αλλά λείπει η εγκάρδια επιθυμία να το πράξετε αυτό. Το νέο γράψιμο είναι ακόμη κοντά στην επιφάνεια. Δεν είναι ακόμη τόσο βαθύ όσο το παλαιό, ώστε να εξαλείψη τις παλαιές κατευθύνσεις· δεν έχει φθάσει τον εσωτερικό άνθρωπο, τη συμβολική καρδιά, όπου βρίσκεται η έδρα της επιθυμίας και του ελατηρίου. Αλλά σεις θέλετε να αποσβεσθή το παλαιό γράψιμο και να αντικατασταθή από τον νόμον του Ιεχωβά σε όλη τη γραμμή μέσα στις ενδόμυχες σκέψεις σας και στα αισθήματά σας. Τι πρέπει, λοιπόν, να πράξετε; Διαπαιδαγωγήστε πειθαρχικά τον εαυτό σας, εξαναγκάστε τον να πράξη εκείνο που γνωρίζετε ότι είναι ορθόν. Επιμείνατε σ’ αυτή την πορεία, και αν είσθε ειλικρινής θα κερδίσετε την καρδιά σας με το μέρος της δικαιοσύνης. Οι Γραφές υποστηρίζουν αυτή τη μέθοδο.

5. Ποια υποβοηθητική πορεία θέτει σε ενέργεια η θέσπισις νομοθεσίας;

⁵ Είναι αληθές ότι η ηθική δεν μπορεί να νομοθετηθή, όπως έγραψαν σε κύριο άρθρο τους τα Γιουνάιτεντ Σταίητς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ της 13ης Μαΐου 1955: «Η ανεκτικότης και η ανιδιοτέλεια—όπως η ηθική και η γενναιοδωρία—δεν μπορούν επιτυχώς να νομοθετηθούν.» Αλλά η θέσπισις της νομοθεσίας μπορεί να θέση σε ενέργεια μια πορεία που τελικά θα δημιουργήση ηθική. Η απλή ύπαρξις του νόμου στρέφει την προσοχή μας στο θέμα αυτό και μπορεί να παραγάγη ένα κλίμα γνώμης πιο ευνοϊκής προς αυτό. Έπειτα αν ο νόμος επιβάλλεται και οι άνθρωποι υπακούουν σ’ αυτόν για ν’ αποφύγουν ποινές, μπορούν να φθάσουν να ιδούν ότι προκύπτουν καλά αποτελέσματα και η διάθεσίς των αλλάσσει. Τότε υπακούουν λόγω των καλών αποτελεσμάτων, και όχι λόγω του φόβου των ποινών.

6. Ποια περίπτωσις δείχνει ότι η πειθαρχία και η επιβολή του νόμου μπορεί ν’ αλλάξη τη διάθεσι της καρδιάς;

⁶ Αυτό κατεδείχθη από το Τάιμς Μάγκαζιν της Νέας Υόρκης, 22ας Μαΐου 1955, σ’ ένα άρθρο με τίτλο «Μπορεί η Ηθική να Νομοθετηθή;» Το άρθρο αυτό εξήταζε την απόφασι του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών που εκήρυξε ως παράνομον τον φυλετικό διαχωρισμό, και έδειχνε ότι σε ωρισμένες περιπτώσεις, όπως εργασίας, δημοσίας στεγάσεως και ενόπλων δυνάμεων, άτομα που δεν ευνοούσαν την ανάμιξι των φυλών, εξοικειώθησαν οπωσδήποτε, το αποτέλεσμα δε ήταν ότι έχασαν την πρόκατάληψί τους: «Λευκές οικοδέσποινες που είχαν προσδιορισθή για την πραγματοποίησι σχεδίων δημοσίας στεγάσεως, τα οποία παρεμέριζαν τη φυλετική διαφορά, έτειναν να αναπτύξουν ευνοϊκές διαθέσεις προς τους Νέγρους, ενώ η μεγάλη πλειονότης εκείνων που κατείχαν χωριστή στέγη έτειναν να παραμείνουν οι ίδιοι στις φυλετικές των απόψεις. Μια μελέτη της εξοικειώσεως στο στρατό ωδήγησε σ’ ένα όμοιο συμπέρασμα.» Με το να έλθουν σε στενότερη σχέσι, προκατειλημμένα άτομα βρήκαν ότι οι προηγούμενες ιδέες των ήσαν συχνά εσφαλμένες και ότι εφοβούντο κακά που ποτέ δεν επραγματοποιήθησαν. Η έρευνα και η ανάλυσις ωδήγησαν στο συμπέρασμα ότι «η μεγαλειότης του νόμου, όταν υποστηρίζεται από τη συλλογική συνείδησι ενός λαού και τη θεραπευτική δύναμι της κοινωνικής καταστάσεως, με τον καιρό όχι μόνο θα επιβάλη την ηθική, αλλά και θα την δημιουργήση.»

7. Πώς το άρθρο ενός περιοδικού έδειξε ότι η εκπαίδευσις, η πειθαρχία, οι επιβαλλόμενοι καλοί τρόποι και η εξωτερική διαγωγή, επηρεάζουν τα εσωτερικά αισθήματα και μεταβάλλουν την καρδιά;

⁷ Το περιοδικό Δη Λαίηντις Χόουμ Τζόρναλ, του Σεπτεμβρίου 1955, είχε ένα άρθρο της Ντόροθυ Θόμπσον που έδειχνε την ανάγκη διαπαιδαγωγήσεως των συγκινήσεων μάλλον παρά της διανοίας για την υπερνίκησι της νεανικής εγκληματικότητος. Η συγγραφεύς έλεγε: «Οι πράξεις του και οι διαθέσεις του ως παιδιού καθορίζουν κατά μέγα μέρος τις πράξεις του και τις διαθέσεις του ως ενηλίκου. Αλλ’ αυτές δεν εμπνέονται από τον εγκέφαλό του, αλλ’ από τα αισθήματά του. Αυτός γίνεται εκείνο που ενθαρρύνεται και εκπαιδεύεται ν’ αγαπά, να θαυμάζη, να λατρεύη, να περιθάλπη και να θυσιάζεται γι’ αυτό.» Πιο πέρα έλεγε: «Σε όλα αυτά, οι τρόποι παίζουν ένα σπουδαίο ρόλο, διότι οι καλοί τρόποι δεν είναι τίποτε περισσότερο ή ολιγότερο παρά η έκφρασις σεβασμού προς τα δικαιώματα των άλλων. . . . Τα εσωτερικά αισθήματα αντανακλώνται στην εξωτερική συμπεριφορά, αλλά και η εξωτερική συμπεριφορά επίσης συμβάλλει στην καλλιέργεια των εσωτερικών αισθημάτων. Είναι δύσκολο να αισθάνεται κανείς τον εαυτό του επιθετικόν ενώ ενεργεί με διακριτικότητα. Οι καλοί τρόποι μπορεί να είναι μόνο επιφανειακοί στην αρχή, αλλά σπανίως παραμένουν τέτοιοι.» Η συγγραφεύς επίσης παρετήρησε ότι, με σπάνιες εξαιρέσεις, η καλωσύνη και η κακία «δεν ρυθμίζονται από τον εγκέφαλο, αλλ’ από τις συγκινήσεις», και ότι «οι εγκληματίαι γίνονται τέτοιοι, όχι από τη σκλήρυνσι των αρτηριών, αλλ’ από τη σκλήρυνσι της καρδιάς». Τονίζει ότι η συγκίνησις διέπει τη διαγωγή μας συχνότερα παρά η διάνοια, και ότι ο τρόπος με τον οποίον εκπαιδευόμεθα, ο τρόπος με τον οποίον ενεργούμε, και αν ακόμη εκβιάζεται στην αρχή, επηρεάζει τα εσωτερικά αισθήματα και μεταβάλλει την καρδιά.

8. Ποια εδάφια δείχνουν τη δύναμι της πειθαρχικής διαπαιδαγωγήσεως να μεταβάλη την καρδιά;

⁸ Ο λόγος του Θεού, η Γραφή, υπέδειξε πριν από πολύν καιρό ότι η διδασκαλία και η πειθαρχική διαπαιδαγώγηση που αποσκοπεί να μας κάμη να ενεργούμε όπως πρέπει, θα επηρέαζε την καρδιά, την έδρα του ελατηρίου και την πηγή των ενεργειών. Οι Παροιμίες 22:6, 15 λέγουν: «Δίδαξον το παιδίον εν αρχή της οδού αυτού· και δεν θέλει απομακρυνθή απ’ αυτής ουδέ όταν γηράση. Η ανοησία είναι συνδεδεμένη μετά της καρδίας του παιδίου· η ράβδος της παιδείας θέλει αποχωρίσει αυτήν απ’ αυτού.» Η παιδεία ή πειθαρχική διαπαιδαγώγησις μεταβάλλει τη νεαρή καρδιά, εξαλείφει την ανοησία που είναι γραμμένη εκεί, και βάζει στη θέσι της καθοδηγητικές αρχές, από τις οποίες το παιδί δεν θ’ απομακρυνθή στη μετέπειτα ζωή. Όταν μεγαλώση, η πατρική ράβδος της παιδείας δεν υπάρχει πια για να το κάμη ν’ ακολουθή τον ορθό δρόμο, αλλ’ ωστόσο θα το πράττη αυτό από δική του εκλογή λόγω της διδασκαλίας της παιδικής ηλικίας που έφθασε στην καρδιά του. Η ίδια αρχή εφαρμόζεται και στους ενηλίκους που είναι τέκνα του Ιεχωβά, τα οποία αυτός διαπαιδαγωγεί πειθαρχικώς για την εκπαίδευσι και βελτίωσί των: «Πάσα δε παιδεία προς μεν το παρόν δεν φαίνεται ότι είναι πρόξενος χαράς, αλλά λύπης· ύστερον όμως αποδίδει εις τους γυμνασθέντας δι’ αυτής καρπόν ειρηνικόν δικαιοσύνης.» Η παιδεία μπορεί να λυπή στην αρχή, αλλά «εκ της σκυθρωπότητος του προσώπου η καρδία γίνεται φαιδροτέρα».—Εβρ. 12:11· Εκκλησ. 7:3.

9. Τι πρέπει, λοιπόν, να πράττωμε όταν γνωρίζωμε τι είναι ορθόν, και τι θα συμβή στην καρδιά μας αν παραλείττωμε να το πράττωμε αυτό;

⁹ Όταν, λοιπόν, γνωρίζωμε τι είναι ορθό να πράξωμε, πρέπει να το πράττωμε, ακόμη και αν η καρδιά μας επιθυμή κάτι άλλο. Πρέπει να υποβάλλωμε σε πειθαρχία τον εαυτό μας, να κάνωμε τον εαυτό μας να πράττη το ορθόν, και με τον καιρό οι καρδιές μας θα κερδηθούν από τη δικαιοσύνη και θ’ αποκτήσουν ειρήνη και ηρεμία. Αλλιώς, οι καρδιές μας θα μπουν σε μια εσφαλμένη πορεία. Αν δεν υπάρχη πειθαρχία, αν δεν υπάρχη εξαναγκασμός στην ορθή διαγωγή, η καρδιά εισέρχεται σ’ έναν κακό δρόμο και δεν μπορεί να μαλακώση για να αναμορφωθή ή για να λάβη επάνω της την αποτύπωσι του γραψίματος, ν’ αποδεχθή τον νόμον του Ιεχωβά: «Επειδή η κατά του πονηρού έργου απόφασις δεν εκτελείται ταχέως, δια τούτο η καρδία των υιών των ανθρώπων είναι όλη έκδοτος εις το να πράττη το κακόν.» Αυτό σαφώς σημαίνει ότι αν η πειθαρχική ενέργεια εξετελείτο, η καρδιά που μελετά το κακόν θα εγκατέλειπε αυτή την άποψι, θα απεμακρύνετο απ’ αυτήν σε μια αλλαγή προς το καλύτερο. Αν, λοιπόν, δεν κάνωμε τις καρδιές μας ν’ απομακρυνθούν από το να μελετούν το κακό, θα είναι έκδοτες σ’ αυτό.—Εκκλησ. 8:11.

«ΓΕΥΘΗΤΕ ΚΑΙ ΙΔΕΤΕ»

10. Ποια πρόσκλησι πρέπει να προσέξωμε σχετικά με την ανάγνωσι της Γραφής;

¹⁰ Ο Ψαλμός 34:8 (ΑΣ) προσκαλεί; «Ω γεύθητε και ιδέτε ότι αγαθός ο Ιεχωβά.» Έχετε μια Αγία Γραφή; Την διαβάζετε; Τρέφετε τη διάνοιά σας με την πνευματική τροφή που περιέχει; Γεύεσθε τον λόγον του Ιεχωβά για να ιδήτε πόσο καλός είναι; Μη συγχέετε αυτό με την ακρόασι μιας συνηθισμένης θρησκευτικής ομιλίας ή με το ν’ ακολουθήτε τη θρησκευτική παράδοσι ή με το να πιστεύετε κάποιο ωρισμένο σύμβολο πίστεως. Αυτά τα πράγματα συχνά συγκρούονται με τη Γραφή, όπως είπε ο Ιησούς στους θρησκευτικούς ηγέτας: «Ηκυρώσατε την εντολήν του Θεού δια την παράδοσίν σας.» (Ματθ. 15:6) Διαβάστε μόνοι σας τη Γραφή, χωρίς προκαταβολικά σχηματισμένες γνώμες ή προκαταλήψεις, και ιδέτε πόσο καλή είναι. Πολλοί ομολογούν φανερά, ότι δεν πιστεύουν στη Γραφή, όχι επειδή την έχουν διαβάσει, αλλά επειδή πιστεύουν στην εξέλιξι, ή επειδή έχουν σχηματίσει κακή ιδέα για τη Γραφή από ό,τι άλλοι λέγουν ότι περιέχει, ή από τον τρόπο με τον οποίον ενεργούν μερικοί που υποτίθεται ότι είναι Χριστιανοί. Αυτοί δεν έχουν μόνοι τους δοκιμάσει. Είναι σαν άτομα που λέγουν ότι δεν τους αρέσει μια ωρισμένη τροφή προτού καν να την γευθούν, και τα οποία σταθερά αρνούνται να την δοκιμάσουν.

11. Μετά την ανάγνωσι και μελέτη της Γραφής, ποια πρόσθετη τροφή πρέπει να γευθούμε για να μάθωμε πόσο ευχάριστη είναι;

¹¹ Πολλοί που λέγουν ότι πιστεύουν στη Γραφή και που την διαβάζουν κάπως, αστοχούν ν’ ακολουθήσουν τις διδασκαλίες της. Ομολογούν τον Θεό, αλλά υπηρετούν τον Σατανά. Ο Ιησούς είπε: «Δεν θέλει εισέλθει εις την βασιλείαν των ουρανών πας ο λέγων προς εμέ, Κύριε, Κύριε· αλλ’ ο πράττων το θέλημα του Πατρός μου του εν τοις ουρανοίς.» (Ματθ. 7:21) Αυτοί πρέπει να λάβουν γεύσιν του να πράττουν το θέλημα του Ιεχωβά. Θα μπορούσαν να μάθουν να το αγαπούν, θα μπορούσαν να διαπιστώσουν ότι αποτελεί μια ενισχυτική τροφή γι’ αυτούς. Ο Ιησούς είπε: «Το εμόν φαγητόν είναι να πράττω το θέλημα του πέμψαντός με, και να τελειώσω το έργον αυτού.» Αλλά πάρα πολλοί βλέπουν το φαγητό του έργου που ορίζεται για τον Χριστιανό και αμέσως λέγουν μέσα τους: «Δεν μ’ αρέσει αυτή η τροφή. Δεν θέλω να πάω να κηρύξω στους ανθρώπους και να περιφρονηθώ ή να χλευασθώ ή να κακοποιηθώ.» Αλλά γιατί δεν δοκιμάζουν το έργον για να ιδούν τι ευχάριστη τροφή μπορεί να είναι; Τέτοιο το εύρισκε ο Ιησούς, καθώς προελέχθη: «Χαίρω, Θεέ μου, να εκτελώ το θέλημά σου.»—Ιωάν. 4:34· Ψαλμ. 40:8.

12. Όταν ένα ειλικρινές άτομο διαπαιδαγωγή τον εαυτό του να γευθή και τη μελέτη του λόγου του Θεού και την ακτέλεσι του θελήματός του, τι συμβαίνει που καταλήγει σε αλλαγή της καρδιάς γι’ αυτόν;

¹² Αυτοί πρέπει να υποβάλουν σε πειθαρχία τον εαυτό τους, να τον κάμουν να μελετά τον λόγον του Ιεχωβά, να μαθαίνη τις αλήθειες του και να τις κηρύττη στους άλλους. Αφού το γευθούν αυτό, μπορεί να ευχαριστηθούν με την ειρήνη και την ικανοποίησι, την ηρεμία και την καθαρή συνείδησι που προέρχονται από αυτή την τροφή. Στην αρχή το άτομο μπορεί να μη θέλη να το πράξη αυτό, γνωρίζοντας μόνο στη διάνοιά του ότι, πρέπει να το πράξη, αλλά μη επιθυμώντας το στην καρδιά του. Υποθέστε, όμως, ότι αποφασίζει να γευθή και να ιδή αν είναι καλό. Χωρίς η καρδιά του να είναι σ’ αυτό, ζη την καθημερινή του ζωή σαν Χριστιανός και κηρύττει τον λόγον του Θεού στους άλλους. Εξακολουθεί να το πράττη επί ένα χρονικό διάστημα, και κατόπιν αρχίζει να βλέπη τα καλά αποτελέσματα, δοκιμάζει το καλό που προκύπτει από αυτή την πορεία, και βαθμιαίως την εκτιμά στην καρδιά του, έρχεται σε εγκάρδια συμπάθεια μ’ αυτήν και μια επιθυμία να την ακολουθή βλαστάνει και αναπτύσσεται στην καρδιά του. Όχι μόνο στη διάνοιά του, αλλά και στην καρδιά του επίσης γράφεται ο νόμος του Θεού. Μαθαίνοντάς τον, ζυγίζοντάς τον, δοκιμάζοντάς τον, εξασκώντας τον, απολαμβάνοντας τα καλά του αποτελέσματα, συγκινούμενος με τη χαρά που βλέπει στους άλλους ως αποτέλεσμα του κηρύγματός του, φθάνει στο να τον εκτιμήση με την καρδιά του και να τον επιθυμή και ωθείται από τα αισθήματά του και τις συγκινήσεις του να τον εκτελή. Έτσι η καρδιά δέχεται την αναγραφή επάνω της του νόμου του Θεού, μεταβάλλεται, και εκείνο, που άλλοτε έπρεπε να επιβληθή, γίνεται τώρα με συγκινητική εκλογή και επιθυμία, χωρίς να είναι πια αναγκαία η πάλη με την καρδιά επειδή αυτή κατεκτήθη, εκαθαρίσθη από τις προηγούμενες επιθυμίες της και τώρα ωθεί τον κάτοχό της στην πορεία που καθορίζεται από τον νόμον του Ιεχωβά. Και όλο τούτο επειδή διεπαιδαγωγήθη να γευθή εκείνο που ενόμιζε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να της αρέση.

13. Πώς αντιδρούν μερικοί όταν μαθαίνουν κάτι για τον Ιεχωβά και το θέλημά του, και γιατί αυτό είναι πρόωρο η βιαστικό;

¹³ Η καρδιά είναι η έδρα της στοργής, εκείνοι δε που αγαπούν τον Ιεχωβά απ’ την καρδιά τους, θα γευθούν και θα φάγουν και θα απολαύσουν το «εδεσματολόγιο» του έργου που προμηθεύει αυτός, χωρίς να το βρίσκουν βάρος: «Αύτη είναι η αγάπη του Θεού, το να φυλάττωμεν τας εντολάς αυτού· και αι εντολαί αυτού βαρείαι δεν είναι.» Εν τούτοις, τέτοιες φαίνονται σε πολλούς. Συχνά άτομα συμμελετούν με μάρτυρας του Ιεχωβά, πληροφορούνται για το έργο που ο Θεός διατάσσει να γίνη, και βλέπουν τι μεγάλη αλλαγή θα προέκυπτε στον τρόπο της ζωής τους αν εδέχοντο αυτά τα καθήκοντα. Αυτό θα εσήμαινε όχι μόνο σταμάτημα των έργων της σαρκός, αλλά και έναρξι των έργων του κηρύγματος, και αυτοί δεν θέλουν να σταματήσουν τα πρώτα ή ν’ αρχίσουν τα δεύτερα. Δεν επιθυμούν την αλλαγή της καρδιάς που θα τους κινούσε να το πράξουν. Αλλά δεν θέλουν να το ομολογήσουν αυτό, και έτσι απασχολούν τη διάνοιά τους στην επινόησι δικαιολογιών που καλύπτουν τις πραγματικές αιτίες που βρίσκονται στην καρδιά. Λέγουν ότι είναι πολύ απασχολημένοι, ή βρίσκουν φανταστικά ελαττώματα σε κάποια διδασκαλία ή κρίνουν ότι οι μάρτυρες είναι πολύ ριζοσπαστικοί. Αποκρούουν την πιστή πορεία προτού τα μάτια των ανοιχθούν στην ευτυχία που αυτή φέρνει, προτού δοκιμάσουν τις χαρές της. Αν εξακολουθούσαν να μελετούν, θα έφθαναν στο να εκτιμήσουν όλες τις ευλογίες που επρομήθευσε ο Ιεχωβά—τη γη, τα φυτά της και τα ζώα της, τον Ιησούν ως Αντίλυτρον, τον νέο κόσμο της δικαιοσύνης, την ευκαιρία να ζουν σ’ αυτόν για πάντα—και η αγάπη του, εκδηλωνόμενη έτσι σ’ αυτούς, θα τους έκανε να τον αγαπούν για να του ανταποδώσουν την αγάπη. Κατόπιν η υπακοή σ’ αυτόν θα ήταν χαρά: «Ημείς αγαπώμεν αυτόν, διότι αυτός πρώτος ηγάπησεν ημάς.» Έτσι η έδρα της στοργής των θα μετεβάλλετο και ο νόμος του Θεού θα ελαμβάνετο στην καρδιά των.—1 Ιωάν. 5:3· 4:19.

ΟΙ ΣΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

14. Πώς εξεικόνισε ο Ιησούς διάφορες καταστάσεις της καρδιάς;

¹⁴ Μέσω μιας παραβολής ο Ιησούς ετόνισε τη σπουδαιότητα της καταστάσεως της καρδιάς. Ένας σπορεύς έσπειρε το σπόρο και ένα μέρος έπεσε σε σκληρό έδαφος κατά μήκος του δρόμου και τα πτηνά τον κατέφαγαν· μέρος έπεσε σε πετρώδες έδαφος με ολίγο χώμα και, αφού εφύτρωσε, τον εκαυμάτισε ο θερμός ήλιος· μέρος έπεσε ανάμεσα στ’ αγκάθια που τον απέπνιξαν, αλλ’ άλλος σπόρος έπεσε σε καλό έδαφος και ωρίμασε και παρήγαγε καρπό. Μεγάλα πλήθη άκουσαν αυτή την παραβολή, αλλά μόνο ένας μικρός όμιλος κατενόησε τη σημασία της ακούοντας την εξήγησι του Ιησού. Ο σπόρος είναι η αλήθεια, «ο λόγος της βασιλείας», το έδαφος είναι η καρδιά. Ο σπόρος που έπεσε στον πατημένο δρόμο και τον έφαγαν τα πτηνά, είναι σαν την αλήθεια που πέφτει σε σκληρές καρδιές, στις οποίες δεν μπορεί να εισχωρήση και συνεπώς αρπάζεται από τον Σατανά μέσω των πρακτόρων του. Η αλήθεια σε μια ρηχή καρδιά μπορεί να γίνη ενθουσιωδώς δεκτή στην αρχή, αλλ’ όταν έρχεται διωγμός μαραίνεται επειδή δεν είναι βαθιά ριζωμένη. Είναι σαν τον σπόρο που έπεσε σε αβαθές, πετρώδες έδαφος και ο οποίος εφύτρωσε γρήγορα, αλλά και γρήγορα μαράθηκε όταν ο ήλιος έγινε καυστικός. Ο σπόρος που απεπνίγη από τα αγκάθια είναι σαν την αλήθεια που σπείρεται σε μια καρδιά γεμάτη από κοσμικές μέριμνες, υλισμό, φιλοδοξία και αγάπη των ηδονών. Η αλήθεια του Θεού γρήγορα αποπνίγεται. Αλλ’ ο καρποφόρος σπόρος που έπεσε σε καλή γη είναι σαν την αλήθεια που πέφτει σε μια δίκαιη καρδιά. Εγγράφεται σε μια τέτοια καρδιά, το δε γράψιμο υπερχειλίζει και σε άλλες καρδιές επίσης.—Ματθ. 13:3-9, 18 -23.

15. Τι δείχνει ότι οι καρδιές μπορούν να μεταβληθούν;

¹⁵ Αλλά ποτέ μη λησμονείτε ότι το έδαφος μπορεί να μεταβληθή. Το πατημένο έδαφος μπορεί να οργωθή, οι πέτρες μπορούν ν’ απομακρυνθούν και τ’ αγκάθια μπορούν να ξεριζωθούν. Αν ο κάτοχος το επιθυμή, δεν είναι αδύνατο να μαλακώση μια σκληρή καρδιά. Ο Ιεχωβά μίλησε για αντικατάστασι μιας λίθινης καρδιάς με μια σάρκινη καρδιά. Και ασφαλώς ο υλισμός, η ανωφελής μέριμνα και η υπερβολική εκζήτησις των ηδονών μπορούν ν’ αποσπασθούν από το έδαφος της καρδιάς για να κάμουν τόπο για την αλήθεια της Βασιλείας. Καρδιές που τώρα έχουν τον νόμο του Θεού επάνω τους, ήσαν προηγουμένως μουντζουρωμένες με κακό γράψιμο. Μετεβλήθησαν και τώρα ζουν, «ουχί πλέον εν ταις επιθυμίαις των ανθρώπων, αλλ’ εν τω θελήματι του Θεού». Έκριναν ότι είχαν σπαταλήσει αρκετόν καιρό σε χαλαρό βίο και μετεβλήθησαν, προς έκπληξιν των προηγουμένων κοσμικών φίλων των: «Και δια τούτο παραξενεύονται, ότι σεις δεν συντρέχετε με αυτούς εις την αυτήν εκχείλισιν της ασωτίας, και σας βλασφημούσιν.» Οι καρδιές των εκαθαρίσθησαν από τις κοσμικές φιλοσοφίες, ελούσθησαν με επανειλημμένη χρησιμοποίησι των υδάτων της αληθείας, και με τον καιρό ο νόμος του Θεού ερρίζωσε εκεί σαν σπόρος σε καλή γη, για να παραγάγη πνευματικό καρπό αντί των προηγουμένων σαρκικών έργων.—1 Πέτρ. 4:1-4· Γαλ. 5:19-23.

16. Τι δείχνει το 1 Κορινθίους 3:5-9;

¹⁶ Στρέφοντας τώρα από την παραβολή του Ιησού για τα τέσσερα είδη γης, στην οποίαν εσπάρη σπόρος σίτου ή κάποιος άλλος «εδώδιμος» κόκκος, αναλογιζόμεθα τα λόγια του αποστόλου: «Τις λοιπόν είναι ο Παύλος, και τις ο Απολλώς, παρά υπηρέται δια των οποίων επιστεύσατε, και όπως ο Κύριος έδωκεν εις έκαστον; Εγώ εφύτευσα, ο Απολλώς επότισεν, αλλ’ ο Θεός ηύξησεν. Ώστε ούτε ο φυτεύων είναι τι, ούτε ο ποτίζων, αλλ’ ο Θεός ο αυξάνων. . . . σεις είσθε του Θεού αγρός.» (1 Κορ. 3:5-9) Εδώ τονίζεται η σπουδαιότης του ποτίσματος των σπόρων εδωδίμων φυτών σ’ έναν καλλιεργημένο αγρό, για να ευλογήση ο Θεός τους σπόρους με αύξησι. Τούτο δείχνει τη σπουδαιότητα του ποτίσματος ενδιαφερομένων ατόμων με ύδωρ προσθέτου αληθείας αφού ο αρχικός σπόρος της αληθείας εφυτεύθη μέσα τους.

17. (α) Γιατί μερικοί ερημικοί σπόροι αρνούνται να φυτρώσουν λόγω του εδάφους, εκτός αν η βροχή είναι βαριά και η υγρασία έρχεται από πάνω; (β) Γιατί μερικοί αρνούνται να βλαστήσουν, εκτός κάτω από ωρισμένες συνθήκες, λόγω του περικαλύμματός των;

¹⁷ Η σπουδαιότης του ποτίσματος φαίνεται ακόμη στους προικισμένους με διάκρισι σπόρους ερημικών φυτών που ανεφέρθησαν στην πρώτη παράγραφο, για να χρησιμεύσουν ως εξεικόνισις. Θυμηθήτε ότι αυτοί δεν φυτρώνουν ώσπου να πέση μια γενναιόδωρη βροχή, και ότι το νερό πρέπει να έλθη από πάνω αντί να διαποτίση τη γη από κάτω. Γιατί; Μερικοί σπόροι αρνούνται να βλαστήσουν όταν υπάρχουν ωρισμένα άλατα στο έδαφος. Αυτά τα άλατα μπορούν να διαλυθούν στο νερό· όταν λοιπόν βρέχη βαριά, τα άλατα διαλύονται και μεταφέρονται από το νερό βαθύτερα στο έδαφος. Έτσι, αφού απεμακρύνθησαν από το περιβάλλον των σπόρων, τα άλατα δεν εμποδίζουν πια τη βλάστησι. Εν τούτοις, αν η βροχή είναι ελαφρά, ακόμη και αν διαβρέχη εντελώς την επιφάνεια του εδάφους, δεν θα απομακρύνη τα άλατα και οι σπόροι δεν θα φυτρώσουν. Και νερό που διαποτίζει το έδαφος από κάτω δεν έχει αποπλυντική ενέργεια και επομένως δεν απομακρύνει από τον σπόρο τα άλατα. Μερικές φορές η αιτία δεν υπάρχει στο έδαφος, αλλά στους σπόρους. Μερικοί σπόροι ερημικών φυτών έχουν στο περικάλυμμά τους διαλυτές στο νερό ουσίες που εμποδίζουν τη βλάστησι, και ενώ μια ελαφρά βροχή μπορεί να διαποτίζη τους σπόρους, χρειάζεται ωστόσο βαριά βροχή για να διαλύση και απομακρύνη όλα αυτά τα εμπόδια που βρίσκονται στο περικάλυμμά τους. Μερικοί σπόροι καθυστερούν τη βλάστησί τους για λίγες μέρες έπειτα από μια βροχή και τότε φυτρώνουν αν το έδαφος είναι ακόμη υγρό. Άλλοι έχουν μέσα τους στοιχεία που εμποδίζουν το φύτρωμα και τα οποία μπορούν να αφαιρεθούν μόνο με την ενέργεια μικροβίων, πράγμα που απαιτεί παρατεταμένη υγρασία. Και μερικοί σπόροι αρνούνται να φυτρώσουν ώσπου να διαποτισθούν από σειρά βροχών.

18. Πώς τούτο εξηγεί το φύτρωμα σπόρων της αληθείας στο έδαφος της καρδιάς;

¹⁸ Είναι σπάνιο, πράγματι, να βρή κανείς ένα άτομο που δέχεται πλήρως τον σπόρο της αληθείας την πρώτη φορά που σπείρεται και ποτίζεται. Σχεδόν πάντοτε υπάρχουν πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις στην καρδιά που εμποδίζουν το άμεσο φύτρωμα του σπόρου της αληθείας. Ίσως η πίστις στην τριάδα εμποδίζει ένα άτομο να πιστέψη ότι ο Ιεχωβά είναι υπέρτατος, χωρίς ίσον. Χρειάζεται επανειλημμένη χρησιμοποίησις του ύδατος της αληθείας για ν’ απομακρυνθή αυτό το εμπόδιο. Ή, πιθανώς, η πίστις στην αθανασία της ψυχής επισκοτίζει την κατανόησι και εκτίμησι του ατόμου αυτού για την ανάστασι, ή ίσως η άποψις ότι η γη θα καταστραφή με φωτιά τον εμποδίζει να δεχθή την αλήθεια ότι η κατά γράμμα γη θα διαμένη στον αιώνα, ή δυνατόν να μη μπορή να κατανοήση ότι η γη θα κατοικήται για πάντα επειδή νομίζει ότι όλοι θα πάνε ή στον ουρανό ή στον άδη. Ίσως πίστις εναποτεθεμένη κακώς σε κάποιον ψευδή θρησκευτικόν ηγέτη καθιστά το άτομον τυφλό ως προς τη Γραφική αλήθεια. Μόνο αφού χρησιμοποιηθή πολύ νερό της αληθείας μέσω ομιλιών στις θύρες των σπιτιών ή μέσω επανεπισκέψεων και οικιακών Γραφικών μελετών, θα απομακρυνθούν αυτά τα εμπόδια από το έδαφος της καρδιάς προς Χριστιανικήν ανάπτυξιν. Λίγο νερό, λίγα Γραφικά εδάφια, μια φούχτα ευνοημένων περικοπών σαν εκείνες που χρησιμοποιούν κατ’ επανάληψιν μερικές θρησκείες, δεν αρκούν. Πολλά, πάρα πολλά εδάφια πρέπει να ρεύσουν από τον λόγον του Θεού για ν’ απομακρυνθούν όλες οι αντιρρήσεις και να διασφαλισθή συνεχής ανάπτυξις προς τη Χριστιανική ωριμότητα.

19. Πώς μερικές αλήθειες είναι όμοιες με τους σπόρους, των οποίων το περικάλυμμα εμποδίζει το φύτρωμα, και ποιος σκοπός εξυπηρετείται έτσι;

¹⁹ Τι θα πούμε για τους σπόρους που είχαν παρακωλυτικές ουσίες στο περικάλυμμά τους; Μερικές αλήθειες είναι σαν κι αυτούς. Μερικές ομοιάζουν με φαγητό που δύσκολα χωνεύεται, και δεν αφομοιούνται προτού να χωνευθούν πολλές απλούστερες αλήθειες. Πράγματι, μερικές αλήθειες είναι εσκεμμένα περικαλυμμένες για να εμποδισθή ταχεία κατανόησις. Η αλήθεια περί της ανάγκης ορθής καταστάσεως της καρδιάς είναι μια περίπτωσις επί του σημείου. Αυτή ήταν κρυμμένη πίσω από μια παραβολή για έναν σπορέα και για σπόρο που πέφτει σε διάφορα είδη εδάφους, ο δε Ιησούς είπε ότι εσκεμμένως ήταν κρυμμένη για να εμποδισθή η κατανόησις από εκείνους που δεν την άξιζαν. Αυτή δεν θα διέμενε και δεν θα ανεπτύσσετο σε καρποφόρο ωριμότητα στις καρδιές των επομένως, ούτε καν θα άρχιζε να φυτρώνη εκεί. Έτσι και ο σπόρος του ερημικού φυτού με το περικάλυμμά του αρνείται να φυτρώση κάτω από δυσμενείς συνθήκες που θα εσήμαιναν τον πρόωρο θάνατό του, πριν από την καρποφορία. Αλλά όταν πέφτη αρκετό νερό, αυτός βλαστάνει, και, όμοια, όταν οι ακροαταί του Ιησού έδειχναν αρκετό ενδιαφέρον και παρέμεναν μαζί του για ν’ ακούσουν τα περαιτέρω λόγια του που αφαιρούσαν το κάλυμμα από την παραβολή, η αλήθεια που αυτή περιείχε ανεπτύσσετο στις καρδιές των. Τα πρόσθετα ύδατα της αληθείας έκαναν τον σπόρο της αληθείας να φυτρώση και ν’ αναπτυχθή, το δε ενδιαφέρον και η δίψα που έδειχναν τα άτομα τα οποία επέμεναν, θα εσήμαινε ότι ήσαν του είδους που εμμένουν ώσπου να φέρουν Χριστιανικό καρπό.

20. Τι εξεικονίζεται από το νερό που έρχεται από πάνω και από την υγρασία που διαποτίζει το έδαφος από κάτω;

²⁰ Στην περίπτωσι των σπόρων που φυτρώνουν στις ερήμους, το νερό έπρεπε να έλθη από επάνω προς τα κάτω και όχι από κάτω προς τα επάνω. Ο Ιεχωβά έχει έναν αγωγό για να εισρέουν τα πνευματικά ύδατα, ο αγωγός δε αυτός είναι επίσης από την κορυφή προς τα κάτω. Ο Ιεχωβά, ο ανώτατος, ενέπνευσε ανθρώπους να γράψουν τη Βίβλο, αυτός την ερμηνεύει, ο Χριστός μίλησε γι’ αυτόν όταν ήταν στη γη, και οι σημερινοί επίγειοι μάρτυρές του διακηρύττουν το άγγελμά του. Σ’ αυτές τις έσχατες ημέρες ο Ιεχωβά έχει μια ορατή οργάνωσι, που είναι «ο πιστός και φρόνιμος δούλος, τον οποίον ο κύριος αυτού κατέστησεν επί των υπηρετών αυτού, δια να δίδη εις αυτούς την τροφήν εν καιρώ», μέσω δε της οργανώσεως αυτής διοχετεύει ύδατα αληθείας στον λαό. Από τον Ιεχωβά ρέει ο ‘ποταμός ύδατος της ζωής, λαμπρός ως κρύσταλλον, εξερχόμενος εκ του θρόνου του Θεού και του Αρνίου’, η δε πρόσκλησις που διακηρύττεται ευρέως είναι: «Όστις διψά, ας έλθη· και όστις θέλει, ας λαμβάνη δωρεάν το ύδωρ της ζωής.» (Ματθ. 24:45· Αποκάλ. 22:1, 17) Το νερό που παρέχεται από τις παραδεδεγμένες θρησκείες του «Χριστιανικού κόσμου» δεν έρχεται θεοκρατικά από τα επάνω προς τα κάτω, αλλ’ αναβλύζει φλύαρα προς τα επάνω από τον πυθμένα, από απλούς ανθρώπους, και συνίσταται από τις παραδόσεις και τις φιλοσοφίες και τις ατομικές ερμηνείες ανθρώπων. Τέτοιο εφόδιον ύδατος δεν παράγει Χριστιανικό καρπό, όπως το αποδεικνύει ένα βλέμμα στη διαφθορά του «Χριστιανικού κόσμου».—Ματθ. 7:15-20.

21. Τι προσπαθεί να κάμη ο Σατανάς, αλλά τι πρέπει να παρακαλέσωμε τον Ιεχωβά να κάμη για μας, και πώς πρέπει να τον αφήσωμε να το κάμη;

²¹ Ποιο νερό πίνετε, εκείνο που προέρχεται από την κορυφή ή εκείνο που προέρχεται από τον πυθμένα; Ποιον θ’ αφήσετε να γράψη στην καρδιά σας, τον Ιεχωβά ή τον Σατανά; Ο Σατανάς προσπαθεί να κερδίση ή να κλέψη ή να κυριεύση την καρδιά σας και έτσι να την παραγεμίση με τις δαιμονικές προπαγάνδες του, ώστε να μη μείνη χώρος για την αναγραφή του νόμου του Ιεχωβά επάνω σ’ αυτήν. Αν αφήσετε τον Σατανά να γράψη επάνω στην καρδιά σας, αυτό θα είναι ο επιτάφιός σας, αλλ’ αν παρακαλέσετε τον Ιεχωβά να γράψη τον νόμο του εκεί, αυτός θα δείξη τον δρόμο της αιωνίου ζωής. Επομένως, η λογική υπαγορεύει ν’ αφήσωμε τον Ιεχωβά να είναι εκείνος που θα γράψη επάνω στην καρδιά μας. Πρέπει να τον αφήσωμε να το κάμη αυτό με το ν’ ανοίξωμε τη διάνοιά μας στον λόγον του, με το να τον μελετούμε και να τον σκεπτώμεθα, με το να διαπαιδαγωγούμε τον εαυτό μας να θέση σε εφαρμογή τους νόμους του, με το να γευώμεθα το καλό που προκύπτει από αυτή την υπακοή, και έτσι τελικά ν’ αγαπούμε να εκτελούμε τον νόμο του. Και κατόπιν υπηρετείτε πιστά ως ένας από τους μάρτυρας του Ιεχωβά, βοηθώντας να ληφθή ο νόμος του Θεού στις καρδιές των άλλων.