Επιστήμη και Θρησκεία—Η Γέννηση μιας Σύγκρουσης

Ο 70χρονος αστρονόμος βρισκόταν στην επιθανάτια κλίνη του, προσπαθώντας να διαβάσει. Στα χέρια του κρατούσε τα δοκίμια ενός συγγράμματός του, το οποίο ήταν έτοιμο για δημοσίευση. Είτε το γνώριζε είτε όχι, το έργο του θα έφερνε επανάσταση στην άποψη της ανθρωπότητας για το σύμπαν. Θα πυροδοτούσε επίσης έντονη αντιπαράθεση εντός του Χριστιανικού κόσμου, τα αποτελέσματα της οποίας είναι ακόμη αισθητά σήμερα.

Ο ετοιμοθάνατος ήταν ο Νικόλαος Κοπέρνικος, ένας Πολωνός Καθολικός, και το έτος ήταν το 1543. Το έργο του Κοπέρνικου με τίτλο Περί των Περιστροφών των Ουράνιων Σωμάτων (De Revolutionibus Orbium Coelestium) τοποθετούσε τον ήλιο και όχι τη γη στο κέντρο του ηλιακού συστήματος. Με μία και μόνο κίνηση, ο Κοπέρνικος αντικατέστησε το εξαιρετικά περίπλοκο γεωκεντρικό σύστημα με ένα σύστημα υπέροχης απλότητας.

Στην αρχή, δεν υπήρχαν πολλές ενδείξεις της σύγκρουσης που θα επακολουθούσε. Ένας λόγος για αυτό ήταν ότι ο Κοπέρνικος εξέθετε διακριτικά τις απόψεις του. Επιπρόσθετα, η Καθολική Εκκλησία, η οποία είχε υιοθετήσει τη γεωκεντρική άποψη, φαινόταν τότε πιο ανεκτική στις επιστημονικές εικασίες. Ακόμη και ο ίδιος ο πάπας παρότρυνε τον Κοπέρνικο να δημοσιεύσει το έργο του. Όταν ο Κοπέρνικος το δημοσίευσε τελικά, ο φοβισμένος εκδότης έγραψε δικό του πρόλογο, παρουσιάζοντας την ηλιοκεντρική αντίληψη ως μαθηματικό ιδεώδες, όχι απαραίτητα ως αστρονομική αλήθεια.

Η Σύγκρουση Εντείνεται

Στη συνέχεια εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Ιταλός αστρονόμος, μαθηματικός και φυσικός Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564-1642), ο οποίος ήταν επίσης Καθολικός. Χρησιμοποιώντας τηλεσκόπια που κατασκεύασε ενσωματώνοντας το φακό, ο οποίος είχε εφευρεθεί πρόσφατα, ο Γαλιλαίος είδε τους ουρανούς με άνευ προηγουμένου λεπτομέρεια. Οι παρατηρήσεις του τον έπεισαν ότι ο Κοπέρνικος είχε δίκιο. Ο Γαλιλαίος είδε επίσης κηλίδες στον ήλιο, οι οποίες σήμερα αποκαλούνται ηλιακές κηλίδες, αμφισβητώντας έτσι άλλη μια ευρέως αποδεκτή φιλοσοφική και θρησκευτική δοξασία—ότι ο ήλιος δεν υπόκειται σε μεταβολές ή φθορά.

Ανόμοια με τον Κοπέρνικο, ο Γαλιλαίος προωθούσε τις απόψεις του με τόλμη και ζήλο. Και το έκανε αυτό σε πιο εχθρικό θρησκευτικό περιβάλλον, εφόσον η Καθολική Εκκλησία είχε πλέον ταχθεί ανοιχτά εναντίον της θεωρίας του Κοπέρνικου. Γι’ αυτό, όταν ο Γαλιλαίος πρόβαλε το επιχείρημα ότι η ηλιοκεντρική αντίληψη όχι μόνο ήταν σωστή αλλά εναρμονιζόταν και με την Αγία Γραφή, η εκκλησία άρχισε να τον υποπτεύεται ως αιρετικό.a

Ο Γαλιλαίος πήγε στη Ρώμη για να υπερασπιστεί τον εαυτό του αλλά μάταια. Το 1616 η εκκλησία τον διέταξε να σταματήσει να προασπίζει τις απόψεις του Κοπέρνικου. Ο Γαλιλαίος σιώπησε για κάποιο διάστημα. Κατόπιν, το 1632 δημοσίευσε ένα άλλο έργο με το οποίο υποστήριζε τον Κοπέρνικο. Τον αμέσως επόμενο χρόνο, η Ιερά Εξέταση καταδίκασε τον Γαλιλαίο σε ισόβια κάθειρξη. Λόγω της ηλικίας του, όμως, μετέτρεψαν γρήγορα την ποινή σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Πολλοί θεωρούν τη σύγκρουση του Γαλιλαίου με την εκκλησία θρίαμβο της επιστήμης επί της θρησκείας και, κατ’ επέκταση, επί της Αγίας Γραφής. Ωστόσο, όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο, αυτό το απλοϊκό συμπέρασμα αγνοεί πολλά γεγονότα.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Κοπέρνικος

[Ευχαριστίες]

Παρμένο από το Giordano Bruno and Galilei (γερμανική έκδοση)

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Ο Γαλιλαίος υπερασπίζεται τον εαυτό του ενώπιον της Ρωμαϊκής Ιεράς Εξέτασης

[Ευχαριστίες]

Από το βιβλίο The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 3]

Φόντο: Διάγραμμα που απεικονίζει την αντίληψη του Κοπέρνικου για το ηλιακό σύστημα