Καθορισμός των Σημερινών Ευεργετουμένων

1. Σύμφωνα με την Αποκάλυψι, έβδομο κεφάλαιο, ποιοι ιδιαίτερα ωφελούνται από τη διακονία του υπολοίπου, και τι δείχνει αν βρίσκωνται μέσα στη νέα διαθήκη;

ΣΗΜΕΡΑ, στο έτος 1966, η διακονία του υπολοίπου των ‘διακόνων της καινής διαθήκης’ είναι γνωστή μεταξύ όλων των εθνών. Εν τούτοις, εκείνοι που ωφελούνται ιδιαίτερα από τη διακονία τους είναι αυτοί που το τελευταίο βιβλίο της Γραφής ονομάζει ‘όχλον πολύν, τον οποίον ουδείς ηδύνατο [τότε] να αριθμήση, εκ παντός έθνους και φυλών και λαών και γλωσσών, οίτινες ίσταντο ενώπιον του θρόνου [του Θεού] και ενώπιον του Αρνίου [του Ιησού Χριστού].’ Ο απόστολος Ιωάννης είδε το όραμα αυτού του ‘πολλού όχλου’, αφού προηγουμένως είδε τη σφράγισι των 144.000 μελών των δώδεκα φυλών του πνευματικού Ισραήλ. (Αποκάλ. 7:4-9) Επομένως, όσοι αποτελούν αυτόν τον ‘πολύν όχλον’ δεν βρίσκονται μέσα στη νέα διαθήκη, αλλά λαμβάνουν τα πρώιμα οφέλη της λόγω της συνταυτίσεώς των τώρα με τους υπολοίπους του πνευματικού Ισραήλ, οι οποίοι είναι «διάκονοι της καινής διαθήκης».

2, 3. (α) Πότε για πρώτη φορά Η Σκοπιά της Σιών επέστησε την προσοχή σ’ αυτόν τον ‘πολύν όχλον’; (β) Από ποιους υπήρχε η γνώμη ότι επρόκειτο ν’ αποτελεσθή αυτό το «μέγα πλήθος», και ποιος ήταν ο προορισμός των;

² Ποιος είναι αυτός ο «όχλος πολύς»; Αυτό ήταν για πολύν καιρό ένα μυστήριο. Από το πρώτο ακόμη έτος της εκδόσεως του περιοδικού Η Σκοπιά της Σιών, η προσοχή των αναγνωστών επεστήθη σ’ αυτό το «μέγα πλήθος». (Αποκάλ. 7:9, ΚΕΜ) Υπήρχε, όμως, η γνώμη ότι ήταν μια πνευματική τάξις Χριστιανών με ουράνιο προορισμό. Οι 144.000 πιστοί μαθηταί καθίστανται η ουρανία Νύμφη του Χριστού, ενώ το «μέγα πλήθος» εθεωρείτο ως προωρισμένο ν’ αποτελέση μια δευτερεύουσα προς τη Νύμφη τάξι στον ουρανό ως παράνυμφοι ή «σύντροφοι» της τάξεως της Νύμφης.​—Ψαλμ. 45:14, 15.

³ Παραδείγματος χάριν, το τέταρτο τεύχος του περιοδικού Η Σκοπιά, του Οκτωβρίου 1879, έλεγε στο άρθρο του «Η Ημέρα του Κυρίου»:

Τότε, ενώ το «μικρόν ποίμνιον», η «Νύμφη», η «υπερνικήσασα εκκλησία», ενθρονίζεται έτσι με τον Ιησού, και ενώ επιφέρει τις γεγραμμένες κρίσεις, και ενώ η άλλη τάξις των Χριστιανών στην εκκλησία, αυτοί που έχουν σαρκικό πνεύμα, που έχουν αφεθή μέσα στον κόσμο ‘πλύνουν τας στολάς των’, το Αρνίον τρέφει αυτούς με αλήθεια, και οδηγεί αυτούς (μερικούς γρήγορα, άλλους πιο αργά) εις ζώσας πηγάς υδάτων, φέροντας, τελικά, όσους θα οδηγηθούν, στην ουρανία κατάστασι, πέραν από κάθε δάκρυ, πόνο και θλίψι, λαμβάνοντάς τους στην αιωνία κατοικία του· και έτσι τους βλέπομε (Αποκάλ. 7:9) ‘ενδεδυμένους στολάς λευκάς, έχοντας φοίνικας εν ταις χερσίν αυτών’: και μας λέγεται: «Ούτοι είναι οι ερχόμενοι εκ» . . . «της θλίψεως της μεγάλης και έπλυναν τας στολάς αυτών», κλπ.· «Δια τούτο είναι ενώπιον του θρόνου του Θεού, και λατρεύουσιν αυτόν . . . εν τω ναώ αυτού.»​—Εβδόμη παράγραφος.

Η ενάτη παράγραφος εφαρμόζει τον Ψαλμό 45:13 σ’ αυτούς ως τους ‘συντρόφους’ της ουρανίας Νύμφης του Χριστού.

4. Από πού θα εξήρχετο αυτή η μεγάλη ομάς, και τι είδους σώματα θα τους εδίδοντο;

⁴ Το επόμενο άρθρο του ιδίου τεύχους, με τον τίτλο «Καταλλαγή του Κόσμου», ομιλεί γι’ αυτή τη μεγάλη ομάδα και λέγει, στην εικοστή τετάρτη παράγραφο: «Στο ‘μικρόν ποίμνιον’, ή ομάδα της νύμφης, και την ομάδα η οποία εξέρχεται από τη μεγάλη θλίψι (Αποκάλ. 7:14), θα δοθούν κάποτε πνευματικά σώματα.»

5. (α) Ποια ήταν η προσδοκία όσον αφορά το αν το «μέγα πλήθος» θα επιζούσε από τη μάχη του Αρμαγεδδώνος; (β) Ποια εσφαλμένη κατεύθυνσι έδωσε αυτή η άποψις στο υπόλοιπο των 144.000;

⁵ Αυτή η παλαιά άποψις εμπόδισε το να δοθή στο πραγματικό «μέγα πλήθος» ή ‘πολύν όχλον’ η δέουσα προσοχή ως τον ωρισμένο καιρό του Θεού. Έκαμε το υπόλοιπο των 144.000 ‘διακόνων της καινής διαθήκης’ ν’ αναζητή μια μεγάλη ομάδα αποκυημένων από το πνεύμα Χριστιανών που θα εξήρχετο από τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη στη διάρκεια της τελικής «θλίψεως της μεγάλης» επάνω σε όλο τον κόσμο, για να πλύνουν τις στολές της ταυτότητός των και να χύσουν το δικό τους αίμα σε μαρτυρικό θάνατο. Δεν ανεμένετο ότι θα επιζήσουν από τη μάχη του Αρμαγεδδώνος στη γη, αλλ’ ότι θα πέθαιναν πριν από το τέλος του. Με μια τέτοια άποψι το υπόλοιπο εξακολουθούσε ν’ αναζητή κάτι που ήταν εσφαλμένο.

6. Γιατί δεν εξεπλάγη το υπόλοιπον, όταν άρχισε η θλίψις το 1914;

⁶ Το έτος 1914 ήλθε μια θλίψις μεγαλύτερη από κάθε άλλη που είχε έλθει από την εποχή του Κατακλυσμού. Αυτό δεν εξέπληξε το υπόλοιπο, διότι εγνώριζαν ότι οι Καιροί των Εθνών, ή «οι προσδιωρισμένοι καιροί των εθνών», θα έληγαν την 1η Οκτωβρίου περίπου του έτους 1914.

7. (α) Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ποιους δεν είδε να εμφανίζονται το υπόλοιπο; (β) Ποια ελπίδα παρουσίασε η ομιλία που εδόθη στο Λος Άντζελες το 1918, αλλά ποιων την ταυτότητα δεν καθώριζε;

⁷ Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίσθη επί έτη, και το υπόλοιπο υπέστη, διωγμόν όσο ποτέ προηγουμένως, αλλά δεν έβλεπαν κανένα «μέγα πλήθος» να εξέρχεται ομαδικώς μέσ’ από τα πολλά θρησκευτικά συστήματα του «Χριστιανικού κόσμου». Κατόπιν, καθώς ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επλησίαζε στο αποκορύφωμά του, την Κυριακή, 24 Φεβρουαρίου 1918, ο τότε πρόεδρος της Βιβλικής και Φυλλαδικής Εταιρίας Σκοπιά έδωσε στην πόλι Λος Άντζελες, Καλιφορνίας, την ομιλία «Ο Κόσμος Ετελείωσε​—Εκατομμύρια Ήδη Ζώντων Ουδέποτε Θέλουσιν Αποθάνει.» Παρουσίαζε μια ελπίδα να μη πεθάνουν ποτέ αλλά να επιζήσουν από τη ‘μεγάλη θλίψι’ που είχε αρχίσει επάνω στη γη, μέσ’ από τη μάχη του Αρμαγεδδώνος στη νέα τάξι πραγμάτων κάτω από την ουρανία βασιλεία του Θεού υπό τον Χριστόν. Αυτή η ομιλία δεν καθώριζε την ταυτότητα αυτών που θα επιζούσαν από τον Αρμαγεδδώνα ως το «μέγα πλήθος», που αναφέρεται στην Αποκάλυψι 7:9 (ΚΕΜ). Τους θεωρούσε απλώς κατά γενικό τρόπο ως ανθρώπους αφοσιωμένους στη δικαιοσύνη, μολονότι δεν ήσαν αφιερωμένοι στον Θεό ή αποκυημένοι από το πνεύμα.

8. Το 1923, ποια παραβολή εξηγήθη στη συνέλευσι Λος Άντζελες, και σε ποιους έκανε έκκλησι η τελευταία παράγραφος της αποφάσεως που εψηφίσθη, και για να κάμουν τι;

⁸ Ύστερ’ από πέντε χρόνια, στην ίδια πόλι, Λος Άντζελες, την Κυριακή, 26 Αυγούστου 1923, ο ίδιος ομιλητής έδωσε διάλεξι σ’ ένα ακροατήριο 30.000 και πλέον με το θέμα «Όλα τα Έθνη Βαδίζουν προς τον Αρμαγεδδώνα, Αλλά Εκατομμύρια Ήδη Ζώντων Ουδέποτε Θέλουσιν Αποθάνει.» Αυτή η ομιλία ήταν το αποκορύφωμα μιας οκταημέρου συνελεύσεως του λαού του Ιεχωβά. Το απόγευμα της προηγουμένης ημέρας μίλησε στη συνέλευσι για την παραβολή των «Προβάτων και Εριφίων» του Ιησού, όπως αναγράφεται στα εδάφια Ματθαίος 25:31-46. Σ’ αυτή την ομιλία καθώρισε την ταυτότητα της τάξεως των «προβάτων» ως μιας επιγείου τάξεως, η οποία θα επιζήση από τον Αρμαγεδδώνα για να εισαχθή στη νέα τάξι του Θεού κάτω από την ουρανία βασιλεία. Στο τέλος της ομιλίας ανέγνωσε και επρότεινε για ψήφισι μια Απόφασι από δέκα επτά παραγράφους, η τελευταία από τις οποίες έκανε έκκλησι στους ομοίους με πρόβατα ανθρώπους, «να εκδηλωθούν ατομικώς και συλλογικώς με το μέρος του Κυρίου και να δείξουν συμπάθεια στην υπόθεσί του, και να είναι έτοιμοι να δεχθούν τις ευλογίες της βασιλείας του Θεού, που έχει ετοιμασθή γι’ αυτούς από καταβολής κόσμου.» Εν τούτοις, δεν είχε καταβληθή συγκεκριμένη προσπάθεια για τη σύναξι αυτών των «προβάτων».

9. Οι Σπουδασταί της Γραφής σε ποιους ενόμιζαν τότε ότι εφαρμόζεται η νέα διαθήκη, και τι έλεγε το βιβλίο Παρηγορία δια τους Ιουδαίους σχετικά με αυτό;

⁹ Την εποχή εκείνη οι Σπουδασταί της Γραφής ενόμιζαν ότι η νέα διαθήκη, όπως προελέχθη στα εδάφια Ιερεμίας 31:31-34, δεν εφηρμόζετο στους 144.000 πνευματικούς Ισραηλίτας αλλά θα εγίνετο με τους φυσικούς Ιουδαίους μετά τη μάχη του Αρμαγεδδώνος. Διαλέξεις είχαν δοθή σε μεγάλα δημόσια ακροατήρια με το θέμα «Επιστροφή των Ιουδαίων στην Παλαιστίνη», και τον Οκτώβριο του 1925 εδημοσιεύθη το βιβλίο Παρηγορία δια τους Ιουδαίους. Κάτω από την επικεφαλίδα «Η Νέα Διαθήκη», σελίδες 97-103 εξήταζε το ζήτημα αυτής της διαθήκης κι ετόνιζε ότι αυτή προωρίζετο για τους φυσικούς Ιουδαίους, που θα συνεκεντρώνοντο πάλι στην Παλαιστίνη. Η τρίτη παράγραφος αρχίζοντας από το τέλος του βιβλίου έλεγε: «Η ημέρα του Ιωβηλαίου έφθασε· τα αγαθά νέα πρέπει να δοθούν στο λαό Ισραήλ και κατόπιν σ’ όλους τους λαούς της γης.​—Βλέπε Ψαλμό 89:15.»

10, 11. (α) Η ύλη αυτού του βιβλίου αργότερα σε ποιο μεγάλο βιβλίο περιελήφθη, και σε ποιο έτος ετέθη αυτό σε κυκλοφορία; (β) Σύμφωνα μ’ εκείνο το βιβλίο, πώς επρόκειτο να ευνοηθούν ειδικά οι Ιουδαίοι, και τι επρόκειτο να συμβή στην Παλαιστίνη και την Ιερουσαλήμ;

¹⁰ Αργότερα η ύλη του βιβλίου Παρηγορία δια τους Ιουδαίους περιελήφθη σ’ ένα μεγάλο πανόδετο βιβλίο με τον τίτλο Ζωή, το οποίον στις 15 Ιουλίου 1929 μας παρεδόθη για να κυκλοφορήση κυρίως μεταξύ των Ιουδαίων.

¹¹ Στη σελίδα 331, κάτω από την επικεφαλίδα «Όλα τα Έθνη», έλεγε:

Όχι μόνο θα ευνοηθούν οι Ιουδαίοι με αποκατάστασι κάτω από τους όρους της νέας διαθήκης, αλλά εκείνη η εύνοια θα επεκταθή σε όλους τους λαούς και τα έθνη της γης. Η αναλλοίωτη υπόσχεσις του Θεού είναι, ‘Εν τω σπέρματί σου θέλουσιν ευλογηθή όλοι οι λαοί και τα έθνη της γης’. Το σπέρμα αυτό είναι Ο Χριστός. (Γαλ. 3:16, 27-29) Αυτή είναι ακόμη μια αιτία για την οποία το «υπόλοιπο» των Χριστιανών που βρίσκεται τώρα επί της γης ενδιαφέρονται τα μέγιστα για την αποκατάστασι.

Περαιτέρω στο τελευταίο κεφάλαιο, στις σελίδες 340, 341, έλεγε:

Ο Θεός υπεσχέθη τη γη της Παλαιστίνης στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ. . . . Πρέπει ν’ αναστηθούν για να επαληθεύση η υπόσχεσις του Θεού. . . . Ο Ιησούς διεκήρυξε ότι αυτοί οι άνδρες θα ήσαν στη βασιλεία ως εκπρόσωποι της στη γη.​—Ματθ. 8:11, 12. Οι Γραφές δικαιολογούν το συμπέρασμα ότι η Ιερουσαλήμ θα είναι η πόλις της πρωτίστης σπουδαιότητος επί της γης. Πριν από πολύν καιρό ο Θεός εξέλεξε να θέση το όνομά του εκεί. Όταν αποκατέστησε τους πιστούς του άνδρες της παλαιάς εποχής, οι οποίοι υπήρξαν σε όλο το χρονικό διάστημα πιστοί και αληθινοί σ’ αυτόν, και τους ωδήγησε στη γη της Παλαιστίνης, θα ήταν το πιο λογικό πράγμα να γίνη η Ιερουσαλήμ η επίγειος έδρα της κυβερνήσεως.

12. Κάτω από ποιους ανεμένετο ότι θα παραταχθούν τα «πρόβατα» της παραβολής του Ιησού περί προβάτων και εριφίων, και ποια ήταν η στάσις όσον αφορά τη σύναξι αυτών των ‘προβάτων’;

¹² Έτσι, το έτος 1929, πιο πολλή προσοχή και ενδιαφέρον εδόθη στους φυσικούς, περιτετμημένους Ιουδαίους παρά στα «πρόβατα» της παραβολής του Ιησού περί προβάτων και εριφίων. Αυτά τα «πρόβατα» ήλθαν σε δεύτερη μοίρα μετά τους Ιουδαίους, και μετά τον Αρμαγεδδώνα επρόκειτο να παραταχθούν υπό τους Ιουδαίους. Καμμιά ειδική προσπάθεια δεν κατεβάλλετο για τη σύναξί τους την εποχή εκείνη μέσα στη «μία ποίμνη» του ‘Καλού Ποιμένος’, Ιησού Χριστού.

13. Το βιβλίο Φως του έτους 1930 σε ποιον εφήρμοσε τα εδάφια Αποκάλυψις 7:9-17, κι επομένως πόση προσοχή εδόθη στα «άλλα πρόβατα»;

¹³ Το 1930, το βιβλίο Φως, σε δύο τόμους, έδωσε σχόλια στο βιβλίο της Αποκαλύψεως, εδάφιο προς εδάφιο, αλλά εφήρμοζε και πάλι το «μέγα πλήθος» των εδαφίων Αποκάλυψις 7:9-17 (ΚΕΜ) σε μια αποκυημένη από το πνεύμα τάξι καθ’ ομολογίαν Χριστιανών που, ύστερ’ από ένα μαρτυρικό θάνατο στον Αρμαγεδδώνα, ο καθένας τους «θα ελάμβανε ζωή ως ένα πνευματικό πλάσμα», αλλά σε δευτερεύουσα μετά τη Νύμφη του Χριστού θέσι. (1 Τόμος, σελίδες 91-97) Ως εκ τούτου δεν εδίδετο συγκεντρωμένο ενδιαφέρον στην τάξι των επιγείων «προβάτων», των «άλλων προβάτων» του Καλού Ποιμένος.​—Ιωάν. 10:16· Η Σκοπιά, 15 Οκτωβρίου 1923, σελίς 310, παράγραφος 33 (στην Αγγλική).

14. (α) Το 1931 το βιβλίο Διεκδίκησις απέκλειε ότι το «μέγα πλήθος» είναι εκείνοι που σφραγίζονται στα μέτωπα των λόγω ποιας κατανοήσεως; (β) Ποιοι καθώρισε το βιβλίο αυτό ότι είναι οι σφραγισμένοι;

¹⁴ Το 1931 εξεδόθη ο πρώτος τόμος του βιβλίου Διεκδίκησις. Όταν επραγματεύετο το ένατο κεφάλαιο της προφητείας του Ιεζεκιήλ, έλεγε σχετικά με τους ανθρώπους, οι οποίοι επρόκειτο να σφραγισθούν στα μέτωπά των και να φυλαχθούν από την εκτέλεσι: «Η επισήμανσις δεν είναι δυνατόν ν’ αφορά τον ‘πολύν όχλον’, ή την τάξιν της ‘θλίψεως’, διότι, . . . δεν θα διαφυλαχθούν κατά τον καιρόν της μεγάλης θλίψεως, αλλά, τουναντίον, είναι καταδικασμένοι εις θάνατον. . . . Ούτοι δεν θα διαβιβασθούν πέραν της μεγάλης θλίψεως, θα εξαναγκασθούν κατά τον καιρόν της θλίψεως να ταχθούν με το μέρος του Κυρίου, αλλά δέον ν’ αποθάνουν δια να ζήσουν ως πνευματικά πλάσματα.» Κατόπιν το βιβλίο Διεκδίκησις προχωρεί για να καθορίση την ταυτότητα εκείνων που σφραγίζονται λέγοντας ότι είναι τα επίγεια «άλλα πρόβατα», τα «πρόβατα» της παραβολής του Ιησού περί Προβάτων και Εριφίων, τα οποία «πρόβατα» θα επιζήσουν από τη μάχη του Αρμαγεδδώνος στη νέα τάξι του Θεού.

15. Τι έλεγε στις σελίδες 111 και 112 το βιβλίο Διεκδίκησις σχετικά με το σκοπό του έργου μαρτυρίας, κι επομένως ποιο έργο σχετικά με τα «άλλα πρόβατα» δεν ενεθαρρύνετο;

¹⁵ Ομιλώντας για το έργο της σφραγίσεως, στις σελίδες 111, 112 το βιβλίο Διεκδίκησις έλεγε ότι «το έργον της επιδόσεως της μαρτυρίας δεν γίνεται προς τον σκοπό να επιστραφή ο κόσμος εις τον Χριστόν και να αχθή εις οργάνωσίν τινα, αλλ’ όπως γνωστοποιηθή το γεγονός, ότι οι επιθυμούντες ν’ απομακρυνθούν της πονηράς οργανώσεως του «Χριστιανισμού» δύνανται να το πράξουν, διακηρύσσοντες εαυτούς με το μέρος του Κυρίου, ίνα ούτω ευρεθούν εις την οδόν της διαφυλάξεως κατά τον καιρόν της θλίψεως, όταν η εξολόθρευσις αρχίση.» Έτσι δεν ενεθαρρύνετο κανένα πραγματικό έργο συνάξεως και διοργανώσεως αυτών των σφραγισμένων, των «άλλων προβάτων», ακόμη ως το έτος 1931, οπότε το υπόλοιπο των 144.000 πνευματικών Ισραηλιτών ενεκολπώθησαν το όνομα «μάρτυρες του Ιεχωβά».

16. (α) Έτσι σε ποιους συνεκεντρώθη η προσοχή του υπολοίπου; (β) Το 1932, τι απεκάλυψαν ο δεύτερος και ο τρίτος τόμος του βιβλίου Διεκδίκησις σχετικά με τις υποσχέσεις της Γραφής για την αποκατάστασι,·

¹⁶ Πολύ σαφώς, οι φυσικοί, περιτετμημένοι Ιουδαίοι και το υποτιθέμενο «μέγα πλήθος» των δευτέρας κατηγορίας αποκυημένων από το πνεύμα Χριστιανών συνεκέντρωναν την προσοχή του πνευματικού υπολοίπου.a Εν τούτοις, το έτος 1932 εξεδόθησαν ο δεύτερος και τρίτος τόμος του βιβλίου Διεκδίκησις, που επραγματεύοντο τα υπόλοιπα είκοσι τέσσερα κεφάλαια της προφητείας του Ιεζεκιήλ. Μέσω αυτών των βιβλίων ο Ιεχωβά απεκάλυψε στο λαό του ότι οι προφητείες σχετικά με την αποκατάστασι δεν έφηρμόζοντο στους επιγείους, φυσικούς, περιτετμημένους Ιουδαίους ή Ισραηλίτας, αλλά είχαν εφαρμογή στο πιστό υπόλοιπο του πνευματικού Ισραήλ από το έτος 1919 μ.Χ.​—Βλέπε Δεύτερο Τόμο, από τη σελίδα 253 έως το τέλος.

17. Πώς αυτή η εξήγησις επηρέασε τους Ιουδαίους, αλλά ποιες προσδοκίες άφησε το βιβλίο Διεκδίκησις όσον αφορά το «μέγα πλήθος»;

¹⁷ Αυτή η εξήγησις απέσυρε τον προβολέα από τους Ιουδαίους, αλλ’ αφήκε ακόμη για διευκρίνισι το ζήτημα της νέας διαθήκης και αφήκε, επίσης, προσδοκίες για την εμφάνισι ενός αποκυημένου από το πνεύμα ‘μεγάλου πλήθους’ καθ’ ομολογίαν Χριστιανών, που είχαν ανάγκη βοηθείας για να εξέλθουν από τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη, ιδιαιτέρως από τον «Χριστιανικό κόσμο». Ο Τρίτος Τόμος του βιβλίου Διεκδίκησις έλεγε ότι αυτή η δευτερεύουσα πνευματική τάξις εξεικονίζετο στον προφητικό ναό του Ιεζεκιήλ, ο οποίος περιγράφεται στην προφητεία του, τεσσαρακοστό έως τεσσαρακοστό όγδοο κεφάλαιο.​—Βλέπε σελίδες 240, 265-269 (στην Αγγλική).

18. Ποια αυξημένη κατανόησις έφθασε το 1934 μέσω του περιοδικού Η Σκοπιά σχετικά με τη νέα διαθήκη;

¹⁸ Δύο χρόνια αργότερα, το 1934, έφθασε αυξημένη κατανόησις. Στο τεύχος 15 Μαΐου 1934, του περιοδικού Η Σκοπιά (σελίς 149, παράγραφος 10) εδηλώνετο ότι η νέα διαθήκη δεν θα γίνη με τους φυσικούς, περιτετμημένους Ιουδαίους στην Παλαιστίνη μετά τον Αρμαγεδδώνα, αλλά ότι η νέα διαθήκη είναι τώρα σε ισχύ, με τους πνευματικούς Ισραηλίτας. Έλεγε τα εξής: «Η νέα διαθήκη εγένετο . . . μετά του πνευματικού Ισραήλ και προς χάριν αυτού. . . . Επειδή οι φυσικοί Ισραηλίται παρεβίασαν τους όρους της διαθήκης του νόμου της γενομένης εν Αιγύπτω, ήθελεν είσθαι εξ ολοκλήρου ασυνεπές δια τον Θεόν να συνάψη μετά του ίδιου εκείνου λαού νέαν διαθήκην, ήτις νέα διαθήκη είναι υψηλοτέρα και εξοχωτέρα της παλαιάς διαθήκης του νόμου. Τούτο εξ εαυτού ήθελεν αποκλείσει το συμπέρασμα ότι η νέα διαθήκη συνάπτεται μετά των φυσικών απογόνων του Αβραάμ.» (Βλέπε, επίσης, το βιβλίον Ιεχωβά σελίδες 171-173, έκδοσις 1934 (στην Αγγλική)). Αυτή η διόρθωσις κατανοήσεως έφερε μεγάλη χαρά στο υπόλοιπο.

ΤΑ «ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΑΤΑ» ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ

19. Στο τεύχος 15 Αυγούστου 1934 του περιοδικού Η Σκοπιά ποια ενθάρρυνσις εδίδετο στα «άλλα πρόβατα» σχετικά με την αφιέρωσι, το βάπτισμα και τις Γραφικές μελέτες;

¹⁹ Πραγματική ενθάρρυνσις, επίσης, εδόθη και στα «άλλα πρόβατα» με το τεύχος 15ης Σεπτεμβρίου 1934 του περιοδικού Η Σκοπιά. Στους αρχαίους χρόνους αυτά τα επίγεια «άλλα πρόβατα» εξεικονίζοντο από τον μη Ισραηλίτη Ιωναδάβ το γυιό του Ρηχάβ και φίλο του Βασιλέως του Ισραήλ Ιηού. Έτσι το άρθρο έφερε τον τίτλο «Το Έλεος Αυτού» ωμιλούσε για τα «άλλα πρόβατα» ως Ιωναδαβίτας ή τάξι του Ιωναδάβ. Στις παραγράφους 34, 35 έλεγε:

Πρέπει Ιωναδαβίτης τις να καθιερώση εαυτόν εις τον Κύριον και να βαπτισθή; Απάντησις: Βεβαιότατα η κατάλληλος πορεία δι’ ένα εκ της τάξεως Ιωναδάβ είναι να καθιερώση εαυτόν όπως πράξη το θέλημα του Θεού. Ουδείς ποτέ θα λάβη ζωήν χωρίς να κάμη τούτο. Η εις το ύδωρ κατάδυσις είναι απλώς σύμβολον του ότι τις έκαμε καθιέρωσιν να πράξη το θέλημα του Θεού, και τούτο δεν είναι ανάρμοστον. . . . Ο καιρός επέστη ήδη δια την διδασκαλίαν της τάξεως Ιωναδάβ ή των «εκατομμυρίων», το οποίον σημαίνει ένα και το αυτό.

Και κατόπι το άρθρο της Σκοπιάς προχωρούσε για να πη πώς μέλη του κεχρισμένου υπολοίπου έπρεπε να διεξάγουν συναθροίσεις με την τάξι του Ιωναδάβ, και έλεγε: «Τοιαύται μελέται είναι τώρα ουσιώδεις και ιδιαιτέρως προς όφελος των εκ της ομάδος Ιωναδάβ, δια να δυνηθούν και μάθουν ποίον είναι το θέλημα του Θεού όσον αφορά αυτούς.»

20. Σύμφωνα με το βιβλίο Ιεχωβά, που εξεδόθη στις 15 Νοεμβρίου 1934, με ποιους είχε γίνει η νέα διαθήκη από όσα περιλαμβάνονται στην έκφρασι «προς τον οίκον Ισραήλ, και προς τον οίκον Ιούδα»;

²⁰ Εν τούτοις, τρείς μήνες αργότερα το ίδιο έτος, ή στις 15 Νοεμβρίου 1934, βγήκε από τα πιεστήρια της Εταιρίας στο Μπρούκλυν, Νέας Υόρκης, το βιβλίο Ιεχωβά (στην Αγγλική), και στη σελίδα 182 εξέφραζε ακόμη την πίστι για μια δευτερεύουσα πνευματική τάξι, που ανεμένετο να εξέλθη από τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη και να λάβη στάσι με το μέρος του Ιεχωβά. Με συνέπεια, όμως, το βιβλίο ετόνιζε ότι η νέα διαθήκη δεν εφηρμόζετο στους φυσικούς, περιτετμημένους Ιουδαίους και στις σελίδες 181, 182 έλεγε:

Ο πνευματικός οίκος του Ισραήλ εναγκαλίζεται όλους εκείνους, οι οποίοι, με ελπίδα στο αίμα του Χριστού Ιησού ως απολυτρώσεως για τον άνθρωπο, έχουν κάμει διαθήκη να κάνουν το θέλημα του Θεού και έχουν αποκυηθή από τον Θεό, αυτό δε κατ’ ανάγκην περιλαμβάνει όλους εκείνους που έχουν αποκυηθή από το πνεύμα, ιδιαιτέρως το «μικρόν ποίμνιον». . . . Αυτή η προφητεία αφορά μια νέα διαθήκη που πρόκειται να γίνη με τον οίκο του πνευματικού Ισραήλ, που σημαίνει ότι περιλαμβάνει όλο τον πνευματικό Ισραήλ, μαζί με όλους τους αποκυημένους από το πνεύμα, και με τον οίκο του Ιούδα, κάνοντας έτσι γνωστή την ταυτότητα της ομάδος της Βασιλείας, η οποία ομάς πρόκειται να συνταυτισθή με τον Χριστό Ιησού, τον ‘λέοντα όστις είναι εκ της φυλής Ιούδα’. (Αποκάλ. 5:5)​—Βλέπε, επίσης, σελίδα 185, δευτέρα παράγραφο.

21. Έτσι, στην προσοχή του πνευματικού υπολοίπου, ποια τάξις έπαιρνε μια θέσι μεγαλυτέρας σπουδαιότητος από τα «επίγεια πρόβατα» το 1934;

²¹ Έτσι αυτή η δευτερεύουσα τάξις των από το πνεύμα αποκυημένων πνευματικών Ισραηλιτών εξακολουθούσε ν’ αποσπά την προσοχή του υπολοίπου στα τέλη του 1934 και έπαιρνε θέσι μεγαλυτέρας σπουδαιότητος από την τάξι των Ιωναδαβιτών ή επιγείων «άλλων προβάτων» που επρόκειτο να σφραγισθούν στα μέτωπά των. (Ιεζ. 9:4) Έτσι αυτοί οι σφραγισμένοι δεν είχαν ειδικώς προσκληθή να παρευρεθούν στον εορτασμό του Δείπνου του Κυρίου στις 14 Νισάν 1935.b

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΛΟΥ ΟΧΛΟΥ

22. Ποια γενική συνέλευσις ανηγγέλθη στο τεύχος 1ης Απριλίου 1935 του περιοδικού Η Σκοπιά, και ποιοι ειδικά εκαλούντο σ’ αυτή;

²² Εν τούτοις, μεγάλη χαρά επλησίαζε τώρα για την ομάδα των Ιωναδαβιτών ή ‘άλλων προβάτων’. Ανηγγέλθη μια πενθήμερη γενική συνέλευσις των μαρτύρων του Ιεχωβά. Αρχίζοντας από το τεύχος της 1ης Μαΐου 1935 του περιοδικού Η Σκοπιά οι σχετικές αναγγελίες έλεγαν: «Πάλιν Η Σκοπιά υπενθυμίζει εις τους αναγνώστας της ότι συνέλευσίς της των μαρτύρων του Ιεχωβά και των Ιωναδαβιτώνc θα λάβη χώραν εις Γουάσιγκτων από της 30ής Μαΐου μέχρι της 3ης Ιουνίου, 1935. Ελπίζεται ότι πολλοί εκ του υπολοίπου και των Ιωναδαβιτών θα δυνηθούν να παρευρεθούν εις αυτήν. Μέχρι τούδε όχι πολλοί εκ των Ιωναδαβιτών, έσχον το προνόμιον να παρευρεθούν εις συνέλευσιν, η δε εις Γουάσιγκτων συνέλευσις ίσως ν’ αποβή πραγματική παρηγορία και ωφέλεια εις αυτούς.» (Σελίς 130) «Αυτή είναι συνέλευσις υπηρεσίας, και αναμένεται όπως όλοι οι εκ του υπολοίπου και εκ των Ιωναδαβιτών συμμετάσχουν εις την υπηρεσίαν.»​—Σελίς 142.

23. Στη συνέλευσι της Ουάσιγκτων, ποια αποκάλυψις είχε γίνει σχετικά με τον «πολύν όχλον» της Αποκαλύψεως 7:9-17 (ΚΕΜ);

²³ Η συνέλευσις της Ουάσιγκτων, D.C., πράγματι απεδείχθη ότι ήταν ωφέλιμη για τους Ιωναδαβίτας. Το δεύτερο απόγευμα αυτής της συνελεύσεως (31 Μαΐου), ο τότε πρόεδρος της Εταιρίας Σκοπιά ωμίλησε προς το ορατό ακροατήριο στην Αίθουσα Συναυλιών της Ουάσιγκτων καθώς και στα αόρατα ακροατήρια των ραδιοφωνικών σταθμών WBBR και WHPA με το θέμα «Ο Πολύς Όχλος», όπως προελέχθη στα εδάφια Αποκάλυψις 7:9-17 (ΚΕΜ). Σ’ αυτή την ομιλία ετόνισε ότι αυτή η δευτερεύουσα πνευματική τάξις που από πολύν καιρό συζητείται δεν υπάρχει και ότι η εικών του «πολλού όχλου» δεν εφαρμόζεται σε μια τέτοια τάξι. Μάλλον, ο «πολύς όχλος» απετελείτο από τους συγχρόνους Ιωναδαβίτας, και ότι και αυτοί οφείλουν να επιδείξουν τον ίδιο βαθμό πιστότητος στον Ιεχωβά Θεό όπως και το πνευματικό υπόλοιπο.

24. Πώς η χαρά αυτής της αποκαλύψεως εξεχύθη γύρω στον κόσμο, και τι ανέφερε σχετικά με αυτό το Βιβλίον του Έτους 1936;

²⁴ Η ανεκλάλητη χαρά που εδοκίμασαν οι Ιωναδαβίται στην Ουάσιγκτων, εκείνο το απόγευμα εξεχύθη σε όλη αυτή την τάξι γύρω στον κόσμο με τη δημοσίευσι αυτής της αποκαλύψεως στο άρθρο «Ο Πολύς Όχλος», σε δύο μέρη, στα τεύχη 1 και 15 Σεπτεμβρίου 1935 της Σκοπιάς. Αργότερα το Βιβλίον του Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1936 (σελίς 63) έλεγε: «Αυτή η αποκάλυψις εκέντρισε τους αδελφούς και τους διήγειρε σε ανανεωμένη δράσι, και από όλα τα μέρη της γης καταφθάνουν εκθέσεις που κομίζουν χαρά με το γεγονός ότι το υπόλοιπο έχει τώρα το προνόμιο να φέρη το άγγελμα στο μέγα πλήθος, ώστε και αυτοί μαζί να εργάζωνται προς τιμήν του ονόματος του Κυρίου.»

25. (α) Πώς αυξήθηκαν τα προνόμια της τάξεως του Ιωναδάβ από τον Μάιο του 1937; (β) Πόσο προνοητική απεδείχθη ότι ήταν αυτή η διευθέτησις για το μέλλον, όπως μπορεί να φανή σήμερα;

²⁵ Στις εκκλησίες του λαού του Ιεχωβά μεγαλύτερα προνόμια υπηρεσίας ηνοίγοντο στα μέλη της τάξεως του Ιωναδάβ ή ‘μεγάλου πλήθους’, διότι το τεύχος 1ης Ιουλίου 1937, της Σκοπιάς, σελίς 194, ανήγγειλε σχετικά με τις ομάδες ή εκκλησίες:

Όταν δεν υπάρχουν αδελφοί ικανοί εις την ομάδα να πληρώσουν τις θέσεις των υπηρετών της ομάδος ή των επιτροπών της υπηρεσίας και υπάρχουν Ιωναδαβίται οι οποίοι έχουν την ικανότητα και τον ζήλο, ας τίθενται οι Ιωναδαβίται εις την επιτροπήν της υπηρεσίας και ας δίδεται εις αυτούς η ευκαιρία να υπηρετούν.

Το πόσο προνοητική ήταν αυτή η διευθέτησις για το μέλλον μπορεί να φανή τώρα, ύστερ’ από είκοσι εννέα χρόνια, που το υπόλοιπο των ‘διακόνων της νέας διαθήκης’ εμειώθη σε 11.500 περίπου και κατέστη αναγκαίο να προμηθεύσουν τα «άλλα πρόβατα» επισκόπους και διακονικούς υπηρέτας για τις περισσότερες από τις 24.000 και πλέον εκκλησίες σ’ όλο τον κόσμο.

26. (α) Κατόπι, σε ποιο γεγονός προσεκλήθησαν ειδικώς οι Ιωναδαβίται να παρευρεθούν το έτος εκείνο; (β) Ποιο κορύφωμα χαράς για την τάξι του Ιωναδάβ ήλθε το 1958 σχετικά με τις δυνατότητες υπηρεσίας;

²⁶ Στον εορτασμό του Δείπνου του Κυρίου που ήλθε μετά από αυτή την ανακοίνωσι σχετικά με τον «Υπηρέτη Ομάδος», οι Ιωναδαβίται ειδικώς προσεκλήθησαν να παρευρεθούν ως σύντροφοι του υπολοίπου στις 15 Απριλίου 1938. (Η Σκοπιά 1ης Μαρτίου 1938, σελίς 66) Αλλά το αποκορύφωμα της χαράς για την τάξι του Ιωναδάβ ή των «άλλων προβάτων» ήλθε το 1950. Τη νύχτα του Σαββάτου, 5 Αυγούστου 1950, στη διεθνή συνέλευσι των μαρτύρων του Ιεχωβά στο Στάδιο Γιάγκη της Νέας Υόρκης, απεκαλύφθη από τις Γραφές ότι ικανά πρόσωπα μεταξύ των «άλλων προβάτων» που συνάγονται τώρα μπορεί να διορισθούν ως ‘άρχοντες επί πάσαν την γη’ μετά τη μάχη του Αρμαγεδδώνος μαζί μ’ εκείνους που αναφέρονται στον Ψαλμό 45:16.​—Η Σκοπιά 15ης Νοεμβρίου 1950, σελ. 351, 352· 15ης Μαρτίου 1951, σελίδες 91-94.

27. Τελικά, πού ωδηγούσε τώρα ο Καλός Ποιμήν τα «άλλα πρόβατα»;

²⁷ Έτσι επί τέλους τα αφιερωμένα, βαπτισμένα μέλη του «μεγάλου πλήθους», των «άλλων προβάτων», εύρισκαν την κατάλληλη θέσι τους συνταυτισμένα μαζί με το κεχρισμένο υπόλοιπο των «διακόνων της νέας διαθήκης.» Ο Καλός Ποιμήν, ο Κύριος Ιησούς Χριστός, άρχισε να οδηγή τα «άλλα πρόβατά» του μέσα στη «μία ποίμνη», όπου είχαν ήδη συναχθή το υπόλοιπο του «μικρού ποιμνίου», ώστε ν’ αποτελούν ήδη ‘μίαν ποίμνην’ κάτω από ‘ένα ποιμένα’.​—Ιωάν. 10:16· Λουκ. 12:32.

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΣ

28. Πόσες εκκλησίες του λαού του Ιεχωβά υπήρχαν στο μέσον του πολέμου το 1942, με πόσους που ανέφεραν έργο κηρύγματος, αλλά πόσες εκκλησίες και διαγγελείς υπήρχαν το περασμένο υπηρεσιακό έτος;

²⁸ Η μανία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στη διάρκεια των ετών 1939-1945 δεν διέρρηξε την ενότητα του κεχρισμένου υπολοίπου και των επιγείων «άλλων προβάτων». Έτσι ο αριθμός αυτών των «προβάτων», που κάνουν καλό στους πνευματικούς αδελφούς του Χριστού, εξακολούθησε ν’ αυξάνη σ’ ένα πραγματικά ‘όχλον πολύν’ ως σήμερα. Στο μέσον του πολέμου, το έτος 1942, υπήρχαν 5.232 εκκλησίες του αφιερωμένου λαού του Ιεχωβά που ανέφεραν τη δράσι τους στο κήρυγμα ‘τούτου του ευαγγελίου της βασιλείας’ σ’ όλη την οικουμένη, ελάμβαναν δε μέρος στη διακήρυξι αυτού του αγγέλματος σωτηρίας 160.000 από το υπόλοιπο και τα «άλλα πρόβατα». (Βιβλίον του Έτους 1943, σελίδες 221, 222) Στη διάρκεια του περυσινού υπηρεσιακού έτους 1965 υπήρχαν 24.158 εκκλησίες σε 190 και πλέον χώρες, και ένας μέσος όρος 1.034.268 διαγγελέων κατά μήνα από το υπόλοιπο και τα «άλλα πρόβατα».

29. Τι εσήμαινε αυτό όσον αφορά την αύξησι των «άλλων προβάτων», και πόσοι εώρτασαν την ανάμνησι του θανάτου του Κυρίου στη διάρκεια εκείνου του υπηρεσιακού έτους;

²⁹ Αυτό εσήμαινε, πραγματικά, ότι ο αριθμός των «άλλων προβάτων» που συνήχθησαν ήδη στη «μία ποίμνη» αυξήθηκαν σ’ ένα ‘όχλον πολύν’, διότι συγχρόνως ο αριθμός του υπολοίπου των ‘διακόνων της νέας διαθήκης’ εμειώθη σε 11.550. Αυτοί έλαβαν μέρος στον εμβληματικό άρτο και οίνο στο Δείπνο του Κυρίου στις 16 Απριλίου 1965, όταν ένα σύνολο 1.933.089 ατόμων εώρτασαν παγκοσμίως την ανάμνησι του θανάτου του Κυρίου Ιησού Χριστού, του Μεσίτου της νέας διαθήκης.

30. Όσον αφορά τη γνώσι, ποιο επρόκειτο να είναι ένα από τα οφέλη της νέας διαθήκης, και με ποιους η γνώσις αυτή μοιράζεται;

³⁰ Πέρα από κάθε αμφιβολία, λοιπόν, τα οφέλη της νέας διαθήκης επεκτείνονται ήδη σ’ όλο τον κόσμο του ανθρωπίνου γένους. Σύμφωνα με τους όρους της νέας διαθήκης, το κεχρισμένο υπόλοιπο που είναι εντός της νέας διαθήκης του Θεού επρόκειτο να γνωρίσουν τον Ιεχωβά «από μικρού αυτών έως μεγάλου αυτών.» Αυτή τη γνώσι του Υψίστου Θεού την έχει τώρα το υπόλοιπο και την μοιράζεται μ’ ένα ολοένα αυξανόμενο ‘πολύν όχλον’ από όλα τα μέρη του κόσμου.

31. Για ποια οφέλη του ελέους του Θεού έδινε υπόσχεσι η νέα διαθήκη, και μέσω τίνος ήλθε αυτή στο υπόλοιπο;

³¹ Επί πλέον, στη νέα διαθήκη, ο Ιεχωβά είπε ότι θα συγχωρούσε την ανομίαν και δεν ήθελε ενθυμείσθαι πλέον την αμαρτίαν του υπολοίπου των πνευματικών Ισραηλιτών. (Ιερεμ. 31:34) Λαμβάνουν αυτή τη συγχώρησι των αμαρτιών μέσω της τελείας θυσίας του Μεσίτου της νέας διαθήκης, Ιησού Χριστού, του ‘Αμνού του Θεού’, που εθυσίασε τον εαυτό του.

32. Ποιοι άλλοι σήμερα απολαύουν μια τέτοια συγχώρησι, και πώς κατατάσσουν οι Γραφές αυτούς τους αφιερωμένους και βαπτισμένους;

³² Σήμερα ο ‘πολύς όχλος’, που έχουν αφιερωθή και συμβολίσει την αφιέρωσί τους με το εν ύδατι βάπτισμα, απολαύουν, επίσης, συγχωρήσεως των αμαρτιών των μέσω του αίματος του Αρνίου Ιησού Χριστού. Έτσι απολαύουν ειρήνη με τον Ιεχωβά Θεό και αριθμούνται μεταξύ των ‘ανθρώπων ευδοκίας’ του. (Λουκ. 2:14) Η παραβολή του Ιησού για τα Πρόβατα και Ερίφια τους ονομάζει ‘δικαίους’. Τα εδάφια Αποκάλυψις 7:9, 14 τους περιγράφουν ως ‘ενδεδυμένους στολάς λευκάς’, τις οποίες στολές έπλυναν και ελεύκαναν «εν τω αίματι του Αρνίου.» Ο Θεός τους αναγνωρίζει τώρα, κι έτσι «λατρεύουσιν αυτόν ημέραν και νύκτα εν τω ναώ αυτού», και εξαλείφει κάθε δάκρυο από τους οφθαλμούς των.​—Αποκάλ. 7:15-17.

33. (α) Πόσοι σήμερα επάνω στη γη λαμβάνουν τα οφέλη της νέας διαθήκης, και μέσω της διακονίας ποιων; (β) Ποια υπόσχεσις αναμένει εκπλήρωσι όταν αυτοί τερματίσουν την επίγεια διακονία τους;

³³ Καθώς το κεχρισμένο υπόλοιπο των ‘διακόνων της νέας διαθήκης’ συνεχίζει να διακονή, βοηθούμενο από τα «άλλα πρόβατα», ο ‘πολύς όχλος’ εκείνων που λαμβάνουν τα οφέλη της διακονίας των επάνω στη γη αυξάνει. Έτσι, μολονότι η νέα διαθήκη του Θεού δεν εφαρμόζεται σ’ όλο τον κόσμο του ανθρωπίνου γένους, τα οφέλη της επεκτείνονται ολοένα περισσότερο παγκοσμίως, για να φέρουν ζωοπάροχη γνώσι του Ιεχωβά Θεού και του ανάσσοντος Βασιλέως του Ιησού Χριστού στους ομοίους με πρόβατα ανθρώπους για την αιωνία σωτηρία τους. (Ιωάν. 17:3) Στον ωρισμένο καιρό του Θεού το υπόλοιπο θα τερματίση την επίγειο διακονία του. Σύμφωνα με την υπόσχεσι του Ιησού Χριστού θα ενωθούν μαζί του στον ουρανό.​—Λουκ. 22:28-30.

34. Πώς θα υπηρετούν τότε αυτοί οι διάκονοι, και ποιοι στη γη θα λάβουν τα οφέλη από τον εκπληρωμένο σκοπό της νέας διαθήκης του Θεού;

³⁴ Τότε το «βασίλειον ιεράτευμα», που παράγει επιτυχώς η νέα διαθήκη του Θεού, θα είναι πλήρες. Θα εκτελούν βασιλική και ιερατική υπηρεσία μαζί με τον μέγα Βασιλέα-Ιερέα, Ιησού Χριστό, που προεσκιάσθη από τον Μελχισεδέκ. Τότε στη διάρκεια της χιλιετούς βασιλείας του Χριστού όλος ο κόσμος του ανθρωπίνου γένους, ζώντες και νεκροί, θα λάβουν, όπως ποτέ πριν, τα οφέλη που θα προκύψουν από το ότι ο Θεός θριαμβευτικά εξεπλήρωσε το στοργικό σκοπό της νέας διαθήκης του.​—Αποκάλ. 20:4-6· 21:3, 4.

[Υποσημειώσεις]