Η Μάχη της Ισπανικής Αγίας Γραφής για Επιβίωση

ΚΑΠΟΙΑ μέρα του Οκτωβρίου του 1559, περίπου 200.000 Ισπανοί Καθολικοί συγκεντρώθηκαν στην πόλη Βαγιαδολίδ που βρίσκεται στα βόρεια. Ο πόλος έλξης ήταν μια άουτο ντα φε (πράξη πίστης) κατά την οποία «δυο θύματα κάηκαν ζωντανά, και δέκα στραγγαλίστηκαν». Τα θύματα ήταν «αιρετικοί».

Ο ίδιος ο δημοφιλής νεαρός βασιλιάς Φίλιππος Β΄ προΐστατο σ’ αυτό το γεγονός. Όταν ένας από τους καταδικασμένους έκανε έκκληση να του δοθεί χάρη, ο βασιλιάς απάντησε απότομα: «Αν ο ίδιος μου ο γιος ήταν τόσο αχρείος όσο είσαι εσύ, εγώ ο ίδιος θα μετέφερα τα δεμάτια με τα ξύλα για να τον κάψουν». Ποιο ήταν το έγκλημα που είχε διαπράξει αυτό το άτυχο θύμα; Απλώς διάβαζε την Αγία Γραφή.

Συγχρόνως, ο μηχανισμός της Καθολικής Ιεράς Εξέτασης ήταν απασχολημένος στη Σεβίλη, πόλη της Ανδαλουσίας. Εκεί μια ομάδα μοναχών στο μοναστήρι του Σαν Ισίντρο ντελ Κάμπο είχε μόλις παραλάβει κρυφά ένα φορτίο με Άγιες Γραφές στην ισπανική γλώσσα. Θα τους πρόδιδαν οι καταδότες; Μερικοί που κατάλαβαν ότι βρίσκονταν σε θανάσιμο κίνδυνο εγκατέλειψαν τη χώρα. Αλλά 40 απ’ αυτούς που παρέμειναν ήταν λιγότερο τυχεροί και τους έκαψαν ζωντανούς· ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο άντρας που είχε εισαγάγει κρυφά τις Άγιες Γραφές στη χώρα. Η Ισπανία του 16ου αιώνα ήταν ένας επικίνδυνος τόπος γι’ αυτούς που διάβαζαν την Αγία Γραφή—λίγοι ήταν εκείνοι που ξέφυγαν από τα νύχια της Ιεράς Εξέτασης.

Ανάμεσα στους λίγους που ξέφυγαν ήταν ένας πρώην μοναχός, ο Κασιαδόρο ντε Ρέινα (περ. 1520-1594). Κατέφυγε στο Λονδίνο, αλλά ούτε εκεί ήταν ασφαλής. Η Ιερά Εξέταση τον επικήρυξε, και ο Ισπανός πρεσβευτής στην αγγλική αυλή σχεδίασε να τον κάνει να επιστρέψει με κάθε μέσο σε έδαφος που θα βρισκόταν υπό ισπανική κυριαρχία. Σε λίγο, ψεύτικες κατηγορίες για μοιχεία και ομοφυλοφιλία τον ανάγκασαν να φύγει από την Αγγλία.

Έχοντας λιγοστούς πόρους και μια συνεχώς αυξανόμενη οικογένεια να συντηρήσει, κατέφυγε πρώτα στη Φρανκφούρτη. Αργότερα, η αναζήτησή του για θρησκευτικό άσυλο τον οδήγησε στη Γαλλία, στην Ολλανδία και τελικά στην Ελβετία. Ωστόσο, όλο αυτόν τον καιρό παρέμεινε δραστήριος. ‘Μόνο όταν ήμουν άρρωστος ή όταν ταξίδευα . . . άφηνα την πένα από το χέρι μου’, εξήγησε. Δαπάνησε πολλά χρόνια για να μεταφράσει την Αγία Γραφή στην ισπανική. Τελικά το 1568 άρχισε στην Ελβετία η εκτύπωση 2.600 αντιτύπων της Αγίας Γραφής του Ρέινα και ολοκληρώθηκε το 1569. Ένα εξέχον χαρακτηριστικό της μετάφρασης του Ρέινα ήταν ότι χρησιμοποίησε το Ιεχωβά και όχι το Κύριος για να μεταφράσει το Τετραγράμματο, δηλαδή τα τέσσερα εβραϊκά γράμματα που αντιπροσωπεύουν το προσωπικό όνομα του Θεού.

Η Προπαρασκευή της Ισπανικής Αγίας Γραφής

Παραδόξως, σ’ έναν καιρό όπου, χάρη στην ανακάλυψη της τυπογραφίας, οι Άγιες Γραφές εξαπλώνονταν στην Ευρώπη, στην Ισπανία γίνονταν σπάνιο είδος. Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα. Επί αιώνες η Αγία Γραφή ήταν το πιο ευρέως διαδεδομένο βιβλίο της Ισπανίας. Χειρόγραφα αντίτυπα ήταν διαθέσιμα στη λατινική και, επί λίγους αιώνες, ακόμα και στη γοτθική γλώσσα. Ένας ιστορικός εξηγεί ότι, στη διάρκεια του Μεσαίωνα, «η Αγία Γραφή ήταν—ως πηγή έμπνευσης και κύρους, ως κριτήριο για την πίστη και τη διαγωγή—πιο σημαντική στην Ισπανία απ’ ό,τι στη Γερμανία ή στην Αγγλία». Διάφορες Βιβλικές ιστορίες, Ψαλτήρια (δηλαδή, Ψαλμοί), γλωσσάρια, ηθοπλαστικές αφηγήσεις και παρόμοια έργα έγιναν μπεστ σέλερ του αιώνα.

Εκπαιδευμένοι αντιγραφείς αναπαρήγαγαν με επιμέλεια άριστα Βιβλικά χειρόγραφα. Μολονότι για να παραχθεί ένα πρώτης τάξης χειρόγραφο απαιτούνταν 20 αντιγραφείς οι οποίοι θα εργάζονταν επί έναν ολόκληρο χρόνο, πολλές λατινικές Άγιες Γραφές και χιλιάδες σχολιολόγια της λατινικής Αγίας Γραφής κυκλοφορούσαν στην Ισπανία μέχρι το 15ο αιώνα.

Επιπλέον, όταν η ισπανική γλώσσα άρχισε να αναπτύσσεται, εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για την απόκτηση της Αγίας Γραφής στην καθομιλουμένη. Ως το 12ο αιώνα, η Αγία Γραφή είχε μεταφραστεί στη ρωμανική γλώσσα, δηλαδή την αρχαία ισπανική, τη γλώσσα που μιλούσε ο κοινός λαός.

Μια Βραχύβια Αφύπνιση

Αλλά αυτή η αφύπνιση δεν επρόκειτο να κρατήσει πολύ. Όταν οι Βαλδένσιοι, οι Λολάρδοι και οι Χουσίτες χρησιμοποίησαν τις Άγιες Γραφές για να υποστηρίξουν τις πεποιθήσεις τους, η αντίδραση ήταν άμεση και βίαιη. Οι Καθολικές αρχές έβλεπαν το διάβασμα της Αγίας Γραφής με καχυποψία, και οι καινούριες μεταφράσεις στις κοινές γλώσσες καταδικάστηκαν αμέσως.

Η Καθολική Σύνοδος της Τουλούζης (στη Γαλλία), η οποία συνήλθε το 1229, διακήρυξε: «Απαγορεύουμε να κατέχει οποιοσδήποτε λαϊκός τα βιβλία της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης μεταφρασμένα στην κοινή γλώσσα. Αν κάποιο πιστό άτομο επιθυμεί, μπορεί να έχει ένα Ψαλτήριο ή ένα Βρεβιάριο [βιβλίο με ύμνους και προσευχές] . . . αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να έχει στην κατοχή του τα βιβλία που αναφέρονται παραπάνω μεταφρασμένα στη ρωμανική». Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Ιάκωβος Α΄ της Αραγωνίας (που ήταν βασιλιάς σε μια μεγάλη περιοχή της χερσονήσου) έδωσε οχτώ μέρες διορία σε όλους όσους είχαν στην κατοχή τους την Αγία Γραφή στην κοινή γλώσσα μέχρι να την παραδώσουν στον τοπικό επίσκοπο για να καεί. Αν οι κάτοχοι δεν το έκαναν αυτό, είτε ήταν κληρικοί είτε ήταν λαϊκοί, υπήρχε πιθανότητα να θεωρηθούν αιρετικοί.

Παρ’ όλες αυτές τις απαγορεύσεις—οι οποίες δεν τηρούνταν πάντοτε αυστηρά—μερικοί Ισπανοί μπορούσαν να καυχιούνται για το ότι είχαν στην κατοχή τους μια ρωμανική Αγία Γραφή στη διάρκεια του τελευταίου μέρους του Μεσαίωνα. Αυτό έλαβε απότομα τέλος με τη σύσταση της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης υπό την προστασία της Βασίλισσας Ισαβέλλας και του Βασιλιά Φερδινάνδου, το 1478. Το 1492, στην πόλη Σαλαμάνκα και μόνο, κάηκαν 20 ανεκτίμητα χειρόγραφα αντίτυπα της Αγίας Γραφής. Τα μόνα Γραφικά αντίτυπα στη ρωμανική που διασώθηκαν ήταν αυτά τα οποία στεγάζονταν στις προσωπικές βιβλιοθήκες του βασιλιά ή κάποιων ισχυρών ευγενών οι οποίοι ήταν υπεράνω υποψίας.

Για τα επόμενα διακόσια χρόνια, η μόνη επίσημη Καθολική Αγία Γραφή που εκδιδόταν στην Ισπανία—εκτός από τη λατινική Βουλγάτα—ήταν το Κομπλούτειο Πολύγλωττο, η πρώτη πολύγλωσση Αγία Γραφή, για το οποίο την ευθύνη φέρει ο Καρδινάλιος Σισνέρος. Ήταν ασφαλώς ένα λόγιο έργο, το οποίο σίγουρα δεν προοριζόταν για τους απλούς ανθρώπους. Έγιναν μόνο 600 αντίτυπα, και λίγοι ήταν εκείνοι που μπορούσαν να το καταλάβουν επειδή είχε το κείμενο της Αγίας Γραφής στην εβραϊκή, στην αραμαϊκή, στην ελληνική και στη λατινική—όχι στην ισπανική. Εκτός απ’ αυτό, η τιμή ήταν υπερβολικά υψηλή. Κόστιζε τρία χρυσά δουκάτα (ποσό που αντιστοιχούσε με μισθούς έξι μηνών ενός απλού εργάτη).

Η Ισπανική Αγία Γραφή Συνεχίζει υπό την Επιφάνεια

Στις αρχές του 16ου αιώνα, ένας Ισπανός «Τίντεϊλ» εμφανίστηκε στο πρόσωπο του Φρανσίσκο δε Ενσίνας. Γιος ενός πλούσιου Ισπανού γαιοκτήμονα, άρχισε να μεταφράζει τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές στην ισπανική όταν ήταν ακόμα νεαρός μαθητής. Αργότερα τύπωσε τη μετάφραση στις Κάτω Χώρες, και το 1544 θαρραλέα προσπάθησε να λάβει τη βασιλική έγκριση για την κυκλοφορία της στην Ισπανία. Ο αυτοκράτορας της Ισπανίας, Κάρολος Α΄, ήταν στις Βρυξέλλες εκείνον τον καιρό, και ο Ενσίνας εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να ζητήσει τη βασιλική συγκατάθεση για το έργο του.

Η παράδοξη συζήτηση ανάμεσα στους δυο άντρες έχει καταγραφεί ως εξής: «Τι είδους βιβλίο είναι αυτό;» ρώτησε ο αυτοκράτορας. Ο Ενσίνας απάντησε: «Αυτό είναι το μέρος των Αγίων Γραφών που ονομάζεται Καινή Διαθήκη». «Ποιος είναι ο συγγραφέας του βιβλίου;» ρωτήθηκε. «Το άγιο πνεύμα», αποκρίθηκε.

Ο αυτοκράτορας ενέκρινε την έκδοση αλλά μ’ έναν όρο—ότι ο προσωπικός του εξομολογητής, ένας Ισπανός μοναχός, θα έδινε επίσης τη συγκατάθεσή του. Δυστυχώς για τον Ενσίνας, αυτή η συγκατάθεση δεν δόθηκε, και σύντομα βρέθηκε φυλακισμένος από την Ιερά Εξέταση. Έπειτα από δυο χρόνια κατάφερε να δραπετεύσει.

Μερικά χρόνια αργότερα, μια αναθεωρημένη έκδοση αυτής της μετάφρασης τυπώθηκε στη Βενετία της Ιταλίας, και αυτή ήταν η έκδοση των Γραφών που ο Χουλιάν Ερνάντες μετέφερε κρυφά στη Σεβίλη της Ισπανίας. Αλλά τον έπιασαν, και έπειτα από δυο χρόνια βασανιστηρίων και φυλάκισης, εκτελέστηκε μαζί με άλλα άτομα που μελετούσαν την Αγία Γραφή.a

Στη Σύνοδο του Τριδέντου (1545-1563), η Καθολική Εκκλησία επανέλαβε την καταδίκη της για τις μεταφράσεις της Αγίας Γραφής στην καθομιλουμένη. Εξέδωσε έναν κατάλογο με απαγορευμένα βιβλία, ο οποίος περιείχε όλες τις μεταφράσεις της Αγίας Γραφής που είχαν παραχθεί χωρίς την έγκριση της εκκλησίας. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι όλες οι ισπανικές Άγιες Γραφές στην καθομιλουμένη ήταν εκτός νόμου και ότι η απλή κατοχή ενός αντιτύπου θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την επιβολή θανατικής καταδίκης για το άτομο.

Λίγα χρόνια μετά την έκδοση της μετάφρασης του Ρέινα, ο Σιπριάνο ντε Βαλέρα, άλλος ένας πρώην μοναχός ο οποίος ξέφυγε από το θυμό της Ιεράς Εξέτασης στη Σεβίλη, την αναθεώρησε. Αυτή η μετάφραση τυπώθηκε στο Άμστερνταμ το 1602 Κ.Χ., και μερικά αντίτυπά της μεταφέρθηκαν κρυφά στην Ισπανία. Η πρωτότυπη και η αναθεωρημένη μετάφραση της Αγίας Γραφής των Ρέινα-Βαλέρα παραμένει ακόμα η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μετάφραση ανάμεσα στους ισπανόφωνους Προτεστάντες.

Τα Εμπόδια Παραμερίζονται

Τελικά, το 1782 το δικαστήριο της Ιεράς Εξέτασης αποφάσισε ότι η Αγία Γραφή ήταν δυνατόν να εκδίδεται εφόσον περιείχε σχόλια σε ιστορικά και δογματικά ζητήματα. Το 1790 ο Καθολικός επίσκοπος της Σεγκόβια, Φελίπε Σίο ντε Σαν Μιγκέλ, χρησιμοποιώντας τη λατινική Βουλγάτα, μετέφρασε την Αγία Γραφή στην ισπανική. Δυστυχώς, ήταν ακριβή—στοίχιζε 1.300 ρεάλια, μια απρόσιτη τιμή για εκείνον τον καιρό—και η διατύπωση ήταν τόσο δυσνόητη, ώστε ένας Ισπανός ιστορικός τη χαρακτήρισε «πολύ ατυχή».

Μερικά χρόνια αργότερα, ο Ισπανός βασιλιάς Φερδινάνδος Ζ΄ διέταξε τον επίσκοπο της Αστόργκας, Φέλιξ Τόρες Αμάτ, να κάνει μια βελτιωμένη μετάφραση η οποία να βασίζεται επίσης στη λατινική Βουλγάτα. Αυτή η μετάφραση εκδόθηκε το 1823 και είχε μεγαλύτερη κυκλοφορία από τη μετάφραση του Σίο. Ωστόσο, επειδή δεν βασιζόταν στο αρχαίο εβραϊκό και ελληνικό κείμενο, είχε τα συνηθισμένα μειονεκτήματα που έχει ένα έργο όταν μεταφράζεται από μετάφραση.

Παρ’ όλη την πρόοδο, η εκκλησία και οι κυβερνήτες της χώρας δεν είχαν πειστεί ακόμα εντελώς ότι οι Γραφές θα έπρεπε να διαβάζονται από τον κοινό λαό. Όταν ο Τζορτζ Μπόροου, ένας αντιπρόσωπος της Βιβλικής Εταιρίας για τη Βρετανία και το Εξωτερικό, ζήτησε άδεια τη δεκαετία του 1830 να τυπώσει Άγιες Γραφές στην Ισπανία, ένας υπουργός της κυβέρνησης, ο Μεντισάμπαλ, του είπε τα εξής: «Καλέ μου κύριε, δεν θέλουμε Άγιες Γραφές, αλλά απεναντίας θέλουμε όπλα και μπαρούτι, για να καταστέλλουμε τους επαναστάτες, και πάνω απ’ όλα θέλουμε λεφτά, για να μπορούμε να πληρώνουμε τα στρατεύματα». Ο Μπόροου στη συνέχεια μετέφρασε το Ευαγγέλιο του Λουκά στη γλώσσα των Ισπανών Τσιγγάνων, και το 1837 εξαιτίας αυτού φυλακίστηκε!

Τελικά, το ρεύμα δεν μπορούσε να συγκρατηθεί πια. Το 1944 η ισπανική εκκλησία τύπωσε την πρώτη της μετάφραση των Αγίων Γραφών η οποία βασιζόταν στις αρχικές γλώσσες—περίπου 375 χρόνια μετά τη μετάφραση του Κασιαδόρο ντε Ρέινα. Αυτή ήταν η μετάφραση των Καθολικών λογίων Νάκαρ και Κολούνγκα. Κατόπιν ακολούθησε το 1947 η μετάφραση των Μπόβερ και Καντέρα. Από τότε κι έπειτα υπήρξε μια πλημμύρα ισπανικών μεταφράσεων της Αγίας Γραφής.

Η Νίκη Είναι Βέβαιη

Μολονότι η ισπανική Αγία Γραφή χρειάστηκε να αγωνιστεί επί αιώνες για να επιβιώσει, η μάχη τελικά κερδήθηκε. Οι μεγάλες θυσίες θαρραλέων μεταφραστών όπως ήταν ο Ρέινα είναι βέβαιο ότι δεν πήγαν χαμένες. Πόσοι άνθρωποι οι οποίοι αγοράζουν μια Αγία Γραφή σήμερα κάθονται να αναλογιστούν τον καιρό που απαγορευόταν να έχει κανείς στην κατοχή του μια Αγία Γραφή;

Σήμερα, η Αγία Γραφή είναι μπεστ σέλερ στην Ισπανία και στις ισπανόφωνες χώρες, και πολλές μεταφράσεις είναι διαθέσιμες. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται η Σύγχρονη Μετάφραση (Versión Moderna, 1893), η οποία χρησιμοποιεί με ακρίβεια το όνομα του Θεού, Ιεχωβά· η Παυλική Έκδοση της Αγίας Γραφής (1964), η οποία χρησιμοποιεί το όνομα Γιαχβέ στις Εβραϊκές Γραφές· η Νέα Ισπανική Βίβλος (Nueva Biblia Española, 1975), η οποία δυστυχώς δεν χρησιμοποιεί ούτε το Ιεχωβά ούτε το Γιαχβέ· και η Μετάφραση Νέου Κόσμου, 1967, που είναι έκδοση της Εταιρίας Σκοπιά, η οποία χρησιμοποιεί το όνομα Ιεχωβά.

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά επισκέπτονται τα σπίτια εκατομμυρίων ισπανόφωνων ανθρώπων κάθε εβδομάδα με σκοπό να τους βοηθήσουν να εκτιμήσουν την αξία της Αγίας Γραφής—ένα βιβλίο για το οποίο αξίζει να πεθάνει κανείς, ένα βιβλίο σύμφωνα με τις αρχές του οποίου αξίζει να ζει κανείς. Στην πραγματικότητα, η ιστορία της μάχης της ισπανικής Αγίας Γραφής για να επιβιώσει είναι μια περαιτέρω απόδειξη ότι «ο λόγος . . . του Θεού ημών μένει εις τον αιώνα».—Ησαΐας 40:8.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 10]

[Ευχαριστίες]

Courtesy of the Biblioteca Nacional, Madrid, Spain