Αρχαία Ταξίδια Πέρα από τη Μεσόγειο

Στη σημερινή εποχή, δεν το θεωρούμε δύσκολο να ταξιδέψουμε αεροπορικώς από μια ήπειρο σε μια άλλη. Θα σας εξέπληττε άραγε το ότι, ακόμη και στους Βιβλικούς χρόνους, οι άνθρωποι έκαναν μεγάλα ταξίδια;

ΠΕΡΙΠΟΥ χίλια χρόνια πριν από την εποχή του Χριστού, ο Βασιλιάς Σολομών έφτιαξε έναν στόλο ο οποίος ταξίδευε μαζί με τα πλοία του βασιλιά της Τύρου για να φέρουν επιθυμητά πράγματα στον Ισραήλ από μακρινούς τόπους. (1 Βασιλέων 9:26-28· 10:22) Τον ένατο αιώνα Π.Κ.Χ., στο μεσογειακό λιμάνι της Ιόππης, στον Ισραήλ, ο προφήτης Ιωνάς μπήκε σε ένα πλοίο με προορισμό τη Θαρσείς.a (Ιωνάς 1:3) Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος έκανε ένα ταξίδι από την Καισάρεια του Ισραήλ μέχρι τους Ποτιόλους, το σημερινό Ποτσουόλι, στον Κόλπο της Νάπολης, στην Ιταλία.​—Πράξεις 27:1· 28:13.

Οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι, στις μέρες του Παύλου, έμποροι από την περιοχή της Μεσογείου ταξίδευαν συχνά μέσω της Ερυθράς Θάλασσας προς την Ινδία, ενώ στα μέσα του δεύτερου αιώνα, μερικοί είχαν φτάσει ακόμη και μέχρι την Κίνα.b Τι γνωρίζουμε, όμως, για τα αρχαία ταξίδια πέρα από τη Μεσόγειο προς τη δύση; Πόσο μακριά έφτασαν οι αρχαίοι ναυτικοί προς εκείνη την κατεύθυνση;

Αρχαία Ταξίδια των Φοινίκων

Αιώνες πριν από την εποχή του Παύλου, θαλασσοπόροι λαοί είχαν ιδρύσει εμπορικές αποικίες στη Δύση. Πιστεύεται ότι οι Φοίνικες, κοιτίδα των οποίων ήταν ο σημερινός Λίβανος, έφτασαν στον Ατλαντικό το 1200 Π.Κ.Χ. Περίπου το 1100 Π.Κ.Χ., ίδρυσαν την πόλη Γκαντίρ, το σημερινό ισπανικό λιμάνι Κάδιξ, λίγο πέρα από το στενό του Γιβραλτάρ. Ανάμεσα στα διαθέσιμα εμπορεύματα της περιοχής ήταν το ασήμι που εξορυσσόταν τοπικά και ο κασσίτερος που εισήγαγαν έμποροι του Ατλαντικού.

Ο ιστορικός Ηρόδοτος έγραψε ότι, τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ., ο Φαραώ Νεχώ της Αιγύπτου συγκέντρωσε έναν στολίσκο από φοινικικά πλοία, επανδρωμένα με φοινικικά πληρώματα, στο μυχό της Ερυθράς Θάλασσας. Στόχος ήταν ο περίπλους της Αφρικής από τα ανατολικά προς τα δυτικά.

Εκείνη την εποχή, οι Φοίνικες εξερευνούσαν ήδη τις ακτές της Αφρικής επί αιώνες. Ωστόσο, λόγω αντίθετων ανέμων και ρευμάτων, οι ναυτικοί που κατευθύνονταν νότια, κατά μήκος των αφρικανικών ακτών οι οποίες βρέχονται από τον Ατλαντικό, δύσκολα έφταναν πολύ μακριά. Στη νέα αποστολή, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Φοίνικες ξεκίνησαν από την Ερυθρά Θάλασσα και ακολούθησαν την ανατολική ακτή της Αφρικής προς τα νότια, πλέοντας στον Ινδικό Ωκεανό. Περίπου στα μέσα του έτους, βγήκαν στη στεριά, έσπειραν, έμειναν όσο χρειαζόταν για να θερίσουν τη σοδειά και έπειτα συνέχισαν το ταξίδι. Το τρίτο έτος, είπε ο Ηρόδοτος, ολοκλήρωσαν τον κύκλο της ηπείρου, μπήκαν στη Μεσόγειο και επέστρεψαν στην Αίγυπτο.

Στο τέλος της αφήγησής του, ο Ηρόδοτος λέει ότι οι Φοίνικες ανέφεραν πράγματα που δεν μπορούσε να πιστέψει, όπως ότι, περιπλέοντας το νοτιότερο άκρο της Αφρικής, είδαν τον ήλιο στα δεξιά τους. Ήταν πράγματι δύσκολο για έναν αρχαίο Έλληνα να το πιστέψει αυτό. Όποιος έχει ζήσει όλη του τη ζωή βόρεια του ισημερινού είναι συνηθισμένος να βλέπει τον ήλιο στο νότο. Έτσι λοιπόν, όταν κατευθύνεται δυτικά, ο ήλιος είναι στα αριστερά του. Αλλά στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, το οποίο βρίσκεται νότια του ισημερινού, ο μεσημεριανός ήλιος είναι στο βορρά​—δηλαδή στα δεξιά όποιου κατευθύνεται δυτικά.

Επί αιώνες, η αφήγηση του Ηρόδοτου αποτελεί θέμα αντιλογίας μεταξύ των ιστορικών. Ίσως φαίνεται απίστευτο σε πολλούς ότι οι ναυτικοί θα μπορούσαν πριν από τόσα χρόνια να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής. Ωστόσο, οι μελετητές πιστεύουν ότι ο Φαραώ Νεχώ όντως διοργάνωσε μια τέτοια αποστολή και ότι ένα τέτοιο ταξίδι ήταν δυνατόν να γίνει, με δεδομένες τις επιδεξιότητες και τις γνώσεις εκείνης της εποχής. «Ένα τέτοιο ταξίδι είναι απόλυτα εφικτό», δηλώνει ο ιστορικός Λάιονελ Κάσεν. «Δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλλουμε ότι ένα φοινικικό πλήρωμα ήταν σε θέση να φέρει σε πέρας αυτή την αποστολή στο χρονικό διάστημα και με τον τρόπο που περιγράφει ο Ηρόδοτος». Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι μέχρι ποιου βαθμού τεκμηριώνεται η αφήγηση του Ηρόδοτου. Ωστόσο, μας δίνει μια ιδέα για τις άοκνες προσπάθειες που γίνονταν στην αρχαιότητα προκειμένου να επεκταθούν τα θαλάσσια ταξίδια σε άγνωστες περιοχές.

Ο Πυθέας Αποπλέει για το Βορρά

Οι Φοίνικες δεν ήταν ο μόνος αρχαίος μεσογειακός λαός που στράφηκε δυτικά, προς τον Ατλαντικό. Ανάμεσα στις αποικίες που ίδρυσαν οι Έλληνες ναυτικοί σε όλη τη Μεσόγειο ήταν η Μασσαλία, στη σημερινή Γαλλία. Η πόλη άκμαζε χάρη στο θαλάσσιο και χερσαίο εμπόριο. Από τη Μασσαλία, οι έμποροι έστελναν στο βορρά μεσογειακά προϊόντα​—κρασί, λάδι και μπρούντζινα αντικείμενα—​και από το βορρά προμηθεύονταν ακατέργαστα μέταλλα και ήλεκτρο. Αναμφίβολα, οι Μασσαλιώτες ενδιαφέρονταν για τις πηγές αυτών των αγαθών. Ως εκ τούτου, περίπου το 320 Π.Κ.Χ., ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης ξεκίνησε να γνωρίσει ο ίδιος εκείνους τους μακρινούς βόρειους τόπους.

Κατά την επιστροφή του, ο Πυθέας έκανε μια περιγραφή των ταξιδιών του στο έργο με τίτλο Τα Περί Ωκεανού. Μολονότι το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο του βιβλίου του δεν υπάρχει πια, αποσπάσματα του έργου του παρέθεσαν 18 τουλάχιστον αρχαίοι συγγραφείς. Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν ότι ο Πυθέας περιέγραψε προσεκτικά τις θάλασσες, τις παλίρροιες, τη γεωγραφική θέση και τους πληθυσμούς των περιοχών τις οποίες επισκέφτηκε. Επίσης, χρησιμοποιούσε το μήκος της σκιάς του γνώμονα, δηλαδή ενός κατακόρυφου στύλου, για να μετρήσει τη γωνία που σχηματίζει ο μεσημεριανός ήλιος με τον ορίζοντα μια δεδομένη ημερομηνία, και από αυτό υπολόγιζε πόσο βόρεια είχε φτάσει.

Ο ίδιος ο Πυθέας είχε επιστημονικές αναζητήσεις. Ωστόσο, κύριος σκοπός του ταξιδιού του δεν θα ήταν ασφαλώς η επιστημονική εξερεύνηση. Μάλιστα, κάποιοι μελετητές πιθανολογούν ότι το ταξίδι αυτό εκπονήθηκε και χρηματοδοτήθηκε από τους οικονομικούς παράγοντες της Μασσαλίας, οι οποίοι τον έστειλαν να βρει μια θαλάσσια οδό προς εκείνες τις μακρινές ακτές από όπου ήξεραν ότι μπορούσαν να προμηθευτούν ήλεκτρο και κασσίτερο. Πού πήγε, λοιπόν, ο Πυθέας;

Στη Βρετάνη, στη Βρετανία και Ακόμη Πιο Πέρα

Φαίνεται ότι ο Πυθέας περιέπλευσε την Ιβηρία και συνέχισε προς το βορρά, παραπλέοντας τις ακτές της Γαλατίας ως τη Βρετάνη, όπου και βγήκε στη στεριά. Αυτό το ξέρουμε επειδή μια από τις μετρήσεις της γωνίας του ήλιου πάνω από τον ορίζοντα​—την οποία πιθανότατα έκανε στην ξηρά—​ταιριάζει με μια τοποθεσία της βόρειας Βρετάνης.c

Οι κάτοικοι της Βρετάνης ήταν πεπειραμένοι ναυπηγοί και ναυτικοί, οι οποίοι είχαν εμπορικές σχέσεις με τη Βρετανία. Η Κορνουάλη, το νοτιοδυτικό άκρο της Βρετανίας, είχε άφθονο κασσίτερο, βασικό συστατικό του μπρούντζου, και προς τα εκεί κατευθύνθηκε στη συνέχεια ο Πυθέας. Στην έκθεσή του περιέγραψε το μέγεθος και το σχεδόν τριγωνικό σχήμα της Βρετανίας, πράγμα που υποδηλώνει ότι πρέπει να έκανε τον περίπλου του νησιού.

Μολονότι μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν όσον αφορά την ακριβή διαδρομή που ακολούθησε ο Πυθέας, πιθανότατα έπλευσε ανάμεσα στη Βρετανία και στην Ιρλανδία και αποβιβάστηκε στο νησί Μαν, το γεωγραφικό πλάτος του οποίου αντιστοιχεί στη δεύτερη μέτρηση που έκανε υπολογίζοντας τη γωνία του ήλιου. Η τρίτη μέτρηση ίσως έγινε στο νησί Λιούις, στις Εξωτερικές Εβρίδες, ανοιχτά των δυτικών ακτών της Σκωτίας. Από εκεί, πιθανόν να κατευθύνθηκε προς τα νησιά Όρκνι, βόρεια της Σκωτίας. Αυτό προκύπτει από την περιγραφή του που παραθέτει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, στην οποία αναφέρει ότι το συγκεκριμένο σύμπλεγμα αποτελούνταν από 40 νησιά.

Ο Πυθέας έγραψε ότι, έπειτα από ταξίδι έξι ημερών βόρεια της Βρετανίας, βρίσκεται μια χώρα που ονομάζεται Θούλη. Αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς λένε ότι ο Πυθέας περιέγραψε τη Θούλη ως τη χώρα του ήλιου του μεσονυκτίου. Ακόμη μία μέρα ταξίδι από εκεί, έγραψε, οδηγούσε το θαλασσοπόρο στο μέρος όπου η θάλασσα ήταν «παγωμένη». Το ποια ακριβώς ήταν η Θούλη του Πυθέα αποτελεί θέμα μεγάλης αντιλογίας​—μερικοί λένε ότι είναι τα νησιά Φερόες, άλλοι η Νορβηγία, ενώ κάποιοι άλλοι λένε ότι είναι η Ισλανδία. Όποια και αν ήταν η Θούλη, οι αρχαίοι συγγραφείς πίστευαν ότι επρόκειτο για τη «βορειότερη από τις τοποθεσίες των οποίων το όνομα είναι γνωστό».

Προφανώς, ο Πυθέας επέστρεψε στη Βρετανία ακολουθώντας ως επί το πλείστον την ίδια διαδρομή, και έπειτα ολοκλήρωσε τον περίπλου εκείνου του νησιού. Δεν γνωρίζουμε αν εξερεύνησε περαιτέρω τις ακτές της βόρειας Ευρώπης προτού επιστρέψει στη Μεσόγειο. Σε κάθε περίπτωση, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος παραθέτει από τον Πυθέα αναγνωρίζοντάς τον ως αυθεντία για τις περιοχές που παρήγαν ήλεκτρο. Οι αρχαίοι προμηθεύονταν αυτό το πολύτιμο υλικό από τη Γιουτλάνδη, μέρος της σημερινής Δανίας, και από τις νότιες ακτές της Βαλτικής Θάλασσας. Φυσικά, ο Πυθέας θα μπορούσε να είχε μάθει για αυτές τις περιοχές σε οποιοδήποτε λιμάνι της ανατολικής Βρετανίας. Επιπλέον, από όσο γνωρίζουμε, δεν ισχυρίστηκε ότι τις επισκέφτηκε ο ίδιος.

Το επόμενο γνωστό πρόσωπο από τη Μεσόγειο που περιέγραψε τη μετάβασή του στη Βρετανία είναι ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος πάτησε το πόδι του στις νότιες περιοχές αυτού του νησιού το 55 Π.Κ.Χ. Γύρω στο 6 Κ.Χ., άλλες ρωμαϊκές αποστολές είχαν φτάσει μέχρι και τη βόρεια Γιουτλάνδη.

Διευρυμένοι Ορίζοντες

Οι Φοίνικες και οι Έλληνες εμπλούτισαν τις γεωγραφικές γνώσεις των μορφωμένων περνώντας από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό, ταξιδεύοντας μέχρι τις νοτιότερες ακτές της Αφρικής και φτάνοντας μέχρι την Αρκτική, στο μακρινό βορρά. Ο κόσμος εκείνης της εποχής χαρακτηριζόταν από εξερευνήσεις, εμπόριο, διευρυμένους ορίζοντες, ταξίδια τεράστιων αποστάσεων και την επακόλουθη εισροή ιδεών και γνώσεων.

Οι μαρτυρίες που διασώζονται σχετικά με τις αρχαίες εξερευνήσεις πρέπει να αντιστοιχούν σε ένα μικρό μόνο τμήμα των ταξιδιών που πραγματοποίησαν με επιτυχία εκείνοι οι τολμηροί θαλασσοπόροι. Πόσοι αρχαίοι ναυτικοί επέστρεψαν στην αφετηρία τους χωρίς να γράψουν ποτέ πού είχαν πάει; Και πόσοι απέπλευσαν από την πατρίδα τους για μακρινές ακτές χωρίς να επιστρέψουν ποτέ; Σε αυτές τις ερωτήσεις δεν μπορούμε να απαντήσουμε. Μπορούμε, όμως, να διακρίνουμε κάποια στοιχεία σχετικά με την εξάπλωση της Χριστιανοσύνης τους πρώτους αιώνες.​—Βλέπε το παραπάνω πλαίσιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 29]

Τα Καλά Νέα «Κηρύχτηκαν σε Όλη τη Δημιουργία»

Περίπου το 60-61 Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος έγραψε ότι τα καλά νέα είχαν κηρυχτεί «σε όλη τη δημιουργία που είναι κάτω από τον ουρανό». (Κολοσσαείς 1:23) Μήπως εννοούσε ότι οι Χριστιανοί είχαν ήδη κηρύξει στην Ινδία, στην Άπω Ανατολή, στην Αφρική, στην Ισπανία, στη Γαλατία, στη Βρετανία, στις περιοχές της Βαλτικής και στη Θούλη του Πυθέα; Αυτό φαίνεται απίθανο, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι.

Δεν χωράει αμφιβολία, όμως, ότι τα καλά νέα είχαν εξαπλωθεί σε μεγάλη κλίμακα. Λόγου χάρη, Ιουδαίοι και προσήλυτοι οι οποίοι ασπάστηκαν τη Χριστιανοσύνη την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. μετέφεραν την καινούρια τους πίστη τουλάχιστον ως την Παρθία, το Ελάμ, τη Μηδία, τη Μεσοποταμία, την Αραβία, τη Μικρά Ασία, τις περιοχές της Λιβύης προς την Κυρήνη, καθώς και ως τη Ρώμη​—καλύπτοντας έτσι το γνωστό κόσμο των αναγνωστών του Παύλου.​—Πράξεις 2:5-11.

[Διάγραμμα/​Χάρτης στη σελίδα 26, 27]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο Ηρόδοτος ανέφερε ότι, περιπλέοντας το νοτιότερο άκρο της Αφρικής, οι ναυτικοί είδαν τον ήλιο στα δεξιά τους

[Χάρτης]

ΑΦΡΙΚΗ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΙΝΔΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

[Διάγραμμα/​Χάρτης στη σελίδα 28, 29]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το μεγάλο θαλάσσιο ταξίδι του Έλληνα ναυτικού Πυθέα

[Χάρτης]

Μασσαλία

ΙΒΗΡΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ

ΙΡΛΑΝΔΙΑ

ΙΣΛΑΝΔΙΑ

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

Βόρεια Θάλασσα

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΒΡΕΤΑΝΗ

ΙΒΗΡΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ

ΑΚΤΕΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΦΡΙΚΗΣ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ

Μασσαλία